1
SƏBUHİ ƏHMƏDOV
AZƏRBAYCAN TARİXİNDƏN YÜZ
ŞƏXSİYYƏT
“Ayna Mətbu Evi”
Bakı – 2006
2
Tarix elmləri namizədi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
Azərbaycan tarixi Muzeyinin heraldika şöbəsinin müdiri. Respublikanın daxilində
və xaricində çap edilmiş 70-dən artıq elmi və elmi işlərin müəllifi.
Əsas əsərləri: “Ağqoyunlu qoşunları” (2002-ci il), “Şirvanşahlar
dövlətinin hərbi dəniz donanması (IX-XIII əsrlər)” (2003-cü il rus və Azərbaycan
dillərində, N.Əliyevlə birlikdə), “Azərbaycan hərbi tarixi (ən mühüm hərbi-siyasi
hadisələrin xronoloji xülasəsi)”, (2004-cü il, rus və Azərbaycan dillərində,
N.Əliyevlə birlikdə), “Azərbaycanın orta əsr silahları (arxeoloji materiallar
əsasında)”, (2005-ci il E.Cəfərov ilə birlikdə), “Ak-Koyunlu-Osmanskaya voyna
(1472-1473 qodı) (2006-cı il, Y.Ağayevlə birlikdə)” kitabları, “Azərbaycan
bayraqları” (2005-ci il, N.Vəlixanlı, Z.Dulayeva, R.Səfərova ilə birlikdə) kataloqu,
“Azərbaycanın hərbi işi tarixi (I cild)” (2006-cı il M.Süleymanov, Y.Ağayev,
S.Məmmədovla birlikdə) hərbi məktəblər üçün dərs vəsaiti.
3
Müəllifdən
Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur. Onların hər
birinin həyatı, yaradıcılıq yolu bugünkü nəslə örnək ola bilər. Elə bu kitabı da
yazmaqda məqsəd vətənimizin görkəmli şəxsiyyətləri barədə danışmaq,
Azərbaycanın keçmişini bu tarixi şəxsiyyətlərin həyat və yaradıcılığı prizmasından
göstərməkdir.
Topluya Azərbaycanın qədim keçmişindən ən yeni tarixədək keçdiyi uzun
və keşməkeşli yolda izlərini qoymuş şəxiyyətlər haqqında yığcam məlumatlar daxil
edilmişdir. Elə şəxsiyyətlər haqqında ki tarixi hadisələrdə bilavasitə iştirak edib-
etməmələrindən asılı olmayaraq əməlləri ilə onların gedişinə təsir göstərmişlər.
Sultanlar və şahlar; üsyançılar və inqilabçılar; sərkərdələr və məmurlar; rəssamlar
və ailmlər; həkimlər və şairlər; fbəstəkarlar və xeyriyyəçilər - bu insanların oxucu
qarşısında canlandırılan taleləri Azərbaycanın tarixini əyani surətdə təsəvvür
etməyə imkan verir.
İşə təzə başladıqda tərəfimizdən topluya adları salınacaq tarixi
şəxsiyyətlərin geniş siyahısı tərtib edilmiş və bu siyahıda yüzlərcə (!) görkəmli
şəxsiyyətimizin adları qeyd olunmuşdu. İş prosesində biz tez-tez unudulmaz alim,
gözəl insan, professor Əkrəm Cəfərin bu sözlərini xatırlayırdıq: "İnsanın ata-anası
olmayanda ona yetim deyirlər. Daha böyük fəlakətdir ki, millət yetim qalsın. Yetim
millət kimə deyərlər? Öz tarixini bilməyən millətlər yetimdir. Öz dahilərindən,
böyük adamlarından xəbərsiz yaşayanlar yetim hesab edilir. Biz elə xalqıq ki,
böyük dahilər, dünya miqyasında şöhrət tapan adamlar yetirmişik, amma başqa
millətlər onlara sahib olmaq istəyiblər".
Toplunun məhdud həcmi bizə siyahıya adları salınmış bütün
azərbaycanlılar barədə danışmaq imkanı vermədi. Bu səbəbdən də oxucunun
diqqətinə təqdim edilən topluda 100 böyük azərbaycanlı haqqında məlumat vermək
qərara alındı. Düzü, ümumi siyahıdan 100 nəfərin adını seçmək çox çətin bir
məsələ idi. Odur ki biz müəyyən bir prinsiplə hərəkət etmək qərarına gəldik. Bu
prinsip dörd mühüm şərtə əsaslanırdı.
Birinci şərt. Bizə görə, 100 nəfər sırasında adı dillər əzbəri olan
şəxsiyyətlərlə yanaşı, bu və ya digər səbəbdən adları kölgədə qalmış, fəaliyyətləri
əsasən mütəxəssislərə məlum olan şəxsiyyətlər də nəzərdən qaçırılmamalıdır.
İkinci şərt. Topluya yalnız ömrünü başa vurmuş, həyat yolu tamamlanmış
şəxslərin adları salınmalıdır. Belə ki, yalnız haqq dünyasına qovuşmuş insanların
həyat yolunu tam nəzərdən keçirmək, tarixin gedişində onların rolunu və yerini
müəyyənləşdirmək mümkündür.
Üçüncü şərt. Qeyd etdiyimiz kimi, məqsədimiz tarixi şəxsiyyətlərin həyat
və yaradıcılığı prizmasından Azərbaycanın keçmişini göstərmək olmuşdur. Belə ki,
4
topluya adı salınan tarixi şəxsiyyətlərimizi xronoloji ardıcıllıqla verərkən biz
müəyyən tarixi dövrü əhatə etməyə çalışmışıq. Başqa sözlə desək, hər tarixi dövrə
aid 1 - 2 dövlət xadimi və ya görkəmli sərkərdə, 1 - 2 alim, I -2 mədəniyyət
xadiminin (yəni hər dövrdə 4 - 8 şəxsiyyət) olması əsas götürülmüşdür. Əlbəttə,
riyaziyyat qoxusu gələn bu cür yanaşma bütün şəxsiyyətlər barəsində danışmağa
imkan verməmişdir. Məsələn, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərinin mədəniyyət
xadimlərinin siyahısı tərtib edilərkən onların sırasından Həsən bəy Zərdabi (ilk
milli qəzetimizin naşiri) və Cəlil Məmmədquluzadə (təkcə Azərbaycanda deyil,
Yaxın və Orta Şərqdə tanınan və sevilən on populyar jurnalın naşiri) seçilmiş,
ancaq bir çox digər görkəmli şəxsiyyətlərimiz siyahıdan kənarda qalmışdır.
İş prosesində daha bir şərtə - dördüncü şərtə əməl etmək məcburiyyəti
yaranmışdır. Belə ki, bu və ya digər sahəni təsvir edərkən eyni vaxtda fəaliyyət
göstərmiş onlarca dahi şəxsiyyətimizi görürdük. Məsələn, XX əsrin 20 - 30-cu
illərinin ədəbiyyatı barədə məlumat vermək lazım gəldikdə 50-yə yaxın (!)
görkəmli adlandırıla bilən şəxsin adları üzə çıxdı. Onlardan topluya 1 və ya 2
nəfəri salmaq məcburiyyəti bu şəxslər sırasında ən birincilərin və ya daha çox
yenilik gətirənlərin seçilməsinə səbəb oldu. Nəticədə onlarca görkəmli
şəxsiyyətimiz topludan kənarda qaldı. Ümid edirik ki, bu qəbildən olan növbəti
kitabda bu topluya adları salınmamış insanlar barəsində məlumat vermək mümkün
olacaq.
100 nəfərin siyahısı tərtib edildikdən sonra hər bir şəxs barədə olacaq
oçerkin forması müəyyənləşdirilmişdir. Forma seçilərkən kitabın əsasən orta
məktəblərin son sinif şagirdlərinə ünvanlandığı nəzərə alınmışdır.
Deyirlər ki, "tarix - böyük ustadın rəsm əsəridir". Yuxarıda sadaladığımız
şərtlər nəticəsində biz bu rəsm əsərinin təkcə ayrı-ayrı fraqmentlərini verə bildik.
İnanmaq istərdik ki, bu fraqmentlər, azacıq da olsa, gənc nəsildə Azərbaycanın
tarixi şəxsiyyətləri haqqında müəyyən təsəvvür yaradacaqdır. Yalnız öz keçmişini
bilən, onunla fəxr edən insanlar respublikada aparılan quruculuq işlərini milli
zəmində müvəffəqiyyətlə başa vurmağa qadirdirlər. Dahi bəstəkar, yazıçı,
musiqişünas-alim Üzeyir Hacıbəyli hələ XX əsrin əvvəllərində demişdir: "Binanın
son daşı heç vaxt bünövrə daşını inkar edə bilməz; etsə də, özü yuxarılarda dayana
bilməz".
S.Ə.Əhmədov
Dostları ilə paylaş: |