Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında
Yüklə 64 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsüm Hüseynova TAT DİLİNİN LEKSİKASI (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında) “Elm və təhsil”
- Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Elmi redaktor: Rəyçilər: Roza Eyvazova
- Rasim Heydərov Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülsüm H üseynova
- Gülsüm Hüseynova.
| Gülsüm Hüseynova TAT DİLİNİN LEKSİKASI (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında) “Elm və təhsil” B akı-2 0 1 3 АМЕА Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Elmi redaktor: Rəyçilər: Roza Eyvazova Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor İlham Tahirov Filologiya üzrə elmlər doktoru Əsmətxanım Məmmədova Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru , dosent Rasim Heydərov Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülsüm H üseynova Tat dilinin leksikası (Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında). Bakı, “Elm və təhsil”, 2013, 252 səh. Monoqrafiyada ilk dəfə olaraq Azərbaycan tatlarının dilinin leksik sistemi kompleks şəkildə tədqiqata cəlb olunmuş, qohum və qohum olmayan dillərlə müqayisəli və əlaqəli formada araşdırılmışdır. Əsərdən dilçilər və dilçiliklə maraqlanan digər şəxslər faydalana bilərlər, 4602000000 --------------- qrıflınəşr 7V098 - 2013 © Gülsüm Hüseynova, 2013, Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası ÖN SÖZ Hər bir dilin leksiklogiyasına elə bir özünəməxsusluq xasdır ki, bu, onu sistem kimi tədqiq edilməsinə müəyyən qədər mane olur. Qeyd edilən cəhəd ondan irəli gəlir ki, dilin leksik sistemi həmişə açıq və dəyişkəndir. Bu sistemdə həm mövcud sözlərin mənalarında dəyişmələr baş verir, sözün semantikası genişlənir, sıxılır, daralır. Söz dildə işlək qatdan çıxıb lüğət fondunun passiv qatına keçir. Bunun müqabilində dilə yeni sözlər daxil olur. Dil başqa dillərdən söz alır, başqa dillərə söz verir. Bütün bu hadisələr dilin leksik sistemində daim baş verir Bir hadisə dilin inkişaf tarixinin müəyyən dövründə daha çox müşahidə olunur, başqa bir hadisə isə sanki dayanır. Başqa dildən sözalma və başqa dilə sözün keçməsi, neologizmlərin yaranması və dilin lüğət tərkibinə daxil olması kimi proseslər bir-birindən fərqli formalarda baş verir. Məlumdur ki, tatlar irandilli xalq olub Xəzəryanı ərazilərdə - İranda, Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında, Abşeron yarımadasında, Dağıstanın cənub-şərqində, Dərbənd və Mahaçqala şəhərlərində məskunlaşmışlar. Azərbaycan ərazisində tatlar, əsasən, respublikanın İsmayıllı, Xızı, Şamaxı, Quba, Dəvəçi və Abşeron ərazilərində daha kompakt şəkildə yaşayırlar. Bu baxımdan tat dilinin leksikologiyasının Azərbaycan ərazisində yaşayan tatların dilinə dair materiallar əsasında tədqiq olunmasına ehtiyac duyulur. Doğrudur, tat dilinin leksikasına dair bir sıra tədqiqatlar mövcuddur. Lakin bu tədqiqatlar müəyyən bir ərazi ilə məhdudlaşdırıldığından araşdırmanın başqa ərazilər üzrə aparılması tələbi meydana çıxır. Məsələyə bu yöndən yanaşmaq tat dilinin leksik fondunun ümumi mənzərəsini aydınlaşdırmaq üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanda yaşayan tatların dili Azərbaycan dili ilə daimi təmaslı əlaqədədir. Bu əlaqələr, 3 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası şübhəsiz ki, tat dilinin leksik sisteminə xüsusi təsir göstərir. Həmin təsirlərin müxtəlif aspektdən öyrənilməsi mümkündür. Müəllif əsərdə tat dilinin lüğət tərkibinə daxil olan sözlərin ümumi fondunun yaradılması, bu sözlərin mənşəcə təsnifı, tat dilində antonimlərin, sinonimlərin, omonimlərin xüsusiyyətlərinin əlaqəli olduğu dilin təsiri prizmasından təyini, tat dilinin leksik qatında terminlərin yerini, terminlərin yaranması və alınması məsələlrini ön planda nəzərə çatdırmışdır. Oxuculara, dilçilərə təqdim olunan bu monoqrafiyada tat dilinin leksikasının kompleks və Azərbaycan dili ilə müqayisəli şəkildə araşdırılmasına cəhd edilmişdir. Məlumdur ki, müxtəlif etnoslar, xalqlar arasındakı münasibətlərdə dil mühüm rol oynayır. İctimai, mədəni, sosial və iqtisadi sahələrdə əlaqələrin gerçəkləşməsi üçün dildən istifadə edilir. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, dil əlaqələri də ictimai səciyyə daşıyaraq iqtisadi, siyasi, mədəni, dini və bu kimi əlaqələr çərçivəsində təzahür edir. Dil müxtəlif dillərlə təmaslı və təmassız əlaqələr zəminində yaşayır. Əlaqələr təmaslı olduqda dillərin bir-birinə təsiri baş verir. Bu təsir çox zaman qarşılıqlı olur. Deməli, dilin inkişafı xalqın tarixi, onun yaşadığı ərazi və onunla qonşu olan xalqların dili və tarixi ilə bağlıdır və dilin daşıyıcısı olan xalqın, etnosun başqa xalqlarla münasibətlərindən də asılıdır. Söz dilin əsas, müstəqil vahididir və lüğət tərkibinin formalaşması sözlərdən asılıdır. Ona görə də lüğət tərkibinin tədqiq olunmasının əsas məsələsi sözlərin leksik-semantik cəhətdən araşdırılmasıdır. Leksikologiyaya dair tədqiqatlarda lüğət tərkibindəki sözlərin leksik-semantik qruplara bölünməsi, sözlər arasındakı semantik əlaqələr, sözlərin çoxmənalılığı, omonimliyi, sinonimliyi, antonimliyi, lüğət tərkibinin ümumişlək və xüsusi leksik qatları kimi məsələlər daim diqqət mərkəzindədir. Bütün bu məsələlər ayrılıqda 4 Yüklə 64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|