Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә
sosial rifaha tәsirsiz ötüşmür. Mühüm makroiqtisadi parametrlәrlә inflyasiya
arasındaki korelyasiya nәinki ölkә sәviyyisindә, beynәlxalq miqyasda da
maraq doğurur. Bu zaman diqqәt yetirilәsi әsas mәsәlәlәrdәn biri dә,
inflyasiyanın dәqiq hesablamasıdır. ABŞ Beynәlxalq İnkişaf Agentliyinin
(USAİD) maliyyә dәstәyi ilә İqtisadi Tәdqiqatlar Mәrkәzinin gerçәklәşdirdiyi
“Azәrbaycanda alternativ inflyasiya metodologiyasının işlәnilmәsi” layihәsi bu
mәnada praktik vә nәzәri әhәmiyyәt kәsb edir. Layihә çәrçivәsindә dünya
tәcrübәsi vә yerli şәraitin nәzәrә alınması ilә hesablanan alternativ inflyasiya
göstәricisi әn yüksәk sәviyyәlәrdә ciddiyә alınıb.
“Azәrbaycanda alternativ inflyasiya metodologiyasının hazırlanması”na hәsr
olunan kitab iqtisadi siyasәtә mәsul olan qanunverici vә icraedici hakimiyyәt
orqanları, iqtisadçılar, sahibkarlar, bu sahәdә tәdqiqat aparan mütәxәssislәr
vә müstәqil ekspertlәr üçün nәzәrdә tutulub. Kitabdan ali mәktәb tәlәbә,
aspirant vә müәllimlәri dә yararlana bilәrlәr.
Bu kitab “Alternativ inflyasiya metodologiyasının işlәnilmәsi”
layihәsi çәrçivәsindә, ABŞ Beynәlxalq İnkişaf Agentliyi (USAİD)
vasitәsilә Amerika xalqının dәstәyi әsasında nәşr olunmuşdur.
Kitabın mәzmununa yalnız İqtisadi Tәdqiqatlar Mәrkәzi mәsuliyyәt
daşıyır vә bu kitab USAİD vә Birlәşmiş Ştatların mövqeyini mütlәq
әks etdirmir.
The book has been published with funding support of American
People through USAID project of “Alternative Inflation
Methodology Development” and the findings and views expressed
herein do not necessarily reflect the views of USAID and the US
Government. The full responsibility of the content lies with
Economic Research Center.
Layihәnin koordinatoru: Qubad İbadoğlu
ISBN 9952-8057-9-9
Kitab pulsuz paylanır
3
ÖN SÖZ
İnflyasiya sәviyyәsinin hesablanmasında alternativ
metodologiyadan istifadә edilmәsinә nәinki keçid ölkәlәrindә,
hәtta inkişaf etmiş dövlәtlәrdә dә cәhd edilib. Belә cәhdlәr
Yeni Zelandiyada Mәrkәzi Bankın İdarә Heyәti sәdrinin
vәzifәsindәn uzaqlaşdırılması, Polşada isә
tәdqiqat
mәrkәzlәrinin prosesә fәal cәlb edilmәsi ilә nәticәlәnib.
Müstәqil Dövlәtlәr Birliyi mәkanında hәlәlik alternativ
metodologiyanın işlәnmәsi sahәsindә ciddi nailiyyәtlәr әldә
olunmasa da, Qırğızıstanda bu istiqamәtdә dәyәrli tәdqiqatlar
aparılmışdır.
Azәrbaycanda ilk dәfә olaraq inflyasiyanın alternativ
hesablanması ideyası ilә İqtisadi Tәdqiqatlar Mәrkәzi çıxış
etmişdir. Mәrkәzin ABŞ Beynәlxalq İnkişaf Agentliyinin maliyyә
dәstәyi ilә bu istiqamәtdә hәyata keçirdiyi layihә aktuallığı ilә
cәmiyyәtin vә hökumәtin diqqәtini cәlb edib. Yüksәk templi
iqtisadi artım dövrünü yaşayan Azәrbaycan Respublikası üçün
inflyasiyanın sәviyyәsinin vә ona tәsir edәn faktorların düzgün
müәyyәnlәşdirilmәsi, onların tәsirinin dәqiq qiymәtlәndirilmәsi
mühüm әhәmiyyәt kәsb edir. Elә buna görә dә İqtisadi
Tәdqiqatlar Mәrkәzinin ekspertlәri layihәyә start verәrkәn
onun aktuallığını vә zәrurәtini әsaslandırmaq o qәdәr dә çәtin
olmadı.
Azәrbaycanda inflyasiyanın hesablanması sahәsindә
mövcud olan problemlәr, rәsmi statistika orqanlarının
inflyasiyanın sәviyyәsi ilә bağlı elan etdiyi göstәricilәr hәlә
2006-cı ildә dәfәlәrlә beynәlxalq ekspertlәr tәrәfindәn şübhә
altına alınmışdır. Zaman-zaman müstәqil iqtisadçılar bu
şübhәlәrin әsaslılığını tәsdiq etmiş vә onların bu mövqeyi KİV
vasitәsilә ictimaiyyәt arasında populyarlaşmışdı. Parlamentdә
2007-ci ilin proqnoz büdcәsi әtrafında dinlәmәlәrin keçirildiyi
әrәfәdә Vergi Mәcәllәsindә gözlәnilәn dәyişikliklәrin yaratdığı
psixoloji effekt, hәmçinin Tarif Şurasının bәzi ener-
4
jidaşıyıcılarının qiymәtlәrinin kәskin artırılmasına dair 6
yanvar
2007-ci il tarixli qәrarının rәvac verdiyi ajiotaj Azәrbaycanda
inflyasiya probleminin nә qәdәr aktual vә mübahisәli olduğunu
bir daha tәsdiq etdi. Son zamanlar yerli ekspertlәr yalnız
inflyasiya sәviyyәsi barәsindә deyil, hәmçinin onun tәsiri
altında istehlakçıların dәyişәn maddi rifahı, yәni onların
cәmiyyәtdә mövcud olan maddi nemәtlәrdәn bәhrәlәnmә
sәviyyәsinin dinamikası haqqında da düşünmәyә vә fikir
yürütmәyә başlayıblar.
İnflyasiyanın dәqiq hesablanmasının perspektiv
proqnozların işlәnilmәsi istiqamәtindә
dә
әhәmiyyәti
danılmazdır. Hazırda tәbii resursların hasilatı vә emalı üzәrindә
qurulan iqtisadiyyatımızın bu resursların tükәnәcәyi dövrlәr
üçün inkişaf durumunun cari addımlardan asılı olduğunu isә
heç vaxt unutmamalıyıq. Eyni zamanda ölkәyә daxil olacaq
külli miqdarda neft pullarının inflyasiya yaradıcı tәsirinin
perspektiv qiymәtlәndirilmәsi dә xüsusi әhәmiyyәt kәsb edir.
Ev tәsәrrüfatlarının hәyat sәviyyәsindә baş verәcәk
dәyişikliklәr inflyasiyanın sәviyyәsinin daim diqqәt mәrkәzindә
saxlanılmasını, ümumiyyәtlә, onun dәqiq ölçülmәsini tәlәb
edir. Aydındır ki, hәyat sәviyyәsi aşağı olan әhali istәnilәn ölkә
üçün “bahalı” islahatların keçirilmәsini şәrtlәndirir. Belә olan
halda, düzgün siyasәtin işlәnilmәsi әtraflı, dәrin vә adekvat
tәhlil tәlәb edir. Hәmçinin bu tәhlil tәkcә bir dövlәt orqanı vә
tәdqiqatla mәşğul olan tәşkilat tәrәfindәn aparılmamalıdır.
Mәhz bu problemin hәllinә öz töhfәsini vermәk vә
inflyasiyanın gerçәk sәviyyәsi әtrafında yaranmış mübahisәli
vәziyyәtә aydınlıq gәtirmәk mәqsәdilә İqtisadi Tәdqiqatlar
Mәrkәzi ABŞ Beynәlxalq İnkişaf Agentliyinin maliyyә dәstәyi ilә
“Azәrbaycanda alternativ inflyasiya metodologiyasının
işlәnilmәsi” layihәsini hәyata keçirib. Layihә çәrçivәsindә (i)
Azәrbaycanda istifadә olunan İstehlak Qiymәtlәri İndeksinin
(İQİ) hesablanma metodologiyası ilә yaxından tanış olmaq vә
onun çatışmazlıqlarını aşkar etmәk; (ii)
Bu metodologiya ilә
bağlı mütәrәqqi dünya tәcrübәsi ilә tanış olmaq vә hәmin
tәcrübәlәrin Azәrbaycana tәtbiqi imkanlarını qiymәtlәndirmәk;