AZƏRBAYCANIN İQTİSADİ SİYASƏTİNİN
ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Elşən Bağırzadə
iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru
Bakı
- 2014
İQTİSADİ SİYASƏT VƏ ƏSAS NÖVLƏRİ
• İqtisadi siyasət, makroiqtisadi tarazlıqların hansı
istiqamətdə və necə dəyişdiriləcəyi ilə bağlı
yanaşmaların məcmusudur.
• İqtisadi siyasətin əsas növləri aşağıdakılardır:
– Maliyyə siyasəti:
• Vergi siyasəti
• Xərc siyasəti
• Borc siyasəti
– Monetar siyasət:
• Açıq bazar əməliyyatları
• Məcburi ehtiyat normasının müəyyən edilməsi
• Uçot dərəcəsinin dəyişdirilməsi
– Məzənnə siyasəti
– Faiz siyasəti
– Xarici ticarət siyasəti
İQTİSADİ SİYASƏTİ HƏYATA KEÇİRƏN ƏSAS QURUMLAR
• İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi
:
Azərbaycan Respublikasının iqtisadi
siyasətini, iqtisadi və sosial proqnozlarını işləyib hazırlayan, iqtisadiyyatın
ayrı
-
ayrı sahələrinin, o cümlədən sənayenin inkişafı, ölkə iqtisadiyyatında
struktur və innovasiya, investisiya fəaliyyəti, investisiyaların cəlb edilməsi,
qoyulması və təşviqi, sahibkarlığın inkişafı, sahibkarlığa dövlət dəstəyi,
rəqabətin qorunması, inkişafı və təşviqi, haqsız rəqabətin aradan
qaldırılması, istehlakçıların hüquqlarının qorunması, daxili ticarət, xarici
iqtisadi və ticarət əlaqələri, regionların sosial
-
iqtisadi inkişafı və mənzil
-
kommunal təsərrüfatı sahələrində
dövlət siyasətini və tənzimlənməsini
həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.
• Mərkəzi Bank: Dövlətin pul və valyuta siyasətini müəyyən edir və həyata
keçirir, nağd pul dövriyyəsini təşkil edir, pul nişanlarının tədavülə
buraxılmasını və tədavüldən çıxarılmasını həyata keçirir, manatın xarici
valyutalara nisbətdə rəsmi məzənnəsini mütəmadi müəyyən edir və elan
edir, valyuta tənzimini və nəzarətini həyata keçirir, sərəncamında olan
beynəlxalq qızıl
-
valyuta ehtiyatlarını saxlayır və idarə edir, hesabat tədiyə
balansını tərtib edir və ölkənin proqnoz tədiyə balansının hazırlanmasında
iştirak edir, bank fəaliyyətini lisenziyalaşdırır və tənzimləyir, qanunla
müəyyən edilmiş qaydada bank fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir və ödəniş
sistemlərinin fəaliyyətini təşkil edir, əlaqələndirir, tənzimləyir və onların
üzərində nəzarəti qanuna uyğun olaraq həyata keçirir.
İQTİSADİ SİYASƏTİ HƏYATA KEÇİRƏN ƏSAS QURUMLAR
• Maliyyə Nazirliyi
:
Azərbaycan Respublikasında maliyyə
siyasətini həyata keçirən və dövlət maliyyəsinin idarə
olunmasını təşkil edən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.
• Vergilər Nazirliyi: Azərbaycan Respublikasında aparılan
vahid maliyyə və büdcə siyasəti çərçivəsində dövlət vergi
siyasətinin həyata keçirilməsini, dövlət büdcəsinə vergilərin
və digər daxilolmaların vaxtında və tam yığılmasını təmin
edən və bu sahədə dövlət nəzarətini həyata keçirən
mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.
• Dövlət Gömrük Komitəsi: Gömrük işi sahəsində dövlət
siyasətini və tənzimlənməsini həyata keçirən, hüquq
mühafizə orqanı statusu olan mərkəzi icra hakimiyyəti
orqanıdır.
İQTİSADİ SİYASƏTİ HƏYATA KEÇİRƏN ƏSAS QURUMLAR
• Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi
: Q
iymətli kağızlar
bazarının tənzimlənməsi ilə bağlı normativ aktların qəbul
edilməsi, qiymətli kağızların emissiyası və tədavülü, qiymətli
kağızlar bazarı iştirakçılarının və investisiya fondlarının
fəaliyyətləri, qiymətli kağızlarla rəsmiləşdirilmiş borc öhdəlikləri
bazarı, müvafiq fəaliyyət növlərinin lisenziyalaşdırılmasının
həyata keçirilməsi, lotereyaların təşkili və keçirilməsi, qiymətli
kağızlar bazarında investorların və qiymətli kağızlar bazarının
iştirakçılarının hüquqlarının müdafiəsi, sağlam rəqabət
mühitinin yaradılması üzrə dövlət tənzimlənməsini və
nəzarətini
həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.
• Dövlət Statistika Komitəsi
: S
tatistika sahəsində dövlət
siyasətini və tənzimlənməsini həyata
keçirən və ölkədə sosial,
iqtisadi, demoqrafik və ekoloji vəziyyət ilə bağlı rəsmi
statistik
məlumatları vahid metodologiya əsasında formalaşdıran
mərkəzi icra
hakimiyyəti orqanıdır.
İLLƏR ÜZRƏ DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN GƏLİR VƏ XƏRCLƏRİ
0
5000
10000
15000
20000
25000
Büdcə gəlirləri, mln. manat
Büdcə xərcləri, mln. manat
Büdcə gəlirləri, mln. manat
208.8 316.9 714.6 784.8 910.2 1221 1510 2055 3869 6007 10763 10326 11403 15701 17282 19496 18384
Büdcə xərcləri, mln. manat
192.8 428.4
764 807.5 931.8 1235 1502 2141 3790 6086 10774 10504 11766 15398 17417 19144 20063
1991 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN GƏLİR VƏ XƏRCLƏRİNİN TƏRKİBİ (2014)
Gəlirlər
18 384 000,0 min manat
Xərclər
20 063 000,0 min manat
1. Vergilər
41,8%
1. Ümumi dövlət xidmətləri
10%
2. Gömrük rüsumları
1,8%
2. Müdafiə
8,2%
3. Dövlət Neft Fondundan daxilolmalar
50,8%
3. Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq mühafizə və
prokrorluq
6,2%
4. Digər daxilolmalar
5,6%
4. Təhsil
8,2%
5. Səhiyyə
3,6%
6. Sosial müdafiə və sosial təminat
10,3%
7. Mədəniyyət, incəsənət, onformasiya, bədən
tərbiyəsi və digər sahədə fəaliyyət
1,6%
8. Mənzil və kommunal təsərrüfatı
2,3%
9. Yanacaq və enerji
0,02%
10. Kənd təsərrüfatı, balıqçılıq, ovçuluq və ətraf
mühitin mühafizəsi
2,8%
11. Sənaye, tikinti və faydalı qazıntılar
31,3%
12. Nəqliyyat və rabitə
0,6%
13. İqtisadi fəaliyyət
1,6%
14. Əsas bölmələrə aid edilməyən xidmətlər
13,3%
DÖVLƏT BÜDCƏSİ KƏSİRİ VƏ MALİYYƏLƏŞMƏSİ
•
2014-
cü ildə
d
övlət büdcəsi kəsirinin yuxarı
həddi 1 679 000,0 min manat
məbləğində
təsdiq edilmişdir.
• Kəsrin maliyyələşdirilməsinin aşağıdakı
mənbələr
hesabına həyata keçirilməsi nəzərdə
tutulmuşdur:
– Özəlləşdirmə;
– Daxili və xarici borcalanma;
–
Xarici qrantlar;
– Keçən ilin dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının
qalığı.
DÖVLƏT BÜDCƏSİNDƏ
VERG
İ GƏLİRLƏRİNİN TƏRKİBİ (2014)
No.
Vergi gəlirləri
7 678 000 000
100%
1
Fiziki şəslərin gəlir vergisi
882 000 000
11,5%
2
Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi
2 217 000 000
28,9%
3
Hüquqi şəxslərin torpaq vergisi
48 000 000
0,6%
4
Hüquqi şəxslərin əmlak vergisi
132 000 000
1,7%
5
Əlavə dəyər vergisi
3 209 000 000
41,8%
6
Sadələşdirilmiş vergi
130 000 000
1,7%
7
Aksiz vergisi
874 500 000
11,4%
8
Yol vergisi
69 500 000
0,9%
9
Mədən vergisi
116 000 000
1,5%
XARİCİ DÖVLƏT BORCU
•
01 oktyabr 2014-
cü il tarixinə Azərbaycanın xarici dövlət
borcu 6,380.7 milyon ABŞ dolları
(5,005.1 milyon manat),
xarici dövlət borcunun Ümumi Daxili Məhsula (ÜDM)
olan nisbəti 8.5 faiz
təşkil etmişdir.
• Borc vəsaitlərinin 7.4%
-
i 10 ilə qədər, 61.3%
-
i 10 ildən 20
ilə qədər, 31.3%
-
i isə 20 ildən artıq olan müddətə cəlb
olunmuşdur.
• Əsasən Dünya Bankı, Asiya İnkişaf Bankı, İslam İnkişaf
Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı,
Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Agentliyi və digər
beynəlxalq maliyyə qurumlarından cəlb edilmiş
vəsaitlər iqtisadi islahatlar proqramlarının dəstəklənməsi,
infrastrukturun bərpası və yenidən qurulması, habelə yol
tikintisi, regionların su təchizatının yaxşılaşdırılması, dəmir
yolu nəqliyyatı xidmətlərinin təkmilləşdirilməsi, sənaye və s.
sahələrə sərf edilmişdir.
MƏRKƏZİ BANKIN HƏYATA KEÇİRDİYİ SİYASƏT
• Hazırda Mərkəzi Bankın həyata keçirdiyi siyasətin
əsas hədəfləri aşağıdakılardır:
– Makroiqtisadi və maliyyə sabitliyi;
– Aşağı inflyasiya;
– Sabit məzənnə;
– Aşağı faiz dərəcələri;
–
Bank-
maliyyə sektorunda dayanıqlıq;
– Maliyyə vasitəçiliyinin inkişafı.
MƏRKƏZİ BANKIN HƏYATA KEÇİRDİYİ SİYASƏT
• Mərkəzi Bankın istifadə etdiyi əsas siyasət
alətləri aşağıdakılardır:
– Açıq bazar əməliyyatları;
– Məcburi ehtiyat normasının müəyyən edilməsi
(hazırda 2%
-dir);
– Uçot dərəcəsinin dəyişdirilməsi (hazırda 3,5%
-dir);
– Valyuta intervensiyası.
MƏRKƏZİ BANKIN HƏYATA KEÇİRDİYİ SİYASƏT
• Mərkəzi Bankın xüsusi lisenziyası olmadığı halda
,
ölkədə
bütün
ödəmələr manatla
həyata keçirilir.
• Əmtəələrin və xidmətlərin Azərbaycana idxalı ilə bağlı rezidentlər və
qeyri-
rezidentlər tərəfindən xaricə göndərilən avanslara dair pul
məhdudiyyətləri Mərkəzi Bank tərəfindən ləğv olunmuşdur.
Məhdudiyyətlərin ləğv olunmasına baxmayaraq, avans ödənişləri
veriləndən sonra əmtəələr Azərbaycana 180 gün ərzində
çatdırılmalıdır.
• Ölkə rezidenlərinin nağd valyuta sərvətlərini gömrük orqanlarına
bəyan etməklə məhdudiyyət qoyulmadan Azərbaycana gətirmələrinə,
adambaşına 10 min ABŞ dolları
ekvivalenti məbləğində valyuta
sərvətini sənəd təqdim edilmədən gömrük orqanlarına bəyan etməklə
Azərbaycandan çıxarmalarına icazə verilmişdir.
• Əvvəllər ölkəyə nağd şəkildə gətirilmiş valyuta sərvətlərindən
50 min
ABŞ dolları
ekvivalentinədək məbləği gömrük orqanlarına bəyan
etməklə, 50 min ABŞ dollarından artıq məbləği
isə valyuta gətirilən
ölkənin bank və ya digər kredit təşkilatı tərəfindən bu vəsaitlərin
həmin rezidentə nağd verilməsini təsdiq edən arayışı təqdim etməklə
müvəkkil banklar vasitəsilə ölkədən çıxarmalarına icazə verilmişdir.
XARİCİ TİCARƏT SİYASƏTİ
• Azərbaycana idxal olunan əmtəələrə
bir
neçə gömrük rejimi
tətbiq edir. Bunlardan
vacib olanları aşağıdakılardır:
– tranzit, gömrük saxlanılması, gömrük anbarı,
müvəqqəti idxal, gömrük zonalarına giriş və
çıxış.
• Azərbaycana idxal olunan əmtəələrdən
rüsum tutulur (advalor rüsumu
–
0-15% -
ədəd və ölçü rüsumuna uyğundur).
•
Aksiz vergisi
bəzi növ idxal olunan
əmtəələrə tətbiq olunur (tütün və alkoqol
məmulatları).
XARİCİ TİCARƏT SİYASƏTİ
• Azərbaycan məqsədli ƏDV prinsipini
qəbul
edib (hazırda 18%) ki, bu da hər hansı
əmtəənin gömrük dəyərindən tutulur (tətbiq
olunan gömrük rejimindən asılı olaraq, idxal
rüsumu və həmçinin aksiz vergisi).
• Bəzi kateqoriyalara və əmtəə növlərinə ƏDV
tətbiq olunmur və ya 0% dərəcəsi
ilə tətbiq
olunur.
• İxrac olunan bütün məhsullar (metal ixracından
başqa) gömrük rüsumlarından azad
edilmişdir.
XARİCİ TİCARƏT SİYASƏTİ
• Hasilatın Pay Bölgüsü haqqında Sazişlərdə (HPBS) və
boru kəməri layihələri üzrə sazişlər çərçivəsində
fəaliyyət göstərən podratçılar, onların agentləri və
subpodratçılar idxal rüsumunu ödəmədən və
məhdudiyyətsiz
neft-
qaz sənayesi təyinatlı əmtəələri
Azərbaycana idxal və yenidən
-
ixrac edə bilərlər.
•
HPBS rejimli idxala
0% ƏDV
tətbiq olunur. Eyni
zamanda “İxrac məqsədli neft
-
qaz fəaliyyətinə xüsusi
iqtisadi rejimin tətbiqi haqqında” Qanuna əsasən, neft
-
qaz sahəsində podratçıların və subpodratçıların ixrac
məqsədli fəaliyyətinə 0% dərəcəsi ilə ƏDV
tətbiq
olunur.
İSTİFADƏ OLUNAN MƏNBƏLƏR
• Aras O. N., Süleymanov E. (2010), “Azərbaycan iqtisadiyyatı”,
Bakı: Şərq
-
Qərb.
http://ebooks.azlibnet.az/book-qUreBt0n.html
• Azərbaycanın statistik göstəriciləri.
http://www.stat.gov.az/menu/6/statistical_yearbooks/
• Bağırzade E. (2011), “Bağımsızlığının XX. Yılında Azerbaycan
Cumhuriyeti Ekonomisi”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Dergisi, Güz (15), s. 277
-312.
http://elsenbagirzade.files.wordpress.com/2011/03/bagimsizligi
nin-20-yilinda.pdf
• “AR
-nin 2014-
cü il dövlət büdcəsi haqqında”,
http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/qanun-2014-cu-il-
budca-rasmi-sanadlar-an-yeni-variantda.pdf
•
www.cbar.az
-
Mərkəzi Bank
•
www.economy.gov.az
–
İ
qtisadiyyat
və Sənaye Nazirliyi
•
www.customs.gov.az
–
Dövlət Gömrük Komitəsi
•
www.taxes.gov.az
–
Vergilər Nazirliyi
Dostları ilə paylaş: |