Azərbaycanin nadġr ağac və kol bġTKĠLƏRĠ
Yüklə 164,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
| AZƏRBAYCANIN NADĠR AĞAC VƏ KOL BĠTKĠLƏRĠ Azərbaycan coğrafi vəziyyəti, relyefi, torpağı və iqlimi ilə əlaqədar xüsusi bir bitki örtüyünə malikdir. Azərbaycan florasında 5000-ə yaxın bitki növünə rast gəlinir ki, bunlardan 460-dan artıq növü ağac və kol bitkiləridir. Hal-hazırda mövcud olan bu növlərin hər 3-dən biri məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşməkdədir. Bu bitki növləri içərisində onlarca növün təhlükə altında olduğu müəyyən edilmişdir. Aparılan tədqiqatlara görə hal-hazırda respublikamızda nadir və nəsli kəsilməkdə olan ağac və kol növlərinin sayı 200-ə yaxındır. Bu qədər növ Azərbaycan florasında olan ağac və kol bitkilərinin təxminən 43%-ni təşkil edir.Bu, həyəcan təbilinin çalınması deməkdir. Azərbaycanın təbii florasında olan ağac və kol bitkilərinin növ baxımından təxminən 25%-ə qədəri relikt bitkilərdir . Aparılan təhlillərə görə, 1975-ci ildə Azərbaycanda 24, 1984-cü ildə 28, 1989-cu ildə isə 45 növ nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı, yəni ağac və kol bitkisinin olduğu müəyyən edilmişdir . Nadir bitki növlərinin sayının getdikcə artması ilə əlaqədar bu problemin səbəblərini aşkar edə- rək, onun qarşısının alınması dövlət strukturlarının və elm müəssisələrin qarşısında duran ən aktual məsələlərdən biridir. Ona görə də, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 mart 2006-cı il tarixli 1368 № li sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında bioloji müxtəlifliyin qo- runması və davamlı istifadəsinə dair Milli Strategiya və Fəaliyyət Planı”nda nadir bitkilərin repatriasiyası, insan amilinin ətraf mühitə təsirinin azaldılması, xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərində elmi- tədqiqat işlərinin aparılması üçün lazımi şəraitin yaradılması kimi vəzi- fələr qarşıya bir məqsəd kimi qoyulmuşdur. Aparılan müşahidələr göstərmişdir ki, Azərbaycan florasında olan nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı bitki növlərin areallarının bir hissəsinin mühafizə strategiyası yoxdur. Ölkəmizdə mühafizə olunacaq bitki növlərinin təyin edilməsi, siyahılarının dəqiq hazırlanması, bu bitki- lərin nadir bitki kateqoriyalarına aid edilmə səbəblərinin aşkarlanması müasir dövrün ən vacib məsələlərindən biridir. Bu prosesləri öyrənmək üçün əvvəlcə bitkilərin yayılmasını, populyasiya genişliyini, ekoloji tələ- batlarını, fizioloji tolerantlığını, reproduktiv biologiyasını, toxum qurulu- şunu və keyfiyyətini, cücərməsini, kök sistemini və sonrakı inkişaf mər- hələlərinin tədqiqi vacibdir . Dünya florasında məlum olan bitki növlərinin, xüsusilə də məhdud bir arealda yayılan endemlərin qorunması ilə əlaqədar son illərdə çox ciddi tədqiqatlar aparılmaqdadır. Ilk öncə tədqiqatçıların qarşısında duran məqsədlərdən biri nadir bitkilərin beynəlxalq qurumlar tərəfindən qəbul edilən təhlükə kateqoriyalarının hansına aid olduğunu müəyyənləşdirmək, sonra isə görüləcək tədbirləri bu bitkilərə yönəltməkdir. Bu məqsədlə IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resourches-Təbiətin və Təbii Ehtiyatların Beynəlxalq Mühafizə İttifaqı), TPC (Threatened Plant Committee - Təhlükədə olan Bitki Komitəsi) ka- tibliyi, WWF (World Wildlife Foundation-Dünya Vəhşi Təbiət Fondu), OPTIMA (Organization for the Phytotaxonomic Investigation of the Mediterranean Area-Aralıq Dənizi Bölgəsinin Fitotaksonomik Tədqiqi Təşkilatı) kimi təşkilatların fəaliyyəti ilə yanaşı hər bir ölkə öz bitki alə- mini mühafizə etmək məqsədi ilə müxtəlif tədbirlər görməkdədir. Xü- susilə nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan bitkiləri mühafizə etmək üçün Milli Parklar, qoruqlar və yasaqlıqlar yaradılmaqdadır. Dünyanın təbii həyatını mühafizə etmək məqsədilə İsveçrənin Bern şəhərində 1979-cu ildə təşkil olunan ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı bir toplantıda qəbul edilən qərarlar dünyanın bir çox ölkələrinin parlamentində təsdiqlənərək qanun halını almışdır. 1974-cü ildə Avropa Şurası təbiəti qorumaq məq- sədilə qərarlar qəbul etmiş və 1977-ci ildə Avropa ölkələri tərəfindən 1500-ə qədər bitki növünün siyahısı yerləşən “Red Data Book” kitabı buraxəlmışdır. 1982-ci ildə nadir bitkilərin bu siyahısına Avropa flora- sının çap olunmasından sonra baxılaraq 1983-cü ildə yenidən nəşr olunmuşdur. Bu cür siyahılar IUCN və OPTIMA-nın təşkilatçılığı ilə Afrika və Şimal ölkələrində 1980-ci illərdə çap olunmuşdur. 1980-ci ilə qədər istifadə olunan təhlükə kateqoriyalarına yenidən baxılması və daha obyektiv meyarlarda saxlanılması məqsədiə 1994-cü ildə IUCN (ƏMBMİ) yeni bir kateqoriyası yaradılmış və bu təşkilatın bir qolu olan WCMC (World Conservation Monitoring Centre-Dünya Mühafizəsinin Monitorinq Mərkəzi) 40 illik tədqiqat nəticəsində 33 minə qədər bitki növünü bu kateqoriyalara görə təsnif etmişdir. Azərbaycan florasında yayılan nadir və nəsli kəsilməkdə olan bit- kilərin mühafizəsi üçün qanunvericilik bazası yaradılmışdır. Ətraf mühi- tin mühafizə edilməsi 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında öz yerini almışdır. Bununla yanaşı ölkəmizdə biomüxtəlifliyin bir qolu olan bitkilərin qorunması ilə əlqədar 1996-cı ildə “Birtki mühafizəsi haqqında”qanun qəbul etmişdir. Qafqaz florasına aid bitki növlərinin yarıdan çoxuna Azərbaycanda rast gəlmək olar. Ölkəmizin nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitkilərini qo- rumaq üçün keçmiş SSRİ dövründə Azərbaycan SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarı ilə (1977, 25 iyul) “Qırmızı Kitab”ın çap olunması tövsiyə edilmiş- dir. 400 növ nadir bitkinin mühafizə edilməsi üçün Nazirlər Soveti 16.03.1982 tarixli, 38№-li qərar qəbul etmişdir. 1989-cu ildə Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı” çap olundu. Bu kitabda 140 nadir növ öz əksini tapmışdır. Yüklə 164,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|