AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
Əlyazması hüququnda
ZABİL HƏSRƏT OĞLU BAYRAMOV
AZƏRBAYCAN SƏFƏVİ DÖVLƏTİNİN QURULUŞU
VƏ İDARƏ OLUNMASINDA TÜRK QIZILBAŞ
ƏYANLARININ ROLU
İxtisas: 07. 00. 02-Vətən tarixi
Tarix elmləri doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün
təqdim olunmuş dissertasiyanın
A V T O R E F E R A T I
BAKI – 2012
Dissertasiya Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsinin
“Azərbaycan tarixi (təbiət fakültələri üzrə)” kafedrasında yerinə
yetirilmişdir.
Rəsmi opponentlər: Y.M.Mahmudov
AMEA-nın müxbir üzvü,
тарих елмляри доктору, professor
Z.M.Həsənəliyev
тарих елмляри доктору, профессор
H.Y.Səfərli
тарих елмляри доктору, профессор
Aparıcı müəssisə: Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
“Azərbaycan tarixi” kafedrası
Müdafiə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali
Attestasiya Komissiyasının 18 mart 2011-ci il tarixli 102 saylı əmri
ilə Bakı Dövlət Universitetinin nəzdində yaradılmış 07.00.02–
“Vətən tarixi” ixtisası üzrə tarix elmləri doktoru elmi dərəcəsi almaq
üçün dissertasiyaların müdafiəsini keçirən D.02.161 Dissertasiya
Şurasının “__18__”__02__ 2012-ci il tarixli iclasında saat ____da
keçiriləcəkdir.
Ünvan: AZ-1148, Bakı şəhəri, Z.Xəlilov küç. 23
Dissertasiya
ilə
Bakı
Dövlət
Universitetinin
elmi
kitabxanasında tanış olmaq mümkündür.
Avtoreferat “____”_________2012-ci ildə göndərilmişdir.
Dissertasiya Şurasının elmi katibi
tarix elmləri doktoru, professor: R.C.Süleymanov
I. DİSSERTASİYANIN ÜMUMİ SƏCİYYƏSİ
Mövzunun aktuallığı. XX əsrin sonlarında Azərbaycan
yenidən dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra xalqımızın çox
zəngin tarixi keçmişinin, xüsusilə də Azərbaycan tarixinin orta əsrlər
dövrünün bir çox problemlərinin yenidən araşdırılıb öyrənilməsi
böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu həm də ilk növbədə ondan irəli gəlir
ki, Azərbaycan Sovetlər İttifaqının tərkibində olduğu dövrdə nə
Vətən, nə də xarici tarixşünaslıqda Yaxın və Orta Şərq xalqlarının,
Güney Qafqazın orta əsrlər tarixinə həsr olunmuş elmi-tədqiqat
əsərlərində türk və müsəlman xalqlarının zəngin dövlətçilik
təcrübəsinə və ənənələrinə heç də həmişə obyektiv şəkildə
yanaşılmamış, bəzən yanlışlıqlara və təhriflərə yol verilmişdir. Bunu
əsas götürərək hazırki müstəqillik dövründə xalqımızın tarixinin
hərtərəfli şəkildə araşdırılıb öyrənilməsi, tarixi həqiqətlərin üzə
çıxarılaraq obyektiv şəkildə işıqlandırılması tarixçi alimlərimizin
qarşısında duran əsas vəzifələrdən biridir.
Azərbaycan tarix elminin qarşısında duran vəzifələrə uyğun
olaraq orta yüzillərin yerli və Qərb ədəbiyyatlarındakı tarixi
gerçəklikləri özündə əks etdirən faktların müqayisəli təhlili əsasında
Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə quruluşunun, dövlətin milli
mahiyyətinin tədqiq edilməsi, tarixi reallıqların açıqlanması da
günümüzün aktual məsələlərindəndir.
XVI
yüzilin
əvvəllərində
Səfəvi
dövləti
Azərbaycan
cəmiyyətinin mükəmməl bir siyasi təşkilatı kimi meydana çıxmış,
mərkəzi hakimiyyət orqanları təşkil edilmiş və onların arasında
səlahiyyət bölgüsü həyata keçirilmişdir. İnzibati-ərazi bölgüsü
prinsipləri əsasında yerli idarə orqanları yaradılmış və nəticədə ali
hakimiyyətin bütün ölkə ərazisində həyata keçirilməsi təmin
olunmuşdur. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin qurulmasında ona arxa
olmuş türk qızılbaş əyanları hərbi-siyasi qüvvə kimi həm mərkəzdə,
həm də yerlərdə dövlətin özülünə, dayağına çevrilmişdir ki, bu da
əslində xalqımızın əski çağlarından mövcud olan dövlətçilik
ənənələrindən irəli gəlirdi. Azərbaycanda Səfəvilərin idarəçilik və
dövlət quruluşu türk oğuz boyundan olan Baharlı və Bayandurlu