Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №1 Humanitar elml
Yüklə 105,93 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ARTUR KONAN DOYLUN DAHA İKİ DETEKTİV ƏSƏRİ ÜZRƏ ARAŞDIRMA Q.İ.ƏHMƏDOV
- Açar ifad ələr
- ИССЛЕДОВАНИЕ ДВУХ ПОСЛЕДУЮЩИХ ДЕТЕКТИВНЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ АРТУРА КОНАН ДОЙЛА Г.И.АХМЕДОВ РЕЗЮМЕ
| BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №1 Humanitar elml ər seriyası 2015
ARTUR KONAN DOYLUN DAHA İKİ DETEKTİV ƏSƏRİ ÜZRƏ ARAŞDIRMA
Bakı Dövlət Universiteti Gabil_Akhmedov@mail.ru M əqalədə Artur Konan Doylun iki bədii əsəri nəzərdən keçirilir. Bunlar “Alabəzək lent” v ə “Visteriya loc”dur ki, onlardan birincisində ögey ata qızlarından birini bataqlıq ilanı ilə q ətlə yetirir. İkinci bacını isə Holms xilas edir. İkinci əsərdə isə Latın Amerikası ölkəsi olan San Pedronun keçmiş hakiminin İngiltərədəki qanlı əməllərindən bəhs edilir. Açar ifad ələr: ilan, təhqiqat, müəyyənləşdirmək, sorğu, təcrübə “Alab əzək lent” əsərində təsvir olunan hadisə 1883-cü ilin aprel ayinda baş verir. Özünü Elen Stouner kimi təqdim edən otuz yaşlı bir qiz Surey qraflığında ögey atası doktor Roylotta məxsus Stok-Moren malikanəsindən buraya Farintoş adlı bir tanışının məsləhətilə xəlvət gəldiyini Holmsa bildirir O, qeyd edir ki, atalığının əcdadları çox varlı olmuş, onların torpaq sahələri şimaldakı Bereklidən qərbdəki Hempçirə qədər uzanıb gedirdi. İndi isə ona bir neç
ə akrlıq kiçik torpaq, bir də yarıuçuq qədimi bir ev qalmışdır (1, 252) Qohumlarından borc alan Roylott Universitetin tibb fakültəsini bitirir və Hindistanda h əkimlik təcrübəsi keçir. Orada bu adam qizin əri ölmüş cavan anası ilə tanış olub onu alır. Qızın öz atası isə artilleriya general-mayoru olmuşdur. Oğurluq etmiş xidmətçisini döyüb öldürəndən sonra Roylotta az qala ölüm c əzası veriləcəkdi. Uzun müddət həbsdə yatdıqdan sonra ümidləri puça çıxmış bu doktor İngiltərəyə qayıdır. Qızın anası varlı bir qadın idi. O, öz torpaqlarından hər il min funt-sterlinq gəlir götürürdü. Bir gün o, qatar toqquşmasında həlak olur və iki qizıni – Elenı və onun mərhum bacısı Culiyanı yetim qoyur. G əlirlər ta ki, qızlar ərə gedənə kimi Roylottda qalır. Amma v əsiyyətə görə onlar ərə gedəndə gəlirin böyük hissəsi Elen və Culiyaya keçm əli idi. Həmin vəsait ehtiyacsız yaşamaq üçün qızlara ömürlərinin sonuna kimi b əs edərdi (2, 253). Roylott evd ən nadir hallarda çıxar, qızları da heç yerə buraxmazdı.
53
Tezlikl ə bu adam, Londonda arvadına məxsus olan mülkü satıb Surrey qraflı- ğındakı öz ata yurdu Stok-Morenə gəlir. Ətrafdakılarla burada pis rəftara görə Roylott iki d əfə məhkəməyə düşür və yalnız Elenin əlindəki sərmayə ilə həbs c əzasından xilas ola bilir. Onun gücü həddən ziyadə çox olduğundan qəzəb anında özünü qətiyyən idarə edə bilmirdi. O, yalnız ətrafdakı qaraçılarla və Hindistandakı bir tanışı tərəfindən göndərilən heyvanlarla ünsiyyət edir. Hə- y ətdə axşamlar onun saxladığı pavian meymunu və hepard sərbəstcə gəzib dolaşırdılar. Qızlara o, yalnız nadir hallarda xalaları Qloriya Vestfaylın yanına qonaq getm əyə icazə verərdi. Belə vaxtlardan birində qulluqdan çıxmış bir dəniz zabiti Elenin bacısı Culiya ilə nişanlanır. Toya iki həftə qalmış isə o, müəm- malı şəkildə həlak olur. Ölməzdən əvvəl o, daim zəif fit səsi eşitdiyini deyərdi. Qapıları dəhlizə açılan üç yataq otağından biri onların atalığına, ikincisi onun bacısı Culiyaya, üçüncüsü isə Elenin özünə məxsus idi. Onlardan hər biri yatanda qapının cəftəsini içəridən bağlayırdılar. İki il əvvəl baş vermiş bədbəxt hadisə gecəsi o, bacısının dəhşətlə çığırdığını eşidir və onu öz qapısı ağzında səndələyib yıxılan görür. Titrəyiş icind ə o yalnız bircə kəlmə işlədir: “alabəzək lent!” O, Culiyanı qucaqlamağa macal tapmamış bacısının dizləri bükülür və yerə yıxılır. Son nəfəsdə yalnız barmağı ilə atalığının otağını göstərərək yenə nə isə demək istəyir, amma atalığı həmin anda öz otağından çıxıb onun boğazına bir qədər konyak tökəndə qız canını tapşırır. O, gecə köynəyində idi, bir əlində lampa, digərində isə kibrit qutusu tutmuşdu. Pəncərələrin hamısında möhkəm barmaqlıqlar olduğundan müst
əntiq ölümün səbəbi barədə heç nə başa düşmür. Heç bir təcavüz əlaməti yox idi. H əkimlər isə ərzaqdan zəhərlənmə halı təyin edə bilmirlər. Onlara elə g əlir ki, ölümün səbəbi elə əsəb sarsıntısı ola bilərdi (3, 258). Holms bu “Alab əzək lent”in nə olduğunu xəbər alanda qız buna aydınlıq g ətirə bilmir. Sonra Elen iki ay əvvəl Reddinqdən olan Persi Armitac adlı bir cavanın ona nişan göndərmək istədiyini atalığına deyəndə o, buna etiraz bildirmir. Lakin Elenin yataq otağını təmir etmək üçün onu mərhum bacısının hücr əsinə keçirir və bundan sonra Elen özü də gecələr zəif fit səsi eşitməyə başlayır. Keçən gecə bu hal təkrar olunanda o, yerindən sıçrayıb lampanı yan- dırsa da, ətrafda heç nə görə bilmir və səhər hava işıqlaşanda o, yaxınlıqdakı “Tac” mehmanxanasına gəlib kareta tutur və Leterhed stansiyasından qatarla Londona – m əşhur xəfiyyəçinin yanına gəlir (4, 258). Holms qıza atalığı barədə heç də bütün həqiqətləri demədiyini və onu müdafi ə etdiyini bildirir, çünki qızın qolundakı krujevanı qaldıranda xəfiyyəçi onun bil əyində göyərmə izləri görür. Elen qeyd edir ki, atalığı sərt və güclü adam olduğuna görə öz hərəkətlərindəki kobudluğu bəzən hiss etmir. Bura gəl- diyind
ən xəbər tutsa o, qıza ağır cəza verə bilərdi. Holms qıza birgə səhər yem
əyi təklif etsə də, o, qətiyyən razılaşmır. Onda Holms elə bu gün Stok-Mo- ren
ə dostu Uotsonla xəlvətcə gələcəyinə və vəziyyəti elə orada araşdıracağına söz verir v ə qızı yola salır..
54 “Az müdd ətdən sonra onların otağina nəhəng bir adam soxulur. –Sizl ərdən hansınız Holmssınız? –deyə o, kobud tərzdə xəbər alır. –Bu, m ənəm. Buyurun əyləşin. – Oturmayacağam. Mənim qızlığım bayaq buraya gəlmişdi. Onu güdürəm. Siz ə nə danışdı? –Havalar yaman soyuq keçir. –O siz ə nə dedi? –Gələn adam bağırdı. – Amma ağaclar yaxşı çicək açacaq və bu il meyvə bol olacaq, –deyə Holms tövrünü pozmadı. –Dey əsən axı, məni ələ salırsınız? –Nəhəng adam iri yumruğunu havada yell ədi. –Sizin alçaq adam olduğunuzu və polisə işlədiyinizi bilirəm. Amma m ənim işlərimə burun soxa bilməzsiniz. Holms gülüms ədi. – Alçağın biri! Holms yen ə gülümsədi: – Siz yaxşı həmsöhbətsiniz. Ancaq çıxanda qapını örtün ki, külək gəlməsin. –M ənim işimə qarışanın başını əzərəm. – O, maşanı əyib asanlıqla qatladı və onu buxarıya tullayanda Holms dərhal onu götürüb düzəltdi. O çıxandan sonra Holms dedi: -Bir az da çox qalsaydı mən də öz gücümü ona göst ərəcəkdim” (2, 356). S əhər yeməyindən sonra xəfiyyəçi harasa gedib, saat 1-də qayıtdı. O, Roylottun arvadının ölərkən illik gəlirinin min funt olduğunu öyrənmişdi, onun v əsiyyətinə görə qızlardan hər biri ərə gedəndən sonra ildə 250 funta sahib olmalı idi. Holms başa düşür ki, qızları aradan götürməyə Roylottun ciddi səbəbi vardı. Xəfiyyəçi Uotsona tapancasını özü ilə götürməsini məsləhət bilir. Vater- loo vağzalından Leterhed stansiyasına gəlib, orada kareta tutur və Surreyin görm əli yerləri ilə yaz günəşi altında irəliləyərək Stok-Moren ilə üz-üzə olan kiçik “Tac” mehmanxanasında yer tuturlar, sonra isə onlara tərəf cığırla gələn Elenl
ə görüşürlər. Binanın bəzi pəncərələrinə ağac lövhələr vurulmuş, mülkü əhatəyə alan hasar isə bir neçə yerdən üçub dağılmışdı. Binanın bircə sol qanadı yaşayış üçün az-çox yararlı idi. O hissədəki barmaqlıqlarla bərkidilmiş üç p
əncərədən biri doktorun, ikisi isə bacılarınkı idi. Üçüncü otağı ev sahibi t əmir üşün boşaltdırmışdı. Həmin otağa baxış keçirəndə Holms burada təmirə heş bir ehtiyac olmadığını bildirir. Ölən qiz Culiyanın otağında qəribə olan hal n əfəsliyin bayıra deyil, doktorun otağına açilması idi. Qızın balıncından baş- lanan z əng qaytanı elə həmin nəfəslikdən keçib harasa gedirdi. Holmsın bu bar ədə sualına qız belə cavab verir ki, bütün işləri burada onlar iki bacı özləri gördükl ərindən heç vaxt qulluqçu saxlamırdılar və bu qaytanı dartanda zəng də çal ınmırdı (1, 262). Roylottun otağı da sadə tərtibatda idi. Səfər çarpayısının yanında toxun- ma kreslo, küncd ə isə metal seyf gözə dəyirdi. Holms onun üstündəki nəlbə- kid
ə süd görəndə bunun nədən ötrü olduğunu soruşur. Çünki bayırda olan
55 hepard üçün bu azlıq etməli idi. Kreslonun üstündəki ucu ilgəkli uzun qamçını gör
əndə Holms bir anlıq fikrə gedir. Qız ondan hər hansı bir nəticəyə gəldiyini v ə bacısının nədən ölməsinin səbəbini xəbər alır. Holms ona bir qədər səbrli olmasını buyurur. Xəfiyyəçi qıza tapşırır ki, atalığı yatmağa gedəndə lampa işığı ilə onlara siqnal versin və mehmanxanada ğözləyən xilaskarlarını malika- n əyə çağırsın, özü isə bu gecəni mütləq təmir olunası otaqda keçirsin. Əvvəlcə Holms dostunu mehmanxanada qoymaq və qarşıdakı qorxulu əməliyyatı tək yerinə yetirmək istəyir (1, 264). Lakin Uotson bununla razı- laşmır. Uotsonu gecə Elenin otağında yuxu basır. O, tapancasını çıxarıb dizləri üstün
ə qoyur. Gecənin sükutunu yalnız quşların arabir eşidılən çığırtısı pozurdu. Gec
ə dörddə Roylottun otağında işıq yanıb sönür. Dostlar yağ yanığı iyi duyurlar. H əmin anda yeni bir səs eşidilir. Holms dərhal kibrit çəkir və qaytanı tez-tez öz nazik əl ağacı ilə döyəcləməyə başlayır. Sonra Holms dayanır və n əfəsliyə tərəf baxmağa başlayır. Birdən son dərəcə dəhşətli bir bağırtı eşidilir. İztirab, qorxu və qəzəb qarışıq çığırtı getdikcə güclənir. Sonralar belə nəql edirdil
ər ki, nəinki bütün kənddə, hətta ucqar yerlərdə belə bu bağırtı hamını şirin yuxudan oyadıbmış. Son inilti kəsiləndə və sükut bərpa olanda Uotson bunun n ə olmasını soruşur. “Tapançanızı götürün, keçək Roylottun otağına.- Holms lampanı yan- dırıb dəhlizə çıxdı və biz otağa daxil olduq. İçəridəki fənərin işığı metal seyfə düşürdü. Kreslosunda ayaqlarını uzatmış Roylottun əynində boz xalat, ayaq- larında dabansız türk başmaqları vardı. Onların günorta gördükləri qamçı da onun dizl əri üstündə idi. Gözləri tavana zillənmiş bu adamın başına qəhvəyi xalları olan sarı lent tarım dolanmışdı. Onlar daxil olanda doktor artıq heç qımıldanmırdı da. Həmin anda Roylottun saçları arasından qorxunc bir ilan başı qalxdı” (2, 367). Holms bunun Hindistanın ən zəhərli ilanı sayılan bataqlıq gürzəsi oldu- ğunu və onun sancmasından cəmi doqquz saniyə sonra ölümün baş verdiyini bildirir. Holms öl ənin qamçısını ehtiyatla götürür və ilgəyi ilanın boynuna keçirib onu seyf ə tullayir. Sonra onun qapısını cəld örtür (1, 267). Günorta qatarı ilə qayıdarkən qızı Harroudakı xalasına təhvil verirlər. Uzaqgör ən olmayan polislər bu hadısəni mərhum ev sahibinin ehtuyatsızlığı kimi qiym ətlandirirlərsə də, Holms öz dostuna əvvəlcə səhv yola düşərək pis əməl sahiblərinin qaraçılar olduğunu düşündüyünü deyir. Amma çarpayıdan q əribə nəfəsliyə gedən qalın zəng qaytanını görəndə dərhal bunun ilanı qurbana t ərəf yönəltmək üçün olduğunu başa düşür. Əsərdəki məxsusi predmet də elə bu qalın qaytandır. Axı, ilan zəhərini qanda təyin etmək heç cür mümkün deyildi. İki nöqtəvi diş yerini görə bilmək qədər iti göz nə müstəntiqdə, nə də h əkimdə ola bilərdi. Fitl ə isə doktor ilanı süd içmək üçün geri çağırırdı ki, səhər ertə hadisə yerin ə gələsi adamlar onu görə bilməsinlər. İlan ilk dəfədən qızı sancmasaydı da, əvvəl-axır öz xətərini yetirməli idi. Kreslosuna çıxanda isə həkimin əli nə- f əsliyə rahatca çatırdı. Dəmir cingiltisini isə qız atalığı ilanı yerinə salanda 56
eşidirmiş. Holms ilanın fışıltısını eşidən kimi kibrit çəkmiş və ilanı öz uzun əl ağacı ilə incə-incə döyəcləyib geri qaytarmışdı. Onu bərk qəzəbləndirdiyindən bu qorxunc heyvan qarşısına çıxan elə ilk adamı çalmışdır. “Düzdür, dolayısı
268).
Bel əliklə, bu əsərdə Şerlok Holmsın nahaq yerə təhqir olunarkən səbr- lil iyi, qızın onun əməyi müqabilində ödənişi yalnız ərə gedəndən sonra edəcə- yin ə razı olması kimi alicənablığı, funksiyası olmayan qaytandan cinayətin mexanizmini d ərk edəcək qədər diqqətliliyi, qorxunc ilanla cəsarətli rəftarı və n əhayət tam qaranlıqda ilanı görə bilməsi oxucularda ona qarşı rəğbət yaradır (3). Əsəri ruscaya M.Çukovskaya, ruscadan Azərbaycan dilinə isə Beydulla Musayev t ərcümə etmişdir. “Baskervillərin iti” adı ilə “Macəra kitabxanası” seriyasına daxil olan 5-ci cilddə bu əsərdən başqa “Baskervillərin iti”, “Göy yaqut”, “Boskomb d ərəsinin sirri”, “Holmsın son əməliyyatı” və “Boş evin s ərgüzəşti” sərlövhəli povestləri də daxildir. Əslində bu bizim oxucuların A.Konan Doyl yaradıcılığı ilə ən ilk tanışlığı idi. “Ç əhrayı malikanə” əsərinin birinci hissəsi “Mister Con Skott-Eklzın mac
ərası” adlanır. 1882-ci ilin martının son günlərindən birində səhər çayı iç ərkən Holms bir teleqram alır və dərhal da ona cavab yazır. Uotson həmin teleqrama baxanda bel ə bir məzmun görür: “Başıma qəribə bir iş gəlib. Sizdən m əsləhət almaq istərdim”. Altda isə “Eklz-Skott və Çaring-Kross poçtamtı” (1, 873) sözl əri yazılmışdi. Tezliklə onların qarşısında ağıllı görünüşlü, son dərəcə abirlı bir centlmen gəlib durur. Saçlarının daranmış olmaması və üzünün qırxıl- maması onun hələ yuxudan durandan narahatlıq keçirdiyinə dəlalət edirdi. Holms ona yer göst ərir. Gələn adam bildirir ki, bu gecə “Çəhrayı malikanə” adlı bir yerdə qonaq qalmış, səhər yuxudan durandan sonra isə evdə nə ev sahibini, n ə də qulluqçu və aşpazı görməmişdir. O, dərhal yerli torpaq agent- liyin ə getmiş və kirayənişinin mənzil haqqının qabaqcadan ödənildiyini öyrən- mişdir. H əmin vaxt icəri iki adam daxil olur. Bunlardan biri Skotlend-Yard polisind ən Holmsın köhnə tanışı inspektor Qreqson, onun təqdim etdiyi ikinci zabit is ə Surrey qraflığından olan polis işçisi Beyns idi. Sonra o, nəzərlərini Holmsın qonağna dikir. “–Siz Li q əsəbəsindəki Popen-hausdan olan mister Con Skott-Eklzsı- nızmı? –B əli. –Biz lap s əhərdən sizi axtarırıq. İzinizə isə Çaring-Kross poçtamtında düşüb buraya gəlmişik. –M əndən sizə nə lazmdır? –Sizd ən bu gecə Eşerdəki “Çəhrayı məlikanə”də yaşayan cənab Aloizio Q arsiyanın ölməsi barədə ifadə almalıyıq. –M əgər o, ölüb? –B əli.
57 –Y əqin bədbəxt hadisə nəticəsində. –Xeyr. Onu öldürübl ər. – Bu işdə məndən şübhələnirsiniz? –Onun cibind ən sizin məktubunuz çıxıb. Holms bildirdi ki, Skott-Eklz el ə zabitlər gələn vaxt öz başına gələnləri danışırdı. Odur ki, elə burada ona birlikdə qulaq asmalarını təklif etdi” (1, 876). Skott- Eklz subay adam olduğunu, çoxlu dostlarından biri olan pivəbişirən işləmiş Melvinin üç həftə əvvəl Kensinqtondakı evində qonaq olarkən orada Qarsiya familiyalı və əslən İspaniyadan olan, amma ingiliscə kamil danışan boy-buxunlu v ə xoşrəftarlı bir cavanla qarşlaşır. Elə ertəsi günü Skott-Eklz onu öz evin ə qonaq çağırır. Sonra isə özü onun yaşadığı Çəhrayı malikanəyə dəvət olunur. Bu yer Eşer qəsəbəsi ilə Oksşot məntəqəsi arasında yerləşir. Onun d əvət məktubunda həmin yerin təfərrüatları verilmişdi. O, həmçinin öz yerliləri olan aşpazın yaxşı yeməklər hazırladığını, xidmətçisinin isə bacarıqla qulluqda durduğunu qeyd edirdi. Dünən axşam həmin malikanəyə gələndə Skott-Eklz buranı çox yerdən dağılmış, həyəti isə ot-ələf basmış görür. Onun çama danını qalacağı otağa qaldıran qaradinməz xidmətçi sonra onu böyük zala g ətirir. Xörək keyfiyyətsiz olsa da, ev sahibi gülər üzlə danışırdı. Lakin o, göz ə fikirli və narahat dəyirdi. Bütün bu hallar onu açmır və müəyyən bir b
əhanə ilə öz evinə qayıtmaq istəyir. Ehtimal ki, dünən onun fikri bu centlmenl ərin indi təhqiq etdikləri məsələnin yanında imiş. Xidmətçinin qəf- l ətən Qarsiyaya gətirdiyi bir surğuçlu məktub onu qara-dinməz edir və bu adam bir- birinin ardınca tütün çəkməyə başlayır. Saat 11-də Skott-Eklz öz otağına qalxdığını deyir. Xeyli keçəndən sonra ev sahibi onun otağına baş çəkir, zəng qaytanını dartmaqla xidmətçini çağırıb-çağırmadığını soruşur və həmin vaxt gec ə saat 1 olduğunu bildirir. Sonra Skott-Eklz dərin yuxuya gedir. Oyananda is ə 9-a 5 dəqiqə qaldığını görür. Halbuki o, səhər səkkizdə oyadılmasını xahiş etmişdi. O, geyinib aşağı düşsə də, binada heç kəsi tapmır. Qarsiyanın otağında yorğan-döşəyin açılmadığını görür və oranı tez tərk edir. Bunun ardınca o, Londona g əlib İspan səfirliyinə baş çəkirsə də heç nə öyrənə bilmir. Oradan isə Melvinin yanına gəlir və burada da bir xəbər ala bilmir. Onda xəfiyyəçi ilə görüşməyi qət edir. Odur ki, qanunun işləməsi üçün əlindən gələni etməyə hazır olduğunu bəyan edir (1, 877). Holms h
əmin məktub barədə xəbər alanda əyalət polisi Beyns xəbər verir ki, Qarsiya onu əzişdirib yanan buxarıya atsa da, həmin kağız alovdan bir qədər o t
ərəfə düşərək salamat qalır. Qarsiyaya ünvanlanmış bu məktub belə bir m əzmunda idi: “Bizim rənglərdən yaşıl – açıq, ağ isə bağlı sayılır. Əsas pillə- kanla ikinci m ərtəbə, birinci dəhliz, sağdan yeddinci. Allah sizi qorusun. D.” O, m əktubun qadın xətti ilə, üstünün ünvanı isə ayrı adam tərəfindən yazılmış olduğunu deyir. Holms təbəssümlə Beynsı tərifləyir və kağızın əyri dırnaq qayçısı ilə kəsildiyini deyir. İnspektor Qreqson isə Qarsiyanın meyitinin elə yaşadığı yerin bir milliyində yol kənarındakı xəlvət bir yerdə tapıldığını məlum
58 edir. Ölümün gec ə saat 1-də baş verdiyini Holms ondan öyrənir. Bu iki inspektor yazılı ifadə almaq üçün Slott-Eklzi polis idarəsinə apa- rırlar (4). Doktor Uotson ehtimal edir ki, iki xidmətçı birləşərək öz ağalarını öldürmüş və aradan çıxmışlar. Holms isə Qarsiyanın aldığı müəmmalı məktubu çıxış məqamı kimi götürür və oradakı mərtəbələrdən, dəhlizlərdən məktubda n əzərdə tutulan binanın iri olması qənaətinə gəlir. Onun sorğu teleqramına cavab olaraq yaxın ətrafda belə əzəmətli binaların siyahısı arasında Henderson adlı birisinin yaşadığı “Keşik qülləsi” adlı malikanə də vardı. Əgər məktubda göst ərilən yerə Qarsiya piyada gedibsə, həmin ev uzaqda olmamalı idi. Qarsiya öz işini saat 1-ə kimi qurtarıb evə qayıtmalı idi. Holms və Uotson “Öküz” meh- manxanasında yer alıb “Çəhrayı mülk”ə baxış keçırərkən ədib mart havasını kül əkli və yağışlı təsvir edir. “San Pedrodan olan p ələng” adlı ikinci hissədə Beynslə görüşən xəfiyyəçı v ə dostu fəlakətli malikanədə polis konstebli Uoltersin keşik çəkdiyini bildirir (1, 882). Kiray ə götürülmüş bu mənzildə bir neçə tütün qəlyanından, gitaradan, “Lefose” sistemlı ispan tapancasından başqa heç nə yox idi. Holms bir həftəyə kimi h
ər gün harasa gedirdi. O, özü danışmayanda Uotson da öz adətinə görə heç n
ə soruşmurdu. Amma doktor Uotson xəfiyyəçinin xoş əhvalından işlərin yaxşı getdiyini hiss edirdi. Bu arada qəzetlərə baxanda onlar Oksşotdakı qətlin sir rinin açıldığını və qatilin həbsə alındığı barədə məqalələr görürdülər. Beyns keşikçiləri binadan çıxarıb həyətdəki kolluqlarda yerləşdirəndə mərhumun aş- pazı nəyi isə götürmək üçün malikanəyə gələrkən konstebl Dauninq onu həbsə alır. Qəzetləri göstərəndə Holms polisin səhv yolda olduğunu deyir. Holms mü
əmmali məktubu yazan qadının ingilis olduğunu ona görə gü- man edir ki, iki ispaniyalı bir-birinə öz ana dilində yazardı. Həmin ətrafdakı binalar arasında “Keşik qülləsi” adlı mülkün Holmsı daha çox cəlb etdiyini və odur ki, onun sakinl ərini izlədiyini deyir. Onun əlli yaşlı sahibi, hökmdar ədalı, gücü v
ə enerjili, uzun müddət tropik ərazilərdə yaşamış bir adam idi. Beləliklə, bir-birin ə yaxın olan “Çəhrayı mülk” və “Keşik qülləsi” adlı malikanələrdə xarici v ətəndaşlar yaşayırdı. Hendersonun 13 və 11 yaşl iki qzının mürəbbiyəsi olan miss Vernet qırx yaşında idi. Ondan əlavə ailəyə bir etibarlı lakey də xid- m ət edirdi. Ev sahibi birillik səfərdən sonra buraya bir həftə əvvəl qayıtmışdı. Bu adam ifrat d ərəcədə varlı idi. Ev isə qulluqçularla dolu idi. Holms onun işdən azad olunmuş bağbanı ilə əlaqəyə girərək ondan bütün xidmətçılərin bu adamdan h əm qorxduqlarını, həm də ona nifrət etdiyini öyrənir. İki hissədən ibarət binanın bir tərəfində qulluqçular, digərində isə ailə və Hendersonun katibi Lukas v ə ya Lopes olurdu. Bu, Henderson adamsız evdən k ənara çıxmırdı. Xidmətçılər ağalarının nədənsə bərk qorxduğunu deyirdilər. Holmsa el ə gəlirdi ki, məktubu mərhum Qarsiyaya elə miss Vernet yazıbmış. Əgər bu belə idisə, deməli, həmin qadın ölənlə sıx münasibətdə idi. Dünən isə bu qadın yoxa çıxmışdi. Ola bilsin ki, hər an onu ölüm gozləyirdi. Holms dostuna deyir:
59 xana otağına girib Holmsa izlənən adamların dünən sonuncu qatarla sivişib get- dikl
ərini xəbər verir. Qız isə indi aşağıda – karetadadır. Onlar tələsik eşiyə çı- xanda qadını halsız vəziyyətdə görürlər. Onu son anda bu bağban və naməlum bir adam qatardan düşürə bilmişdilər. Qadına iki fincan tünd qəhvə verdikdən sonra o, bir q ədər özünə gəlir. Beyns də bu vaxt gəlib çıxır və onun platfor- mada qoyduğu mülki paltarlı polis işçisinin qızı xilas etməkdə iştirak etdiyini m əlum edir. Mürəbbiyə isə Henderson familiyası altında olan adamın San Pedro adlı Latın Amerikası dövlətinin keçmiş başçısı don Murillo olduğunu deyir. Qadin bildirir ki, San Pedronun p ələngi qan içən müstəbid kimi ölkəsini qeyri-sivil üsulla idar ə etdiyindən əhalini cana doyurur və ümumxalq üsyanı onu taxtdan salır. Bu hiyləgər diktator öz camaatından amansızcasına soyub taladığı var-dövləti öz ölkəsindən çıxarmağa müvəffəq olur. Həmin ölkənin bayrağı isə yaşıl və ağ rənglərdə idi. Parisd ə, Romada, Madriddə onun gəmisi lövbər salsa da, 1886-cı ildə izini itirir v ə İngiltərədə kök salır (1, 890). Qarsiyanın atası isə San Pedroda ən yüks ək vəzifələrdən birini tutan varlı və alicənab bir insan idi. Don Murillo onu güll ələtdirir. İngilis qanunları bu adamı öz ölkəsindəki cinayətlərinə görə, mü- hakim ə etməyə imkan olmadığına görə əleyhdarları ondan qisas aımaq qərarı q əbul edirlər. Amma San Pedronun pələngi Xuan Murillo öz zirəkliyi ilə Qar- siyaya qalib g əlir. Çünki qız məktubu yazdığı zaman qəflətən vərəqi Murillo onun əlindən alır, qolunu son dərəcə bərk burub məktubun kimə gömdərildiyini t əyin edən kimi katib Lopes onun ünvanını özü yazır və qol sancağını surğuca basmaqla onu möhürl əyir. Miss Vernetin əri Vinsente Dürando isə San Ped- ronun Londondakı səfiri idi. Bu qabiliyyətli adamı Murillo uydurma bir bəhanə il ə vətənə çaqırtdırıb güllələtdirir, əmlakını isə müsadirə etdirir. Onun düşmən- l əri birləşərək Henderson adı altında burada gizləndiyini üzə çıxaranda qıza miss Vernet adı ilə bu adamın evinə mürəbbiyə kimi sirayət etməsini məsləhət bilirl
ər. Xanım Dürando daim “Keşik qülləsi”ndə öz işini vicdanla yerinə yetirir v ə öz intiqam saatını səbrlə gözləyir. Qızı son 5 gün ərzində dustaq edir v ə ac saxlayırlar. Aradan çıxdıqları gün isə qızın yeməyinə narkotika qatırlar. Ar ada düşmənləri Londonda sabiq hökmdarın izinə düşəndə o, Edmonton pansionatına girir və onun dal qapısından Kerzon meydanına çıxaraq gözdən itir. Bir müdd ət sonra İnspektor Breyns baş aldatmaq üçün bir müddət həbsdə saxladığı Skott-Eklzlə birgə xəfiyyəçinin yanına gəlir və ona bir qəzet məqaləsi göst ərir. Orada bildirilirdi ki, Madriddəki “Eskurial” otelində markiz Mentalva v ə onun katibi senyor Kalli adı altında qeydiyyata düşmüş iki adam öldürülmüş, qatill ər isə aradan çıxa bilmişlər. İspaniyada cəzalarına çatmış həmin adamların Don Murillo v ə onun köməkçisi Lopes olduğunu bildirir (1, 892). O, xatırladır ki, h əbs olunmuş aşpaz da azadlığa buraxlmışdır. Əsəri rus dilinə N.Volpin çevirmişdir. Onun Britaniyadakı ilkin çapı isə “Kollerz Uikli M əqəzin” jurnalinda 1908-ci ilin avqustunda, sonra isə “Strend” m əcmuəsində həmin ilin oktyabrında həyata keçırlmişdir.
60 ƏDƏBİYYAT 1.
Артур Конан Дойл. Полное собрание произведений о Шерлоке Холмсе в одном томе. с. 252.
2.
Arthur Conan Sir Doyle. “Sherlock Holmes: The Complete Novels and Stories” in 2 vol- umes. 4 Novels and 56 Short Stories With an Introduction of Loren Estleman. New York. Bantam Books. 1986. Volume I, p. 356. 3.
4.
Tracy, Jack. “The Encyclopaedia Sherlockiana”. New York. Doubleday. 1977.
АРТУРА КОНАН ДОЙЛА
РЕЗЮМЕ
Данная статья посвящена анализу произведений А. Конан-Дойла «Пестрая лента» и «Сиреновая сторожка». В первом из них злобный врач Ройлотт убивает сестру моло- дой девушки Элен с помощью ядовитой змеи, а вторая пользуется услугой Хольмса, ко- торый спасает ее от явной смерти. Вторая детективная работа автора посвящена рассле- доваанию известного сыщика Холмса смертного случая, который приводит его к уста- новлению личности озлобденного нисвергнутого правителя одного из латино-амери- канских государств Сан-Педро. Хотя и Хуан Мурилло удирает от правосудия в Англии, тем не менее, находит свою смерть в Испании. С помощью двух опытных офицеров по- лиции Холмсу удается спасти молодую женщину – сеньору Дюрандо из когтей этого кровожадного тирана.
İn the presented article two pieces by Arthur Conan Doyle are analized. They are “The Specled Band” and “The Adventure of Visteria Lodge”. In the first of them the step-father of two orphan girls tries to kill them applying the snake. Holmes saved the second girl Helen. In the second narrative Holmes discovered the case of death of somebody by the name of Garsia who is killed by the former bloody ruler of Latin American country San Pedro. The second piece consists of two parts. The ruler and his helper are found and murdered in Spain.
61 Yüklə 105,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|