Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №1 Humanitar elml
Yüklə 79,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FRANSIZ ROMANT İZMİNİN ƏSAS QOLLARI S.D. ABDULƏZİZOVA Bakı Dövlət Universiteti
- Açar sözl ər
- Key words
| BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №1 Humanitar elml ər seriyası 2015 UOT 82.03; 82; 81’255.2 FRANSIZ ROMANT İZMİNİN ƏSAS QOLLARI S.D. ABDULƏZİZOVA Bakı Dövlət Universiteti sedaget_davud@mail.ru
ədəbiyyatı klassiklərindən bir çoxunun yaradıcılığında romantizm və realizm keyfiyy ətləri üzvi surətdə birləşir. Bəzən eyni bir yazıçı həm realizm, həm də romantizm metodu əsasında qüvvətli əsərlər yazır; yaradıcılığının bir dövründə romantik, o biri dövründə realist olan s ənətkarlar da var. Bəşəri sosial və mənəvi şər Viktor Hüqonun əsərlərində müstəsna, ekzotik hadis ə kimi verilərək coğrafi və tarixi baxımdan çox uzaq sahələrə köçürülür. Viktor Hüqonun yolu dünyanın, tarixin və insanın həqiqətən köklü ziddiyyətlərlə dolu olduğunu dərk etmək yolu olmuşdur. Viktor Hüqo romantik vasitələrlə incəsənətdə və bütün dü nyada harmoniya yaratmağa cəhd göstərdi. Onun erkən dövr bədii axtarışlarında, əsasən, poetik yaradıcılığındakı Avropa və Şərq təzadlarının ifrat mübaliğəli, ekssentrik xarakteri də buradan qaynaqlanırdı.
ər: Hüqo, romantizm, Şərq, dəniz, səma
T ədqiqatın elə əvvəlində xüsusi vurğulamaq istərdik ki, bütövlükdə romantizm (y əni qollar fərqləndirilmədən) çox geniş sosial-siyasi təbiətə malik olmuşdu. Onun meydana gəlməsi, sonrakı inkişafı və təkmilləşməsi dövrü, m əlum olduğu kimi, Avropanın ictimai həyatında gur hadisələrlə əlamətdar idi. XIX əsr fransız romantik ədəbiyyatı üçün tarixi zəmin ictimai inkişafın yeni m ərhələsi oldu ki, onun başlanğıcını 1789-1793-cü illərin möhtəşəm inqilabi hadis ələri təşkil etmişdi. Yaxşı məlumdur ki, Böyük milli inqilab zamanı Fran- sa «feodalizmi» darmadağın etdi və burjuaziyanın heç bir digər Avropa ölkə- sind
ə olmayan birmənalı hökmranlığının təməlini qoydu. «Baş qaldırmaqda olan proletariatın burjuaziyanın hökmranlığına qarşı mübarizəsi də burada başqa ölkələrə məlum olmayan kəskin formada çıxış edir» [30, 259]. Fransanın tarixi inkişafının özünəməxsusluğu cəmiyyətin dərin və hər- t ərəfli tənqidi imkanını və dünyaya məzlumların mövqeyindən baxmaq cəhd- l ərinin mümkünlüyünü əhəmiyyətli dərəcədə şərtləndirdi ki, biz bunları XIX əsrin I yarısının ən sanballı yazıçılarının yaradıcılığında aydın müşahidə edirik. Üst
əlik, xalq kütlələrinin həmin dövr ərzində səngimək bilməyən mübarizəsi Fransada ədəbi prosesin strukturunu formalaşdırırdı: onun «sol» cinahında ro-
69 mantizmin, inqilabi h ərəkatla birbaşa və bilavasitə bağlı olan bu hərəkatın siyasi, sosial-kulturoloji v ə mənəvi-əxlaqi təcrübəsini təsvir edirdi. Bu cərəyan ictimai yüks əliş dövrlərində özünü xüsusilə təkidlə büruzə verdiyindən, onun əsrin birinci yarısında inkişafının düyün mərhələlərinin 1830 və 1848-ci illər inqilabları olması tamamilə təbii və qanunauyğun haldır.
Fransız romantizminin digər bir qanadı daha mühafizəkar, qoruyucu- liberal istiqam ət idi. Dövlətdəki “sol” qüvvələrin xeyrinə kiçik bir haşiyə çıx- maqla, Viktor Hüqo da bu qanadı təmsil edirdi. Lakin bu heç də o demək deyil ki, onun əsərlərində inqilabın, ümumiyyətlə, sosial motivlərin təsviri yoxdur (burada yazıçının yalnız «Səfillər» epopeyasını xatırlamaq kifayətdir). Romantizmin bu qanadında xüsusi rolu, əlbəttə, romantizm oynayırdı v ə burada Viktor Hüqonun erkən yaradıcılığının dəyərini qiymətləndirməmək mümkün süzdür. O, aşkar inqilabi şair və yazıçı olmasa da, günün hadisələrinə adı çəkilən cərəyan daxilində operativ reaksiya verə bilirdi. Üstəlik, poetik forma say əsində Viktor Hüqoya şifahi ənənəyə nüfuz etmək o qədər də çətin deyildi. Bu is ə kifayət qədər önəmli idi, çünki qoruyucu-liberal qrupların t əmsilçilərinin nə sanballı mətbuat orqanları, nə də nüfuzlu nəşrləri yox idi. Viktor Hüqo poeziyası öz ideya-emosional mündəricə və məzmununun Fran- sanın xalq kütlələrinin əhval-ruhiyyəsilə səsləşməsi, şair-romantiklərə rəğbətilə, onların mövqeyini, ümumən, tanıması ilə yaşayırdı.
Bu sosial-siyasi çalarlara diqq ət yetirməyimiz ona görə önəmlidir ki, bir q ələm sahibi kimi, belə bir ideya-emosional gərginlik Viktor Hüqoya «Şərq» mövzulu əsərlərində daha çox xas olmaqdadır. Onun yaradıcılığının bu cəhəti n əzəri baxımdan dissertasiyanın son paraqrafında açıqlanacaq, elmi aydınlıq üçün onun daha d ərin təhlili isə ikinci fəslin müvafiq bölməsində aparılacaqdır. Burada h əm də dövrün siyasi hadisələrinə reaksiyanı vurğulamaq çox ön əmlidir, çünki onlar fransız romantizminin müxtəlif qanadlarında son dərəcə sıx və ardıcıl surətdə ifadə olunmuşlar. Bel
əliklə, fransız burjua inqilabı, sonra isə onun ardınca gələn Napoleon müharib
ələri və milli-azadlıq hərəkatları qitəni sarsıtdı. İnqilabın süpürüb atdığı siniflərin ideoloqları onun doğurduğu real həqiqətdən üz döndərir, onu hazırlayan ideologiya əleyhinə çıxış edirdilər. Qeyd ed
ək ki, Fransada romantizmin inkişafının hərəkətverici qüvvəsi kimi «...maarifçiliyin meydana g əlməsinə XVIII əsrdə mütləqiyyətə, monarxi- yaya son qoyulması, klassisizm ədəbi cərəyanının yaranmağa başlaması zəmin yaratmışdır. Fransa tarixinə maarifçilik əsri kimi daxil olmuş XVIII əsr Böyük Fransa burjua inqilabını yetişdirdi. Dünya tarixində təkcə cəmiyyətin, iqtisadi- siyasi mühitin deyil, eyni zamanda ədəbi-mədəni həyatın yeniləşməsi baş verdi» [7, 3]. Bu da t
əsadüfi səciyyə daşımırdı. «Fransız maarifçilik ideologiyası bur- jua xarakter daşıyaraq azadlıq və ədalət, ümumxalq, hətta ümumbəşəri cəhdi ifad ə edirdi. Bu maarifçilik ideologiyası əxlaqın əsası kimi şəxsi mənafenin asılı anlamı haqqında təlim irəli sürürdü. Şəxsi maraq əsasında iqtisadiyyat
70 qurulurdu ki, bu da etik aspekt ə malik idi» [6, 44]. O dövrün t ənqidçi və ədəbiyyatşünasları, şair, yazıçı və dramaturqları, filosofları, eləcə də ictimai-siyasi xadimləri bir ağızdan fransız inqilabının ümumi n
əticələrindən narazılıqlarını bildirirdilər. Üstəlik, bütövlükdə götürül- dükd
ə, onlar haqlı bir fikrin tərəfdarı idilər: doğma dövlətlərində bütün ro- mantikl
ər sözün gerçək mənasında iki cəbhəyə, yaxud hissəyə – fransız cəmiy- y ətini keçmiş patriarxal məişətə, az qala Orta əsrlərə dönməyə səsləyənlərə və demokratik kütl ələrin maraqlarını fəal şəkildə ifadə edənlərə ayrılır. Xalqların milli-azadlıq hərəkatının alovlu müdafiəçisi, tiraniyanı və istilaçı müharibələri ifşa edən Viktor Hüqo özünün möhtəşəm yaradıcılığı ilə romantizmd ə mütərəqqi istiqaməti yaradanlardan biri oldu. Onun ideyaları açıq inqilabi formada ifad ə olunmasa belə, Şərqə də kifayət qədər yer ayırdığı erk ən poeziyasının novator ruhu, eləcə də Fransada yeni tipli romantikanın b ədii metodu Avropanın müxtəlif milli ədəbiyyat təmsilçiləri olan şair və yazıçıların sonrakı nəsilləri tərəfindən dəstəkləndi və həqiqi mənada inkişaf etdirildi. Bu fikir bir çox ədəbiyyatçılar tərəfindən dəstəkləndi. M əsələn, təqribən, eyni tarixi zaman kəsimində analoji fikirləri Fransanın şairləri, yazıçıları, mədəniyyətşünasları, sənətşünasları, görkəmli ziyalı və ictimai xadiml əri Pyer Beranje və Ogüst Bartelemi də söyləmişdilər. Şairlər- d ən Lui-Aqat Berto, Jan-Pyer Veyra, Şarl Jil, Güstav Lerua, Aleksis Dalles, dünya şöhrətli nəğməkar-şair Ejen Potye və bir çox başqaları da, əsasən, bu ideyaların tərəfdarı idilər. Müasir fransız tənqidçi-ədəbiyyatçı və filosoflardan bəziləri – Jak Derri- da, Jan Liotar v ə başqaları da bu fikri dəstəkləyirlər. Bununla belə, fikrimizcə, paraqrafda toxunulan m əsələlərin axarına uyğun olaraq, rus tənqidçisi və romantizm c ərəyanının görkəmli nəzəriyyəçisi V.Q.Belinsikinin bilavasitə romantizmin t əbiətinə dair fikirlərini misal gətirmək yerinə düşər. Belinski Orta
əsrlərlər ruhlu romantizmi və «yeni romantizmi» fərqləndirirdi. Bu iki növ arasındakı sərhədi Belinski, hər şeydən əvvəl, ideal və gerçəkliyin nisbəti m əsələsinin həllindən asılılıqda nəzərdən keçirirdi. «Orta əsrlər ruhlu» ro- mantizm üçün m əkan sanki iki dünyaya bölünür – həqarətli «bura» və qeyri- mü əyyən, sirli «ora». Onun fikrincə, bu, həm də ideal və gerçək bir dünyadır, onların arasında isə yeni romantizm üçün uçurum yerləşir. Həyatın iki əks sahili – bura v ə ora – tarixi inkişafın, tarixi həmişəyaşarlığın vahid real s əmasında birləşərək harmoniya yaradır. N əzəri-fəlsəfi yanaşmada, «birinci halda, romantiklər gerçəklikdən uzaq- la şaraq, «burada» əlçatmaz olan ideala can atırlar. İkinci halda, romantik şair hazırki gerçəkliklə kifayətlənmədən ürəyində daha yaxşı mövcudluq idealı b əsləyərək, bir fikirlə yaşayır və nəfəs alır – təbiətin ona bəxş etdiyi vasitələrlə bu idealın həyata keçməsinə yardımçı olmaq» [20, 171]. Viktor Hüqonun yaradıcılığı böyük rus tənqidçisinin bölgüsünə maksimal d əqiqliklə uyğun gəlir. Məlumdur ki, fransız şairi və yazıçısı həmişə aktiv romantik sayılırdı və özü haqqında deyirdi ki, o, «yazını bir əllə yazır, müba-
71 riz əni iki əllə aparır». H əqiqətən, Viktor Hüqo bütün Qərbi Avropanı təlatümə gətirmiş nəhəng hadis ələrin müasiri olduğundan, daim bu və ya digər siyasi doktrina və fəlsəfi mühakim ələri insan həyatı ilə nisbətdə götürür, onların humanist yaxud mənfi mahiyy ətini açırdı. Nəticədə Viktor Hüqo sənətində siyasi ideyalar yayınıq xarakterini itir ərək, estetik ahəng kəsb edir, insana münasibətdə gözəl, yaxud eyb əcər, faciəvi, yaxud komik olaylar kimi qəbul olunur. Heç şübhəsiz ki, Viktor Hüqonun yaradıcılığı fəal fransız romantizminin tacı oldu. O, özü davamlı yaradıcı fəaliyyəti dövründə sədaqətlə xidmət etdiyi romantizmin m əzmun və mahiyyətini belə müəyyənləşdirirdi: «Romantizm inc əsənətdə liberalizmdir. İncəsənətin azadlığı, cəmiyyətin azadlığı – ardıcıl, m əntiqli düşünən ağılların yekdilliklə can atmalı olduqları ikiqat məqsəd məhz budur» [21, 11, 151]. M əhz bu səbəbdən, klassik elmə sadiq şair kimi, Viktor Hüqo öz yaradı- cılığında fəal surətdə romantik poetikanın imkanlarını sınaqdan keçirməyə baş- layır. Yazıçının patetik odaları, tədricən, klassisizmin ən yekrəng stilistik ştamplarından təmizlənir. Məsələn, odalara üzvi şəkildə balladalar əlavə olunur. Çox vaxt Viktor Hüqo onları Orta əsrlər mövzularına, qədim əfsanə və xalq inanclarından götürdüyü fantastik motivlərə həsr edirdi. Bununla bağlı roman- tizm üçün doğma olan iddia – dünyəvi, adi həyatda fantaziyaya yer olmaması il ə bağlı fikir də möhkəmlənir. Qeyd ed ək ki, «realizmlə romantizm bir-birindən fərqləndiyi kimi, aralarında müştərək cəhətlər də yox deyil. Təsadüfi deyil ki, dünya ədəbiyyatı klassikl
ərindən bir çoxunun yaradıcılığında romantizm və realizm keyfiyyətləri üzvi sur
ətdə birləşir. Bəzən eyni bir yazıçı həm realizm, həm də romantizm metodu
əsasında qüvvətli əsərlər yazır; yaradıcılığının bir dövründə romantik, o biri dövründ ə realist olan sənətkarlar da var» [4, 185]. Diqq
əti çəkən digər mühüm cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, ro- mantik
əsərlər daim gerçəklikdən narazılıq doğuran şəraitdə yaranır. Bu nara- zılıq tam, nisbi və s. müxtəlif dərəcələrdə ifadə oluna bilər. Viktor Hüqo yara- dıcılığında bu narazılıq real gerçəklikdən fəlsəfi şübhə cizgiləri kəsb edir. Yazıçı həmişə əsərlərində Xeyir, Şər və Ədalətin yüksək əbədi problemlərini qoyur v ə bu antinomiyaları dar milli çərçivədə deil, məhz qlobal miqyaslarda d ərk etməyə çalışırdı. Fikrimizcə, bu məqam da yazıçının «Şərq» mövzusuna müraci ət etməsinin, yaxud yaradıcılığının Şərqdən qaynaqlanan motivlərlə z ənginləşməsinin səbəblərindən biri sayıla bilər. «Müxt əlif sosial-siyasi mövqelərdə dayanan romantiklər bir-birindən b ədii surət yaratmaq metodu cəhətindən deyil, bu metoddan istifadə edərkən qarşıya qoyduqları ideya vəzifələri ilə fərqlənirlər. Bu və ya başqa romatikə qiym
ət verərkən hər dəfə belə belə bir sual ortaya çıxır: onun yaradıcılığında müasirlik n əyin naminə inkar edilir, keçmişin, ya gələcəyin naminə?» [4, 185]. Şübhəsiz ki, romantizm cərəyanının mahiyyəti ilə bağlı bəzi aspektlərinə aydınlıq gətirən bu qənaətlə razılaşmamaq mümkün deyildir.
72 Romantik əsərlər daim çox müxtəlif tərzdə qavranılan azadlıq ruhu ilə əhatə olunur. Romantik ədəbiyyatın pafosu yenə də fərqli şəkildə başa düşülən dig
ər dünyanın proobrazının yaradılmasına canatmadır. İnkişaf yollarının aydın olmaması bu dumanlı başqa dünyaya intuitiv şəkildə daxil olmaq cəhdlərini yalnız gücləndirir. Klassisizm praktik olaraq həmişə vacib, rasional anlaşılan v ə yaradılanı təsdiq edirsə, realizm inkişafın hazırki anında mövcud olanı və g ələcəkdə formalaşmanı dərk etməyə can atır. Romantizm isə Fransada ədəbi c ərəyan və fəlsəfi fikrin istiqaməti kimi arzu olunana diqqət kəsilir, potensial mümkün olana, b ədii ustalıq təcrübəsində hələ reallaşdırılmayana yönəlir. M əhz buna görə istənilən incəsənət əsərinə xas olan etik ideal romantik ədəbiyyatda xüsusilə kəskin ifadə olunmuşdur. Lakin etik idealın xarakteri qeyri-mücərrəd kateqoriya deyildir. O, h əmişə yazıçının ictimai mövqeyi ilə müəyyənləşir. Fransada fəal romantizmin nümay əndələri və Viktor Hüqo, ilk növbədə, şəxsi ideallarını mümkün olana diqq əti ifadə etməyə can atırdılar. Buradan da onun həyatı intuitiv dərketməsi qaynaqlanır, bu da romantizm üçün çox səciyyəvi olan və Şərq həyat tərzini başa düşməyin vacib şərti sayılan emosional hərarəti şərtləndirir. Digər ideal, empirik reallığa münasibətdə müstəqil dünyanın konsepsiyası əhəmiyyətli d ərəcədə sənətkarın öz ruhunun ifadəsinə çevrilir. “Tarix Şərqdən başlandığı kimi, mədəniyyət faktı da Şərqdən başlanırdı. Q ərbin Şərq mədəniyyətinə belə ehtiraslı münasibəti təsadüfi deyildi, artıq Q ərb ədalət axtarıcılığının əzablı yolundaydı və romantik ədəbiyyat həmin ədalət axtarıcılığı üçün ən münasib və potensial mənbəni Şərqdə, xüsusən islam m
ədəniyyətində görürdü. İslam xalqlarının mədəniyyəti, ədəbiyyatı, dini- mifoloji t əsəvvürləri, incəsənət əsərləri orientalist düşüncəyə təkan verirdi” [13, 213].
Fikrimizc ə, Qərbi Avropa romantiklərinin ekzotik, patriarxal Şərq təs- virl əri belə «ideal» dünyanın bariz nümunəsi ola bilər. Burada həm də Hüqo v ə digər Qərbi Avropa romantiklərinin Şərqə münasibətlərindəki prinsipial fərq n əzərə çarpır. Viktor Hüqo heç zaman Şərqi idealizə etmir və ümumiyyətlə, onu romantik q əhrəman üçün ideal, yeganə sığınacaq saymırdı. Hüqonun q əhrəmanları cəmiyyət üzərində sadəcə yüksəlmirdilər – onlar həmişə real hadis ələrin ən gur yerində olurdular. «Romantikl ər bəzən öz sələflərinin ən yaxşı ənənələrini davam etdirməyə üstünlük verir, b əzən isə onlardan fərqli olaraq, bir çox xalqların, o cümlədən Şərq xalqlarının həyatını, məişətini, psixologiyasını, fəlsəfə və ədəbiyyatını d ərindən öyrənmək məqsədi izləyirdilər» [124, 17]. 1920-ci illərdə Viktor Hüqonun yolu dünyanın, tarixin və insanın həqiqətən köklü ziddiyyətlərlə dolu olduğunu dərk etmək yolu olmuşdur. Tarix yalnız «poetik» deyil, o, həm də faci əvi mahiyyət kəsb etməkdədir. Monarxiyaya və onun dünya qaydalarına b əslənən ümidlər eynilə klassik harmoniya və romantik incəsənətlə bağlı gözl əntilər kimi keçici oldu. Məhz buna görə Viktor Hüqonun Şərq mövzusuna müraci ət etməsi o dövrün avropalısı üçün, əhəmiyyətli dərəcədə olmasa da,
73
müasir s əsləndi. Bununla yanaşı, qayda-qanun və harmoniya ideyasının özü Viktor Hüqo üçün çox d əyərli idi və onun şairin dəyişdirici missiyasına olan inamı həm romantik, h əm də mütəfəkkirlik dünyagörüşündən qidalanırdı. Məhz buna görə Viktor Hüqo romantik vasit ələrlə incəsənətdə və bütün dünyada harmoniya yaratmağa cəhd göstərdi. Onun erkən dövr bədii axtarışlarında, əsasən, poetik yaradıcılığındakı Avropa və Şərq təzadlarının ifrat mübaliğəli, ekssentrik xa- rakteri d ə buradan qaynaqlanırdı. Bəşəri sosial və mənəvi şər Viktor Hüqonun əsərlərində müstəsna, ekzotik hadisə kimi verilərək coğrafi və tarixi baxımdan çox uzaq sah ələrə köçürülür. Belə ki, önəmli insan iztirabları problemini yazıçı qeyri-insani ehtiraslar, yaxud qrotesk t əzad poetikasına həvalə edir, o isə daim b ədbəxt təsadüf və ya faciəvi anlaşılmazlıq kimi süjet priyomu ilə şiddət- l əndirilir. Bütün bunlar h əm də tədqiq olunan dövrdə Viktor Hüqonun ictimai- siyasi baxışlarının kökündən dəyişilməsi ilə bağlıdır. Bu paraqrafın əvvəlində b əhs etdiyimiz 1830-cu ilin iyul inqilabını, irinli yara kimi, bərpaçı sosial- siyasi sistemin bütün anaxronizmini faş etdi. ƏDƏBİYYAT Az ərbaycan dilində 1.
Abasov Abdulla. Klassikl ər həmişə müasirdir. Bakı: Nurlan, 2009, 380 s. 2.
3.
C əfər Məmməd. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm. Bakı: 1963. 4.
Ədəbiyyatşünaslıq. Ensiklopedik lüğət. Tərtib edəni Əziz Mirəhmədov. Bakı: «Azərbaycan Ensiklopediyası» Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1998, 240 s. 5.
1999, 85 s.
ə 1.
Бернштейн И.А., Короглы Х.Г. Творчество Виктора Гюго после 1848 года. В кн.: История Всемирной литературы в 9-ти томах. Т. 7. М.: Наука 1991, 830 с. 2.
жевского). М.: Художественная литература, 1987, 373 с. 3.
Реизов Б.Г. Французский роман XIX века. М.: Высшая школа, 1969, 310 с. 4.
Обломиевский О.Д. Французский символизм. М.: Наука, 1973, 209 с. 5.
Моруа Андре. Олимпио, или жизнь Виктора Гюго. М.: Радуга, 1983, 220 с. 6.
Евнина Е.М. Виктор Гюго в современной Франции. – Известия АН СССР. Отделе- ние литературы и языка, 1952, т. XI, в. 2, с. 113-120.
74 ОСНОВНЫЕ ТЕЧЕНИЯ ФРАНЦУЗСКОГО РОМАНТИЗМА С.Д.АБДУЛАЗИЗОВА РЕЗЮМЕ В статье «Восточный романтизм Виктора Гюго» рассматриваются особенности «восточной» тематики в творчестве В.Гюго. Анализируется своеобразность подхода ве- ликого французского мастера пера к этой тематике, раскрывается специфическое виде- ние Востока в произведениях В.Гюго. Во французской литературе роль Виктора Гюго было достаточно заметной. Ос- новным поводом обращения писателя к восточной тематике было то, чтобы передать события, происходящие на востоке, западному читателю. И в прозе, и в драматургии писателя восточная тематика занимала важное место. События, происходящие на восто- ке, Виктор с большим пристрастием описывал в своих прозаических произведениях. В его творчестве находят отражения и события, имевшие место во Франции.
S.D.ABDULAZIZOVA SUMMARY V.Hugo tried to create harmony in art and in the whole world by means of romantic means. The extreme character of European and Eastern clas hes leaned on the very fact.
Key words: V. Hugo, romanticism, east, sea, rumble
Yüklə 79,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|