Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №1 Humanitar elmlər seriyası
Yüklə 220,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- К ПРОБЛЕМЕ ИЗУЧЕНИИЯ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ Г.А.РАГИМОВ РЕЗЮМЕ
- Ключевые слова
- THE STUDY OF THE PHRASEOLOGICAL UNITS G.A.RAHIMOV SUMMARY
| 12
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №1 Humanitar elmlər seriyası 2013
FRAZEOLOJİ VAHİDLƏRİN ARAŞDIRILMASI PROBLEMİNƏ DAİR Q.A.RƏHİMOV Bakı Dövlət Universiteti rahimlga@bp.com Frazeoloji vahidl ərin tədqiq olunması, onların yaranma və işlənmə mexanizminin öyr ənilməsi, digər söz birləşmələrindən fərqli cəhətləri ayırd edilərək frazeoloji vahidlər siste- minin mü əyyən olunması böyük elmi-praktik əhəmiyyət daşıyır. Bu, bir tərəfdən frazeologiya- nın yeni nəzəri məsələlərinin müəyyənləşdirilməsində, digər tərəfdən dərsliklərin və metodik göst ərişlərin tərtib olunmasında elmi və praktik əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada frazeoloji vahidl ərin tədqiqinə alimlərin tətbiq etdiyi yanaşma üsulları öz müxtəlifliyi ilə seçilir. M əqalədə frazeoloji vahidlərin tədqiqi məsələlərinə analitik xülasə verilir.
li, tədqiq etmək
Frazeologiyanın leksikoqrafiyanın bir hissəsi deyil, ayrıca bir dilçilik fənni olması faktı dilçi alimlərin çoxu tərəfindən etiraf olunmuşdur (1, 7, 10). Hazırda frazeoloji səviyyə dil sisteminin səviyyələrindən biri kimi müəyyənləş- dirilmişdir. Elmi əsərlərlə tanışlıq göstərir ki, frazeologiyanın bir sıra problemləri ya tamamilə öyrənilməyib, ya da yetərincə araşdırılmayıb. Bu cür öyrənilməmiş və ya az öyrənilmiş problemlərə frazeoloji vahidlərin strukturdaxili xüsusiyyətlə- rini, onların valentliyini, frazeologizmlərdə konnotativ mənaların keyfiyyət və kəmiyyətini, frazeoloji vahidlərin kökündə dayanan obrazları, müxtəlif dillərin frazeologizmlərinin müqayisəli planda araşdırılmasını və s. aid etmək olar. Bir tərəfdən müxtəlif dilşünaslar tərəfindən sabit söz birləşmələrinin intensiv və dərindən tədqiq edilməsi, digər tərəfdən isə müxtəlif dillərin dil faktlarının müqayisəli planda öyrənilməsi ona gətirib çıxarmışdır ki, həm frazeoloji araşdırmalar, həm də tipoloji tədqiqatlar sahəsində bir neçə təmayül yaranmışdır. Bu təmayüllərdən hər biri frazeologiyanın və tipologiyanın problemlərini öz istədiyi kimi yozur (3; 5). Odur ki, dilçi alimlərin fikirləri bəzi məsələlərdə uyğun gəlir, bəzi məsələlərdə isə fərqlənir. 13
Frazeoloji vahidlərin öyrənilməsinə yanaşmaların müxtəlifliyini struktur- semantik müxtəliflik, çoxplanlı funksional rol, ekspressiv-emosional çalarlar, istifadə tezliyi müəyyənləşdirir. Yanaşmaların müxtəlifliyi frazeologiyanın ümu
mi nəzəriyyəsi və yeni sahələrinin tədqiqi üçün, həmçinin müxtəlif strukturlu dillərin frazeoloji tərkibinin struktur-tipoloji araşdırılması üçün mühüm olan yeni aspektlərinin meydana gəlməsinə kömək edir. Frazeoloji vahidlərin tədqiqində kontekstoloji metod, variasiya metodu, əhatə metodu, frazeoloji applikasiya metodu, təsvir xarakterli metod, frazeoloji iden
tifikasiya metodu və s. kimi metodlar tətbiq edilir (1; 3; 8; 4; 5; 6). Müxtə- lif dillərin müqayisəli-tutuşdurma yolu ilə araşdırılması üçün tətbiq edilən üç me- toddan (genetik, areal, tipoloji) ən dəyərlisi və geniş yayılanı tipoloji metoddur. Genetik (tarixi- müqayisəli) metodun köməyilə dilçilər qohum dillərin keçmiş dövrlərinin dil faktlarını bərpa etməyə və bu dillərdə substansional xüsusiyyətlərin (səslənmənin və mənanın) eyni olmasına əsaslanaraq qohum dillərin bir dildən əmələ gəldiyini müəyyənləşdirməyə çalışırlar. Areal metodu dil əlaqələrinin şərtləndirdiyi substrat hadisələrinin əldə edilməsi üçün tətbiq olunur. Tipoloji metod öz mənşəyindən və genetik əlaqələrindən asılı olmayaraq müxtəlif dillərin zaman və məkan xaricində tipoloji oxşarlıqlarını müəyyən- ləşdirmək üçün tətbiq olunur (2; 7). Dillərin müqayisəli-tutuşdurma metodu ilə araşdırılması sayəsində dilin təfəkkürlə əlaqəsini, tədqiq olunan dillərin sistemində ümuminin, xüsusinin və təkcənin dialektik qanunlarını, bir dilin başqa dilə təsir dairəsini, alınma sözləri şərtləndirən cəhətləri, onların mənşəyini və s. kimi amilləri müəyyənləşdirmək olur. Dillərin müqayisəsi ilə həmin dillərin daşıyıcıları tərəfindən hiss orqanla- rının köməyi ilə əvvəlcədən qavranılmış müəyyən əşya və ya hadisə barədə anlayışların kökündə məhz hansı təsəvvürlərin dayandığını bilmək, həm keçmişdə, həm də indiki zamanda o dildə danışan xalqların təfəkkür səviyyəsi- nin inkişafını öyrənmək olur. Dillərin müqayisəli-tutuşdurma metodu üzrə tədqiqinin nəticələri əsasında dilin həm bütövlükdə, həm də ayrıca bir aspekti üzrə ümumi nəzəriyyəsini yaratmaq, müəyyən əlamətlər üzrə dillərin təsnifatını vermək, bu və ya digər dilin tədrisi üzrə müvafiq metod və üsullar, bir dildən başqa dilə tərcümə metodikasını işləyib hazırlamaq, tədris prosesində tələbələr üçün yad olan bu və ya digər dillər üzrə dərsliklər, proqramlar və digər vəsaitlər tərtib etmək olar. Bu cür tədqiqatların nəticələri nəinki dilçiliyi, həm də onunla qohum olan elmləri zənginləşdirir. Yuxarıda qeyd olunan metodlar ənənəvi tipologiyada tətbiq olunur. Bunlarla yanaşı, struktur tipologiya metodları da mövcuddur. Bizim fikrimizcə, qarşıya qoyulan vəzifə və tədqiqat obyektlərindən asılı olmayaraq həm frazeoloji tədqiqatların, həm də tipoloji tədqiqatların yuxarıda sadalanan bütün metodları böyük elmi və təcrübi əhəmiyyət daşıyırlar, belə ki, bu metodlar dilçilik elmini yeni məlumatlarla zənginləşdirərək onda olan boşluqları qarşılıqlı şəkildə doldurur və bir-birini tamamlayırlar. Bu metod-
14
lardan hər biri tədqiqat üsullarının vahid ailəsində özünün fəaliyyət göstərmək və tədqiqat aparmaq qabiliyyətinə görə vətəndaşlıq və birgə yaşamaq hüququna malikdirlər. Ona görə də istənilən halda bir metodun başqasının hesabına əsassız olaraq mexaniki şəkildə sıxışdırılması və dil faktlarının zənginliyinin və müxtəlifliyinin əvvəlcədən işlənilib hazırlanmış olan hər hansı sxemə zorla salınması araşdırma prosesinin irəliyə hərəkətinin qarşısını kəsə, tədqiqatçıların yaradıcılıq imkanlarını məhdudlaşdıra və bizi həqiqətə aparan yoldan döndərə bilər. Digər tərəfdən, insanların əməli fəaliyyət çevrəsinin genişlənməsi ilə onların tədqiqat fəaliyyətinin dairəsi də genişlənir ki, bu da tədqiq edilən həyat faktlarına yeni yanaşma tələb edir. Faktların fəaliyyətinə tətbiq edilən yeni yanaşma isə öz növbəsində tədqiqatçılardan elə metodların işlənib hazır- lanmasını tələb edir ki, həmin metodlar tədqiq edilən faktların sistemliliyinin və onların inkişafının qanunauyğunluğunun böyük dəqiqliklə müəyyənləş- dirilməsinə imkan yaratsın. Odur ki, yeni metodların meydana gəlməsini inkar etmək deyil, alqışlamaq lazımdır. Bu zaman bu və ya digər metodun, bu və ya digər təmayülün layiqli cəhətləri və çatışmazlıqları barədə elmi cəhətdən əsaslandırılmış mülahizələr tədqiqatçıları doğru yola yönəldə və tədqiqat hərəkətimizin irəliləməsinə təkan verə bilər. İstənilən tədqiqatçı öz fəaliy- yətində bu xalq müdrikliyinə əsaslanmalıdır: “Bir fikir səndən, bir fikir məndən, birləşdirək – hərəmizin iki fikrimiz olsun”. Beləliklə, frazeoloji vahidlərin müqayisəli-tutuşdurma şəklində öyrənilmə- si nəinki leksikoqrafiya, tərcümə işi və dillərin tədrisi baxımından böyük elmi- təcrübi əhəmiyyət daşıyır (2; 7; 9), həm də bu dillər və xalqlar arasında müna- sibətləri araşdıran etnolinqvistika, müxtəlif millətlərin psixi xüsusiyyətlərini və sosial- etik normalarını öyrənən etnopsixologiya kimi elmlər üçün də vacibdir. ƏDƏBİYYAT 1.
Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. Л.: ЛГУ, 1963, 194 с. 2.
Аракин В.Д. Сравнительная типология английского и русского языков. М.: Физмат- лит, 2005, 231 с. 3.
кознании [60-е годы ХХ в.] // сб. «Вопросы лексики и фразеологии современного русского языка». Ростов-на-Дону, 1968, с. 75-79. 4.
5.
Копыленко М.М., Попова З.Д. Очерки по общей фразеологии: Проблемы, методы, опыты. Воронеж, 1978, 139 с. 6.
Кунин А.В. Основные понятия английской фразеологии как лингвистической дисцип- лины и создание англо–русского фразеологического словаря. М.: АДД, 1964, 48 с. 7.
Баку: АДД, 1996, 37 с. 8.
Тагиев М.Т. Глагольная фразеология современного русского языка. Баку: Маариф, 1966, 250 с.
9.
V əliyeva N.Ç. Frazeoloji birləşmələrin müqayisəli linqvistik təhlili (ingilis, Azərbaycan və rus dill
ərinin materialları əsasında). Bakı: DD, 2004, 35 с. 10.
Виноградов В.В. Основные понятия русской фразеологии как лингвистической дис- циплины. Труды юбил. науч. сесс. ЛГУ, сек. ФН, Л., 1946, с. 45 - 69.
15
К ПРОБЛЕМЕ ИЗУЧЕНИИЯ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ Г.А.РАГИМОВ РЕЗЮМЕ Структурно-семантическое разнообразие, многоплановая функциональная роль, экспрессивно–эмоциональная окраска фразеологизмов предопределяют множество под- ходов к изучению фразеологических единиц и каждый из них по своему толкует те или иные проблемы фразеологии. Поэтому в одних вопросах мнения исследователей сходят- ся, а в других вопросах они расходятся.
единицы, метод, сравнительный, исследовать
There are variety of approaches to studying of the phraseology based on the structural- semantic nature, multidimensional functional role, emotional colouring of the phraseological units. Each of them interprets the problems of phraseology on their own way. Therefore opin- ions of researchers in one of the issues converge, but in the others vary.
comparative, to investigate Yüklə 220,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|