Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №1 Təbiət elmləri seriyası
Yüklə 41,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şək. 3.
| 126
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №1 Təbiət elmləri seriyası 2013
UOT: 550.343 CƏNUBİ XƏZƏR ÇÖKƏKLİYİNDƏ ZƏLZƏLƏ HİPOSENTRLƏRİNİN KONSENTRASİYA ZONALARININ MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLMƏSİ
AMEA Geologiya İnstitutu aynur-zamanova @ rambler.ru
alınmış zəlzələlərin episentrlər xəritəsi qurulmuşdur. Tədqiqat ərazisində zəlzələlərin kon- sentrasiya zonaları müəyyən edilmişdir. Qurulmuş seysmik kəsilişlərdə 50 km dərinliyə kimi seysmik fəallığın yüksək olduğu müşahidə edilmişdir. Açar sözlər: zəlzələ, episentr, hiposentr, profil
Xəzər dənizi şimaldan Skif-Turan platformasının, cənubdan Alp geo- sinkli nal sahəsinin müəyyən hissələri ilə (Elbrus dağlıq silsiləsi) sərhədlənmiş mürəkkəb tektonik quruluşlu depressiya zonasıdır. Xəzər dənizi boyu müşahidə olunan seymiklik qeyri- bərabər göstəricilərə malik olmaqla müxtəlif seysmo- gen zonalarda təzahür edir. Tədqiqatlarda Xəzər dənizi akvatoriyasında mövcud olan zəlzələ ocaq- larının konsentrasiyası əsasən 3 seysmogen zona ilə əlaqələndirilmişdir [1]. 1.
qırılma zonası 2.
Xəzərin orta hissəsi, Abşeron-Balxanyanı qırılma zonası 3.
Abşeron yarmadasının cənubunda Qeyd olunan seysmogen zonaların hər birində baş verən zəlzələlərin para- metrləri (M, h) müəyyən intervallarda müşahidə olunur. Bu göstəricidən istifadə edərək zəlzələ parametrlərini uyğun gəldiyi zona daxilində qruplaşdırmaq olar. I zona üçün - (Mpv = 4,5÷6 ; K=11÷13; h=16÷42) II zona üçün - (Mpv = 6÷6,5; K=13÷14; h≤ 45÷70) III zona üçün - (Mpv ≤ 4÷6,5; K≤12÷14; h=30÷50 km) hüdudlarında müşahidə edilir. Məqalədə Xəzər dənizinin (Azərbaycan hissəsi) seysmikliyinin öyrənil- məsi istiqamətində aparılmış bir sıra tədqiqat işlərinin nəticələrindən istifadə olunmaqla Cənubi Xəzər çökəkliyində (CXÇ) zəlzələ ocaqlarının dərinliyə gö- rə paylanma xüsusiyyətləri araşdırılmışdır.
127
İlk öncə Xəzər dənizinin seysmikliyinin Azərbaycanın digər ərazilərin- dən seçildiyi və burada 1910,1935, 1986, 1989, 2000-ci illərdə güclü (M≥6,0) zəlzələlərin baş verdiyini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Keçən əsrin 70-ci illərin- dən etibarən Azərbaycan ərazisində seysmoloji şəbəkə yaradılmış, müşahidə məntəqələrinin sayı və alınan informasiyanın dəqiqliyi artırılmışdır. Nəticədə güclü zəlzələlərlə yanaşı Xəzər dənizində çox sayda zəif və orta güclü zəlzə- lələrin baş verdiyi məlum olmuşdur. Belə zəlzələlərin Xəzər dənizi boyu yayıl- ma xüsusiyyətlərini araşdırmaq üçün müxtəlif illər ərazidə baş vermiş (1970- 1999 K≥9,0) zəlzələlərin episentrlər xəritəsi qurulmuşdur. Xəritənin qurul- masında 1970-80-ci illərdə baş vermiş K≥10, 1981-ci ildən 1999-cu ilədək K≥9 olan təkanların parametrlərindən istifadə edilmişdir [4 ].
Şək. 1. 1970-1999-cu illərdə Xəzər dənizində (Azərbaycan hissəsi) M=2,2÷-4,5 (K=9 ÷12) olan zəlzələlərin episentrlər xəritəsi və profillər üzrə seysmik kəsilişlər [4 ].
128
1970-1999- cu illər üçün qurulmuş episentrlər xəritəsində Xəzər dənizinin seysmikliyinin qeyri- bərabər paylandığını, Xəzər dənizi boyu zəlzələ ocaqları- nın Dərbənddən başlayaraq Abşeron yarmadasına qədər uzanan, sonra bir qədər əyilərək Xəzərin ortası ilə şərqə doğru davam edən zolaq daxilində cəmləndiyini görmək olar. Dənizin ortasında təkanların daha çox sıxlıq təşkil etməsini və əlavə olaraq Abşeron yarmadasının cənubunda ocaqların sıxlığı müşahidə olunur. Bu zonalardan uzaqlaşdıqca ocaqların sayı və sıxlığı azalır. Eyni zamanda 2000-2010- cu illər ərzində Xəzər dənizində (Azərbaycan hissəsi) baş vermiş zəlzələlərin episentrlər xəritəsi qurulmuşdur. Xəritənin qurulmasında 2000-2010-cu illər ərzində baş vermiş M ≥2,5 olan təkanların parametrlərindən istifadə olunmuşdur.
Şək. 2. Xəzər dənizində (Azərbaycan hissəsi) 2000-2010-cu illərdə baş vermiş M ≥2,5 olan zəlzələlərin episentrlər xəritəsi (Tərtib edən: Zamanova A.)
Beləliklə, 1970-1999-cu və 2000-2010-cu illər üçün tərtib edilmiş epi- sentrlər xəritələrindən göründüyü kimi Xəzər dənizinin şimal-qərb hissəsi yük- sək, cənub-qərb hissəsi zəif seysmik aktivliklə xarakterizə olunur. Məlum olduğu kimi Cənubi Xəzər çökəkliyi (CXÇ) Xəzər dənizinin geniş sahəsini əhatə etməklə, şimaldan Abşeron–Balxanyanı, cənubdan Elbrus seysmoaktiv zonaları ilə hüdudlanmışdır. Bu tip qalın çökmə örtüyə malik zo- nalarda gərilmə-deformasiya prosesləri sakit getdiyindən belə ərazilərdə zəif seysmiklik müşahidə olunur. Eyni zamanda cənubda yalnız bir stansiyanın ol- ması CXÇ-də baş verən zəif zəlzələlərin koordinatlarının və dərinliklərinin dəqiq təyini üçün yetərli deyil.
129
Tədqiqat ərazisində (CXÇ) tərəfimizdən (38˚- 40,5˚şm.en dairəsi və 49,5˚-52˚ şərq uzunluğu koordinantları daxilində) 2000-2010-cu illər ərzində baş vermiş M ≥2,5 olan zəlzələlərin parametrləri təhlil olunmuş, 2000-2003 və 2003-2010-cu illər üçün Cənubi Xəzər çökəkliyinin seysmikliyini əks etdirən episentrlər xəritəsi və seysmik kəsilişlər qurulmuşdur.Tərtib olunan episentrlər xəritəsi və seysmik kəsilişlərə istinadən zəlzələlərin konsentrasiya zonaları müəyyən edilmişdir.
episenrtlər xəritəsi və I-I profili üzrə seysmik kəsiliş. 2000-2003- cu illər üçün qurulmuş xəritədə episentrlərin yalnız Abşeron yarmadasından cənubda sıxlaşdığını və sonrakı 3 il ərzində bu ərazidə yüksək seysmik fəallığın olduğu müşahidə edilir. Dərinlik üzrə paylanmada hiposentr- lərin əksəriyyəti əsas təkan ətrafında 30-45 km intervallarında qeyd olunur. 130
2003-2010- cu illər üçün qurulmuş episentrlər xəritəsində baş vermiş zəlzələlərin əvvəlki illərlə müqayisədə episentrlərin şərqə tərəf və İranla sərhəd ərazilərdə çoxalması müşahidə olunur. II- II profilində 30-50 km dərinlik intervalı seysmik aktiv olaraq qalsa da, 100 km dərinliyədək zəif təkanlar qeyd olunur.
Şək. 4. 2003-2010-cu illərdə CXÇ-də baş vermiş M ≥2,5 olan zəlzələlərin episentrlər xəritəsi və II-II profili üzrə seysmik kəsiliş.
Tərtib olunan episentrlər xəritəsi və seysmik kəsilişlərin təhlili nəticəsin- də 2000-2010-cu illər üçün qurulmuş xəritələrdə tədqiqat ərazisində baş vermiş zəlzələlərin episentrlərinin əksəriyyətinin Abşeron yarmadasının cənub hissəsi boyu v ə şimaldan Abşeron–Balxanyanı tektonik zonasında konsentrasiyası mü- şahidə olunur. Bu zolaqlar daxilində seysmik təkanların 80-100 km dərinliyə- dək yayılması kəsilişlərdən görünsə də, seysmik aktivliyin 50 km dərinliyə qə- dər yüksək olduğu və zəlzələ ocaqlarının daha çox 30-50 km intervalında sıxlaşması müşahidə olunur. ƏDƏBİYYAT 1.
Агамирзоев Р.А. Сейсмотектоника Азербайджанской части Большого Кавказа. Баку: Элм, 1987, 124 с. 131
2.
Ахмедбейли Ф.С., Гасанов А.Г. Тектонические типы сейсмических очагов Азер- байджана. Баку: Элм, 2004, 130 с. 3.
Гасанов А.Г. Глубинное строение и сейсмичность Азербайджана в связи с прогно- зом нефтегазоносности. Баку: Элм, 2001, 279 с. 4.
часть) по слабым землетрясениям / Каталог сейсмопрогностических наблюдений на территории Азербайджана в 1999 г. Баку: Элм, 2000, с. 62-67. 5.
avtoreferat. Bakı, 2010, 53 s. 6.
Məmmədli T.Y. Azərbaycan ərazisinin zəif seysmikliyi və onun müasir geodinamika ilə əlaqəsi: Geol.-mineral.elm.dok. ...dis. avtoreferat. Bakı, 2007, 46 s. ОПРЕДЕЛЕНИЕ ЗОНЫ КОНЦЕНТРАЦИИ ГИПОЦЕНТРОВ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЙ ЮКВ А.Г.ЗАМАНОВА
В статье была проанализирована сейсмичность Каспийского моря. А также была построена карта эпицентров землетрясений, зарегистрированных в 2000-2010 гг. ЮКВ. На территории исследования были установлены зоны концентрации землетрясений. В сейсмических разрезах наблюдалась высокая сейсмическая активность, установленная на глубине 50 км. Ключевые слова: землетрясение, эпицентр, гипоцентр, профиль
HYPOCENTERS OF SCB A.G.ZAMANOVA SUMMARY
The article deals with the seismicity of the Caspian Sea. The epicenter maps of earth- quakes of the South Caspian Basin have been made out for 2000-2010 years. The concentration zones of earthquakes in the research area have been presented. There was observed high seis- mic activation on cross-section for 50 km depth.
Yüklə 41,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|