Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Humanitar elmlər seriyası

Yüklə 433,9 Kb.

Pdf görüntüsü

tarix	08.09.2018
ölçüsü	433,9 Kb.
	#67717

İ.Z.BAYRAMOVA Бakı Dövlət Universiteti irade8@rambler.ru
И.З.БАЙРАМОВА РЕЗЮМЕ
SUMMARY

BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ

№2

Humanitar elmlər seriyası

2011

KİTABXANAŞÜNASLIQ

UOT 654.19; 002.2

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ REGİONLARININ

KİTABXANA-İNFORMASİYA RESURSLARININ

YERLƏŞMƏSİNİN VƏZİYYƏTİ

İ.Z.BAYRAMOVA

Бakı Dövlət Universiteti

irade8@rambler.ru

Məqalədə Azərbaycan Respublikasının regionlarında kitabxana-informasiya resursla-

rının müasir vəziyyəti, kitabxanaların insanların mədəni–intellektual potensialının artırılma-

sındakı rolu, onlara göstərilən dövlət qayğısı tədqiq edilmişdir.

Açar sözlər: Kitabxana-informasiya təminatı, informasiya resursları, kadr təminatı

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 11 fevral tarixli

Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı

Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)” təsdiq edildi (1). Dövlət Proqramından

da məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikası 10 iqtisadi rayona bölünür.

Bu iqtisadi rayonlar aşağıdakılardır: 1) Abşeron iqtisadi rayonu; 2) Gəncə-

Qazax iqtisadi rayonu; 3) Aran iqtisadi rayonu; 4) Quba-Xaçmaz iqtisadi rayo-

nu; 5) Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu; 6) Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonu; 7) Lən-

kəran iqtisadi rayonu; 8) Naxçıvan iqtisadi rayonu; 9) Kəlbəcər-Laçın iqtisadi

rayonu; 10) Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu. Bu iqtisadi rayonlar iqtisadi

potensialına, təbii sərvətlərinin miqyasına, məşğulluq səviyyəsinə görə bir-

birindən fərqlənir. İqtisadi, coğrafi və tarixi baxımdan iqtisadi rayonları fərq-

ləndirən amillər əsasən aşağıdakılardır: iqtisadi-coğrafi mövqeyi; təbii şəraiti

və ehtiyatları; əhalinin məskunlaşması səviyyəsi; regionun sahə və ərazi quru-

luşu; tarixi inkişaf xüsusiyyətləri;

Azərbaycan Respublikası Prezidenti 14 aprel 2009-cu il tarixində “Azər-

baycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı

Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında” Fərman imzaladı (2). Dövlət

Proqramında növbəti beş ildə həlli nəzərdə tutulan tədbirlər içərisində region-

lararası mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi, milli mədəniyyətin ümumdün-

ya mədəni proseslərinə inteqrasiyası, Azərbaycan Respublikasının mədəni irsi-

nin qorunmasının təmin edilməsi, kitabxana fondlarında müasir komplektləş-

dirmə mexanizminin yaradılması, kitabxanaların informasiya təminatı və ölkə

250

üzrə kitabxana-informasiya kompyuter şəbəkəsinin yaradılması və inkişafı və

s. kimi məsələlər də var idi.

Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı regionlarında, kitabxana-informa-

siya sahəsinin inkişafından, gələcək perspektivlərindən bəhs edərkən, bu

sahədə 2008-ci il 6 oktyabr tarixində Azərbaycan Respublikası Prezidenti

tərəfindən imzalanmış “Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya

sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nı xüsusi ilə

qeyd etmək lazımdır (3, 6-29). Bu sərəncamın yerinə yetirilməsinə uyğun

olaraq, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən

2009-cu il sentyabr ayının 1-dən 10-dək Azərbaycan Respublikasının regionla-

rında yerləşən kitabxanalarda monitorinq keçirilmişdir. Monitorinqin keçiril-

məsində əsas məqsəd, əhaliyə göstərilən kitabxana-informasiya xidmətinin

səviyyəsinin yüksəldilməsi, kitabxana-informasiya sahəsində yeni texnologi-

yaların tətbiqi və istifadəsi nəticəsində onun dünya standartları səviyyəsinə

çatdırılması, elektron informasiya daşıyıcılarının formalaşdırılması və virtual

kitabxanaların inkişaf etdirilməsi, kitabxanaların kadr təminatının yaxşılaş-

dırılması, fasiləsiz təhsilin təmin edilməsinə şərait yaradılması istiqamətində

olmuşdur (6, 3). Monitorinq zamanı kütləvi, uşaq, gənclər, elmi, elmi-texniki

digər ixtisaslaşdırılmış, həmçinin müəssisələrin nəzdində olan 8507 kitabxa-

nanın 72,7 faizinin kənd yaşayış məntəqələrində olması məlum olmuşdur.

Kitabxanaların növlərinə əsasən bölgüsü aşağıdakı kimidir: Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyinin tabeliyində 46,6%; Təhsil Nazirliyi tabeliyində 50,7%.

Bu kitabxanaların iqtisadi rayonlar üzrə bölgüsündən aydın olur: Bakı

şəhəri 8,4%; Aran iqtisadi rayonu 23,4%; Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu 14,9%;

Abşeron iqtisadi rayonu 2,1%; Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonu 8,2%; Şəki-

Zaqatala iqtisadi rayonu 9 %; Lənkəran iqtisadi rayonu 11,7 %; Naxçıvan

iqtisadi rayonu 5,8%; Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonu 4,9%; Kəlbəcər-Laçın

iqtisadi rayonu 4,5%; Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu 7,1% .

Azərbaycan Respublikasında kitabxanaların 111 milyon nüsxədən ibarət

olan informasiya resurslarının 80,5%-ni kitablar, 5,4%-ni qəzet və jurnallar,

14,1%-ni isə digər materiallar təşkil edir. Onların 27,2%-i kənd kitabxanala-

rındadır. Kənd kitabxanalarında informasiya resurslarının 99%-ni kitablar,

0,6%-ni qəzet və jurnallar, 0,4%-ni isə digər materiallar təşkil edir. Kənd ki-

tabxanalarında olan informasiya resurslarının 52,3%-i Mədəniyyət və Turizm

Nazirliyinin tabeliyindəki kütləvi kitabxanalardadır. Təhsil Nazirliyi tabe-

liyində olan ilk peşə-ixtisas təhsil müəssisələrində və ümumtəhsil məktəblə-

rində cəmi 47,2% informasiya resursu var. İnformasiya resurslarının 65,5%-i

Azərbaycan, 31,1%-i rus, 2%-ingilis, 1,4%-i digər dillərdədir. Azərbaycan di-

lində olan ümumi fondun 71,9%-i latın, 28,1%-i kiril əlifbasındadır. Azərbay-

can dilinin latın qrafikasında olan fondun xüsusi çəkisi kənd yaşayış məntə-

qələrində 56,8%-dir. Kənd kitabxanaları 5,8% kompyuterlə təchiz edilmişdir.

Kənd yaşayış məntəqələrində yerləşən kitabxanalara edilən müraciətlərin

48,3%-i 18 yaşınadək istifadəçilər tərəfindən edilmiş, 65,2%-i kütləvi, 33,5%-i

251

ümumtəhsil məktəbləri, 0,1%-i isə ilk peşə-ixtisas müəssisələrində yerləşən

kitabxanalara olmuşdur. Kənd yerlərində Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi

tabeliyində yerləşən kitabxanalar tərəfindən 18 yaşınadək istifadəçilərə 55,7%

kitab verilmişdir. Bu kənd musiqi məktəblərində 73,5%, ümumtəhsil məktəb-

lərində isə 85,9 % olmuşdur. Ölkə üzrə kitabxanalarda cəmi 8727 nəfər mütə-

xəssis var. Onların 4129 nəfəri kənd yaşayış məntəqələrindəki kitabxanalarda

işləyir. Kənd kitabxanalarında işləyən mütəxəssislərin sayı aşağıdakı kimidir:

ali ixtisas təhsillilər 206 nəfər; ali qeyri-ixtisas təhsillilər 308 nəfər; orta ixtisas

təhsillilər 820 nəfər; orta qeyri-ixtisas təhsillilər 635 nəfər; ümumi orta təhsil-

lilər isə 2160 nəfər.

Azərbaycan Respublikasının regionlarında kitabxana-informasiya resurs-

larının yerləşməsi vəziyyəti və ondan səmərəli istifadənin perspektivlərinin

ümumi mənzərəsi belədir: Abşeron iqtisadi rayonu: Abşeron, Xızı inzibati

rayonlarını, Bakı və Sumqayıt şəhərlərini əhatə edir. Əhalinin ümumi sayı

387,9 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 4,8%-ni təşkil edir. Əhalinin 82,5%-i

Bakı şəhərinin, 17,5%-i isə digər inzibati rayonların payına düşür və 89,1%-ni

azərbaycanlılar, 5,76%-ni ruslar, qalan 5,2%-ni isə digər milli və etnik qruplar

təşkil edir. Abşeron iqtisadi rayonu üzrə 182 kitabxana var. Abşeron və Xızı

rayonları üzrə kənd yaşayış məntəqələrində 79,7% kitabxana Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərir. Təhsil Nazirliyi tabeliyində

fəaliyyət göstərən kitabxanalar hər iki rayonda birlikdə 120,3% edir. Ayrılıqda

isə bu göstərici belədir: Abşeron rayonu üzrə 64,7%, Xızı rayonu üzrə 55,6%.

Abşeron iqtisadi rayonu üzrə cəmi 3257798 nüsxə informasiya resursu var ki,

onun da 36,4%-i Abşeron rayonu üzrə, 47,8%-i Xızı rayonu üzrə kənd yaşayış

məntəqələrində yerləşir (6.S.48). Azərbaycan Respublikasının iqtisadi rayonla-

rı içərisində iqtisadi əhəmiyyətinə görə ikinci yerdə Gəncə-Qazax iqtisadi

rayonu durur. İqtisadi rayon Ağstafa, Qazax, Tovuz, Daşkəsən, Gədəbəy,

Samux, Şəmkir, Göy-Göl, Goranboy rayonlarını, Gəncə və Naftalan kimi

şəhərləri əhatə etməklə Azərbaycanın qərbində yerləşir. Əhalinin ümumi sayı

1103,3 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 13,6%-ni təşkil edir. İqtisadi rayonda

əhalinin 53%-i kənd yaşayış məntəqələrində yaşayır. İqtisadi rayonda cəmi

1265 kitabxana var. Onlardan 78,6% kənd yaşayış məntəqələrindədir (6, 23).

Kitabxana fondunun informasiya mənbələrinə görə bölgüsü zamanı Gəncə-

Qazax iqtisadi rayonunda 11773454 nüsxə informasiya resursunun 46,5%-nin

kənd kitabxanalarının payına düşdüyü məlum olur. İqtisadi rayonda 1125

nəfər kitabxana mütəxəssisi var (6, 75). Onların təhsil səviyyələrinə görə

bölgüsü aşağıdakı kimidir: ali ixtisas təhsillilər 89 nəfər; ali təhsilli qeyri

ixtisas-təhsillilər 129 nəfər; orta-ixtisas təhsillilər 225 nəfər; orta qeyri-ixtisas

təhsillilər 173 nəfər; ümumi orta təhsillilər 509 nəfər. İnformasiya resurs-

larının kənd yaşayış məntəqələrinə görə bölgüsünə əsasən Qazax rayonunda

68,2%, Tovuz rayonunda 67,4%, Ağstafa rayonunda 72,3%, Şəmkir rayonun-

da 70,4%, Gədəbəy rayonunda 78,9%, Daşkəsən rayonunda 61,4%, Goranboy

rayonunda 70,8%, Göygöl rayonunda 58%, Samux rayonuda 60,8% informasi-

252

ya mənbələri var (6, 57) Azərbaycan Respublikasının iqtisadi rayonlarından

biri də Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonudur. Bu iqtisadi rayon Azərbaycanın

şimal-qərbində yerləşir. İqtisadi rayonun ərazisinin ümumi sahəsi 8,96 min kv.

km olmaqla, ölkə ərazisinin 10,3%-ni təşkil edir. İqtisadi rayonun əhalisinin

ümumi sayı 531,9 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 6,5%-ni təşkil edir. Şəki-

Zaqatala iqtisadi rayonunda cəmi 764 kitabxana resursu var. Bu kitabxanaların

83,6%-i kənd yaşayış məntəqələrində fəaliyyət göstərir. İqtisadi regionun

tərkibinə Balakən, Qax, Qəbələ, Oğuz, Şəki, Zaqatala rayonları daxildir. Kənd

yaşayış məntəqələrində yerləşən kitabxanaların bölgüsü aşağıdakı kimidir:

Balakən rayonu 88%; Qax rayonu 88,7%; Qəbələ rayonu 90,3%; Oğuz rayonu

88,2%; Şəki rayonu 71%; Zaqatala rayonu 85,7%; Ümumi hesablamalara

görə, Şəki-Zaqatala iqtisadi regionunda kənd yaşayış məntəqələrindəki kitab-

xanaların 53,5%-i Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, 46%-i isə Təhsil Nazir-

liyinin tabeliyində fəaliyyət göstərir. Kitabxana fondunun bölgüsünə görə,

ümumilikdə iqtisadi rayonda kitabxana-informasiya resurslarının 5515558

nüsxə olması məlumdur. İnformasiya resurslarının 62,7%-i kənd kitabxanaları-

nın payına düşür. Regionun kənd kitabxanalarında cəmi 10 kompyuter var.

İqtisadi rayonda olan 640 nəfər kitabxana mütəxəssisindən 535 nəfəri kənd

kitabxanalarında çalışır.

Azərbaycan Respublikasının iqtisadi rayonları içərisində önəmli yerlər-

dən birini də Lənkəran iqtisadi rayonu tutur. Azərbaycan Respublikasının Lən-

kəran iqtisadi rayonu Astara, Cəlilabad, Lerik, Masallı, Yardımlı və Lənkəran

inzibati rayonlarının ərazisini əhatə etməklə, Azərbaycanın cənub-şərqində

yerləşir. İqtisadi rayonun ümumi sahəsi 6,08 min kv.km olmaqla, ölkə ərazisi-

nin 7%-ni əhatə edir. Əhalinin ümumi sayı 753,7 min nəfər olmaqla ölkə

əhalisinin 9,3%-ni təşkil edir. Ölkə kitabxana resursunun 11,7%-i bu iqtisadi

rayonun payına düşür. Kitabxanaların sayına görə Cəlilabad (211), Lənkəran

(191) və Masallı rayonları (174) xüsusilə fərqlənir. Ümumiyyətlə, iqtisadi

rayonunun kitabxana-informasiya resursları ölkə informasiya resurslarının

5,9%-ni təşkil edir. Belə ki, regionun ümumi kitabxana resursları 6578166

nüsxə çap vahidi ilə ölçülür. Lənkəran iqtisadi rayonununda ümumi əhalinin

86%-i azərbaycanlılar, 13,5%-i talışlar, 0,3%-i ruslar, 0,1%-i avarlar, 0,1%-i

isə digər millətlərdir. (8, 331). İqtisadi rayonda cəmi 994 kitabxana resursu

var. Onların 86,4%-i kənd yaşayış məntəqələrində yerləşir. Kənd kitabxanala-

rının 49,5%-i Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, 50,2%-i isə Təhsil Nazirli-

yinin tabeliyindədir (6, 23-41). Lənkəran iqtisadi rayonunda, kənd kitabxa-

nalarında cəmi 15 kompyuter var. İqtisadi rayonda ümumi informasiya resurs-

larının 62,9%-i kənd kitabxanalarında yerləşir. Onların 99,6%-ni kitablar təşkil

edir. İqtisadi rayonun kitabxanalarında 734 nəfər kitabxana mütəxəssisi var.

Onlardan 611 nəfəri kənd kitabxanalarında çalışır. Bu mütəxəssislərin təhsil

səviyyəsi aşağıdakı kimidir: ali ixtisas təhsillilər 37 nəfər; ali qeyri-ixtisas

təhsillilər 29 nəfər; orta-ixtisas təhsillilər 107 nəfər; orta qeyri-ixtisas təhsilli-

lər 110 nəfər; ümumi orta təhsillilər 328 nəfər.

253

Azərbaycan Respublikasının regionları içərisində Quba-Xaçmaz iqtisadi

rayonu da xususi yer tutur. İqtisadi rayon Şabran, Xaçmaz, Quba, Qusar və

Siyəzən inzibati rayonlarını əhatə edir. İqtisadi rayonun ümumi sahəsi 7,66

min kv.km olmaqla, ölkə ərazisinin 8,8%-ni təşkil edir. Region əhalisinin

ümumi sayı 453,1 min nəfər olmaqla, ölkə əhalisinin 5,6%-ni təşkil edir. Əha-

linin 32%-i şəhərlərdə, 68%-i kəndlərdə yaşayır. İqtisadi rayonda cəmi 698

kitabxana resursu var. Onların 593-ü kənd yaşayış məntəqələrində yerləşir.

Kənd kitabxanalarının 334-ü Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, 259-u isə

Təhsil Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərir (6, 26-43). Quba-Xaçmaz

iqtisadi rayonunda kitabxanalarda 4782603 nüsxə informasiya resursu var.

Onun 3190555 nüsxəsi kənd yaşayış məntəqələrindədir. Kənd kitabxanaların-

dakı informasiya resursunun 99,4%-i kitablardır. İqtisadi rayonun kənd kitab-

xanalarında cəmi 7 kompyuter var. Ümumi yekuna görə, kitabxanalaların cəmi

8,2%-i kommunikasiya texnologiyaları ilə təmin olunmuşdur. İqtisadi rayonun

569 nəfər kitabxana mütəxəssisindən 479 nəfəri kənd kitabxanalarında çalışır.

Azərbaycan Respublikasının Aran iqtisadi rayonu Ağcabədi, Ağdaş,

Beyləqan, Bərdə, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala,

Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar, Zərdab inzibati rayonlarını və Şirvan, Mingə-

çevir, Yevlax şəhərlərini əhatə edir. İqtisadi rayonun ümumi sahəsi 21,43 min

kv. km olmaqla ölkə ərazisinin 24,7%-ni əhatə edir. Aran iqtisadi rayonunda

1988 kitabxana resursu var. Onlardan 1571-i kənd yaşayış məntəqələrindədir.

Bu kitabxanalardan 875-i Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, 688-i isə Təhsil

Nazirliyinin tabeliyindədir. Ümumiyyətlə, iqtisadi rayonun kənd yaşayış mən-

təqələrində 7842550 nüsxə informasiya resursu var ki, onun 98,9%-i kitablar-

dır (6, 55-56). İqtisadi rayonun kənd kitabxanalarında 25 kompyuter var. Ra-

yonda cəmi 1932 nəfər kitabxana mütəxəssisi var və onların təhsil səviyyəsi

belədir: ali-ixtisas təhsillilər 133 nəfər; ali-qeyri-ixtisas təhsillilər 132 nəfər;

orta ixtisas təhsillilər 437 nəfər; orta-qeyri-ixtisas təhsillilər 306 nəfər; ümumi

orta təhsillilər 924 nəfər. Mütəxəssislərin 1558 nəfəri kənd yaşayış məntəqələ-

rindəki kitabxanalarda çalışır (6, 75-83).

Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ və Kəlbəcər-Laçın iqtisadi

rayonları işğal altındadır. Bu iqtisadi rayonlarda, kitabxanalar, məktəblər,

muzeylər və bir çox maddi və mədəniyyət abidələri dağıdılmış, məhv edilmiş-

dir. Artıq uzun illərdir ki, Dağlıq Qarabağda, Kəlbəcər-Laçında və digər işğal

olunmuş ərazilərdə yaşayan xalqımız məcburi şəkildə doğma yurd-yuvasından

didərgin düşərək, respublikamızın müxtəlif regionlarında yaşayırlar. Dağlıq

Qarabağ iqtisadi rayonu Ağdam, Tərtər, Xocavənd, Xocalı, Şuşa, Cəbrayıl,

Füzuli rayonlarını və Xankəndi şəhərini əhatə edir. İqtisadi rayonun Xoca-

vənd, Xocalı, Şuşa, Cəbrayıl rayonlarının və Xankəndi şəhərinin əraziləri

tamamilə, Ağdam, Füzuli və Tərtər rayonlarının əraziləri isə qismən erməni

işğalı altındadır. Bu səbəbdən Dövlət Proqramı çərçivəsində bu iqtisadi rayon

üzrə Ağdam və Füzuli rayonlarının işğal olunmamış ərazilərinin və Tərtər

rayonunun inkişafına dair tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

254

Hazırda 1482 kv.km ərazini əhatə edən bu üç rayonda 211,8 min əhali yaşayır.

Dağlıq Qarabağ iqtisadi rayonunda cəmi 608 kitabxana resursu var. Bu ölkə

üzrə göstəricilərin 7,1%-i deməkdir. Kitabxanaların 36,2%-i Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyinin, 59,1%-i isə Təhsil Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət gös-

tərir. Bu kitabxanaların 442-i (72,7%) kənd yaşayış məntəqələrində yerləşir.

Ümumi yekuna görə iqtisadi rayonun kənd kitabxanaları ölkə üzrə göstəricilə-

rin 2,3%-ni təşkil edir. İqtisadi rayonun kənd yaşayış məntəqələrində Mədə-

niyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyində 197, Təhsil Nazirliyinin tabeliyində

236 kitabxana fəaliyyət göstərir. Dağlıq Qarabağ iqtisadi rayonunda 2072714

nüsxə informasiya resursundan 1264257 nüsxəsi kənd kitabxanalarındadır.

98,2% olmaqla, fondun əsasını kitablar təşkil edir (6, 23-56). Kənd kitabxana-

larında cəmi 2 kompyuter var. İqtisadi rayonda 560 nəfər kitabxana mütəxəssi-

si var. Onların ixtisas səviyyəsinə görə bölgüsü belədir: ali-ixtisas təhsillilər 33

nəfər; ali-qeyri-ixtisas təhsillilər 56 nəfər; orta ixtisas təhsillilər 147 nəfər;

orta-qeyri-ixtisas təhsillilər 94 nəfər; ümumi orta təhsillilər 230 nəfər. İqtisadi

rayon üzrə mütəxəssislərin yalnız 32,2%-i kitabxana üzrə ali və orta-ixtisas

təhsillidir. Kənd kitabxanalarında çalışan 406 nəfər mütəxəssisdən 33,3%-nin

ali və orta-ixtisas təhsilli, 20,4%-nin ali və orta qeyri-ixtisas təhsilli, 46,3%-

nin isə ümumi orta təhsilli olması məlum olur.

Kəlbəcər-Laçın iqtisadi regionunda cəmi 381 kitabxana resursu var. Bu

kitabxanaların 289-u kənd yaşayış məntəqələrindədir. 116 kitabxana Mədəniy-

yət və Turizm Nazirliyinin, 173 kitabxana isə Təhsil Nazirliyinin tabeliyində

fəaliyyət göstərir. İqtisadi rayonda cəmi 1055843 nüsxə informasiya resursu

var. Fondun 446165 nüsxəsi kənd kitabxanalarında yerləşir ki, onun da

444976 nüsxəsini kitablar təşkil edir (6, 44-66). Regiondakı kitabxanalarda

cəmi 369 nəfər mütəxəssis çalışır. Mütəxəssislərdən 277 nəfəri kənd kitabxa-

nalarında çalışır ki, onlardan 29%-i ali və orta-ixtisas təhsilli, 34,4%-i ali və

orta qeyri-ixtisas təhsilli, 36,6%-i ümumi orta təhsillidir.

Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonunun ərazisi

6,06 min kv.km olub, ölkə ərazisinin 6,9%-ni təşkil edir. Bu iqtisadi rayona

Şamaxı, İsmayıllı, Ağsu və Qobustan inzibati rayonları daxildir. İqtisadi rayon

ölkə kitabxana resurslarının 4,9%-ni təşkil edir. İqtisadi rayonda 419 kitabxana

resursu fəaliyyət göstərir. Bunlardan 366-ı və ya 87,4%-i kənd yaşayış mər-

kəzlərində yerləşmişdir ki, bu da ölkə kitabxana resurslarının 5,9%-ni təşkil

edir. İqtisadi rayon üzrə kitabxanalar inzibati rayonlar baxımından aşağıdakı

kimi yerləşmişdir: İsmayıllı rayonu 126 kitabxana; Şamaxı rayonu 122

kitabxana; Ağsu rayonu 119 kitabxana; Qobustan rayonu 52 kitabxana. Bəhs

edilən regionda kitabxana resursları kənd yaşayış məntəqələri üzrə bu şəkildə

yerləşmişdir: Ağsu rayonunda 91,6%, İsmayıllı rayonunda 88,9%, Qobustan

rayonunda 96,5, Şamaxı rayonunda isə 82%. İqtisadi rayonda fəaliyyət

göstərən kitabxanaların 43,7%-i Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, 53,4%-i

Təhsil Nazirliyinin payına düşür. Dağlıq-Şirvan iqtisadi rayonunun informa-

siya resursları ölkə kitabxana-informasiya resurslarının 2,3%-ni təşkil edir və

255

2,6 milyon nüsxəyə yaxındır. İnformasiya resursunun 69,1%-i kənd yaşayış

məntəqələrində toplanmışdır. İqtisadi rayonda 292 kitabxana mütəxəssisi

fəaliyyət göstərir. Onlardan 2,7%-i ali ixtisas təhsilli, 5,1%-i ali qeyri-ixtisas

təhsilli, 19,9%-i orta-ixtisas təhsilli, 18,2%-i orta qeyri-ixtisas təhsilli, 54,1%-i

isə ümumi orta təhsilli kadrlardan ibarətdir (6, 75-83).

Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan iqtisadi rayonunun ərazisi 5,5

min kv.km-dir. İnzibati cəhətdən iqtisadi rayonun tərkibinə Naxçıvan, Ordu-

bad, Culfa, Babək, Şahbuz, Şərur, Sədərək və Kəngərli rayonları daxildir.

2009-cu ilin statistik məlumatına əsasən iqtisadi rayonun əhalisi 397,4 min

(4,6%) olmuşdur. Naxçıvan iqtisadi rayonunda əhalinin 73%-i kənd yaşayış

məntəqələrində yaşayır. Hazırda iqtisadi rayonda 491 kitabxana fəaliyyət gös-

tərir və onların 397-i (80,9%) kənd yaşayış məntəqələrində yerləşir. İqtisadi

rayonda olan kitabxanaların 47,7%-i Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin,

46,4%-i isə Təhsil Nazirliyinin tabeliyindədir. Bu kitabxanalar ölkə kitabxana

resurslarının 5,8%-ni təşkil edir. Kitabxanaların ümumi informasiya resursları

4696103 nüsxə təşkil edir. Bu resursların 49,8%-i kənd yaşayış məntəqələrin-

də yerləşir ki, bu da ölkə informasiya resurslarının 7,7%-i deməkdir. İqtisadi

rayon üzrə kitabxana mütəxxəsislərinin 33%-i ali ixtisas təhsilli, 10,1%-i orta-

ixtisas təhsilli, 10,4%-i ali qeyri-ixtisas təhsilli, 9,8%-i isə orta qeyri-ixtisaslı

kadrlardır. Bu da ümumilikdə, 20,2 %-təşkil edir. Kitabxanaçı-biblioqraf kadr-

larının 614 nəfəri (88,9%) kənd yaşayış məntəqələrində fəaliyyət göstərən

kitabxana resurslarını idarə edir.

Kitabxana-biblioqrafiya işinin inkişafı və bu sahənin daha da yaxşılaşdı-

rılmasına dövlətimiz tərəfindən daim qayğı göstərilmişdir. “Azərbaycanda

kitabxanaların fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında” Azərbaycan Respubli-

kasının Prezidentinin 20 aprel 2007-ci il sərəncamında deyildiyi kimi “Bəşər

mədəniyyətinin qazandığı nailiyyətlərin nəsildən-nəslə çatdırılmasında və

cəmiyyətimizin intellektual-mənəvi potensialının artırılmasında kitabxanaları-

mız əvəzsiz rol oynayır” (4).

“Kitabxana işi haqqında” Azərbaycan Republikasının Qanununda kitab-

xanaların elm, informasiya, mədəniyyət, təhsil və tərbiyə müəssisəsi kimi çap

əsərlərini və digər informasiya daşıyıcılarını toplayıb mühafizə edən, onların

sistemli ictimai istifadəsini təşkil edən, cəmiyyətin intellektual və mənəvi po-

tensialının inkişafına xidmət göstərən sosial institut olması öz əksini tapmışdır

(7, 3-16).

Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı regionlarında fəaliyyət göstərən

MKS-lər, onların informasiya resursları, oxucularının və filiallarının sayı, kadr

təminatı regionların kitabxana- informasiya təminatı sistemində mühüm yer

tutur. Respublikamızda kitabxanaların mərkəzləşdirilməsi işinə əsasən 70-ci

illərdən sonra başlanıldı. MKS-lər struktur cəhətdən bütöv, vahid maddi-texni-

ki və təşkilati baza, ümumi fond və texnologiyaya əsaslanan kitabxana birliyi

kimi formalaşmağa başladı. Bu mərkəzləşdirmə, kütləvi kitabxanaların bir-biri

ilə sadəcə birləşdirilməsi deyil, həmçinin onların keyfiyyətcə yeni kitabxana-

256

informasiya şəbəkələrinin qurulması demək idi. Respublikamızın müxtəlif

iqtisadi rayonlarında fəaliyyət göstərən MKS-lər və onların filiallarından bəhs

edərkən, qeyd etməliyik ki, 2009-cu ilin əvvəllərinə qədər respublikamızdakı

bütün kütləvi kitabxanaların sayı 4029 olmuşdur (5, 232-235).

“Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-

2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nda qeyd edilir ki, ötən əsrin

90-ci illərinin əvvəllərində ölkədə baş verən hadisələr kitabxanaların da

fəaliyyətinə mənfi təsir göstərmiş, kitab nəşri və kitab təhcizatı sistemi tama-

milə iflic vəziyyətinə düşmüş, onların maddi-texniki bazasının olduqca zəiflə-

məsinə gətirib çıxarmışdır. Bütün bunlar kitabxana sahəsinin tənəzzülünə sə-

bəb olmuşdur. Nəticədə kitabxanalar real və potensial oxucularını itirmiş, xey-

li sayda kitabxanalar bağlanılmış, əksəriyyəti oxucu tələbatını ödəyə bilməmiş,

mövcud ştat vahidləri ixtisar edilmişdir. Bunun əsas səbəbi, Ermənistan silahlı

qüvvələri tərəfindən respublika ərazisinin 20 faizinin işğal olunması, hazırda

bu torpaqların hələ də erməni tapdağı altında olması və bunun nəticəsində 9

Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin, 927 kitabxananın və onların 4 mil-

yondan artıq kitab fondunun məhv edilməsi, kitabxanaların yeni nəşrləri almaq

üçün vəsaitlə təmin edilməməsi, habelə kitabxana fondlarından məzmunca

əhəmiyyətini itirmiş və mənəvi cəhətdən köhnəlmiş kitabların çıxarılması ol-

muşdur (3, 6-29).

Dövlət Proqramında Kitabxanaların müxtəlif sahələrə aid yeni nəşrlərlə

təmin edilməsinə, fondlarının mühafizəsinə, binalarının əsaslı təmirinə, ava-

danlıqla təmin edilməsinə və kitabxana-biblioqrafiya proseslərinin avtomat-

laşdırılmasına ciddi ehtiyac olduğu nəzərə çatdırılmışdır. Bu problemləri həll

etmək üçün, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan dilində latın

qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 2004-cü il 12 yan-

var tarixli və “2005-2006-cı illərdə Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə çapı

nəzərdə tutulan əsərlərin siyahısının təsdiq edilməsi haqqında” 2004-cü il 27

dekabr tarixli sərəncamları xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Belə ki, kitabxanalarda

olan ədəbiyyatın kiril qrafikasından latın qrafikasına çevrilərək, yenidən nəşr

edilib kitabxanalara pulsuz paylanması, kitabxana fondlarından məzmunca

əhəmiyyətini itirmiş və köhnəlmiş ədəbiyyatların çıxarılması da bu sərəncamın

gözlənilən nəticələri arasındadır.

ƏDƏBİYYAT

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-

2008-ci illər). “Azərbaycan” qəz., Bakı, 2004, 11 fevral.

Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı

Dövlət Proqramı. Bakı: Nurlar, 2009,184 s.

Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə

inkişafı üzrə Dövlət Proqramı// Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi-nəzəri, metodiki

və təcrübi jurnal, 2008, № 2, s.6-29.

”Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında” Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Sərəncamı.”Azərbaycan” qəz., Bakı, 2007, 21 aprel.

Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2009. Bakı: Səda, 2009, 772 s.

257

«Kitabxanaların fəaliyyəti haqqında» statistik müayinənin nəticələri barədə:Statistik

bülleten /Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi.Bakı, 2009, 88 s.

«Kitabxana işi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu // Kitabxanaşünaslıq və

biblioqrafiya: elmi-nəzəri, metodiki və təcrübi jurnal,1999, №1, s.3-16.

Məmmədov Z.S. Regionların iqtisadi inkişaf problemləri. Bakı: Elm,2007, 465 s.

СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ РАЗМЕЩЕНИЯ

БИБЛИОТЕЧНО-ИНФОРМАЦИОННЫХ РЕСУРСОВ В РЕГИОНАХ

АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ

И.З.БАЙРАМОВА

РЕЗЮМЕ

В статье анализируются современное состояние размещения библиотечно-инфор-

мационных ресурсов в регионах Азербайджанской Республики, а также проявление за-

боты государства в этой области, о роли библиотек в повышении интеллектуально-

культурного развития уровня населения.

Ключевые слова: библиотечно-информационное обеспечение, информационные

ресурсы, кадровое обеспечение

MODERN STATE OF LIBRARY- INFORMATION

RESOURSES IN THE REGIONS OF THE AZERBAIJAN REPUBLIC

I.Z.BAYRAMOVA

SUMMARY

The article analyzes modern state of library-information resources in the regions of the

Azerbaijan Republic. The role of libraries in intellectual-cultural development of the regions

as well as the state care to the specified sphere are elucidated in the article.

Кей words: Bibliographic-information provision, information resourses, current status

258

Yüklə 433,9 Kb.

Dostları ilə paylaş: