Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №3 Humanitar elmlər seriyası
Yüklə 40,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2013 METODİKA
- KONTEKST İNDƏ HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ M.F.MƏMMƏDOVA DSX Akademiyası
- REALIZATION OF TEACHING ENGLISH ON THE BASIS OF LINGUISTIC-PSYCHOLOGICAL CONTEXT AT HIGH MILITARY SCHOOLS M.F.MAMMADOVA
| 201
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №3 Humanitar elmlər seriyası 2013 METODİKA UOT 81:372.881 AL İ HƏRBİ MƏKTƏBLƏRDƏ İNGİLİS DİLİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ ZAMANI TƏLİMİN LİNQVİSTİK VƏ PSİXOLOJİ ƏSASLAR KONTEKST İNDƏ HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ M.F.MƏMMƏDOVA DSX Akademiyası minavarmamedova@mail.ru M əqalə ali hərbi təhsil müəssisələrində kursantların ingilis dilində bacarıq və v ərdişlərini inkişaf etdirmək məqsədilə təlimin linqvo-didaktik əsaslarla keçirilməsinə həsr olunmuşdur. Açar sözl ər: Mədəni dəyərlər, hərbi-psixoloji keyfiyyətlər, tədrisin linqvo-didaktik əsasları, kommunikasiya vasitələri, kombinasiya, reproduksiya, konstruksiya, transformasiya, bilinqvizm
Ölk əmizin bütün ali məktəblərində olduğu kimi, ali hərbi məktəblə- rimizin d ə qarşısında qoyulan ən mühüm tələblərdən biri müasir dövrün t ələblərinə cavab verə bilən ziyalılar-zabitlər hazırlamaqdan ibarətdir. Bu m ənada, ali hərbi məktəblərimizin məzunları olan zabitlər də ziyalıdır və onlar ziyalılığın bütün tələblərini ödəməlidir. Müasir t
əhsilin əsas məqsədi mürəkkəb sosio-mədəni məkanda müstəqil dav
ranmağı, düzgün istiqamət almaği, müasir çoxmədəniyyətli dünyada yaşa- mağı və qarşılıqlı ünsiyyətə girməyi, əcnəbi mədəni mövqe və dəyərləri dərk etm əyi və qəbul etməyi, bütün mədəniyyətləri bərabər dəyərləndirməyi və eyni zamanda h ər bir mədəniyyətə xas olan fərqli cəhətləri görməyi, unikallığını eti- raf etm əyi, nəhayət öz mədəni dəyərlər sisteminə sahib çıxmağı bacaran şəx- siyy ətlərin yetişdirilməsi olmalıdır. Bu keyfiyyətlərin mövcudluğu kursantların h ərbi-psixoloji keyfiyyətlərinin formalaşmasında mühüm bir amildir. Son zamanlar aliml ər kommunikasiya vasitələrinin müsbət xüsusiyyətlə- rin ə şübhə ilə yanaşırlarsa, qeyd etmək lazımdır ki, kommunıkasiya prosesləri informasiyanın ötürülmə və onun adekvat qavranılması ilə bağlıdır. Psixo- linqvistikaya gör ə dil danışanın və dinləyənin, yazanın və oxuyanın daxili
202
dünyası qədər mövcud bir faktordur. Psixolinqvistika nitqin yaranması, daxili nitqin növl əri, nitqin qavranılması, dilin antogenez, anadangəlmə və qazanılmış dil qabiliyy ətini, doğma və xarici dilin öyrənilməsində yaranan fərqlər, f əaliyyət, ünsiyyət, kommunikasiya və s. sahələri öyrənir [1, 159]. Dilçil ər kimi, psixoloqlar da bilinqvizmin, yəni iki dildə alınan m əlumatın və nitq təbiətinin dərk edilməsində nəzəri biliklərin daha da inkişaf etm əsini qeyd edirlər. Aparılan tədqiqatlar bir daha təsdiq edir ki, dil təfəkkürlü ifad ə vasitəsidir, digər tərəfdən də dil təfəkkürə təsir edərək, onu bilinqvizmə doğru formalaşdırır. Bu kimi məsələlərin əsasında kommunikasiya dayanır (2, 255). Xarici dilin öyr ənilməsində yaş məhdudiyyəti yoxdur. Bilinqvizmdə isə, yaş psixologiyası, dilin öyrənilməsində modelləşmə, dil mənsubiyyəti, milli m ədəniyyət tipi, cinsi və s. kimi məsələlər nəzərə alınmalıdır. Bu xüsusiy- y ətlərin vacibliyi fərdlərin sağ və sol yarımkürəlilər asimmetriyası ilə bağlıdır. Son zamanlar m əhz bu kimi məsələlər xüsusi olaraq tədqiq olunmuş və geniş müzakir ə obyektinə çevrilmişdir. Bu da psixolinqvistikanın, koqnitiv linqvistikanın öyrənilməsinə yeni qapı açır. Bilinqvizmin mənimsənilməsində və tədqiqində əqli proseslərin öyr ənilməsi xüsusi diqqət çəkir. Bu sahədə araşdırmalar çox azlıq təşkil edir. Qeyd etm ək lazımdır ki, nitq prosesi təkcə filoloji deyil, həm də psixoloji faktordur. Ünsiyy ətdə olduğumuz insanın nitqinə fikir versək, həmin insanın xarakteri, onun düşüncəsi haqqında fikir söyləmək olar. Burada əsas rolu infokasiya v ə intonasiyanın modelləri oynayır. Yeni dilin öyr ənilməsi təfəkkürün formalaşması, yeni bir ictimai-siyasi al əmə səyahət, yeni bir mədəniyyətə, dil və mental arasındakı prosesə, bu və ya dig ər məsələlərin dərk olunması, dillə bağlı psixolinqvistik məsələlərin araşdırılmasına zəmin yaradır. Nitqin yaranması prosesini tədqiqatçılar müxtəıif psixoloji və neyrofizio- lo ji (L.S.Vıqotski, N.İ.Jinkin, R.Kayns, B.A.Artyomov, K.A.Roqova) [3], sırf linqvistik ( N.Xomski, V.F.Makey) v ə psixolinqvistik (A.A.Leontyev, P.Y.Qal- perin, Q.List, H.Hans) modell ər əsasında izah etmişlər. Bu modellərin hər bi- rinin ayrı-ayrı təhlili göstərir ki, nitqin yaranma mərhələlərini müxtəıif alimlər h əm kəmiyyət baxımından, həm də elmi baxımdan müxtəıif cür izah edir. Nitq f əaliyyətinin I mərhələsi tələbatların, motivlərin və məqsədlərin mür əkkəb qarşılıqlı təsiri ilə müşayiət olunur. Məzmun, mahiyyət etibarilə bu m ərhələ zəruri, məqsədli və motivasiyaedicidir. Funksiya etibarilə isə nitqə sövqedici, vadaredıcıdır. Nitq fəaliyyətinin II mərhələsi həm funksiya, həm də mexanizm baxımından təxminedici, araşdırıcı, tədqiqedicidir və ya analitik- sintetikdir. M əzmun baxımından ısə fəaliyyətin konkret planlaşdırılması m ərhələsidir. Bu mərhələdə fəaliyyətin şərtləri, hansı şəraitdə baş verdiyi araşdırılır, predmet seçilir, fəaliyyət üsulları, vasitələri cəlb olunur. II mərhələ icra, reallaşma mərhələsidir. Bu mərhələ zahirən həm ifadə oluna, həm də olunmaya bil ər [4, 11]. 203
Nitqin yaranmasında olduğu kimi nitqin qavranması da əsasən 3 mərhələ- d ən ibarətdir. I mərhələdə artikulemlərin yaratdığı eşitmə-əzələ duyğuları sin- tezl əşir. II mərhələdə sözlər mənalarına görə anlayışlarla uyğunlaşır, yəni söz- l ər və onların əsasında duran anlayışlar arasında əlaqələr yaranır, cümlənin da- xilind əki ayrı-ayrı sözlər arasında əlaqələr yaranır və sözlərin funksiyaları mü əyyənləşir. III mərhələdə nitqin məzmunu aydınlaşır və nitqi ötürən şəxsin m əqsədi üzə çıxır. Şifahi nitqin digər psixoloji xüsusiyyəti isə onun müəyyən mexanizmlər əsasında yaranmasıdır. Şifahi nitqin tərkibində həm danışıq, həm də eşidib- anlama f əaliyyətləri birləşdiyi və eyni zamanda onlar sıx qarşiliqli əıaqədə olduqları üçün nitq mexanizmləri də müvafiq olaraq danışıq mexanizmləri, eşidib-anlama mexanizmləri və hər iki fəaliyyət növü üçün eyni dərəcədə vacib olan mexanuzml ərə bölünür. Məsələn, reproduksiya, kombinasiya, konstruksi- ya kimi nitqin verballaşma və səslənmə mexanizmləri əsasən danışıq ücün vacib olduqu t əqdirdə, nitqin qavranılması mexanizmi olan dərketmə isə eşidib-anlama üçün vacibdir. Yaddaş və proqnozlaşdırma mexanizmləri isə h əm danışıqda, həm də eşidib-anlamada eyni dərəcədə fəaliyyət göstərir. Şifahi nitqin tədrisinin linqvodidaktik əsaslarına gəldikdə isə, bu m əsələyə həm linqvistik, həm də metodiki ədəbiyyatda ( N.Z. Bakeyeva. N.A.Baskakov, Y.M.Vereşşaqin, V.Q.Kostomarov, P.V.Qurciv, O.D.Mitrofa- nova) böyük diqq ətin ayrılmasına baxmayaraq onların vahid izahına və hamı t ərəfindən yekdil qəbul olunan təsnifatına rast gəlinmir. Fikrimizcə, şifahi nitqin t ədrisinin linqvodidaktik əsaslarına dil sisteminin müxtəlif kontekstlər, üslublar v ə ünsiyyət sferaları üzrə nitqdə funksionallaşarkən meydana çıxan f ərqliliklər, dil hadisələrinin nitqdə işlənmə tezliyinin nəzərə alınması, qram- matik, leksik v ə fonetik xüsusiyyətlər, şifahi nitqin səs tərtibatı, məzmun struk turunun analizi, nitq materialının seçim prinsipləri daxildir. Şifahi nitqin tədrisinin linqvodidaktik əsaslarından biri də nitq materia- lının seçimində müəyyən prinsiplərin nəzərə alınmasıdır. Araşdırdığımız elmi ədəbiyyatların analizi göstərir ki, şifahi nitqin tədrisi üçün material seçiminin prinsipl
əri müxtəlifdır və onların heç də hamısı müasir metodika elminin qoyduğu tələblərə uyğun gəlmir. Bu səbəbdən tədqiqat işinin yerinə yetirilməsi zamanı material seçiminə struktur yanaşma, transformasiya yanaşması, funksional yanaşma vasitəsilə tematik və situativ prinsiplərin şifahi nitqin t ədrisi üçün nə dərəcədə yararlı olduğunu üzə cıxarmağa çalışacağıq. ƏDƏBİYYAT 1.
Жинкин Н.И. Речь как проводник информации. М.: Наука, 1982, 238 с. 2.
Бовтенко М.А. Компьютерная лингводидактика. Учебное пособие. М.: Флинта, 2005, 215 с. 3.
английскому языку в высших учебных заведениях, 150 с. 204
4.
Axundova Q.V. Alman dilinin t ədrisində yuxarı kurs tələbələrinin şifahi nitq bacarıq- larının təkmilləşdirilməsində informasiya kommunikasiya texnologiyalarından istifadə. Bakı, 2011, s.11. Avtoreferat, 20 s.
Статья посвящена изучению лингво-дидактического обучения английскому языку курсантов высших военных учебных заведений на основе лингво-психологического изу- чения. Ключевые слова: культурные ценности, военно-психологические качества, лин- гво-дидактические основы преподавания, средства общения, комбинация, репродукция, конструкция, трансформация, билингвизм
LINGUISTIC-PSYCHOLOGICAL CONTEXT AT HIGH MILITARY SCHOOLS M.F.MAMMADOVA SUMMARY The article is devoted to the linguistic-didactical teaching of the English language to the cadets of the high military schools on the bases of linguistic-psychological learning.
of teaching, means of communication, combination, reproduction, construction, transfor- mation, bilinguism Yüklə 40,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|