134
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№3
Humanitar elmlər seriyası
2013
UOT-94(479.24)
AZƏRBAYCAN XALQININ MÜSTƏQİLLİK UĞRUNDA
MÜBAR
İZƏSİ VƏ SİYASİ DURUM (1989-1991-ci illər)
C.M.ƏSGƏROVA
Bakı Dövlət Universiteti
askerovadzhamala@rambler.ru
XX əsrin sonunda Azərbaycanda başlanan siyasi oyanış, ümumxalq hərəkatına təkan
vermişdi. Xalq hərəkatına rəhbərlik etmək məqsədilə siyasi təşkilatlar meydana gəlirdi.
Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziyyətin gərginləşdiyi, respublika rəhbərliyinin vəziyyəti öz
nəzarəti altına ala bilmədiyi bir şəraiti də mitinqlər keçirilirdi. Sözügedən dövrdə yaranan
təşkilatlar mitinqlərdə fəal iştirak edirdilər. Sonralar Meydan hərəkatına çevrilən bu mitinqlər
müstəqilliyimizin bərpası uğrunda Azərbaycan xalqının apardığı mübarizənin göstəricisi idi.
Açar sözlər: meydan hərəkatı, siyasi təşkilat, mitinq, mili azadlıq hərəkatı, milli qırğın
XX
əsrin 80-ci illərin sonunda SSRİ-də ictimai siyasi həyatın demokratik-
ləşdirilməsi nəticəsində Azərbaycanda başlanmış siyasi oyanış, təcavüzkar
erməni siyasətinin təsiri altında ümumxalq hərəkatına çevrildi. Xalq hərəkatını
istiqamətləndirmək üçün Əbülfəz Elçibəyin rəhbərliyi altında altı nəfərdən ibarət
ilk siyasi özək yaradıldı. Xalqın təşkilatlanmaya və siyasi şüurunun yüksəl-
dilməsinə olan ehtiyac nəzərə alınaraq, siyasi birlik və cəmiyyətlərinin yaradıl-
masına başlandı. Az sonra “Çənlibel”,“Müstəqillər, ”Tərəqqi”, “Qala”, “Yurd”,
“Aşıq Ələsgər”,“Ozan”, “Varlıq” s. və ictimai-siyasi təşkilatlar meydana çıxdı.
Yeni siyasi özək və təşkilatlarda birləşən qüvvələrin bilavasitə təşəbbüsü ilə
Azərbaycanda Xalq Cəbhəsinin yaradılması ideyası ortaya çıxdı (7).
1989-
cu ilin iyul ayında Azərbaycan Xalq Cəbhəsi, oktyabrında Azərbay-
can Milli Demokrat Partiyası (Yeni Musavat) və sairə qurumlar meydana gəldi.
Demokratik dövlətin yaradılması gedişində müxtəlif partiya və qeyri-formal
təşkilatların həyat meydanına atılması qaçınılmaz idi. SSRİ-nin tərkibində olan
respublikalarda
belə təşkilat, birlik və cəmiyyətlərin yaradılmasına əvvəllərdə
cəhd göstərilmişdi. Meydana gəlmiş yeni partiyalar siyasi partiyaların ilk
nümunələri idi. İctimai hərəkat üçün 1990-cı il dönüş ili oldu. Böhranın
kəskinləşməsi ictimai hərəkatların özünün strukturunu dəyişərək, onların etiraz
xarakterini
gücləndirirdi (1, 246).
135
Yerlərdə partiya təşkilatları hakimiyyəti Sovetlərə verməyə məcbur
olurdular. Sıravi kommunistlərin və partiya təşkilatlarının fəallığı çox aşağı idi.
Bu dövrdə real hakimiyyətin daşıyıcısı dövlətdən çox Kommunist partiyası idi.
Kommunist partiyasında baş verən böhran- onun rəhbər rolunu itirməsinə və
ölkənin dağılmasına səbəb olacaqdı.
Demokartik qüvvələr ölkədə başlanmış iqtisadi islahatları, respublikala-
rın öz mülkiyyətinin sahibi olması və müstəqilliyi ilə nəticələnəcəyi tarixi
zərurət idi. Hakimiyyətin aşağı pilləsində oturanlar və onların ətrafındakılar
Ə.Vəzirovun respublikanı idarə edə bilmədiyini aydın görərək, onun zəiflə-
məsini və tezliklə yıxılmasını arzulayırdılar (6).
Xalq Azərbaycanı parçalamaq cəhdlərinə, ermənilərin Dağlıq Qarabağın
Er
mənistana verilməsi tələblərinə qarşı münasibətini əvvəllər Mərkəzi Ko-
mitəyə, ölkə və respublika rəhbərlərinə teleqramları, məktubları göndərməklə,
imza toplamaqla bildirirdi (5, 3).
Sovet hakimiyyəti illərində ilk etiraz mitinqi 1988-ci ilin 19 fevralında
Bakıda keçirildi. Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziyyətin gərginləşdiyi,
respublika rəhbərliyinin vəziyyəti öz nəzarəti altına ala bilmədiyi bir şəraitdə
martın 16-da Elmlər Akademiyasında mitinq keçirildi. İctimaiyyətin müəyyən
hissəsi çıxış yolunu uzun müddət Azərbaycan KP MK I katibi və SSRİ Nazirlər
Soveti sədrinin müavini işləmiş, Moskva tərəfindən hakimiyyətdən uzaqlaş-
dırılmış Heydər Əliyevin respublikada hakimiyyətə gətirilməsində görürdü.
Mitinqlər 1988-ci il mayın 16-sı və 18-ində Bakıda keçirildi və bir sıra
məsələlər irəli sürüldü. Bu mitinq “Yurd” təşkilatının fəal iştirakı ilə ke-
çirilmişdi. Respublikanın görkəmli ziyalıları xalqı və rəhbərləri respublikanın
hüquqlarını müdafiə etməyə çağırırdı. Azərbaycanda siyasi mübarizə dalğası
yüksəldikcə ümummimilli böhran durmadan genişlənirdi. Sözügedən dövrdə
xalq ölkədə baş verən demokratikləşmədən, dərinləşən iqtisadi böhrandan,
Ermənistandan azərbaycanlıların qovulmasından və qondarma Dağlıq Qarabağ
problemindən narazı idi. Məhz bu narazılıqla xalqın müstəqillik uğrunda
mübarizəsi və mübarizə dalğası üstündə hakimiyyətə gəlməsi üçün şərait ya-
ratmışdı. Azərbaycan xalqının milli azadlıq çağırışları mərkəzi ciddi narahat
edirdi.
Azərbaycanlılara qarşı tətbiq edilən zorakılıq, işgəncələr haqqında
əhaliyə obyektiv informasiya verməyən respublika rəhbərliyinin fəaliyyətsizliyi
ictimai-
siyasi vəziyyətin partlayış həddinə çatmasını daha da sürətləndirdi.
1988-
ci il noyabrın 15-də Azərbaycan Elmlər Akademiyasında izdihamlı
mitinq keçirildi. 1988-
ci il noyabrın 17-də Ermənistanın təcavüzkarlığına,
vilayət ermənilərinin Şuşanın Topxana meşəsində törətdiyi vəhşiliyə, nadir
ağacların qırılmasına, sənaye obyektlərinin tikintisinə başlanmasına etiraz əla-
məti olaraq Elmlər Akademiyasında yeni mitinq təşkil olundu. Bu xalq
hərəkatının ən qızğın dövrü hesab olunur (8, 2).
Respublika rəhbərliyi daxilində iqtidarın hakimiyyətdən getməsinə can
atan qüvvələr də siyasi sabitliyi pozmaq, leqal və qeyri-leqal müdafiə etdikləri
136
qüvvələrin hakimiyyətə gətirilməsinə nail olmağa çalışırdılar. Bu məqsədlə
ictimai-
siyasi vəziyyətin gərginləşdirilməsində maraqlı idilər.
Elmlər Akademiyasında başlanan mitinq, Azadlıq meydanına qədər
davam edən nümayişlər, daha sonra həmin meydanda gecə-gündüz davam edən
on doqquz günlük Meydan Hərəkatına çevrildi. Respublikanın rayon və
şəhərlərində mitinq dalğası güclənirdi. Lənkəran, Cəlilabad, Sabirabad,
Ağcabədi, Şəki, Dəvəçi və digər rayonlarda rayon partiya komitələrinə qarşı
etiraz ruhlu mitinqlər keçirilirdi.
Bu mitinqlər mövcud rejimə qarşı olan milli-azadlıq hərəkatı idi. Hərəkat
demokratik məzmuna malik olmaqla dinc xarakter daşıyırdı. Hərəkatın əsas
səciyyəvi cəhəti mitinqlər və küçə nümayişlərindən ibarət və kortəbii siyasi
fəallığın güclü olması idı. İctimai-siyasi hərəkat müxtəlif siyasi cərəyanları,
müxtəlif əqidəli şəxsləri özündə birləşdirmişdi.
Mitinqin hansı qüvvələr tərəfindən təşkil edilməsindən asılı olmayaraq,
onun əsasında Azərbaycan xalqının Ermənistanın təcavüzünə, Qarabağa olan
qəsdinə qarşı meydan etirazı dururdu. Meydanda mitinqçilər Ermənistanın
Azərbaycana qarşı təcavüzünün dayandırılmasını, Dağlıq Qarabağda antiazər-
bay
can siyasəti yeridən qurumun ləğv edilməsini tələb edirdilər. Onlar əks təq-
dir
də isə Ermənistana qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq edilməsini, Azərbaycan-
dan olan deputatların SSRİ Ali Soveti sessiyasında Ermənistanın təcavüzü ilə
əlaqədar məsələ qaldırmasını istəyirdilər.
Bundan əlavə nümayişçilər Ermənisatnda Göyçə Muxtar Vilayətinin
yaradılmasını, Ermənistandan indiyə kimi çıxarılan azərbaycanlıların geri
qaytarılmasını, pasportlarda millətimizin adının bərpa edilməsi kimi digər
tələblərlə çıxış etməyə başladılar. Mitinqlərdə imperiyadan ayrılmaq, ərazi
bütövlüyünü bərpa etmək, qaçqınların hüquqlarını qorumaq, ekologiyanı
sağlamlaşdırmaq tələbləri irəli sürülürdü.
Bu tələblərin Azərbaycan rəhbərliyini qane etməsinə baxmayaraq mitin-
qin dayandırılmasını tələb etdilər. Meydandakılar tələbləri yerinə yetirilməyin-
cə meydanı tərk etməyəcəklərini bildirdilər. Meydan səngimək bilmir günü-
gün
dən iştirakçıların sayı artırdı. Onların sayı milyonu keçirdi. Nümayişçilərin
əllərində 1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti-
nin bayrağı qaldırılırdı. Nümayişçilər hətta gecə də meydanı tərk etmirdilər.
Rəhbərlik xalqın problemə qarşı olan münasibətini artıq bilməsinə baxmaya-
raq,
erməni millətçiliyinə, separatizminə qarşı heç bir tədbir görmürdü (4, 57).
Xalq hərəkatının yüksək vüsət aldığı bir şəraitdə, respublika və rayon
səviyyələrində hakimiyyət uğrunda mübarizə qızışmaqda idi. Hakimiyyət
uğrunda mübarizə milli birliyin yaranması yolunda ciddi maneə yaradırdı. Belə
bir dövrdə xalq Heydər Əliyevin qayıtmasını istəyirdi. Heydər Əliyev məhz
M.S.Qorbaçov tərəfindən hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldığından Moskva vasitə-
silə onu hakimiyyətə gətirmək mümkünsüz idi.
İndi təşkilatlanmaq, mübarizəni demokratik vasitələrlə davam etdirmək
lazım idi. Bu həqiqəti dərk edənlər artıq meydandan uzaqlaşmağa başlamış,
137
meydan
isə seyrəlməkdəydi. Hərbi hakimiyyət mitinqçilərdən meydanı tərk
etməyi tələb etdi, ertəsi gün gecə hərbiçilər hücum edib meydanı zorla
boşaltdırdılar. Meydan dağıldıqdan bir neçə gün sonra Bakıda və başqa
şəhərlərdə nümayişlər və etiraz mitinqləri keçirildi. Kortəbii də olsa "Meydan"
xalq hərəkatının birinci mərhələsinin zirvəsi idi. Mitinq və nümayişlərlə möv-
cud problemlərin heç birini həll etmək olmadığını Meydan bir daha göstərdi.
Demokratikləşmə yolu ilə gedərək, Moskvanın təyin etdiyi rəhbərlərin əvəzinə,
xalqın nümayəndələrini seçmək, xalq birliyini təmin etmək, respublikanın
suveren hüquqlarının qorunmasına nail olmaq lazımdır. 1989- cu ildə Azərbay-
can cəmiyyətindəki siyasi qüvvələr – hakim AKP ilə mitinq kütləsi arasında
qütbləşmə getdikcə daha da dərinləşirdi. Alternativ siyasi müxalifətə çevrilən
mitinqlərdə Dağlıq Qarabağ və cəmiyyətin sosial problemləri məsələlərinə
getdikcə daha çox "suverenitet", "müstəqillik", "şəxsi mülkiyyətçilik", "cəmiy-
yətin və siyasi strukturun demokratikləşməsi" tələbləri qoşuldu. Proseslərin
gedişi respublikaların sonrakı iqtisadi və sosial inkişafının ancaq müstəqil
dövlətçilik formasında mümkünlüyünü göstərirdi. 1989-cu ildə respublikada
ictimai-
siyasi hadisələrin gedişi, hakim partiyanın kəskin müxalifəti cəmiyyətin
əksər hissəsinin istəyinin ifadəçisi kimi yeni bir təşkilati formanın axtarıl-
masının vacibliyini göstərirdi.
İctimai-siyasi hərəkat mahiyyətcə Azərbaycan vətəndaşının şüurunun
keyfiyyətcə yeniləşməsi və onda yeni siyasi dəyərlər olan "azadlıq",
"demokrat
iya", "müstəqil dövlətçilik", "humanizm" və bir sıra başqa ideyaların
dərin kök salması demək idi.
80-
ci illərin sonundan başlayaraq erməni millətçiləri açıq-aşkar plan
cızır, nəyin bahasına olursa olsun Azərbaycan torpaqlarını ələ keçirməyə
çalışırdılar.
1985-
ci ildə Sovet İttifaqında M.Qorbaçov hakimiyyətə gəlməsi ilə
erməniləri DQMV-nin Azərbaycandan qoparılaraq Ermənistan SSRİ- yə
birləşdirilməsi məsələsində ümidləndirirdi.
SSRİ-nin dağıldığı ərəfədə Azərbaycanda xalqın rəhbərliyi altında on
doqquz gün
davam edən bu hərəkat yatırılmışdı. İstədiyi nəticəni əldə edə
bilməsə də, bu hərəkatın nəticəsi olaraq, sonralar Azərbaycanın müstəqilliyinin
bərpası uğrunda mübarizəyə başçılıq etmiş Azərbaycan Xalq Cəbhəsi meydana
gəlmişdi. Lakin bir müddət sonra onun rəhbərləri arasında münaqişələr başladı
ki, məhz bu da idarəetmədə çətinliklərin meydana gəlməsinə gətirib çıxartdı.
Azərbaycan xalqı isə liderlərin qeyri-ardıcıl mövqeyini görüb bu təşkilatdan
uzaqlaşmağa başladı.
Qarabağ komitəsi 1988-ci ilin əvvəllərində Dağlıq Qarabağın Ermə-
nistana ilhaqından müxtəlif variantlardan ibarət plan hazırladı. Plana görə
İttifaq dövləti tərəfindən Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi tələbi
qəti rədd edildiyi təqdirdə, o zaman Qarabağ erməniləri SSRİ-nin tərkibindən
çıxmalı daha sonra isə Ermənistanın tərkibində olmaq şərti ilə yenidən Sovet
138
Sosialist Respublikalar İttifaqına daxil olmaq haqqında xahişlə SSRİ Ali
Sovetinə müraciət etməli idilər.
SSRİ-nin konstitusiyasına görə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti öz
müqəddaratını müstəqil həll etmək hüququna malik olmadığından belə
səlahiyyətlərə malik olan Ermənistan özü Dağlıq Qarabağın tərkibinə daxil
olduğunu bəyan etməli, paytaxtı Stepanakert olan, Arsax erməni respublikası
tabeçiliyində olmalı idi.
1988-
ci ilin yanvarından etibarən Ermənistan sürətlə planını həyata keçir-
məyə başlamışdı. Yanvarın 25-dən Ermənistanda yaşayan azərbaycanlilarin ilk
qrupu doğma el-obasından didərgin salındı. Azərbaycanlıları kütləvi surətdə
qovmaqla bir tərəfdən onların arasında vahimə salaraq, Ermənistanı hamılıqla
tərk etməsinə nail olmağa çalışırdılar. Digər tərəfdən isə Azərbaycanda ictimai-
siyasi vəziyyətin gərginləşdirilməsinə, erməni-azərbaycanlı milli münaqişəsi
törədilməsinə can atılırdı. Moskva isə bu cinayətlərə göz yumurdu. Qovulanla-
rın azərbaycanlılar olmasına baxmayaraq DQMV-də ermənilərin hüquqlarının
güya pozulması bəhanəsi ilə mitinqlər təşkil olunurdu.
1988-
ci il fevralın 19-da Muxtar Vilayətin ali Sovetinin sessiyasının
keçirilməsi, DQMV status məsələsinə baxılması haqqında SSRİ Ali Sovetinə
müraciət qəbul edilməsi çağırışların altında kütləvi antiazərbaycan mitinqi
keçirildi. 1988-ci il
fevralın 20-də Muxtar Vilayətin Ali Sovetinin sessiyasında
DQMV statusuna baxılması barədə SSRİ Ali Sovetinə müraciət qəbul edildi.
Dövlətçiliyimizə qəsd kimi qəbul edildiyindən həmin müraciət respublika
əhalisində kütləvi narazılığın daha da artmasına səbəb oldu. Artıq Azərbaycan
xalqının ayağa qalxdığı bir vaxtda növbəti erməni cinayətləri törədilirdi.
Fevralda
Yeravanda tarixən fəaliyyət göstərən məscid təhqirə məruz qalmışdı,
bundan əlavə azərbaycanlılarla ermənilər arasında sünii toqquşma təşkil
edilərək, iki azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi. Milli toqquşmanın qarşısını almaq
üçün əməli tədbir görülmədi. Bunun əksi olaraq fevralın 28-də Sumqayıt
faciəsi törədildi. Cinayətin əsas təşkilatçıları ermənilər olmasına baxmayaraq,
cinayətin ancaq azərbaycanlılar tərəfindən törədilməsi haqqında erməni
mətbuatı dünyaya iftiralar yayırdı (2).
Sumqayıtda baş verən hadisələri bəhanə edən Ermənistan Quqark, Masis,
Yerevan, Dilican,
Qafan, Mehri, Sevan və digər tarixi yaşayış yerlərindən
azərbaycanlıları qovub çıxartdılar.
Azərbaycanda sosial-iqtisadi və siyasi böhranın getdikcə dərinləşdiyi bir
şəraitdə Ermənistandan azərbaycanlıların didərgin salınaraq, qaçqın vəziyyətin-
də Azərbaycana pənah gətirməsi respublikada ictimai-siyasi vəziyyətin daha da
kəskinləşməsinə gətirib çıxartdı. Qaçqınlarla iş aparmaq üçün respublika əhə-
miy
yətli mərkəzi bir təşkilat yaradılmamışdı. Məntiqi əsası olmayan arqument-
lər gətirilərək qaçqınların taleyinə göstərilən biganəlik nəticəsində respublikada
ictimai-
siyasi vəziyyət gərginləşdi. Ümumxalq hərəkatı üçün obyektiv zəmini
Dağlıq Qarabağın ilhaq edilməsi planını və Ermənistanda yaşayan azərbaycan-
lıların öz yurdlarından vəhşicəsinə didərgin salınmasını daha da gücləndirdi.
Azərbaycan xalqı etiraz nümayişlərinə qalxır, kortəbii mitinqlərə toplaşırdı. Er-
məni millətçilərinin azərbaycanlılara qarşı qanlı əməlləri nəticəsində Ermənis-
139
tan
da bir nəfər də azərbaycanlı qalmamışdı, Azərbaycanlıların son nümayəndəsi
Nüvədi kəndinin əhalisi 1991-ci il avqustun 8-də sovet əsgərlərinin köməyi ilə
Ermənistandan qovuldu. Azərbaycanlılara qarşı törədilən cinayətlərin dünyada
soyuqqanlılıqla qarşılanması Dağlıq Qarabağda separatçıların əl-qolunu daha da
açdı. Erməni millətçilərinin təhrikedici hərəkətləri, eyni zamanda Dağlıq
Qarabağ Muxtar Vilayətinin azərbaycanlılar yaşayan və respublika sərhədlərinə,
kəndlərinə silahlı basqınları getdikcə daha da kəskinləşirdiməkdəydi. Bütün baş
verən hadisələrə qarşı demək olar ki, respublikanın hər bölgəsində izdihamlı
mitinqlər başlanmış və ümumi tətil elan olunmuşdu. Artıq mərkəz res-
publikanın xaos vəziyyətində və qiyam ərəfəsində olduğunu görür və qətiyyətli
tədbirlər görülmədiyi təqdirdə Azərbaycanın itiriləcəyini aydın dərk edirdi.
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozmaq cəhdlərinə qarşı, SSRİ
rəhbərliyinin, Azərbaycan xalqı barəsində apardığı qərəzli siyasətə və yerli
rəhbərliyin xəyanətkar fəaliyyətinə qarşı əhalinin etirazı başlanmışdı. Bakıya
və Respublikanın bir sıra rayonlarına bu etirazın qarşısını almaq üçün dinc
əhaliyə divan tutmaq məqsədilə sovet hərbi hissələri yeridildi.
1990-
cı il yanvarın 19-da SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti yanvarın 20-də
“Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət tətbiq edilməsi haqqında” fərman verdi.
Mərkəzin planlarına maneçilik törədilməsin deyə fövqəladə vəziyyətin elan
olunacağı vaxt gizli saxlanıldı. Xalqa məlumat verilməsin deyə 19 yanvar
tarixində Azərbaycan Televiziyasının enerji bloku partladılaraq sıradan
çıxarılmışdı (9).
Yanvarın 21-də Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi
nümayəndəliyinə gələrək təşkil olunmuş izdihamlı yığıncaqda etdiyi çıxış ilə
doğma xalqı ilə birgə olduğunu bildirmişdi. O, bütün bu hadisələrin mərkəzin
və respublika rəhbərlərinin yol verdiyi kobud siyasi bir səhv kimi ifşa etmişdi.
Xalq
həmişə Heydər Əliyevə etimad göstərmiş, ona təcrübəli və etibarlı rəhbər
kimi baxmışdır (3).
Sovet hərbi hissələrinin Azərbaycana təcavüzü, mülki əhalinin kütləvi
sur
ətdə vəhşicəsinə gülləbaran edilməsi təkcə tamamilə çürümüş sovet rejimi-
nin
dağılmasının əlaməti deyildi. Eyni zamanda azərbaycanlıları öz əzəli və
tarixi məskənlərindən sıxışdırıb çıxarmaq barədə köhnə hələ çarizmin vəsiyyət
etdiyi, məqsədyönlü siyasətin həyata keçirilməsinin sübutu oldu. Bütün bun-
larla yanaşı, mərkəz sovet imperiyasını, kommunist sistemin nəyin bahasına
olursa-
olsun qoruyub saxlamağa cəhd göstərərək, milli respublikalarda ha-
kimiyyəti və oyuncaq rejimləri möhkəmləndirmək istəyirdi. 1990-cı il “Qanlı
Yanvar” hadisəsindən sonra milli azadlıq hərakatı yeni məcraya daxil olmuşdu.
İndi o, imperiya tərkibindən çıxmaq, müstəqillik əldə etmək məzmununu
almışdı. İqtidar-müxalifət qarşıdurmasında da yeni mərhələ başlanmaqdaydı.
İmperiyanın şovinist rəhbərlərinin göstərişi ilə törətdikləri qırğınlar
Azərbaycan xalqının iradəsini qıra bilmədi. Əksinə, imperiyanın dayağı hesab
edilən Kommunist Partiyasını və Sovet hakimiyyətini gözdən saldı. Bu hadisə
bir daha sübut etmiş oldu ki, suverenliyin yeganə yolu imperiyanın dağılma-
sında, müstəqilliyin bərqərar olunmasındadır.
140
ƏDƏBİYYAT
1.
Azərbaycan tarixi, VII c. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A.Bakıxanov Adına Tarix
İnstitutu. Bakı: Elm, 2008, s. 608+80 s. illüstrasiya.
2.
Azərbaycan qəz., 1992, 22 fevral.
3.
Azərbaycan qəz., 1993, 23 yanvar.
4.
Балаев A. Азербайджанское национальное движение в 1917-1918 гг. Баку: Елм,
1998,
с.136.
5.
Ermənistan Respublikası: terrorizm-dövlət siyasətinin tərkib hissəsi kimi. Faktlar,
rəqəmlər. Bakı: Azərnəşr, 2001, s. 24.
6.
Respublika qəzeti.Azərbaycan XXI əsrin və III minilliyin ayrıcında. 2000, 30 dekabr.
7.
TİEA (Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun Elmi Arxivi) f,1, s. 19, i
8953, v. 13.
8.
TİEA f-1, s. 19, 8953, v. 21.
9.
TİEA f-1, s. 19, 8953, v. 77.
БОРЬБА АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО НАРОДА ЗА НЕЗАВИСИМОСТЬ
И ПОЛИТИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ
Д.М.АСКЕРОВА
РЕЗЮМЕ
Начало политического пробуждения в конце ХХ века дал толчок национальному
движению. Чтобы привести национальное движение были сформированы политические
организации. Правительство не могло контролировать напряженную общественно-
политическую ситуацию, и в Азербайджане были проведены митинги. В этот период эти
организации принимали активное участие в заседаниях. Позднее эти митинги
превратились в движение за восстановление независимости и свидетельствовали о
борьбе народа Азербайджана.
Ключевые слова: движение Meйдан, политическая организация, митинг,
национально-освободительное движение, национальное уничтожение
STRUGGLE OF THE AZERBAIJANI PEOPLE FOR INDEPENDENCE AND THE
POLITICAL SITUATION
J.M.
АSGAROVA
SUMMARY
At the end of the XX century, there began a political awakeess, that incited national
movements. There were established political organizations to control these movements. The
goverment lost control over the strained social-political situation. These organizations took
active parts at the meetings. Later, these meetings turned into the movement for independence
and testified for the people’s struggle in Azerbaijan.
Key word: movement "maydan", political organization,meeting, national liberation
movement, national destruction
Dostları ilə paylaş: |