100
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№3
Sosial-siyasi elmlər seriyası
2009
İNSAN HÜQUQLARININ BEYNƏLXALQ-HÜQUQİ MÜDAFİƏSİNİN
SAHƏVİ PRİNSİPLƏRİ VƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ
DÖVLƏTDAXİLİ QANUNVERİCİLİYİ
Ə.İ.ƏLİYEV
Bakı Dövlət Universiteti
al.amir.ib@mail.ru
Məqalədə insan hüquqlarının beynəlxalq-hüquqi müdafiəsinin sahəvi prinsipləri və
Azərbaycan Respublikasının dövlətdaxili qanunvericiliyi hüquq ədəbiyyatında mövcud fikir
müxtəlifliyi, beynəlxalq praktika və dövlətdaxili qanunvericilik əsasında geniş təhlil edilir.
İnsan hüquqları sahəsində sahəvi prinsiplərin əsas xüsusiyyətlərinin və dövlətdaxili
qanunvericiliyin qarşılıqlı təhlili nəticəsində belə qənaətə gəlinir ki, beynəlxalq hüququn, o
cümlədən beynəlxalq insan hüquqları standartlarının dövlətdaxili implementasiyası üçün
adekvat hüquqi əsas müəyyən edən Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və Azərbaycan
Respublikası tərəfindən insan huquqları sahəsində qəbul edilmiş digər normativ-hüquqi aktlar
beynəlxalq hüquq normalarına hörmət prinsipi üzərində qurulmuşdur. Bu isə insan hüquqları
sahəsində ümumtanınmış prinsiplərin (normaların) dövlətdaxili qanunvericiliyə implementa-
siyasında mühüm amildir.
2000-ci ildə qəbul edilmiş BMT Minilliyin Bəyannaməsində beynəlxalq məsə-
lələrdə olduğu kimi, milli işlərdə də insan hüquqlarına hörmət edilməsi prinsipinin
möhkəmlənməsi barədə dövlətlərin razılığı ifadə olunmuşdur (6, 255). Hər bir dövlətin
insan hüquqlarına hörmət və əməl etmək öhdəliyi bilavasitə müasir beynəlxalq
hüququn əsas prinsiplərindən biri olan insan hüquqlarına hörmət etmək prinsipindən
irəli gəlir. İnsan hüquqlarına hörmət prinsipinin məzmunu isə, ilk növbədə, dövlətlərin
onların yurisdiksiyası sferasında yerləşən bütün şəxslərə münasibətdə hər hansı ayrı-
seçkilik olmadan bu hüquqlara hörmət və əməl etmək öhdəliyi təşkil edir. Bununla da,
insan hüquqları sahəsində dövlətlərin üzərinə mühüm öhdəliklər qoyulur və bu
öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə nəzarət edilir. Bundan başqa, müasir beynəlxalq
hüququn inkişafı həmin normaların dövlətdaxili münasibətlər sferasında təsbit
edilməsi ilə xarakterizə olunur ki, bu da beynəlxalq hüquq normalarına hörmət prinsipi
əsasında həyata keçirilməlidir (14, 383).
BMT Nizamnaməsinin 1-ci maddəsində Təşkilatın məqsədlərindən biri kimi
heç bir fərq qoyulmadan insan hüquq və əsas azadlıqlarına hörmətin inkişafı və
onların təşviqi məqsədilə əməkdaşlığın həyata keçirilməsi göstərilmişdir. Nizamna-
mənin 55-ci maddəsi də insan hüquqlarına hörmət prinsipinin digər aspektlərini
müəyyən edir. Həmin maddədə göstərilir ki, millətlər arasında xalqların hüquq
bərabərliyi və öz müqəddəratını təyin etməsi prinsipinə hörmət əsasında sülh və
dostluq münasibətləri üçün zəruri olan sabitlik və əmin-amanlıq şəraitini yaratmaq
məqsədilə BMT aşağıdakılara dəstək verir: həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə,
əhalinin tam məşğulluğuna, iqtisadi və sosial tərəqqinin inkişaf etdirilməsinə; iqtisadi,
sosial, səhiyyə və buna müvafiq sahələrdə beynəlxalq problemlərin həllinə,
101
mədəniyyət və təhsil sahələrində beynəlxalq əməkdaşlığa; irqinə, cinsinə, dilinə və ya
dini mənsubiyyətinə fərq qoyulmadan bütün insanların əsas hüquq və azadlıqlarına
hamılıqla hörmət edilməsi və riayət olunmasına.
Ümumiyyətlə, beynəlxalq hüquqda insan hüquqlarına hörmət edilməsi prinsipi-
nin məzmunu aşağıdakı qaydada ifadə edilir: hər bir dövlətin öz ərazisində yerləşən
bütün şəxslərin əsas hüquq və azadlıqlarına hörmət etmək öhdəliyi daşıması; dövlətlə-
rin cinsi, irqi, dil və dini əlamətlərə görə ayrı-seçkiliyə yol verməmək vəzifəsini təsbit
etməsi; dövlətlərin insan hüquq və əsas azadlıqlarına ümumi hörmət edilməsi və bu
məqsədlərə nail olunması sahəsində bir-birilə əməkdaşlıq etməyə yardım etmək
öhdəliyini özlərində daşıması.
Beynəlxalq hüququn əsas, ümumtanınmış prinsiplərindən biri olan əsas insan hüquq
və azadlıqlarına hörmət prinsipinin insan hüquqlarının beynəlxalq-hüquqi müdafiəsinin
sahəvi prinsiplərinə təsirini nəzərə alaraq, bu istiqamətdə müvafiq prinsiplərin (rəhbər
başlanğıcların) təhlilini məqsədəmüvafiq hesab etmək olar. İnsan hüquqları nəzəriy-
yəsində aşağıdakı əsas prinsiplər fərqləndirilir: humanizm prinsipi; azadlıq prinsipi;
bərabərlik və bərabərhüquqluluq prinsipi, şəxsiyyətin ləyaqəti prinsipi (13, 19-21).
Humanizm prinsipinin formalaşmasında əsas qismində humanizm ideyaları çı-
xış edir. Başqa sözlə desək, humanizmin əsas mənbələri kimi insan həyatı və şəx-
siyyətinin mənəvi dəyərləri haqqında mütəfəkkirlərin ideyaları çıxış etmişdir. Keçən
əsrlərin humanist filosoflarının əsərlərində (B.Spinoza, T.Hobbs, C.Lokk, C.C.Russo)
insanın şəxsiyyət kimi formalaşması, onun hüquq və azadlıqları, toxunulmazlığının
tanınması haqqında humanizm ideyaları təsbit olunmuşdur. Dövlət öz hakimiyyətini
yalnız cəmiyyət üzvlərinin maraqlarına yönəltməlidir. Dövlətçiliyin əsas meyarları
kimi mənəvi tələblər – ümumi rifah və hüquqi başlanğıclar özünü biruzə verir.
Humanizm prinsipi AR qanunvericiliyinin, xüsusilə cinayət qanunun tərkib
hissəsini təşkil edir. Belə ki, AR CM-nin 9-cu maddəsində əks olunan humanizm
prinsipi aşağıdakı elementləri özündə birləşdirir: müvafiq normativ-hüquqi aktın
insanların təhlükəsizliyini təmin etməsi; cinayət törətmiş şəxsə tətbiq edilən cəza və
digər cinayət-hüquqi xarakterli tədbirlərin cismani əzab vermək və ya insan ləyaqətini
alçaltmaq məqsədi daşımaması.
İnsan üçün əsas dəyərlərdən biri də azadlıqdır. Yalnız azadlıq şəraitində insan
öz maraqlarını realizə edə bilər. Bütün bunların həyata keçirilməsinin əsas vasitələri
azadlıq hüququnun təmin edilməsi ilə üzvi surətdə bağlıdır. İnsan hüquqlarının bey-
nəlxalq-hüquqi müdafiəsinin prinsipi qismində azadlıq hüququ aşağıdakıları məqsəd
qismində özündə birləşdirir: ayrı-seçkilikdən azadlıq; yoxsulluqdan azadlıq; inkişaf və
fərdin öz insan potensialının realizəsinin azadlığı; qorxudan – şəxsi təhlükəsizlik
təhdidi, işgəncələr, özbaşına həbslər və zorakılıqdan azadlıq; ədalətsizlik və qanun-
çuluğun pozulmasından azadlıq; fikir, söz, qərarların qəbul edilməsi prosesində
iştirak; ləyaqətlə çalışmaq azadlığı.
Ümumiyyətlə, azadlıq hüququ özündə şəxsi (yaşayış yeri seçmək azadlığı,
hərəkət etmək azadlığı, fəaliyyət azadlığı və s.), siyasi (fikir azadlığı, söz azadlığı və
s.) və peşə (əmək azadlığı, yaradıcılıq azadlığı və s.) fəaliyyətində həyata keçirilən
konkret imkanlar toplusunu birləşdirir.
Hüquq elmində isə «azadlıq» terminini aşağıdakı bir neçə mənada işlətmək olar:
dar mənada – tutulma və həbslə məhdudlaşdırılan fiziki azadlıq (1950-ci il Avropa
Konvensiyasının 5-ci maddəsi kontekstində); daha geniş mənada – bütün mülki hü-
quqlar sistemini özündə ifadə edən fərdi azadlıq; ən geniş mənada – insan hüquqları-
nın bütün sistemində ifadə olunan azadlıq (2, 116). 1948-ci il Ümumdünya İnsan hü-
102
quqları Bəyannaməsinin 3-cü maddəsində hər bir insanın azadlıq hüququ təsbit edil-
mişdir. Bundan əlavə, kimsənin özbaşına həbs olunmaya, tutulub saxlanılmaya, sür-
gün edilməyə məruz qalmasının yolverilməzliyi də 9-cu maddənin tərkib hissəsini təş-
kil edir. Bununla yanaşı, 1966-cı il Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq
Paktın 9-cu maddəsində təsbit edilən azadlıq hüququ da şəxsin qanunsuz şəkildə azad-
lıqdan məhrum edilməsinin yolverilməzliyini özündə birləşdirir. Həmçinin həbs olun-
muş şəxsin həbsi barədə məlumatlandırılması, məhkəmə baxışı hüququnun təmin
olunması, qanunsuz həbs edilmiş və ya tutulmuş hər bir kəsin kompensasiya almaq
hüququ azadlıq hüququnun tərkib hissəsini təşkil edir.
Əsas hüquqlar haqqında 2000-ci il Aİ Xartiyasının 6-cı maddəsi də azadlıq
hüququ və şəxsi toxunulmazlıq hüququ ilə bağlı münasibətləri tənzimləyir.
AR Konstitusiyasının 28-ci maddəsində əks olunmuş azadlıq hüququ isə özündə
aşağıdakı elementləri birləşdirir: vətəndaşlığından asılı olmayaraq, hər bir insanın
azadlıq hüququna malik olması; müvafiq hüququn yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş
qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıl-
ması; AR ərazisində olan hər bir kəsin sərbəst hərəkət edə bilməsi, özünə yaşayış yeri
seçə bilmək imkanına malik olması, AR ərazisindən azad şəkildə kənara gedə bilməsi;
AR vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququnun mövcudluğu.
İnsan hüquqlarının beynəlxalq-hüquqi müdafiəsinin sahəvi prinsiplərindən biri
də şəxsiyyətin ləyaqəti prinsipidir. Bu, insan hüquqlarının xüsusi prinsipi kimi nəzər-
dən keçirilir. Ləyaqətsiz insan şəxsiyyətinin dəyəri olmur. Onun olmaması isə bütöv-
lükdə cəmiyyət üçün daha ciddi təhlükələrin yaranmasına səbəb olmaqla, digər insan-
lara münasibətdə etinasızlığa, cəmiyyətin dəyərlərinə hörmətsiz yanaşılmasına gətirib
çıxarır. Bunun nəticəsi isə insanın digər şəxslərin ləyaqətinə qarşı dözümsüzlüyünə
səbəb olur, bu isə öz növbəsində cəmiyyətdə münaqişə və mübahisə mənbəyi ola bilər.
Ləyaqət, o cümlədən insan ləyaqəti ilə bağlı müddəalar bir sıra beynəlxalq-
hüquqi aktlarda öz əksini tapmışdır. Məsələn, Əsas hüquqlar haqqında 2000-ci il Aİ
Xartiyasının I bölməsi «Ləyaqət» adlanmaqla, aşağıdakılarla bağlı müddəaları təsbit
edir: insan ləyaqəti; yaşamaq hüququ; işgəncə, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan
rəftar və cəzalar; köləliyin və məcburi əməyin qadağan edilməsi. Xartiyanın 1-ci
maddəsində isə insan ləyaqətinin toxunulmaz olduğu, onun yalnız hörmət və müdafiə
ilə təmin edilməsi kimi müddəa təsbit olunmuşdur (15, 67-68). V.A.Çetvernin hesab
edir ki, şəxsi və qeyri-şəxsi hüquq və azadlıqlar sferasında əsas prinsip kimi ləyaqətə
hörmət prinsipindən danışmaq məqsədəmüvafiq olardı (5, 145). AR Konstitusiyasının
46-cı maddəsinə görə, hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır.
Dövlət tərəfindən qorunan şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına heç bir halda yol
verilə bilməz.
Beynəlxalq sənədlər, onların tətbiqi təcrübəsi, müxtəlif beynəlxalq təşkilat,
orqan və konfransların qərarları, həmçinin hüquq ədəbiyyatında mövcud fikir müxtə-
lifliyinin təhlili əsasında insan hüquqlarının beynəlxalq-hüquqi müdafiəsinin bir sıra
digər spesifik prinsipləri - fərdə daha əlverişlilik prinsipi, mülki, siyasi, sosial, iqtisadi,
mədəni insan hüquq və azadlıqlarının bölünməzliyi prinsipi, insan hüquqlarının
ayrılmazlığı prinsipi, bərabərlik, bərabərhüquqluluq və ayrı-seçkiliyin qadağan
edilməsi prinsipi, şəxsiyyətin təhlükəsizliyi prinsipi fərqləndirilir.
Fərdə daha əlverişlilik prinsipi beynəlxalq hüququn müvafiq sahəsinin inkişafı
və təşəkkülündə özünəməxsus rol oynamışdır. Belə ki, insan hüquq və əsas azadlıq-
larının müdafiəsi, hörmət edilməsi və yerinə yetirilməsi üzrə normaların mövcud-
luğunu fərdin maraqlarının digər ictimai münasibətlərin subyektlərinin maraqlarından
103
üstün tanınması anlamını verən dərin humanist ənənə olmadan təsəvvür etmək
mümkün olmazdı. Burada söhbət insan həyatı, sağlamlığı, azadlığının mühafizəsi və
dəstəklənməsi olan fundamental maraqlardan gedir.
Təbii ki, bu maraqlardan hər hansı biri heç vaxt mütləq xarakterə malik olma-
mışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, 1948-ci il Ümumdünya İnsan hüquqları Bəyannaməsi
və 1966-cı il Beynəlxalq Paktları fərdə daha əlverişlilik ideyası üzərində qurulmuşdur.
İlk öncə, 1948-ci il Bəyannaməsində və 1966-cı il Beynəlxalq Paktlarında qeyd olunur
ki, azadlıq, ədalət və ümumdünyəvi sülhün əsasını bəşər cəmiyyətinin bütün üzvlərinə
məxsus olan ləyaqətin və onların bərabər və ayrılmaz hüquqlarının tanınması təşkil
edir. Artıq Bəyannamə və Paktların müvafiq məzmunundan aydın olur ki, insan
şəxsiyyətinin ləyaqəti bütün hüquq və azadlıqların kompleksi vasitəsilə açılır, lakin
bunun özünü də heç bir halda tam hesab etmək olmaz.
Bu gün insan hüquq və əsas azadlıqlarının müdafiəsi üzrə çoxsaylı beynəlxalq
hüquqi sənədlər mövcuddur. Dövlət eyni məsələni tənzim edən bir neçə sazişin
iştirakçısı ola bilər. Bununla əlaqədar sual yarana bilər ki, bu halda hansı saziş tətbiq
olunmalıdır? İnsan hüquq və əsas azadlıqlarının müdafiəsinin tənzimlənməsinin
məqsəd və vəzifələrinin ümumi anlayışından çıxış edərək, belə bir əsaslı fikir irəli
sürmək olar ki, bu halda fərdə daha geniş və səmərəli müdafiəni təmin edən normaya
üstünlük verilməlidir. Müvafiq qənaətə 1966-cı il Paktlarının 6-cı maddəsinin 2-ci
bəndinin təhlili əsasında gəlmək olar. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, hər hansı
ölkədə qanun, konvensiya, qayda və adətdən irəli gələn insan hüquqlarının müvafiq
sənədlərdə həmin hüquqların tanınması və ya daha az tanınmasını bəhanə gətirərək, bu
və ya digər dərəcədə məhdudlaşdırılması və azaldılması qadağandır. Yuxarıdakı
müddəaları əldə rəhbər tutaraq, formalaşmış norma isə öz ərazilərində yaşayan
insanlar üçün səmərəli və hüquqi çərçivədə daha geniş azadlığı təmin etmək istəyən
dövlətlər üçün regional, subregional və digər səviyyədə insan hüquqlarının müdafiəsi
üçün daha geniş imkanlar açır. Beynəlxalq hüquqi sənədlərə nəzər yetirsək, bu
prinsipə həmin sənədlərdə də rast gəlmək olar. Qaçqınların statusu haqqında 1951-ci il
Konvensiyasının 5-ci maddəsində xüsusi olaraq qeyd olunur ki, müvafiq sənədin heç
bir müddəası mövcud Konvensiyadan asılı olmayaraq, hər hansı iştirakçı-dövlət
tərəfindən qaçqınlara təqdim olunan heç bir hüquq və imtiyazlara xələl gətirmir.
Vətəndaşsızlıq hallarının ixtisarı haqqında 1961-ci il Konvensiyasının 13-cü maddə-
sinə əsasən həmin akt vətəndaşsızlığın azaldılmasına kömək edən və üzv-dövlətlərin
qüvvədə olan və ya qüvvəyə minəcək qanunu və ya iki və ya daha artıq Razılığa gələn
Dövlətlər arasında qüvvəyə minmiş konvensiya, müqavilə və ya sazişlərdə nəzərdə
tutulan müddəalara zidd kimi şərh oluna bilməz.
Bundan başqa, insan hüquqlarına aid keçirilmiş bir çox konfranslarda fərdə
daha əlverişlilik prinsipi beynəlxalq hüququn mərkəzi prinsiplərindən biri kimi
tanınmışdır. Məsələn, 1980-ci ildə keçirilmiş «İnsan hüquqları və sülhün qarşılıqlı
əlaqəsi problemləri üzrə» Hammer Konfransının IV illiyində təklif edilmiş «İnsan
hüquqları və əsas azadlıqları haqqında normaların təfsiri və tətbiqinin prinsipləri
Layihəsi»ndə fərdə daha əlverişlilik prinsipi insan hüquqlarında mərkəzi yerlərdən
birini tutan müddəa kimi nəzərdən keçirilmişdir.
Fərdə daha əlverişlilik prinsipinin mühüm cəhəti odur ki, o hər bir konkret halda
təfsir və tətbiq zamanı ümümbəşəri dəyərlərə önəm verərək, humanizm nöqteyi-
nəzərindən insan hüquqlarının müdafiəsi tələbinə cavab verən ən yaxşı variantı
tapmaq imkanı yaradır. Fərdə daha əlverişlilik prinsipi daha bir mühüm aspektə
malikdir: o, beynəlxalq-hüquqi sazişlərdə nail olunmuş minimumu saxlamaq zərurəti
104
və onun aşağı salınmamasını nəzərdə tutur.
Ümumdünya İnsan hüquqları Bəyannaməsi mülki, siyasi, iqtisadi, sosial və
mədəni insan hüquqlarının vahidliyi və bölünməzliyi mövqeyindən çıxış edir. Bu halın
mövcudluğu isə mülki, siyasi, sosial, iqtisadi və mədəni insan hüquq və azadlıqlarının
bölünməzliyi prinsipinin normativ təsbiti və müxtəlif istiqamətlərdə tətbiqi
baxımından insan hüquqlarının beynəlxalq-hüquqi müdafiəsinin spesifik prinsipi kimi
mühüm əhəmiyyətə malik olduğunu təsdiq edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, BMT Baş Məclisi öz qətnamələrində (16 dekabr 1977-
ci il 32/130 saylı Qətnamə və 4 dekabr 1986-cı il 41/117 saylı Qətnamə) dəfələrlə
beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən insan hüquq və əsas azadlıqlarının bölünməzliyi və
qarşılıqlı asılılığı, bir sıra kateqoriya hüquqların müdafiəsi və təşviqinin dövlətləri
digər hüquqların müdafiəsi və həvəsləndirilməsi öhdəliyindən azad etməməsi barədə
fikrini təsdiq etmişdir. 1966-cı il Paktlarının preambulasında nəzərdə tutulur ki, qorxu
və ehtiyacdan azad insan şəxsiyyəti idealı yalnız hər kəsin öz iqtisadi, sosial və
mədəni, həmçinin, mülki və siyasi hüquqlarından istifadə edə bilməsi üçün şərait
yaradıldığı təqdirdə həyata keçirilə bilər. BMT Baş Məclisinin 9 dekabr 1970-ci il
tarixli 2675 saylı Qətnaməsinə müvafiq olaraq, əsas insan hüquq və azadlıqlarına hətta
hərbi münaqişələr zamanı da riayət olunmalı və təmin edilməlidir.
Bir sıra elmi ədəbiyyatlarda və keçirilən tədbirlərdə iqtisadi, sosial və mədəni
hüquqlarla bağlı müəyyən fikirlər söylənilməkdədir. Bu, xüsusilə 1966-cı il İqtisadi, sosial
və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın təhlili ilə bağlı məsələlərdə özünü daha
aydın şəkildə biruzə verir. Ədəbiyyatda qeyd edilir ki, Pakt yalnız dövlətlərin cəhd etməli
olduqları məqsədə çatmağa dair standartları müəyyən edir (20, 34). D.Trubek isə iqtisadi-
sosial hüquqların həyata keçirilməsini fəaliyyət proqramlarının uzun müddət ərzində qəbul
edilməsi yolu ilə reallaşmasını məqsədəmüvafiq sayır (19, 205-271). Hollandiyanın
Limburq Universitetində 1986-cı ildə keçirilən toplantıda müxtəlif dövlətlərdən iştirak
edən aparıcı ekspertlər müvafiq Paktın iştirakçı-dövlətlərinin öz üzərlərinə götürdük-
ləri hüquqi öhdəliklərin təbiəti və dərəcəsi barədə bir sıra müddəaları müzakirə edərək
aşağıdakı əsas nəticələrə gəldilər: iqtisadi və sosial hüquqlar da daxil olmaqla, bütün
insan hüquq və azadlıqları bölünməz, qarşılıqlı əlaqədədir, o cümlədən beynəlxalq
hüququn ayrılmaz tərkib hissəsidir; Pakt iştirakçı-dövlətlərin üzərinə beynəlxalq
müqavilədə təsbit edilmiş hüquqların həyata keçirilməsi üçün qanunvericilik və
inzibati tədbirlər də daxil olmaqla, bütün zəruri tədbirləri təxirəsalınmadan həyata
keçirmək öhdəliyi qoyur; iqtisadi inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq, Paktın
iştirakçı-dövlətləri ən azı minimal səviyyədə iqtisadi, sosial və mədəni hüquqları
təmin etmək öhdəliyinə malikdirlər (18, 122-135).
İnsan hüquqlarının ayrılmazlığı prinsipi də mövcud münasibətlərin tənzimlən-
məsində məhz bu aspektdən çıxış edir. İnsan hüquq və əsas azadlıqlarının ayrılmazlığı
fərdlərin hüquqlarının öz təbiətindən irəli gəlir. V.A.Kartaşkin qeyd edir ki, şəxsin
əsas hüquq və azadlıqları ayrılmazdır və onlar özgəninkiləşdirilə bilməzlər. Onlar təbii
olmaq etibarilə, dövlətlər tərəfindən verilmir (4, 138). Ümumdünya İnsan hüquqları
Bəyannaməsi və 1966-cı il Beynəlxalq Paktlarının mətninin təhlilindən çıxış edərək
hüquq və azadlıqların ayrılmazlığı prinsipinin mahiyyətinin hər hansı şəxsin həm
milli, həm də beynəlxalq-hüquqi sənədlərdə tanınmış hüquq və azadlıqlarının
məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş hərəkətlərin qadağan edilməsi barədə qənaətə gəlmək
olar. Belə qadağa Ümumdünya İnsan hüquqları Bəyannaməsinin 30-cu maddəsi,
Paktların isə 5-ci maddəsindən irəli gəlir. Belə ki, qeyd edilir ki, müvafiq sənədlərdə
heç nə hər hansı dövlətə, şəxslər qrupuna və ya ayrı-ayrı şəxslərə həmin Paktlarda
105
nəzərdə tutulmuş hər hansı hüquq və azadlığın məhvinə və yaxud onun Paktlarda
nəzərdə tutulduğundan artıq dərəcədə məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş hər hansı
fəaliyyətlə məşğul olmaq və ya hər hansı hərəkət törətmək hüququ verilməsi kimi
təfsir oluna bilməz. Bundan əlavə, göstərilir ki, hər hansı bir ölkədə qanun,
konvensiya, qayda və yaxud adət qüvvəsində mövcud olan əsas hüquqların heç biri
1966-cı il Paktlarında həmin hüquqların nəzərə alınmaması və ya daha kiçik həcmdə
nəzərə alınması bəhanəsi ilə məhdudlaşdırılmasına və ya azaldılmasına yol verilmir.
Ümumiyyətlə, insanın ayrılmaz hüquqları dedikdə, hüququn məzmununun
daşıyıcıdan - subyektdən ayrılmasının qeyri-mümkünlüyü başa düşülməlidir. Mövcud
rəhbər başlanğıc dövlətdaxili qanunvericilik aktlarının da tərkib hissəsini təşkil edir. Belə
ki, AR Konstitusiyasının 24-cü maddəsinin təhlili nəticəsində belə bir nəticəyə gəlmək
olar ki, insan və vətəndaş hüquqlarının əsas prinsiplərindən biri də ayrılmazlıq prinsipidir.
Bərabərlik, bərabərhüquqluluq və ayrı-seçkiliyin qadağan edilməsi prinsipi in-
san hüquq və azadlıqlarının müdafiəsində mühüm əhəmiyyət kəsb etməklə, humanitar
məsələlərdə beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafının əsasını təşkil edir. İnsan ləyaqəti an-
layışını bu prinsip olmadan təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. 1948-ci il tarixli Ümum-
dünya İnsan hüquqları Bəyannaməsi də məhz bu nöqteyi-nəzərdən çıxış etmişdir.
Bəyannamənin Preambulasının 1-ci bəndinə əsasən bəşər ailəsinin bütün üzvlərinin
hüquq bərabərliyinin tanınması azadlıq, ədalət və dünyəvi sülhün əsasını təşkil edir.
1966-cı il Beynəlxalq Paktlarının müddəalarında bərabərlik və ayrı-seçkiliyə
yol verilməməsi prinsipi daha ətraflı şəkildə öz əksini tapmışdır. Mülki və siyasi
hüquqlar haqqında 1966-cı il Beynəlxalq Paktının 2-3 və 26-cı maddələri qarşılıqlı
əlaqədə olan aşağıdakı beş prinsipi müəyyən etmişdir: hüquqlardan bərabər istifadə
edilməsi prinsipi; kişi və qadının bərabərliyi prinsipindən irəli gələn ümumi bərabərlik
prinsipi; hüquq norması və məhkəmə qarşısında bərabərlik prinsipi; qanun tərəfindən
bərabər müdafiə prinsipi; ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi prinsipi.
1966-cı il tarixli Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 26-cı
maddəsində insanların qanun qarşısında bərabərliyi göstərilir. V.A.Kartaşkin isə hesab
edir ki, qanun qarşısında bərabərlik təkcə ölkə vətəndaşlarına deyil, həm də istənilən
dövlət və qeyri-dövlət orqanlarına münasibətdə tətbiq edilir (4, 140). 26-cı maddə ilə
bağlı qeyd edilir ki, mövcud müddəa hüququn bərabər müdafiəsini deyil, yalnız
hüququn tətbiqi prosesində bərabər müdafiəni nəzərdə tutur. Mövcud fikir onunla
əsaslandırılır ki, «hüququn bərabər müdafiəsi» anlayışı ona münasibətdə müxtəlif
mənada ifadə edilən təfsirin meydana çıxmasına, həmçinin Paktı tərtib edən şəxslərin
məqsədlərinin açıq şəkildə təzahür etməməsinə gətirib çıxarır (13, 78).
AR Konstitusiyasının 25-ci maddəsi dövlətin hər bir kəsin bərabərlik hüququnu
təmin etməsi ilə bağlı müddəanı özündə əks etdirməklə, aşağıdakı məsələləri təsbit
edir: hamının qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi; kişi ilə qadının eyni hüquq və
azadlıqlara malik olması.
İnsan hüquqlarının beynəlxalq-hüquqi müdafiəsinin sahəvi prinsiplərindən
danışarkən, şəxsiyyətin təhlükəsizliyi prinsipini də qeyd etmək yerinə düşərdi. Qeyd
etmək lazımdır ki, mövcud rəhbər başlanğıc eyniadlı konsepsiyaya əsaslanmaqla,
müxtəlif alimlərin tədqiqat, normativ sistemin isə tənzimetmə obyekti olmuşdur. Belə
ki, S.V.Çerniçenko şəxsiyyətin müdafiəsi ilə bəşəriyyətin müdafiəsinin başlanmasını
qeyd edir. Onun fikrincə, şəxsiyyətin təhlükəsizliyinin təmin olunmadığı yerdə bey-
nəlxalq və qlobal təhlükəsizliyin mövcudluğu qeyri-mümkündür (14, 361-362). Hesab
edilir ki, müvafiq konsepsiyanın təzahürünün əsas səbəbi bütün dünyada insanların
artan müdafiəsizliyidir. Bundan əlavə, müəllif şəxsiyyətin təhlükəsizliyinin çoxtərəfli
106
yanaşma tələb etməsi və nəticədə onun iştirakçıları qismində təkcə dövlətlərin deyil,
həm də qeyri-dövlət müəssisələri, beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatlar, milli dövlət
orqanları, müstəqil ekspertlərin çıxış etməsi fikrini xüsusilə vurğulayır. Lakin ümumi
əlaqələndirmə mühüm universal beynəlxalq təşkilat sayılan BMT tərəfindən həyata
keçirilir (17, 56).
İnsan hüquqlarına hörmət şəxsiyyətin təhlükəsizliyi əsasında formalaşmışdır.
Mövcud konsepsiya qlobal miqyasda cəmiyyətin demokratikləşməsinə yönəlmiş
siyasəti dəstəkləyir. O, öz-özlüyündə üç mühüm elementdən – təhlükəsizlik, insan
hüquqları və insan potensialının inkişafından ibarətdir. Təhlükəsizlik prinsipi həm də
dövlətdaxili qanunvericiliyin tərkib hissəsini təşkil edir. Məsələn, AR Konstitusiyası-
nın 31-ci maddəsində hər bir kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ göstərilmişdir. Bundan
əlavə, həmin maddədə qeyd edilir ki, qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla,
şəxsin həyatına, fiziki və mənəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək,
ona qarşı zor işlətmək qadağandır. Bu isə Konstitusiyanın digər müddəaları – 27-ci
maddəsi (yaşamaq hüququ), 29-cu maddəsi (mülkiyyət hüququ), 30-cu maddə (əqli
mülkiyyət hüququ), 32-ci maddəsi (şəxsi toxunulmazlıq hüququ), 33-cü maddəsi
(mənzil toxunulmazlığı) kimi normalarla tam qarşılıqlı əlaqəni təsbit edir.
İnsan hüquqlarının beynəlxalq-hüquqi müdafiəsinin sahəvi prinsiplərindən danı-
şarkən, son dövrün inkişaf xüsusiyyətləri ilə bağlı olaraq meydana gələn inkişaf prinsi-
pi xüsusi qeyd edilməlidir. Həmin prinsip öz normativ təsdiqini bir sıra beynəlxalq sə-
nədlərdə tapmışdır. Belə ki, 1948-ci il Ümumdünya İnsan hüquqları Bəyannaməsinin
29-cu maddəsinin 1-ci bəndində göstərilir ki, hər bir insan şəxsiyyətinin azad və tam
şəkildə inkişaf etməsi imkanının olduğu cəmiyyət qarşısında öhdəliklərə malikdir.
İnkişaf prinsipinin formalaşmasında mühüm istiqamətlərdən biri də 1986-cı il
tarixli BMT Baş Məclisi tərəfindən qəbul edilmiş İnkişafa olan hüquq haqqında Bə-
yannamə sayılır. Belə ki, Bəyannamənin preambulasında inkişafın bütün əhalinin və
bütün şəxslərin inkişafda və onun gedişində yaradılan nemətlərin ədalətli bölgüsündə
fəal, azad və konstruktiv iştirakı əsasında onların rifahının durmadan yüksəldilməsinə
yönəldilmiş hərtərəfli iqtisadi, sosial, mədəni və siyasi proses olduğu göstərilir.
Göstərilənlərlə yanaşı, adıçəkilən sənədin 1-ci maddəsinin 1-ci hissəsində göstərilir ki,
inkişaf hüququ insanın ayrılmaz hüququdur. Buna görə də, hər bir insan və xalqlar
bütün insan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının tam həyata keçirilə biləcəyi iqtisadi,
sosial, mədəni və siyasi inkişafda iştirak etmək, həmçinin ona yardım göstərmək və
onun nemətlərindən istifadə etmək hüququna malikdir. Bəyannamənin 2-ci maddə-
sinin 1-ci hissəsinin tələbinə əsasən, insan inkişaf prosesinin əsas subyektidir və
inkişaf hüququnun fəal iştirakçısı, benefisiantı olmalıdır. Bundan əlavə, Ümumdünya
İnsan Hüquqları Konfransı tərəfindən 1993-cü ilin iyun ayının 25-də qəbul edilmiş
Vyana Bəyannaməsi və Fəaliyyət Proqramında göstərilir ki, Konfrans İnkişafa olan
hüquq haqqında Bəyannamədə müəyyənləşdirilmiş inkişaf hüququnu universal şəkildə
və əsas insan hüquqlarının ayrılmaz tərkib hissəsi kimi təsdiqləyir.
Bütövlükdə, Azərbaycan Respublikasında (AR) insan hüquq və azadlıqlarının
təmin edilməsinin əsas xüsusiyyəti qismində bu sahədə mühüm fəaliyyətin həyata ke-
çirilməsi zəruriliyi aşağıdakı üç əsas istiqamətdə həyata keçirilir: bu sahədə bey-
nəlxalq müqavilələrə qoşulmaq; müvafiq sferada dövlətdaxili normativ-hüquqi aktlar
qəbul etmək; qəbul edilmiş normativ-hüquqi aktları beynəlxalq hüquq normalarının
tələblərinə uyğun təkmilləşdirmək.
Beynəlxalq hüququn, o cümlədən beynəlxalq insan hüquqları standartlarının
dövlətdaxili implementasiyası üçün adekvat hüquqi əsas müəyyən edən 12 noyabr 1995-
107
ci il tarixli ümumxalq referendumu yolu ilə qəbul edilmiş AR Konstitusiyası və AR
tərəfindən insan huquqları sahəsində qəbul edilmiş digər normativ-hüquqi aktlar
beynəlxalq hüquq normalarına hörmət prinsipi üzərində qurulmuşdur. Konstitusiyada
insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunması qanunvericilik, icra və məhkəmə
hakimiyyəti orqanlarının üzərinə mühüm bir vəzifə kimi qoyulmuşdur. Eyni zamanda,
Konstitusiya ilə insan və vətəndaş hüquqlarının üstünlüyü və ölkə ərazisində birbaşa
qüvvəsi elan edilir, onların təmin olunması AR-in ali məqsədi olduğu bəyan edilir.
Beynəlxalq və dövlətdaxili hüquq normalarının qarşılıqlı əlaqəsi bilavasitə AR
Konstitusiyasında əks olunmuşdur. Belə ki, AR Konstitusiyasının 151-ci maddəsində
göstərilir ki, AR qanunvericilik sisteminə daxil olan normativ-hüquqi aktlarla (AR
Konstitusiyası və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla) AR-in tərəfdar
çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yaranarsa, həmin beynəlxalq
müqavilələr tətbiq edilir.
İnsan hüquqları sahəsində beynəlxalq müqavilə müddəalarının əksəriyyəti özü-
icraolunan deyildir. Buna görə də insan hüquqlarının müdafiəsinin daha real təmi-
ninin ən yaxşı vasitəsi onların milli qanunvericiliyə transformasiyası olardı. Belə ki,
AR Konstitusiyasının 148-ci maddəsinin 2-ci hissəsində deyilir ki, AR-in tərəfdar
çıxdığı beynəlxalq müqavilələr AR qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissə-
sidir. Doğrudan da, göstərilən müddəa beynəlxalq və dövlətdaxili hüquq normalarının
qarşılıqlı əlaqəsinin müəyyən edilməsində xüsusi yer tutur. Bu müddəa AR-in daxili
həyatı üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, beynəlxalq müqavilələr AR hüquq
sisteminin tərkib hissəsi olmaqla, AR ərazisində icra və tətbiq edilməlidir. Bu isə, öz
növbəsində, dövlətin bütün orqanlarının fəaliyyətinə, xüsusilə də hüquqtətbiqedici
orqanların fəaliyyətinə bilavasitə təsir göstərir.
İnsan hüquqlarının təminatı sahəsində AR-in tutduğu mövqe özündə beynəlxalq
hüquq normalarına tam hörmət prinsipini əks etdirir. Belə ki, AR Konstitusiyasının
12-ci maddəsinin 2-ci hissəsində deyilir ki, bu Konstitusiyada sadalanan insan və
vətəndaş hüquqları və azadlıqları AR-in tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə
uyğun tətbiq edilir. Bu isə AR-də insan hüquq və azadlıqlarının beynəlxalq hüquq
normalarına tam uyğunlaşdırılması istiqamətində atılan müsbət addım kimi
qiymətləndirilməlidir. Başqa sözlə, 12-ci maddənin 2-ci hissəsində «bu Konstitusiyada
sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları AR-in tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələrə uyğun tətbiq edilir» ifadəsi dövlətin insan hüquqları probleminə daha
üstün mövqedən yanaşmasını sübut edir. 12-ci maddənin 1-ci hissəsində isə göstərilir
ki, insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının, AR vətəndaşlarının layiqli həyat
səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir.
İnsan hüquqları ilə əlaqədar digər bir məsələ isə AR Konstitusiyasının 71-ci
maddəsinin 5-ci bəndində qeyd edilmişdir. Belə ki, göstərilir ki, bu Konstitusiyanın
heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş
müddəa kimi təfsir edilə bilməz. Həmin maddənin 6-cı bəndində isə göstərilir ki, AR
ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir.
Nəhayət, 18 mart 2009-cu il tarixdə keçirilmiş referendumla AR Konstitusiyasına
edilən dəyişikliklər insan hüquqlarının təminatı istiqamətində kifayət qədər yüksək
qiymətləndirilməlidir. Belə ki, 12-ci maddəyə edilən dəyşikliklə dövlətin öz vətəndaşları
qarşısında məsuliyyəti daha da artdı. Belə ki, bundan sonra AR vətəndaşlarının layiqli
həyat səviyyəsinin təmin edilməsi də dövlətin ali məqsədi kimi müəyyən edildi. Bu da
dövlətimizin Beynəlxalq Əmək Təşkilatı standartlarına və bir sıra mühüm Konvensiyalara,
o cümlədən Avropa Sosial Xartiyasına daha diqqətli yanaşılması və onların müddəalarının
108
implementasiyası üçün mühüm addımdır. Məsələn, 15 yaşına çatmamış uşaqların işə
götürülməməsi barədə müddanın Konstitusion müddəa şəklində Konstitusiyada əks
olunması dövlətimizin Beynəlxalq Əmək Təşkilatı standartlarına və uşaq hüquqları
sahəsində qəbul edilmiş mühüm beynəlxalq normalara daha ətraflı yanaşılmasını sübut
edir. Ümumiyyətlə, AR Konstitusiyasına edilən son dəyişikliklər bilavasitə insan
hüquqlarının daha real təminatı istiqamətində çox yüksək qiymətləndirilməlidir.
İnsan hüquqlarının müdafiəsində mühüm beynəlxalq normalarla yanaşı, bu sa-
hədə beynəlxalq nəzarət mexanizmləri praktikasının, xüsusən də Avropa İnsan Hüquq-
ları Məhkəməsi presedent hüququnun tətbiqi xüsusi yer tutur. AR Prezidentinin 2006-cı
il 19 yanvar tarixli «Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sisteminin müasirləşdi-
rilməsi və «Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və
əlavələr edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi ba-
rədə» Fərmanının 6-cı bəndində AR Ali Məhkəməsi və AR Apelyasiya Məhkə-
mələrinə tövsiyə edilmişdir ki, insan hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedent
hüququnun öyrənilməsi işini təşkil etsinlər və onu məhkəmə təcrübəsində nəzərə
alsınlar. Daha sonra, «Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə
Milli Fəaliyyət Planının təsdiq edilməsi haqqında» AR Prezidentinin 28 dekabr 2006-
cı il tarixli Sərəncamının 5-ci bəndində AR Konstitusiya Məhkəməsinə və AR Ali
Məhkəməsinə tövsiyə edilmişdir ki, insan hüquqlarının müdafiəsini tənzimləyən
beynəlxalq sənədlərin müddəalarının məhkəmə təcrübəsində tətbiqini təmin etsinlər.
Beləliklə, bütövlükdə insan hüquqları sahəsində mühüm beynəlxalq normalara
və Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedent hüququna istinad edilməsi AR
qanunvericiliyinin insan hüquqları müdafiəsi sferasında beynəlxalq hüquqi standartla-
ra, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin ideologiyasına uyğunluğuna dəlalət etməsi
kimi qiymətləndirilməlidir. Bu isə son nəticədə, insan hüquqları sahəsində ümumta-
nınmış prinsiplərin (normaların) dövlətdaxili qanunvericiliyə tam implementasiyasına
gətirib çıxaracaqdır.
ƏDƏBİYYAT
1.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı: Qanun, 2009, 60 s.
2.
Головистикова А.Н., Грудцына Л.Ю. Права человека. Учебник. М.: Эксмо, 2006, 448 с.
3.
Гусейнов Л.Г. Международные обязательства государств в области прав человека.
Баку: Hüquq ədəbiyyatı, 1998, 188 с.
4.
Карташкин В.А. Правовые последствия ратификации Россией Европейской
Конвенции о защите прав человека и основных свобод. Российской ежегодник
международного права, 1995. СПб., «Россия-Нева», 1996, с. 139-146.
5.
Конституция Российской Федерации. Проблемный комментарий. Отв. ред. В.А.
Четвернин. М.: Московский общественный научный фонд, 1997, 702 с.
6.
Лукашук И.И. Международное право. Общая часть. М.: Волтерс Клувер, 2005, 432 с.
7.
Лукашук И.И. Глобализация, государство, право, ХХI век. М.: Спарк, 2000, 279 с.
8.
Международное публичное право. Учебник. 3-е изд., перераб. и доп. Отв. ред.
К.А.Бекяшев. М.: ТК Велби. Проспект, 2004, 928 с.
9.
Международное публичное право. Сборник документов. В 2 ч. Ч. I . Сост. К.А.
Бекяшева, Д.К. Бекяшев. М.: ТК Велби. Проспект, 2006, 1408 с.; Ч. II . М.: ТК Велби,
Проспект, 2006, 2844 с.
10.
Права человека. Учебник. Отв. ред. Е.А.Лукашева. М.: НОРМА, 2003, 573 с.
11.
Права человека в международном и внутригосударственном праве. Учебник для
вузов. Отв. ред. Р.М.Валеев. Казань: Казанский Государственный Университет
имени В.И.Ульянова-Ленина, 2004, 300 с.
12.
Права человека и процессы глобализации современного мира. Отв. ред. Е.А.ЛукА-
шева. М.: Норма, 2005, 464 с.
109
13.
Саидов А.Х. Общепризнанные права человека. Учебное пособие. М.: МЗ ПРЕСС, 2004, 273 с.
14.
Черниченко С.В. Теория международного права. В 2-х томах. Том 2: Старые и
новые теоретические проблемы. М.: НИМП, 1999, 531 с.
15.
Хартия Европейского Союза об основных правах. Комментарий. Под ред. С.Ю.Каш-
кина. М.: Юриспруденция, 2001, 208 с.
16.
Manfred Novak. Introduction to the International Human Rights Regime. Leiden/Boston,
2002, 365 p.
17.
Human Rights in the World. Manchester, Manchester University Press, 1972, 371 p.
18.
The Limburg Principles on the Implementation of the International Covenant on Economic,
Social and Cultural Rights. Human Rights Quarterly, 1987, Vol. 9, No 2, pp. 122-135.
19.
Trubek D. Economic, Social and Cultural Rights in the Third World: Human Rights and
Human Needs Programs. Human Rights in International Law: Legal and Policy Issues.
Oxford, Clarendon Press, 1984, Vol. 1, p. 205-271.
20.
Vasak K. A 30-year Struggle: The Sustained Efforts to Give Force of Law to the Universal
Declaration of Human Rights. UNESCO Courier. November 1997, рp. 25-34.
ОТРАСЛЕВЫЕ ПРИНЦИПЫ МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВОЙ ЗАЩИТЫ ПРАВ
ЧЕЛОВЕКА И ВНУТРИГОСУДАРСТВЕННОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО
АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
А.И.АЛИЕВ
РЕЗЮМЕ
В статье, с учетом существующего разногласия в юридической литературе, на
основе международной практики и внутригосударственного законодательства, подробно
анализируются отраслевые принципы международно-правовой защиты прав человека и
внутригосударственное законодательство Азербайджанской Республики. В результате
сравнительного анализа основных особенностей отраслевых принципов и внутригосу-
дарственного законодательства в сфере прав человека делается вывод о том, что
Конституция Азербайджанской Республики, закрепившая адекватную правовую основу
для внутригосударственной имплементации стандартов международного права, в том
числе международных стандартов по правам человека, а также другие нормативно-
правовые акты, принятые Азербайджанской Республикой в сфере прав человека,
построены на принципе уважения норм международного права. А это, в свою очередь,
является важным фактором в имплементации общепризнанных принципов (норм) в
сфере прав человека во внутригосударственное законодательство.
THE BRANCH PRINCIPLES OF INTERNATIONAL LEGAL PROTECTION
OF HUMAN RIGHTS AND THE INTERNAL LEGISLATION
OF THE AZERBAIJAN REPUBLIC
A.I.ALIYEV
SUMMARY
The article analyzes the branch principles of international legal protection of human
rights and the internal legislation of the Azerbaican Republic on the basis of existing various
opinions in the literature, the international practice and the internal legislation. As a result of
the comparative analysis of the basic features of branch principles in the field of human rights
and the internal law it is necessary to conclude that the Constitution of the Azerbaican
Republic, defining an adequate legal basis for interstate implementation of standards of
110
international law, as well as the international standards of human rights and other regulatory
legal acts accepted by the Azerbaican Republic in the sphere of human rights are established on
the basis of a principle of respect of human rights, that in the interstate legislation is the major
factor in the implementation of conventional principles (norms).
Dostları ilə paylaş: |