42
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№4
T
əbiət elmləri seriyası
2012
UOT 613.81+612.822.2+547.466.33
ALTIAYLIQ HEYVANLARIN MSS ŞÖBƏLƏRİNDƏKİ QAYT
MÜBADİLƏSİNƏ ETANOLUN BƏTNDAXİLİ İNKİŞAFDA YÜKSƏK
DOZASININ XRONİKİ TƏSİRİ
İ.Ə.MƏMMƏDOVA, Ə.N.FƏRƏCOV
Az
ərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
a.faracov@yahoo.com
Mü
əyyən edilmişdir ki, bətndaxili dövrdə etanolun yüksək dozasının xroniki təsirindən
sonra altıaylıq erkək dovşanların MSS-in (baş-beyin qabığı, beyincik, beyin sütunu və hipota-
lamusun) toxumalarında QAYT-ın miqdarı azalır və QDK fermentinin fəallığı aşağı düşür,
s
ərbəst Qlu və Asp-nin miqdarı artır və QAYT-T fermentinin fəallığı yüksəlir. MSS-in şöbə-
l
ərində QAYT-ın metabolizmində qeyd olunan dəyişikliklər çox ehtimal ki, altıaylıq erkək
dovşanların qan plazmasında androgen hormonların yüksəlməsi ilə əlaqədardır. Bəlkə də,
b
ətndaxili dövrdə etanolun yüksək dozasının xroniki təsiri QAYT-ın mübadiləsində iştirak
ed
ən fermentlərin – QDK və QAYT-T-nin fəal mərkəzinə təsir edir və nəticədə QAYT-ın meta-
bolizmind
ə müşahidə olunan dəyişikliklər baş verir.
Açar sözl
ər: etanol, qlutamat, aspartat, qlutamatdekarboksilaza, 4-aminobutirat-2-
oksoqlutarataminotransferaza, metabolizm, xroniki, ferment
Kiçik molekulyar kütl
əli neyromediator maddələrin və xüsusən qamma-
aminyağ turşusunun (QAYT-ın) neyrokimyəvi tədqiqi, hazırda nəzəri biolo-
giya v
ə kliniki təbabətdə çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki mediator
t
əbiətli bu aminturşu mərkəzi sinir sistemində (MSS) klassik ləngidici me-
diator kimi çox mühüm funksional
əhəmiyyətə malikdir (8, 10). Digər tərəfdən
toksinli xass
əyə malik olan kimyəvi maddələrin və onların məişətdə geniş
yay
ılmış, neyrotrop maddə olan etanolun insan orqanizmində törətdiyi zərərli
t
əsirin biokimyəvi və patoloji dəyişikliklərin mexanizmini öyrənmək, müasir
tibbi biologiyan
ın ən aktual və sosial problemlərindən biridir (2, 7, 9, 14). Ona
gör
ə elmdə mühüm qarşılıqlı əlaqəsi olan neyrokimyəvi tədqiqat işlərini apar-
maq vacibdir v
ə bu elmi cəhətdən əsaslandırılmış yeni nəzəri və praktiki
tövsiyy
ələrin hazırlanmasına və alkoqolizm kimi bir çox çətin sosial xüsusiy-
y
ətli xəstəliklərin müalicəsi və profilaktikası istiqamətində müsbət nəticələrin
əldə edilməsinə köməklik göstərə bilər. Göstərilənlərə baxmayaraq, hələ də,
alkoqolizm probleminin h
əlli elmi təbabətdə kifayət qədər öyrənilməyib və
43
ona gör
ə də, bu istiqamətdə tədqiqat işlərinin aparılmasına çox böyük ehtiyac
vardır.
Ədəbiyyatda etanolun MSS funksiyasına və bu sistemin müxtəlif sahə-
l
ərinə toxuma və hüceyrələrində olan mediatorların metabolizminə aid bəzi
m
əlumatlar vardır (4, 5, 7, 9). Lakin alkoqolun və alkoqolizmin boğazlıq (ha-
mil
əlik) zamanı bətn daxilində olan döllərin inkişafında və xüsusən onların
beynind
ə gedən mediatorlar mübadilələrindəki fəsadlar və onların doğulduq-
dan sonrakı (postnatal) inkişafının ilkin və sonrakı mərhələlərində beyin
şöbələrindəki patoloji dəyişikliklər və mediator mübadiləsi haqqında sistemli
elmi-t
ədqiqat işi, demək olar ki, yoxdur.
Bütün göst
ərilənlərə nəzərən, funksional cəhətdən bir-biri ilə sıx bağlı
olan b
əzi beyin şöbəsinin toxumasındakı qamma-aminyağ turşusu (QAYT)
metabolizminin xüsusiyy
ətinə prenatal ontogenezin rüşeym dövründə alkoqo-
lun yüks
ək dozasının xroniki təsirini öyrənməyi qarşımıza əsas məqsəq və
v
əzifə qoyduq.
Material v
ə metodlar
T
əcrübələr 4 seriyaya bölünmüş 30 baş şinşilla xətli 6 aylıq erkək dov-
şanlar üzərində aparılmışdır. QAYT sisteminin (QAYT-ın miqdarı, onun sinte-
zind
ə və parçalanmasında iştirak edən fermentlərin: qlutamatdekarboksilaza
(QDK) FT 4.1.1.15, QAYT-
transferazanın (QAYT-T) FT 2.6.1.19 aktivliyini
v
ə sərbəst qlutamat (Qlu) və aspartatın (Asp) miqdarının təyini üçün ana bət-
nind
ə olarkən boğazlığın birinci 10 günündə (mayalanmadan 10 gün sonra, yə-
ni rüşeym dövründə) etanolun kəskin dozasının (3,5 q/kq çəkiyə 40%-li etanol
m
əhlulu gündə 1 dəfə, 10 gün qarın boşluğuna vurulmaqla) təsirinə məruz qal-
mış və vivarium şəraitində saxlanılmış altıaylıq erkək dovşanlar üzərində
apa
rılmışdır.
Kontrol heyvanlara is
ə boğazlığın eyni dövründə 3,5 q/kq nisbətində fizi-
oloji m
əhlul eyni qayda ilə fizioloji məhlul gündə 1 dəfə 10 gün vurulmuşdur.
Beyin şöbələrindən toxuma nümunələri (baş-beyin yarımkürələrinin
qabığı, beyincik, beyin sütunu və hipotalamusdan) intakt və bətndaxili etano-
lun k
əskin dozasının xroniki təsirinə məruz qalmış altıaylıq erkək dovşanlar-
dan götürülmüşdür.
Bütün eksperimentl
ərdə heyvanlar kontrol və təcrübə qruplarına bölün-
müşdür. Həm kontrol və həm də təcrübə qrupunda 5 heyvandan istifadə
olun
muşdur. Beynəlxalq konvensiyanın şərtlərinə uyğun olaraq heyvanların
uretan narkozu altında başları kəsildikdən sonra beyinləri dərhal (1,5-2 dəqiqə
ərzində) çıxarılıb buzun üzərində yerləşdirilmiş Petri kasalarına qoyulmuşdur.
Beynin şöbələri yuxarıda göstərilən şöbələrə müvafiq atlasa uyğun olaraq
ay
rıldıqdan sonra onlardan alınmış toxumalar E.Roberts üsuluna (13) modifi-
kasi
ya edilmiş N.F.Şatunova, İ.A.Sıtinski (11) metodu ilə işlənilmişdir.
S
ərbəst qamma-aminyağ (QAYT), qlutamin (Qlu) və asparagin (Asp)
turşularının fraksiyalarına ayrılması üçün kağızda elektroforez üsulundan
44
istifad
ə edilib (10). Bu metod üçün FN-12, FN-16 marakasından olan vərəq-
l
ərdən istifadə olunub. Bu zaman amin turşular molekulların yüklənməsindən
asılı olaraq müxtəlif sürətlə elektrik sahəsində yerdəyişmə edirlər. Hazırlanmış
bufer m
əhlulları: katod üçün 2 dəfə qovulmuş piridin (100 ml)+ buzlu sirkə
turşusu (4 ml) və bidistillə su (1l)-pH 6,5; anod üçün 2 dəfə qovulmuş piridin
(10 ml) + buzlu sirk
ə turşusu (10 ml) və bidistillə su (1l)-pH 5 küveytlərə di-
ametri 0,8-1 ml olan platin elektrod b
ərkidilmişdir. Elektrofarez 4200 V gər-
ginlikd
ə, 5mA elektrik şiddətində 45 dəq. müddətində aparılmışdır.
Beyin toxumalarında QDK fermentinin 30 dəqiqə müddətində 37 ºC-də
azot atmosferind
ə sərbəst Qlu ilə inkubasiya olunduqdan sonra QAYT-a görə
mü
əyyən edilmişdir (12). QAYT-T fermentinin fəallığı N.S.Nilovanın meto-
duna
əsasən 1q təzə beyin toxumasında Qlu-nun mk molla miqdarına və 1saat
inkubasiya vaxtına görə təyin olunmuşdur.
Bütün
əldə edilən təcrübə göstəriciləri Fişer Studentə görə və Vilkokson
qeyri-parametrik (Manna-Uitni) statistik
üsulla işlənilib (3). Hesablamalar
“Statistica” proq
ramının köməyilə aparılmışdır.
N
əticələr və onların müzakirəsi
Birinci seriyada t
əcrübələrimizdən alınan dəlillər (cəd. 1) göstərdi ki, al-
tıaylıq kontrol erkək dovşanların tədqiq etdiyimiz beyin şöbələrinin toxuma-
larında mediator təbiətli aminturşuların (QAYT, Qlu, Asp) miqdarı eyni səviy-
y
ədə paylanmayıb. Belə ki, QAYT-ın miqdarı baş-beyin yarımkürələri qabı-
ğında 2,60 mkmol/q, beyincikdə 2,94 mkmol/q, beyin sütununda 1,64
mkmol/q v
ə hipotalamusda 2,62 mkmol/q olmuşdur. Göründüyü kimi, QAYT-
ın miqdarı normada bu heyvanların beyin toxumalarından ən çox beyinciyin
toxumasında (2,94 mkmol/q), ən az isə baş beyin yarımkürələri qabığının to-
xumasında (2,60 mkmol/q) müəyyən edilmişdir. Normal şəraitdə bu hey-
vanların beyin şöbələrində sərbəst Qlu və Asp-nin miqdarı da eyni səviyyədə
deyildir. Qlu-nun
ən yüksək həddi beyin sütununda (3,34 mkmol/q), ən aşağı
h
əddi isə (3,03 mkmol/q) hipotalamusun toxumasında təyin edilmişdir. Sərbəst
Asp
ən çox baş-beyin yarımkürələri qabığının toxumasında (2,15 mkmol/q),
ən az isə hipotalamusun toxumasında (1,01 mkmol/q) qeydə alınmışdır.
T
əcrübələrin sonrakı nəticələri göstərdi ki, hələ ana bətnində olarkən
etanolun yüks
ək dozasının xroniki təsirinə məruz qaldıqdan sonra doğulmuş
v
ə 6 aylıq erkək dovşanların tədqiq etdiyimiz beyin şöbələrinin toxumalarında
QAYT-
ın miqdarı normaya nisbətən xeyli azalır, sərbəst Qlu və Asp-nin miq-
darı isə əksinə, çoxalır. Bu yaş dövründə etanolun təsirindən sonra öyrənilən
strukturlarda biokimy
əvi göstəricilərin miqdarında azalma getmişdir: məsələn,
baş-beyin yarımkürələri qabığında QAYT-ın miqdarı 15%-dən -2,20 mkmol/q
(kontrol 2,60 mkmol/q), beyincikd
ə 39%-dən -1,78 mkmol/q (kontrol 2,94
mkmol/q), beyin sütununda 29%-d
ən -1,17 mkmol/q (kontrol 1,64 mkmol/q),
hipotalamusda is
ə onun miqdarı 22%-dən- 2,04 mkmol/q-a (kontrol 2,62
mkmol/q) enmişdir. Bu zaman sərbəst Qlu-nun miqdarı kontrola nisbətən arta-
45
raq baş-beyin yarımkürələri qabığında 21%-ə -3,68 mkmol/q-a (kontrol 3,05
mkmol/q), beyincikd
ə 23%-ə -3,78 mkmol/q-a (kontrol 3,07 mkmol/q), beyin
sütununda 23%-
ə -4,10 mkmol/q-a (kontrol 3,34 mkmol/q), hipotalamusda isə
25%-
ə artaraq 3,78 mkmol/q-a (kontrol 3,03 mkmol/q) çatmışdır. Bu dövrdə
s
ərbəst Asp-nin miqdarı baş-beyin yarımkürələri qabığında 27% artaraq 2,72
mkmol/q (kontrol 2,15 mkmol/q), beyincikd
ə 30% artaraq 2,52 mkmol/q (kon-
trol 1,94 mkmol/q), beyin sütununda 43% artaraq 2,54 mkmol/q (kontrol 1,78
mkmol/q), hipotalamusda is
ə normaya nisbətən 47% artaraq 1,48 mkmol/q
(kontrol 1
,01 mkmol/q) olmuşdur.
C
ədvəl 1
Altıaylıq erkək dovşanların beyin şöbələrinin toxumalarındakı QAYT,
Qlu v
ə Asp-nin miqdarına (mkmol/q), prenatal ontogenezin rüşeym
dövründ
ə etanolun yüksək dozalı (3,5 q/kq 40%-li məhlulunun boğazlığın
10-cu gününd
ən başlayaraq, gündə 1 dəfə, 10 gün müddətində qarın
bo
şluğuna yeridilməsindən sonra) xroniki təsiri
Beyin şöbələri
T
əcrübə
QAYT
Qlu
Asp
Baş-beyin yarım-
kür
ələri qabığı
Kontrol
M±m
2,60±0,05
3,05±0,04
2,15±0,03
T
əcrübə
M±m
2,20±0,08
3,68±0,14
2,72±0,04
%
85
121
127
p
<0,01
<0,01
<0,001
Beyincik
Kontrol
M±m
2,94±0,06
3,07±0,06
1,94±0,03
T
əcrübə
M±m
1,78±0,05
3,78±0,05
2,52±0,04
%
61
123
130
p
<0,001
<0,001
<0,001
Beyin sütunu
Kontrol
M±m
1,64±0,03
3,34±0,05
1,78±0,05
T
əcrübə
M±m
1,17±0,05
4,10±0,04
2,54±0,05
%
71
123
143
p
<0,001
<0,001
<0,001
Hipotalamus
Kontrol
M±m
2,62±0,03
3,03±0,05
1,01±0,03
T
əcrübə
M±m
2,04±0,05
3,79±0,03
1,48±0,04
%
78
125
147
p
<0,001
<0,001
<0,001
Bel
əliklə, aydın olunmuşdur ki, etanolun yüksək dozasının bətndaxili xro-
niki t
əsirindən sonra doğulmuş, altıaylıq heyvanların beyincik toxumalarında
QAYT-
ın miqdarı digər beyin şöbələrinin toxumalarına nisbətən daha kəskin
azalır (39%), nisbətən az dəyişiklik baş-beyin yarımkürələri qabığının toxu-
masında (15% azalma) baş vermişdir. Bu zaman sərbəst Qlu-nun miqdarı ən çox
hipotalamusda (25%), s
ərbəst Asp-nin miqdarında ən yüksək artım hipotalamusda
(47%), nisb
ətən cüzi (27%) baş beyin yarımkürələri qabığında qeydə alınmışdır.
Apardığımız təcrübələrin sonrakı seriyalarından alınan dəlillər (cəd. 2)
göst
ərdi ki, QAYT-ın sintezində iştirak edən QDK fermentinin fəallığı bətnda-
xi
li (boğazlığın rüşeym dövründə) etanolun yüksək dozasının xroniki təsirinə
m
əruz qaldıqdan sonra doğulmuş və altıaylıq erkək dovşanların tədqiq etdiyi-
46
miz beyin şöbələrinin toxumalarında normaya nisbətən xeyli aşağı düşür, bu
aminturşunun sintezini təmin edən QAYT-T fermentinin fəallığı isə əksinə,
t
ədqiq edilən beyin şöbələrinin toxumalarında normaya nisbətən xeyli yüksə-
lir. Qeyd etm
ək lazımdır ki, kontrolda bu fermentlərin fəallığı da eyni dərəcə-
d
ə paylanmayıb.
C
ədvəl 2
Altıaylıq erkək dovşanlarının beyin şöbələrinin toxumalarındakı QDK və
QAYT-T fermentl
ərinin fəallığına (mkmol QAYT/q·s və mkmol Qlu/q·s),
prenatal ontoge
nezin rüşeym dövründə etanolun yüksək dozalı (3,5 q/kq
40%-li m
əhlulunun boğazlığın 10-cu günündən başlayaraq, gündə 1 dəfə,
10 gün müdd
ətində qarın boşluğuna yeridilməsindən sonra) xroniki təsiri
Beyin
şöbələri
T
əcrübə
QDK
QAYT-T
Baş-beyin
yarımkürələri qabığı
Kontrol
M±m
103,4±2,05
76,9±1,76
T
əcrübə
M±m
85,7±1,57
90,4±1,05
%
83
118
p
<0,001
<0,001
Beyincik
Kontrol
M±m
138,1±1,03
89,6±1,87
T
əcrübə
M±m
117,4±0,90
120,4±1,47
%
85
134
p
<0,001
<0,001
Beyin sütunu
Kontrol
M±m
47,5±2,10
78,2±1,70
T
əcrübə
M±m
34,1±1,42
106,1±2,23
%
72
136
p
<0,001
<0,001
Hipotalamus
Kontrol
M±m
59,9±0,98
100,3±0,97
T
əcrübə
M±m
51,0±1,72
136,4±3,40
%
85
136
p
<0,01
<0,001
Bel
ə ki, altıaylıq heyvanların kontrolda beyin yarımkürələri qabığının
t
oxumasında QDK fermentinin fəallığı 103,4 mkmol QAYT/q·s, beyincikdə
138,1 mkmol QAYT/q·s, beyin sütununda 47,5 mkmol QAYT/q·s, hipotala-
mu
sun toxumasında isə bu fermentin fəallığı 59,9 mkmol QAYT/q·s təşkil
edir. Göründüyü kimi, kontrolda QDK-
nın fəallığı ən yüksək beyinciyin toxu-
ma
sında (138,1 mkmol QAYT/q·s), ən aşağı isə beyin sütununun toxumasında
(47,5 mkmol QAYT/q·s)
aşkar olunub. QAYT-T fermentinin fəallığı isə altı-
aylıq kontrol heyvanların beyin şöbələrindən ən yüksək hipotalamusda (100,3
mkmol Qlu/q·s),
ən aşağı isə beyin yarımkürələri qabığında (76,9 mkmol
Qlu/q·s) qeyd
ə alınmışdır.
T
əcrübələrin sonrakı nəticələri göstərdi ki, QDK fermentinin fəallığı
altıaylıq erkək dovşanların öyrəndiyimiz beyin şöbələrinin toxumalarında,
prenatal inkişafın rüşeym dövründə etanolun yüksək dozasının təsirinə məruz
qaldıqdan sonra normaya nisbətən xeyli aşağı düşür. Belə ki, QDK fermenti-
nin f
əallığı mövcud şəraitdə beyin yarımkürələri qabığının toxumalarında
47
17%, beyincikd
ə 15%, beyin sütununda 28%, hipotalamusun toxumasında isə
15% azalmışdır. Göründüyü kimi, fermentin fəallığı müvafiq şəraitdə beyin
sü
tununun toxumasında xeyli azalır (28%), nəinki digər 3 beyin şöbələrinin
toxumalarında (müvafiq olaraq 17, 15, 15%) aşağı düşür. Eyni şəraitdə
QAYT-T fermentinin f
əallığı isə beyin yarımkürələri qabığının toxumalarında
18%, beyincikd
ə 34%, beyin sütununda 35% və hipotalamusun toxumasında
da,
əksinə, normaya nisbətən yenə də 36% yüksəlir. Məlum olmuşdur ki, eyni
şəraitdə QAYT-T fermentinin fəallığı ən çox beyin sütununda və hipotalamus-
da yüks
əlmiş, normaya nisbətən beyin yarımkürələri qabığında xeyli azalma
(18%) getmişdir.
Aparılan təcrübələrin nəticələri göstərdi ki, altıaylıq erkək dovşanların
t
ədqiq edilən beyin şöbələrinin (baş-beyin yarımkürələrinin qabığı, beyincik,
beyin sütunu v
ə hipotalamusun) toxumalarında kontrolda, mediator təbiətli
amin
turşularının (QAYT, Qlu, Asp) miqdarı və QAYT-ın mübadiləsində
iştirak edən QDK və QAYT-T fermentlərinin fəallığı eyni dərəcədə paylanma-
yıb. Güman etmək olar ki, bu cür paylanma QAYT-, Qlu- və Aspergik neyron-
la
rın həmin beyin şöbələrindəki mövcud olan sayları və beyin şöbələrinin
yerin
ə yetirdikləri funksiyalarla əlaqədardır.
Atıaylıq erkək dovşanların öyrənilən beyin şöbələrinin toxumalarında
prenatal onto
genezin rüşeym dövründə etanolun yüksək dozasının xroniki tə-
sirind
ən sonra QAYT-ın miqdarının azalması və sərbəst aminturşularının (Qlu
v
ə Asp) miqdarlarının normaya nisbətən artması və digər tərəfdən QDK fer-
mentinin f
əallığının normaya nisbətən aşağı düşməsi və QAYT-T-nin fəallı-
ğının yüksəlməsi, onu deməyə əsas verir ki, bir tərəfdən bu şəraitdə beyin şö-
b
ələrinin toxumalarında QAYT-ın azalması, bir tərəfdən onun sintezinin azal-
ması (QDK-nın fəallığının aşağı düşməsi hesabına), digər tərəfdən isə onun
parçalanmasının və udulmasının (QAYT-T fermentinin fəallığının yüksəl-
m
əsinin) nəticəsidir (3,13). Eyni zamanda müvafiq beyin şöbələrinin toxuma-
larında sərbəst Qlu və Asp-nin miqdarları da, QAYT-ın əksinə olaraq, beyin
şöbələrinin toxumalarında artır. Görünür, bu şəraitdə tədqiq olunan amin-
turşularının miqdarı onların amidlərinin (qlutamin və asparaginin) çevrilməsi
hesabına və digər alternativ yolla QAYT-ın parçalanaraq, həmin aminturşu-
larına çevrilməsi hesabına baş verir (6). Altıaylıq erkək dovşanların prenatal
on
togenezin rüşeym dövründə etanolun yüksək dozasının xroniki təsirinə mə-
ruz qaldıqdan sonra onların beyin şöbələrinin toxumalarında QAYT-ın miqda-
rının normaya nisbətən və sərbəst Qlu və Asp-nin miqdarlarının isə əksinə art-
ma
sı MSS-də oyanma prosesinin ləngimə üzərində üstünlüyünə səbəb olur.
M
əlumdur ki, cinsi yetişkənlik dövründə erkək heyvanların qan plazmasında
androgen hormonların miqdarı artır, digər tərəfdən bu hormonların artması
beyin şöbələrində QAYT-ın miqdarını və QDK-nın fəallığını aşağı salır və
Qlu v
ə Asp-nin miqdarlarını isə əksinə artırır (1,5,8). Güman etmək olar ki,
altıaylıq heyvanların prenatal ontogenezdə etanolun yüksək dozasının xroniki
t
əsirinə məruz qalmasından sonra, bu heyvanların orqanizmində müqavimət
48
qüvv
əsi də bir qədər aşağı düşür və QAYT-ın qoruyucu və kompensator funk-
siyası da zəifləyir və nəticədə Qlu və Asp-nin miqdarlarının artması MSS-də
oyanma prosesinin yüks
əlməsinə gətirib çıxarır. Görünür ki, boğazlığın rü-
şeym dövründə etanolun yüksək dozasının xroniki təsirinə məruz qalmış döl-
l
ərin doğulduqdan sonra cinsi yetişkənlik dövrünə qədər keçdiyi müddət ərzin-
d
ə beyində gedən neyrokimyəvi proseslərin inkişafında istər aksonların mie-
linl
əşməsi dövründə, istərsə də sonrakı müddətlərdə etanolun mənfi təsiri
qalmaqda davam edir.
ƏDƏBİYYAT
1.
Rüst
əmov D.K. Postnatal ontogenezdə beynin müxtəlif strukturlarında qamma-aminyağ
turşusu mübadiləsinə cinsiyyət hormonlarının təsiri: Tibb elm.nam. ... dis. avtoreferatı,
Bakı, 2007, 19 s.
2.
Анохина И.П. и др. Некоторые биологические механизмы врожденной предраспо-
ложенности к алкоголизму // Физиол. журн. им. И.М.Сеченова, 1992, №12, c.30-38.
3.
Лакин Г.Ф. Биометрия. М.: Высшая школа, 1990, 325 с.
4.
Лебедев А.А., Мешеров Ш.К., Шабанов П.Д. Нейрохимические механизмы подкре-
пления, активируемые этанолом. Проблемы психофизиологии // Межвузовск. сб.
научн. труд. Ставропольского гос. ун-та, 2003, c. 79-87.
5.
Микаилова С.А., Фараджев А.Н., Сафаров М.И. Обмен ГАМК в митохондриальных
фракциях структур ЦНС в постнатальном онтогенезе при воздействии на организм
этанола // Ж. эксперим. и клин. медицина. Тбилиси, 2009, №10, с.36-42.
6.
Нилова Н.С. Аммиак и ГАМК-трансаминазная активность ткани головного мозга //
Докл. АН СССР, 1966, №2, c.483-486.
7.
Салимов Р.М. и др. Быстрая толерантность к этанолу и добровольное употребление
больших доз по весу мозга // Ж. высш. нервн. деят. 2003, 53, 1, c.100-106.
8.
Сафаров М.И. Обмен гамма-аминомасляной кислоты в развивающемся мозге при
экстремальных состояниях организма. Баку: Азернешр, 2008, 210с.
9.
Сытинский И.А. Биохимические основы действия этанола на центральную нервную
систему. М.: Медицина, 1980, 191 с.
10.
Козлов Э.А. Алиев Т.В. Количественное определение свободных аминокислот в
тканях головного мозга белых крыс методом электрофореза и хроматографии на
бумаге // Укр. биохим. журн., 1972, т.44, №2, с. 263-267.
11.
Shatunova N.F., Sytinsky I.A. On the intracellular localization of glutamate decarbox-
ylase and gamma-aminobutyric acid in mammalian brain // J. Neurochem., 1964, v.11,
p.701-708.
12.
Sytinsky I.A., Priyatkina T.N. Effect of certain drugs on gamma-aminobutyric acid sys-
tem of central nervous system // Biochem.
Pharmacol., 1966, v.115, №1, p.49-57.
13.
Roberts E., Frankel S.
γ-aminobutyric acid in brain, it formation from glutamic acid //
Biol.Chem., 1950,
v.184, №1, p. 55-61.
14.
Vasconcelos S.M.M., Cavalcane R.A., Aguiar L.M.V., Sausa F.C.K. et al. Effect of
chronic ethanol treatment of monoamine levels in rat hippocampus and striatum. Braz. J.
Med. and Biol.Res. 2004, 37, 12, p.1839-1846.
49
ВЛИЯНИЕ ВНУТРИУТРОБНОЙ ХРОНИЧЕСКОЙ ИНТОКСИКАЦИИ
ЭТАНОЛОМ В ВЫСОКОЙ ДОЗЕ НА МЕТАБОЛИЗМ ГАМК
В ТКАНЯХ СТРУКТУР ЦНС ШЕСТИМЕСЯЧНЫХ ЖИВОТНЫХ
И.А.МАМЕДОВА, А.Н.ФАРАДЖЕВ
РЕЗЮМЕ
Установлено, что при внутриутробном хроническом воздействии высокой дозы
этанола в тканях ЦНС (коры больших полушарий мозга, мозжечка, ствола мозга и
гипоталамусa) 6-месячных кроликов-самцов происходит уменьшение содержания
ГАМК, понижение активности фермента ГДК и увеличение содержания свободных Глу
и Асп, повышение активности фермента ГАМК-Т. Вероятно, наблюдаемые изменения в
обмене ГАМК в тканях структур ЦНС больше всего связаны с повышением уровня анд-
рогенных гормонов в плазме крови у 6-ти месячных кроликов-самцов. Возможно, что
внутриутробное хроническое воздействие высокой дозы этанола влияет на активный
центр ферментов, участвующих в обмене ГАМК – ГДК и ГАМК-Т и тем самым проис-
ходят наблюдаемые изменения в обмене ГАМК в указанных условиях.
Ключевые слова: этанол, глутамат, аспартат, 4-аминобутират
:
2-
оксоглутарат
аминотрансфераза, глутаматдекарбоксилаза, метаболизм, хронический, фермент.
EFFECTS OF IN UTERO CHRONIC ETHANOL INTOXICATION IN
THE HIGH DOSE ON GABA METABOLISM IN THE CNS
STRUCTURES OF SIX-MONTH-OLD ANIMALS
I.A.MAMMADOVA, A.N.FARAJOV
SUMMARY
It is found out that administration in utero to chronic high doses of ethanol in six-
month-old male rabbits in the CNS tissues (cerebral cortex, cerebellum, brain stem and hypo-
thalamus) leads to a decrease in GABA, inhibition of GAD activity and an increase in free Glu
and Asp, and GABA-T activity. Probably, the observed changes in the GABA metabolism in
the CNS structures are mostly associated with higher levels of androgenic hormones in the
blood plasma of 6-month-old male rabbit. It is possible that chronic prenatal exposure to high
doses of ethanol affects the active site of enzymes involved in GABA metabolism - GAD and
GABA-T and so is observed changes in the GABA metabolism in these conditions.
Key words: ethanol, glutamate, aspartate, glutamate decarboxylase, 4-aminobutyrate
transaminase, metabolism, chronic, enzyme
Redaksiyaya daxil oldu: 04.12.2012-ci il
Çapa imzalandı: 14.02.2013-cü il
Dostları ilə paylaş: |