Barter iŞlemleri ve muhasebeleşTİRİlmesi



Yüklə 96,61 Kb.
tarix27.03.2018
ölçüsü96,61 Kb.
#34922



BARTER İŞLEMLERİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ



Dr. S.Burak ARZOVA

Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO,

Öğretim Görevlisi


  1. GİRİŞ

İşletmelerin temel amaçları, ürettikleri ya da sattıkları mal, mamul ya da hizmetleri en düşük maliyetle üretmek ve en düşük maliyetle pazara sürmektir. Değişen ekonomik koşullar ve işletmelerin değişime uyma çabaları işletmelerin kaynak yaratma çabalarında da değişime neden olmaktadır. Küreselleşmenin getirdiği vazgeçilmez olgu ise rekabettir. Özellikle ekonomik kriz anlarında paranın maliyeti daha da artmakta ve ticarette yapılan alım ve satımlar için nakit para kullanımı tercih edilmemektedir. Öte yandan piyasa faiz koşullarında meydana gelen değişme, alım-satımın vadeli olması durumunda faiz oranları yoluyla maliyeti şişirmektedir. Bu iki sarmal içinden çıkış yolu olarak, alım-satımın para yerine mal takası ile gerçekleştirildiği, sistemde faizin yer almadı BARTER bir alternatif finansman tekniği olarak düşünülebilir.

Bu çalışmanın amacı; takas olarak kullanımı itibariyle insanlık tarihi kadar eski olan ancak bir sistem olarak düzenlenip, mal ve hizmetlerin temininde kullanılması çok kısa bir geçmişe sahip olan barter işlemlerini işleyişi ve temel özellikleri ile tanıttıktan sonra, öneri hesaplar yoluyla muhasebeleştirme sorununa bir çözüm sunmaktır.

  1. TANIM, KAPSAM VE KONUYLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR


Barter en basit anlamıyla ‘Takas’ ya da ‘Değiş-Tokuş’ olarak tanımlanabilmektedir. Barter için daha kapsamlı bir kapsamlı bir tanımlamaysa, bir işletmenin satın aldığı mal ya da hizmetin bedelini kendi ürettiği ya da sahibi olduğu mal ya da hizmetle ödemesi olarak verilebilir1.

Barter her ne kadar en basit ifadeyle ‘Takas’ olarak adlandırılsa bile, barter sisteminin içeriği dolayısıyla sadece takas olmaktan çok daha ötede bir kavramdır. Barter; çok sayıda alıcı ve satıcının birarada karşı karşıya geldiği bir geniş pazar olmasının yanı sıra bu alıcı ve satıcıları belli kurallar çerçevesinde ve belli kriterlere göre bir araya toplayan, alıcı ve satıcının karşılıklı ilişkilerine düzenleme getiren, hem alıcının hem de satıcının haklarını ve sorumluluklarını belirleyen bir sistemdir. Bu nedenle barter sistemi salt bir takas işlemi değildir. Barter; alıcı ve satıcının mevcut ekonomik şartlarda en iyi koşullarda pazar bulup, alış verişlerini bu pazarda yapmalarını sağlayan, belirli niteliklere sahip kişi ya da kurumların üye olabildiği ya da sistemden yararlanabildiği bir alış-veriş kulübüdür2.

Barter ticareti her ne kadar iki işletmenin karşılıklı takas yapmaları şeklinde algılansa da, gerek alternatiflerin az olması gerekse de ihtiyaçların karşılanma imkanının kısıtlı olması nedeniyle işletmeler arasındaki bir organizasyon olmaksızın bir işletmenin ürettiği mamul ya da hizmet karşılığında ihtiyacı olan bir mal ya da hizmeti almak isteyen diğer bir işletmenin ihtiyacı olan söz konusu bu mal ya da hizmeti bulması çok zor olmaktadır3.

Barter uluslar arası ticarette ‘Mal Takası’ anlamında kullanılmaktadır. Ancak, burada takas yapan oyuncuların sayısı, sadece bir alıcı ve sadece bir satıcıdan ibaret değildir. Yüzlerce ve hatta binlerce kişi kendi ihtiyaçları doğrultusunda mal ya da hizmet alım ya da satım talebinde bulunur. Barter sisteminde bu talep sahipleri oyuncular olarak adlandırılırlar. Barter, bu oyuncular arasında en uygunu en uygun olanıyla eşleştiren bir ‘eşleştirici’ dir4.

Barter; para vermeden alış veriş imkanı tanıdığından dolayı işletmeler için bir finansman tekniğidir. İşletmelerde finansman yükünün hafifletilmesi, işletmenin sattığı mal ya da hizmetin girdi maliyetinin düşürülmesi anlamındadır. Barter finansman tekniği, diğer finansman tekniklerinden farklı olarak girdi maliyetini en aza indiren bir tekniktir. Çünkü barter sistemiyle finansman; mal ve hizmet alımında para ve paranın yükü olan faizle değil, mal ya da hizmete karşılık mal ya da hizmetle ödemektir. Sistem yoluyla karşı karşıya gelen alıcı ya da satıcı, talepte bulundukları mal ya da hizmetin temini için faiz yüküne katlanmazlar. Aynı mal ya da hizmeti kredi kullanmak yoluyla satın almak istediklerinde ise, kredilendirdikleri tutar kadar faiz yüküne katlanırlar. Oysa barter sisteminde ‘faiz’ yoktur.

İşletme eğer aynı mal ya da hizmeti elindeki mevcut nakdi ile almak isterse, paranın alternatif maliyeti vardır. Yani işletme elinde bulundurduğu nakit parayla ‘henüz satın almış olduğu mal ya da hizmeti satın almasaydı aynı parayla hangi mal ya da hizmeti satın alacakdıysa’ bu paranın alternatif maliyetidir. İşletme elinde ‘atıl’ olarak tuttuğu ve bir şekilde pazara arz edemediği mal ya da hizmeti kullanmak yokuyla almayı talep ettiği mal ya da hizmet için nakit para kullanmaz ya da yapacağı ödemenin sadece bir kısmını nakit ile karşılar.

Böylece elindeki mevcut nakdini ya diğer verimli gördüğü bir alanda kullanır ya da elindeki nakit para talep ettiği mal ya da hizmetin tamamını karşılamaya yetmiyorsa, bir kısmını almak yerine ‘para + mal ya da hizmet’ yoluyla talebinin tümünü karşılar.

Günümüzde bu uygulamaya özellikle futbolcu transfer dönemlerinde sıklıkla rastlanmaktadır. Göreceli olarak küçük olarak adlandırılan kulüpler, yetiştirdikleri oyuncuları yüksek fiyatlarla büyük kulüplere satmak istemektedirler. Büyük kulüpler ise, hem amaç hem de gider türleri itibariyle küçük kulüplerden farklılık gösterdiklerinden, ellerindeki bütün mevcut parayı bir oyuncunun transferine harcamak istememektedirler. Bu aşamada satıcının talebi ‘nakit para’ iken, alıcının bu alış veriş için ödenecek nakit parası bulunmamaktadır. Bu esnada karşılıklı olarak talebin ya da ihtiyacın karşılanması esas alınır. Büyük takım küçük takıma, futbolcu + nakit para önererek hem elindeki atıl kapasiteyi ya da diğer bir değişle artık mevcut kadro şartları içinde kendisinden yararlanılması düşünülmediği futbolcusunu kendine yer bulabileceği bir başka takıma teklif etmekte hem de istediği futbolcu için elindeki tüm nakdi kullanmamış olmaktadır. Bu sayede büyük kulüp bu transferin bu şartla gerçekleşmesi yoluyla, ihtiyacını gidermiş, elindeki atıl kapasiteye yeni fırsat yaratmış ve bütün parasını harcamamış olmaktadır. Küçük takım ise, para + futbolcu elde ederek, hem parasal olarak güçlenmiş hem de takıma yeni bir oyuncu katarak kaybettiği futbolcusunun yerini aynı ayarda olmasa bile doldurabilmiş olmaktadır5.

Barter finansmanını kullanan işletmeler akla gelebilecek her türlü ihtiyacını bu sistemle karşılayabilirler. Örneğin, oto yedek parçaları üreten bir firma, firmasının muhasebe gibi bilgi işlem sistemini yenileyebilir. Bir turizm seyahat acentası, ofisinin mobilyalarını bilgisayar şirketi bayi toplantısını düzenlemek suretiyle sistemdeki mobilya üreten bir firmadan karşılayabilir6.

Barter sisteminin kalitesi üye firmaların çokluğu ile doğru orantılı olmaktadır. Çünkü, üye firma sayısı arttıkça, pazara sunulan mal ya da hizmet yelpazesi genişlemektedir.

Barter organizasyonun asıl görevi ise, bu sistemde ‘çöpçatanlık’ ya da diğer bir değişle arz talebi ile birleştirmektedir.

  1. BARTER SİSTEMİNDE TARAFLAR



BARTER FİRMASI: Barter sistemini organize eden ve işleten kurumdur. Üyelerin barter sisteminden yararlanma şekil ve esaslarını belirler. Üyelerin cari hesaplarını tutar. Üyeler arasında bilgi akışını sağlayacak iletişim sistemini oluşturur. Diğer bir değişle, mal ve hizmetlerin alıcı ve satıcılarını karşılaştırır. Barter firmaları gelirlerini genellikle, yapılan işlemlerin tutarı üzerinden hesaplanan komisyon üzerinden elde etmekte ve ayrıca üyelerinden sisteme giriş ücreti ile aylık ve yıllık aidat talep edebilmektedirler. Barter firmaları değişik örgütlenme modellerinde kurulmuş olabilir. Firmanın merkezi bir yönetim yerinin yanı sıra şube ve bayileri de bulunabilir. Sistemin pazarlanması ve daha çok üye katılımı için franchising anlaşmaları kapsamında çalışan brokerlar da kullanılmaktadır. Barter firmasıyla yapılan sözleşmelerin kapsamına ve faaliyet gösterilen ülkenin kanunlarına göre; barter firmasının üyelerinin taahhüdünü yerine getirmemesi ve barter firmasının, yapılan işlemlerden doğacak sorumluluğu değişiklik gösterebilmektedir7.

ÜYE: Barter sistemine dahil olmayı kabul eden ve bu kabul beyanını yazılı olarak barter firmasına sözleşmeyle bildiren, bu sözleşme uyarınca sistemin getirdiği kurallara uyacağını taahhüt eden ve sisteme dahil olmak için barter firmasının belirlediği giriş ücreti, aylık ve yıllık aidatları zamanında ödeyen herhangi bir işletmedir. Üyeler bazen belirli bir süre için sisteme dahil olmakta, bazen ise yalnızca bir işlem için üye olabilmektedirler.

Üye firmalar, mal arz ve taleplerini barter firmasına bildirmek zorundadırlar. Barter firmaları da internet yoluyla talebi ya da arzı, diğer firmalara bildirir. Bu sayede firmaların, oluşturmuş olduğu arz ve talep bilgi bankası meydana gelmektedir. Sisteme üye olan her firma, kullanıcı adı ve parola yoluyla internet üzerinden diğer firmaların arz ve taleplerine ulaşabilmektedir8.

Üyelik, barter pazarındaki arz ve talep bilgileri doğrultusunda, barter firması tarafından planlanır. Barter firması; bu plana uygun olarak üye kayıtlarını sektörlere ve bölgelere göre sınırlandırır.

Üyelerden gelen taleplerin birikmesiyle ortaya çıkan bilgi bankası yoluyla, piyasa yeni bir mamul çıkarmayı planlayan üye firma9;



  • Bu mamulle ilgili bir talep olup olmadığı,

  • Talebin kimden geldiği,

  • Bu talebe karşılık kimlerin arz bildirdiği,

  • Satışın kaça yapıldığı,

  • Barter oranı,

  • Tekrar satış yapılıp yapılmadığı,

  • Talebin sürekliliği, azalıp artışı,

  • Renk, model, marka gibi değişikliklerin yoğunluğunu öğrenmektedir.
  1. BARTER SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ


Barter sisteminin işleyişi pratikte aşağıdaki gibi olmaktadır10:

  1. Barter sistemine dahil olmak isteyen firma, yıllık üyelik bedelini nakit olarak ödeyerek, kendisinden istenen belge ve evrakları sistem danışmanına ya da barter firmasının genel merkezine teslim eder. Barter firmasının müşterisinden istediği belge ve evraklar birinden diğerine farklılık gösterebileceği gibi genelde aşağıdaki gibidir:

  • Son yıla ait vergi levhasının fotokopisi,

  • Şirket kuruluş gazetesi,

  • İmza Sirküleri,

  • Ticaret Odası Faaliyet Balgesi,

  • Sanayi Odası Kapasite Raporu,

  • İş Merkezi Tapu Fotokopisi,

  • İşyeri Kira Sözleşmesi (Kendine ait işyeri olmayanlar için),

  • Onaylı Bilanço ve Gelir Tabloları,

  • Şirket Faaliyetlerini Anlatan Tanıtım Yazısı,

  • Arz Bildirim Formu,

  • Talep Bildirim Formu

  1. İstenen belge ve evraklar tamamlandıktan ve sözleşme imzalandıktan sonra barter firması, başvuran şirkete kendi belirlediği süre içinde işlem yapma yetkisi verir. Sadece sözleşme imzalamış olmak, barter sisteminde işlem yapmak için yeterli olmamaktadır.

  2. İşlem yapma yetkisi alan üyeye barter firması bir cari hesap açar. Bu cari hesap yoluyla barter firması, üyesinin barter sisteminde gerçekleştirdiği alım ve satım işlemlerinin bedellerini USD (Amerikan Doları), DM (Alman Markı), EURO (Avrupa Birliği’ne Dahil Ülkelerden oniki adedinin oluşturduğu bölgede kullanılan Avrupa Ortak Para Birimi) cinsinden cari hesapta muhasebeleştirir.

  3. Barter firması üyelerine, sisteme ait barter çeki, arz bildirim formu, talep bildirim formundan oluşan faaliyetlerde kullanılacak belgeleri teslim eder ve kendisine barter işleminde yardımcı olması için bir müşteri temsilcisi (Broker) tahsis eder.

  4. Üyenin, satmak istediği mal ya da hizmetlere ait bilgiler barter firmasının arz listesine; barter pazarından almak istediği ihtiyaçlarına ait bilgiler barter firmasının talep listesine, barter firması tarafından kaydedilir. Barter firması, bu arz ve taleplerin diğer üyeler tarafından görünmesini sağlar. Bunun için bütün üye firmaların internet üzerinden yapılacak bu bildirimi görmeleri için yeterli bilgisayar donanımlarının ve internet bağlantılarının olması gerekmektedir.

  5. Üye firma satışa ilişkin bildirdiği mallarını istediği zaman artırma, azaltma ya da değiştirme hakkına sahiptir. Ancak, barter firması ile imzalamış olduğu sözleşme hükümleri bu hak için çeşitli sınırlamalar getirebilir. Barter şirketinin bu değişiklik talebini onayladıktan sonra, söz konusu değişiklik yeni haliyle işlerlik kazanır. Bazı sözleşme şartları uyarınca; değişikliği barter firmasına bildirmeyen işletmenin üyeliği feshedilebilmektedir.

  6. Üye firma, mallarını barter sisteminden talep geldiği zaman, alıcı firma ile birebir görüşerek fiyat, kalite, miktar ve teslimat şartlarında anlaşır. Sattığı mal ya da hizmet bedeli karşılığı barter şirketine ait barter çekini kabul ederek malın TL Bedeline denk düşen USD karşılığı barter sisteminden alacaklı olur. Barter sistemi ile mal ya da hizmet satan üye, alacağını, barter pazarında satışa sunulan mal ya da hizmetlerden satın alarak tahsil eder. Barter firması, üyenin alacağını barter pazarında satılan mamulleri ya da hizmetleri satın alarak tahsil etmesinde garantör firmadır. Üyenin barter firması garantörlüğünde barter sistemi ile satış yapması, yaptığı her satışta barter firmasının genel merkezinden satış kodu alması şartına bağlıdır. Satış kodu almaksızın üyenin yapmış olduğu satışta barter firması garantörlük yapmamaktadır.

  7. Barter firması, üyesinin barter sistemi ile mal ya da hizmet satın alması için, üyesine satın alma kredisi açar. Üyenin barter sisteminde yaptığı satıştan doğan alacağı; satın alma kredi limiti anlamındadır. Üye, alacak miktarı kadar barter pazarından mal ya da hizmet satın alabilir. Bazı barter firmaları üyesinden, doğrudan işleme başlamadan önce teminat mektubu isteyip, bu teminat mektubu tutarında kredi limiti açarken bazıları, eğer üye yaptığı satış bedelinden daha fazla değerde mal ya da hizmet alım yapmak istiyorsa teminat ister. Teminat mektubu ve gayri menkul ipoteği teminatı, genel kabul görmüş teminat türleridir.

  8. Barter firması üyeye, barter pazarından satın aldığı ve karşılığında borçlandığı her mal ya da hizmetin bedelini, satın aldığı tarihten itibaren barter sistemi ile ödemesi için sözleşmede hükme bağlanan süre kadar vade tanır. Bu vade genellikle dokuz (9) ila oniki (12) aydır. Üye, satın aldığı mal ya da hizmet bedelini dokuz ya da oniki aylık vadede barter sistemine satarak ödemezse; borcunu , bu ayların sonunda (vade sonunda) bir seferde nakit olarak ve yabancı para cinsinden belirlenen borç, geçen her ay gecikme faizi ile birlikte ödenir. Ancak bazı barter firmaları, üyesi firma barter kredisi kullanmak için kendisine teminat vermiş, buna istinaden satın alma kredisi limiti oluşturulmuş ve üyesi de eğer bu şekilde satın aldığı mal ya da hizmeti, sözleşmede belirlenen en geç süre sonunda bir seferde nakden ödemişse, bu durumda söz konusu bu işlem için komisyon almayabilir. Eğer böyle bir durum söz konusu ise, barter şirketi, üyesi ile imzalamış olduğu sözleşmede bunu mutlaka belirtir.

  9. Üye firmaların barter sisteminde yaptıkları alım ve satım işlemlerinde mal ya da hizmetlerin fiyatının makul olduğunu, mamul kalitesini, teslimat süresini, mamule ilişkin miktar bilgilerinin uygunluğunu kendi serbest iradeleri ile değerlendirerek karar verirler. Barter firmasının tahsis ettiği broker, bu belirlemelere etki yapmaz ve kendi belirlediği şartlara uymaya zorlayamaz.

  10. Barter organizasyonunda üye firmalar (alıcı ve satıcı), mal ya da hizmetin fiyatından, kalitesinden ve diğer özelliklerden tamamen kendileri sorumludur. Bunlardan doğan sorumluluk barter firmasını bağlamamaktadır. Ayrıca; alıcı ve satıcı arasında ortaya çıkabilecek herhangi bir sorunda barter şirketi ne alıcı ne de satıcı aleyhine ya da lehine taraf olmamaktadır.

  11. Barter sisteminde gerçekleşen alım ve satım işlemleri için barter firmasının düzenlediği barter çekleri kullanılmaktadır. Alım-satım işlemlerinde alıcı firma satıcı firmaya barter firmasının çekini düzenleyerek verir. Bu çek üzerinde USD, DM ve EURO cinsinden bedeli, satış tarihi, satış yetki kodu, alıcı ve satıcı firmaların cari hesap kodları ile imza ve kaşeleri yer alır. Satıcı firma ise bu barter çekini, sözleşmede belirlenen süre içinde barter firmasına ulaştırır. Barter sisteminde gerçekleştirilen alış ya da satış işlemlerinin TL değeri sistemde hangi yabancı para kullanılıyorsa onun TCMB efektif satış kuru ile belirlenir.

  12. Barter firması, bu alım ve satımları cari hesaplarda, sistem için belirlenmiş yabancı para cinsinden tutar ve cari hesabı hareket gören üyesine belirli aralıklarla hesap özeti gönderir. Hesap özetini alan üyenin eğer bu hesap hareketine itirazı varsa, sözleşmede belirlemiş süre içinde barter firmasına yazılı olarak başvurmak suretiyle itiraz eder.

  13. Üye firma, kendine yeni ortak alınması, üçüncü kişiler tarafından kendisine açılan dava ve takipler ile yönetimi etkileyebilecek her türlü gelişmeleri barter firmasına bildirir.

  14. Üye firma, uluslar arası barter örgütü IRTA’nın belirlemiş olduğu ahlak kurallarına işlemlerinde uymak zorundadır.
  1. BARTER SİSTEMİ VE CARİ HESAP

Barter firmaları, üyelerine ait olacak ve borç tutarlarını cari hesap sözleşmesine göre tutmaktadırlar.

Cari hesap, Türk Ticaret Kanunu’nun 87.Maddesi’nde aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:

‘İki kimsenin para, mal, hizmet ve diğer hususlardan dolayı birbirlerindeki alacaklarını ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem zimmet ve matlup (borç ve alacak) şekline çevirerek hesabın kesilmesinden çıkacak bakiyeyi isteyebileceklerine dair bulunan mukaveleye cari hesap mukaveleri denir’

Diğer taraftan, aynı maddenin ikinci fıkrasında, bu mukavelenin yazılı olmadıkça muteber olmayacağı hususu hüküm altına alınmıştır.

Hesap mukavelesinin hükümleri ise, Borçlar Kanunu’nun 115. Maddesi ile 122. Maddesinin 3. Fıkrası hükümleri mahfuz kalmak üzere T.T.K.’nun 88. Maddesinde düzenlenmiştir11.

Muhasebe bilimi yazarlarına göre ‘Cari Hesap’; ‘ gerçek ve tüzel kişilerin........bir faize tabi olan para hareketlerinin izlendiği hesap’tır. Bu tanım özde doğru olabilir. Ancak tanımın pek sade ve dar bir tanım olduğu da ortadadır.

Esasen, cari hesap’ta faize tabi olmayan para hareketlerinin izlenmesi de mümkündür. Kendisine özgü hesap hareketlerinin, belli koşulların gerçekleşmesine bağlı dönemsel verilerin, münhasıran tarafları bağlayıcı iç, ve taraflar ile üçüncü şahısları bağlayıcı dış olmak üzere iki muhasebesi vardır. Eş ifade ile cari hesap’ın bir iç ve bir de dış muhasebesi bulunmaktadır.

Bu çerçevede Cari Hesap kendi özgün yapısı içinde yer alan hesap dönemleri, dönemlere göre ortaya çıkan hesap bakiyeleri, faizin uygulanış biçim ve tekniği, ticari senetlerin hesaba intikal ve hesaptan çıkışları öncelikle taraflar yönünden hüküm ve sonuçlar doğurur. Bunun için taraflarca uygun görülecek muhasebe yöntem ve kayıt tekniğinin uygulanması gerekli ve yeterlidir. Ne var ki, Cari Hesap ve verilerin üçüncü şahıslara etkili olabilmesi, bunların muhasebenin temel ilke kurallarına uygun olarak ilgili tüm kayıtlara yansıtılmış olmasına bağlıdır. Diğer bir değişle, muhasebenin temel ilke ve kurallarına uygun olarak tutulması zorunlu defter ve kayıtlara yansıtılan cari Hesap sonuçları, üçüncü şahıslar yönünden de hüküm ve sonuçlar doğurmaktadır. Öyle ise Cari Hesap; iş ve hizmet ilişkisinden kaynaklanan borç ve alacak bakiyesi para hareketlerinin izlendiği özgün bir hesap türüdür12.

Bu tanıma göre Cari Hesabın özellikleri aşağıdaki gibidir:



  • Bir dış muhasebesi vardır. Genel muhasebenin temel ilke ve kurallarına göre yürütülen dış muhasebenin verileri, cari hesabın tarafları ile birlikte üçüncü kişiler yönünden de sonuç ve etkiler doğurur.

  • Bu haliyle cari hesap, özgün bir hesap türüdür.

  • Borç ya da alacak artığı paralar izlenir.

  • Özgün hesap dönemleri vardır.

Cari hesabın dönemsel bakiyeleri, belli koşullarda tarafları bağlayıcı nitelik kazanmaktadır.

  1. BARTER İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ




V.1. GENEL AÇIKLAMA ve HESAP PLANI OLUŞTURULMASI

Barter sisteminde oluşan ticari işlemlerin muhasebeleştirilmesini; barter sistem işleticisi firma, barter sisteminde mal ya da hizmet satan firma ve barter sisteminde mal ya da hizmet satın alan firma açısından ayrı ayrı incelemek gerekmektedir.



A. Barter Sistem İşleticisi Firma Açısından

Barter sistem işleticisi firmanın ana faaliyet konusu barter sisteminin işletilmesidir. Bu nedenle barter firmasına, barter sisteminde alım ya da satım yapan firmalar tarafından ödenen komisyon ücreti, barter firması için hizmet satışı iken, alım ya da satım yapan işletmeler için komisyon gideridir. Barter firması, sistemde alım ya da satım yapan firmaların birbirleri ile olan ilişkilerini takip eder. Ancak bu takip barter firması için bir mal/hizmet girdisi ya da mal/hizmet çıktısı yaratmamaktadır. Barter firması her hangi bir karışıklığa meydan vermemek, diğer bir değişle sistemin iyi işletilmesini sağlamak amacıyla bu ilişkileri kontrol etmek istemektedir. Barter firması bu takip için 900 Numaralı İstatistik Hesaplarından yararlanmaktadır.

Öte yandan; barter sisteminde tahsil edilemeyen alacaklar için barter firmasının şüpheli alacak karşılığı ayırması mümkün değildir. Bunun nedeni, bu alacakların barter firmasının değil, sistemden alacaklı olan üyelere ait bir alacaktır. Dolayısıyla bu alacak barter firmasının ticari kazancının tespitinde daha önce gelir yazılmamıştır. Barter firması alacaklı olan bu üyeler adına bu alacağın tahsilini sağlamaktadır. Ancak bu alacaklar herhangi bir üyeye ait bir alacak da değildir. Sistemden alacaklı olan tüm üyelere ait bir alacaktır. Sistemden alacaklı olan üyelerin alacakları da barter firmasının garantisi altındadır. Ayrıca sistem üyelerinden herhangi birinin borcunu ödememesi halinde diğer üyeler arasında mal ve hizmet alışverişi yoluyla her üye alacağını tahsil etmektedir. Barter sistemi, barter firmasının sorumluluğu ve denetimindedir. Üyelik sözleşmesi gereğince sistemden olan alacaklar barter firmasının garantisindedir. Bu nedenle sisteme borçlu olan bir üyenin borcunu ödememesi, sistemden alacaklıları etkilememektedir. Borcunu ödemeyen üyenin borcu, barter firması tarafından sistemden alacaklıların tüm alacaklarını mal ve hizmet satın almak suretiyle tahsil etmeleri nedeniyle dolaylı olarak ödenmektedir. Bu ödeme de barter firmasının yükümlülüğüne dayanmaktadır. Barter sisteminde herhangi bir üyeden tahsil edilmeyen alacaklar barter firması tarafından üstlenilmektedir. Barter firmaları üstlendikleri bu alacakları, GVK’nun 40/3 maddesi hükmü gereğince gider yazabilirler13.

B. Satış Yapan Firma Açısından

Barter sistemine satım yapan firma tek bir firmaya ya da birden fazla firmaya satım yapar ve satış tutarının değer kaybına uğramaması için bu tutarı sistemde kullanılan para cinsine çevirir.



C. Satın Alan Firma Açısından

Barter sisteminde alım yapan firma, satın aldığı tutarda mal ya da hizmeti, sisteme satmayı ya da bunun bedelini 9 ila 12 ay sonunda bir seferde ödemeyi taahhüt eder. Burada temelde iki kavram ortaya çıkmaktadır:



  1. Satın alınan mal ya da hizmet bedeli kadar mal ya da hizmetin sisteme 9 ya da 12 aya kadar satılması diğer bir değişle firmanın mal ya da hizmetlerine müşteri bulması,

  1. söz konusu bu 9 ya da 12 aylık sürede, satın aldığı tutarın tamamı üzerinden tek bir firmaya satım yapabilir,

  2. söz konusu bu 9 ya da 12 aylık sürede, satın aldığı tutara ulaşıncaya kadar değişik firmalara çeşitli aralıklarla satış yapabilir.

  1. Satın alınan malın bedelinin 9 ya da 12 ay sonunda bir seferde ödenmesi.

THP’da, barter işlemlerinin kayıtlanması için kullanılması önerilen hesaplar aşağıdaki gibidir:

100

KASA

102

BANKALAR


120

.01


ALICILAR

Barter’lı İşlemler



124


BARTER SİSTEMİ ALACAK DENKLEŞTİRİCİ (-)

127

.02


DİĞER TİCARİ ALACAKLAR

Barter’lı işlemler Olumlu Kur Farkı




191

İNDİRİLECEK KDV

320

.01


SATICILAR

Barter’lı İşlemler



324

.01


BARTER SİSTEMİ BORÇ DENKLEŞTİRİCİ (-)

Barter Sistemine Borçlar



391

HESAPLANAN KDV

600

YURTİÇİ SATIŞLAR

621

SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ

632

640


GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

BARTERLI İŞLEM GELİRLERİ



650

BARTERLI İŞLEM GİDERLERİ

653

KOMİSYON GİDERLERİ

900

BORÇLU NAZIM HESAPLAR

999

ALACAKLI NAZIM HESAPLAR

Hesap işleyişinin oturtulmasında yararlanılan temel muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir:

  1. Yabancı Paralar Kasası ve TL Kasası Hesaplarının işletilmesi yoluyla yabancı paranın satın alınması ve yabancı paranın satış anında artış ya da azalışından doğan Kambiyo Karı ya da Zararının kayıtlanması

  2. Poliçe ilişkisinde Keşidecinin yaptığı kayıtlama

  3. Şüpheli Ticari Alacaklar için karşılık ayrılması.

Kayıtlama işleminin temel mantığı Barter İşlemlerinin bir ‘Cari Hesap Sözleşmesi’ olduğudur. İster satın alma yapan isterse satış yapan bir işletme olsun, sistemde temelde para ile alış veriş yoktur. Mal/Hizmet alımı ayrı kayıtlanır. Mal/Hizmet satın alındığı zaman, para işlemde olmadığı için malı satan kişi ya da kurum (320 Satıcılar) alacaklı, satın alınan mal ya da hizmet ilgili hesabında borçlu olur. Mal ya da hizmet satıldığı zaman ise bu mal ya da hizmeti satın alan kişi ya da kurum (120 Alıcılar) borçlu, Satışlar Hesabı ise alacaklı olur. Sistemde mal satanı mağdur etmemek için satış yaptığı tutar o anki kur üzerinden sistemde kullanılan yabancı para cinsine çevrilir. Mal alındığında kurda meydana gelen artma ya da azalmadan ötürü bir Kar ya da Zarar oluşmaktadır. Bu kayıtlamanın sağlıklı olabilmesi için önce cari hesabın denkleştirilmesi daha sonra kapatılması yapılmalıdır. Cari hesap denkleştirmesinde satıcılar ya da alıcılar aleyhine ya da lehine bir fark ortaya çıkacaktır. Bu farkın cari hesap kapaması aşamasında bir düzenleyici hesaba alınması gerekmektedir. Bu hesap; THP’da boş bırakılan ve tarafımızca alacak ve borcu düzenleyici hesaplar olarak düşündüğümüz 124 BARTER İŞLEMİ ALACAK DENKLEŞTİRİCİ HESAP VE 324 BARTER İŞLEMİ BORÇ DENKLEŞTİRİCİ HESAP ile sağlanmıştır. Bu hesaplardan 124 Numaralı Hesap, Bilançonun aktifinde yer almasına rağmen pasif karakter gösterirken; 324 Numaralı Hesap, Bilançonun pasif tarafında yer almasına rağmen aktif karakter göstermektedir. Hesap denkleştirilmesi aşamasında 124 ve 324 Numaralı Hesaplar yoluyla, 120 ALICILAR ya da 320 SATICILAR Hesaplarından eksik olanı yönünde tamamlanırken, kur farkından doğan Kar/Zarar, 127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR ve 329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR altında bu sistem için oluşturulmuş alt hesaplar yoluyla; karşılıklı olarak 650 BARTER GİDERLERİ YA DA 640 BARTER GELİRLERİ Hesapları beraber çalıştırılmak yoluyla Dönem Sonunda 690 DÖNEM KARI / ZARARI Hesabına devredilmek üzere kaydedilir.

V.2. UYGULAMA

ABC Barter bir barter sistem işleticisi firmadır. XYZ firmasının ana faaliyet konusu ise kümes hayvanları üretimi ve entegre tesis işletimidir. 04.02.2000 Tarihinde XYZ firması ABC Barter’a üye olmak için başvurmuş ve katılım ücreti olan 5.000 USD’ı ve yıllık aidat 1.000 USD’ı peşin olarak ödemiştir (1 $ = 2.000 TL). XYZ Tavukçuluk, yeni tesis inşaatına girişmek istemektedir. Bunun için sisteme dahil ERDEM İNŞAAT’tan, 18.03.2000 Tarihinde, toplam tutarı 8.000 USD olan inşaat malzemesi satın almıştır (1 $ = 2.200 TL). Bu malların maliyeti 7.000 USD dır. Erdem İnşaat; 30.03.2000 Tarihinde sistemden olan alacağına karşılık, sisteme dahil GÜMAŞ Gümrük Komisyonculuğu A.Ş’den Gümrük Müşavirliği hizmeti satın almıştır. Bu tarihte 1 $= 2.300 TL’dır.

Bu örnekte; XYZ tavukçuluk, 8.000 USD tutarında mal satın almış ve barter sisteminden alacaklanmıştır. Çünkü bu satın alma ile XYZ tavukçuluk iki şekilde hareket edebilir:


  1. Mal bedelini bir seferde 9 ay sonra (sistemde kabul edilen süre dokuz ay olduğu için) bir seferde ödeyerek USD cinsinden kredi kullanmış olur.

  2. Satın aldığı mal bedeli kadar sisteme ya tek seferde tek bir müşteriye ya da çeşitli zaman aralıklarında çeşitli müşterilere mal satmayı taahhüt eder. Bu durumda XYZ tavukçuluk sistemden alacaklıdır.

KAYITLAMA

ABC Barter’ın Kayıtları


04.02.2000

1$=2.000 TL

5.000 $ Katılım Ücreti: 5.000 USD x 2.000 TL = 10.000.000 TL

1.000 $ Yıllık Aidat : 1.000 USD x 2.000 TL = 2.000.000 TL



18.03.2000
1 $= 2.200 TL

8.000 $ Alış-Veriş Tutarı: 8.000 x 2.200 TL = 17.600.000 TL


------------------------------------ 04.02.2000 ------------------------------------

100 KASA 14.040.000




600 YURT İÇİ SATIŞLAR 12.000.000

391 HES. KDV 2.040.000

........No’lu fatura muhteviyatı Danışmanlık Bedeli



------------------------------------ ------------------------------------

------------------------------------ 18.03.2000 ------------------------------------

900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR 17.600.000

.1000 XYZ TAVUKÇULUK 8.000 USD

999 ALCLI NAZIM HES 17.600.000


.1001 ERDEM İNŞAAT 8.000 USD

.........Kodlu firma ile .........Kodlu firma arasındaki alış-veriş takip kaydı



------------------------------------ ------------------------------------

Ödenecek Komisyon Bedeli

Satıcı: 17.600.000 TL x 0.04 = 704.000 TL

Alıcı: 17.600.000 TL x 0.04 = 704.000 TL
------------------------------------ 18.03.2000 ------------------------------------

102 BANKALAR 1.647.360




600 YURT İÇİ SATIŞLAR 1.408.000

391 HES. KDV 239.360

........No’lu ve --------No’lu fatura ile hem satıcıdan hem de alıcıdan tahsil edilen Komisyon Bedeli



------------------------------------ ------------------------------------



Satış İşlemi Yapan Firmanın Kayıtları




Erdem İnşaat’ın Kayıtları


1 $= 2.200 TL

Maliyet Bedeli: 7.000 $ x 2.200 TL = 15.400.000 TL

(13.162.393 TL Maliyet Bedeli + 2.237.607)

Satış Bedeli : 8.000 $ x 2.200 TL = 17.600.000 TL


1$ = 2.300 TL

Alış Bedeli : 8.000 $ x 2.300 TL = 18.400.000 TL


Hem Alış Bedeline hem de satış bedeline KDV dahildir.
1. ------------------------------------ 18.03.2000 ------------------------------------

621 SATILAN TİC.MAL.MALİYETİ 13.162.393




153 TİCARİ MALLAR 13.162.393

........No’lu fatura muhteviyatı satışı yapılan malın maliyet kaydı



------------------------------------ ------------------------------------

2. ------------------------------------ 18.03.2000 ------------------------------------

120 ALICILAR 17.600.000


.01 Barterlı İşlemler

600 YURT İÇİ SATIŞLAR 15.042.735

391 HES. KDV 2.557.265

........No’lu fatura muhteviyatı satışın kaydı


3. ------------------------------------ 18.03.2000 ------------------------------------

653 KOMİSYON GİDERLERİ 704.000


191 İND.KDV 119.680

102 BANKALAR 823.680

............No’lu fatura muhteviyatı işlem için ödenen komisyon bedeli

4. ------------------------------------ 30.03.2000 ------------------------------------

770 GENEL YÖNETİM GİD. 15.726.496


191 IND.KDV 2.673.504

320 SATICILAR 18.400.000


.01 Barterlı İşlemler

.......No’lu fatura muhteviyatı satın alış kaydı



5. ------------------------------------ 30.03.2000 ------------------------------------

653 KOMİSYON GİDERLERİ 736.000


191 İND.KDV 125.120

102 BANKALAR 861.120

............No’lu fatura muhteviyatı işlem için ödenen komisyon bedeli
6. ------------------------------------ 30.03.2000 ------------------------------------

320 SATICILAR 18.400.000


.01 Barterlı İşlemler

120 ALICILAR 17.600.000


.01 Barterlı İşlemler

124 BARTER SİSTEMİ ALACAK

DENKLEŞTİRİCİ 800.000
Ay sonu İtibariyle Hesapların Denkleştirilmesi

------------------------------------ ------------------------------------

7. ------------------------------------ 30.03.2000 ------------------------------------

650 BARTERLI İŞLEM GİDERLERİ 800.000



329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR 800.000

.02 Barter İşlemleri Olumsuz Kur Farkı


Ay sonu İtibariyle Hesapların Denkleştirilmesi



------------------------------------ ------------------------------------


Satın Alma İşlemi Yapan Firmanın Kayıtları




XYZ Tavukçuluk’un Kayıtları
XYZ Tavukçuluk 09.05.2000 Tarihinde, ana faaliyet konusu Turizm İşletmeciliği olan WEB Holding’e, 8.000 USD’lık işlenmiş tavuk satmıştır. Bu tarihte 1 $ = 2.500 TL’ dır. Söz konusu bu işleme ait maliyet bedeli 7.200 USD’dır.
Hem alış hem de satış işlemine KDV dahildir.
1 $ = 2.200 TL

Satın alma: 8.000 $ x 2.200 TL = 17.600.000 TL

Satın alma işlemine ait KDV = 2.557.265 TL
1 $ = 2.500 TL

Satış İşlemi: 8.000 $ x 2.500 TL = 20.000.000 TL

Satış İşlemine ait KDV = 2.935.983 TL

1. ------------------------------------ 18.03.2000 ------------------------------------

258 YAPILMAKTA OLAN YATIR. 15.042.735


191 İND.KDV 2.557.265

320 SATICILAR 17.600.000


.01 Barterlı İşlemler

........No’lu fatura muhteviyatı satın alınan inşaat malzemesi


2. ------------------------------------ 18.03.2000 ------------------------------------

653 KOMİSYON GİDERLERİ 704.000


191 İND.KDV 119.680

102 BANKALAR 823.680

............No’lu fatura muhteviyatı işlem için ödenen komisyon bedeli

------------------------------------ ------------------------------------

3. ------------------------------------ 09.05.2000 ------------------------------------


120 ALICILAR 20.000.000


.01 Barterlı İşlemler

600 YURT İÇİ SATIŞLAR 17.064.017

391 HES. KDV 2.935.983

........No’lu fatura muhteviyatı satışın kaydı


4. ------------------------------------ 09.05.2000 ------------------------------------

653 KOMİSYON GİDERLERİ 800.000


191 İND.KDV 136.000

102 BANKALAR 936.000

............No’lu fatura muhteviyatı işlem için ödenen komisyon bedeli

5. ------------------------------------ 30.05.2000 ------------------------------------


320 SATICILAR 17.600.000


.01 Barterlı İşlemler

324 BARTER SİSTEMİ BORÇ

DENKLEŞTİRİCİ 2.400.000

120 ALICILAR 20.000.000

.01 Barterlı İşlemler


Ay sonu İtibariyle Hesapların Denkleştirilmesi



6. ------------------------------------ 30.05.2000 ------------------------------------


127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR 2.400.000


.02. Barter İşlemleri Olumlu Kur Farkı

640 BARTERLI İŞLEM

GELİRLERİ 2.400.000


Ay sonu İtibariyle Hesapların Denkleştirilmesi



----------------------------------- ------------------------------------

  1. SONUÇ

Barter; para vermeden alış veriş imkanı tanıdığından dolayı işletmeler için bir finansman tekniğidir. İşletmelerde finansman yükünün hafifletilmesi, işletmenin sattığı mal ya da hizmetin girdi maliyetinin düşürülmesi anlamındadır. Barter finansman tekniği, diğer finansman tekniklerinden farklı olarak girdi maliyetini en aza indiren bir tekniktir. Çünkü barter sistemiyle finansman, mal ve hizmet alımında para ve paranın yükü olan faizle değil, mal ya da hizmete karşılık mal ya da hizmetle ödemektir.

Barter işlemleri paranın maliyetin arttığı dönemlerde son derece etkin bir finansman tekniği olmaktadır. Özellikle alış verişin para yerine mal ya da hizmet arzı ile başlaması işletmelere ellerindeki atıl kaynakları ya da kullanmadıkları varlıklarını değerlendirme imkanı sunmasından ötürü de tercih edilen bir sistem olmuştur. Alışverişin genel kabul görmüş bir para birimi ile yapılabilir olması, son dönemlerde Türk Parasının kaldırılıp yeni bir para birimine geçilmesi ve bu para biriminin de Amerikan Doları ya da EURO’ya eşitlenmesi durumunda piyasanın nasıl işleyeceği sorusunun da uygulamasını vermesi açısından enteresan bir model olmaktadır. Bu çalışmada verilmek istenen sistemin tanıtılmasından öte, kayıtlama aşamasında uygulamada yanlış olarak gördüğümüz kayıt yöntemlerini geliştirmek ve sisteme özgü hesaplarlar oluşturmaktır.



1.....Barter ile Ticaret Çok Avantajlı Oldu’, Ekonomist Dergisi, 24.Kasım.1996, s.16.

2 Arzova, S.Burak¸”Barter İşlemleri”, Türkmen Kitabevi, İstanbul 2000, s.1.

3..... ‘Şimdi Parasız Alış Veriş Moda’, Aksiyon Dergisi, 9-15.Mart.1996, s.40.

4 Arzova, S.Burak; a.g.k., s.2.

5 Arzova, S.Burak; a.g.k., s.2-3.

6 .....Barter ile Ticaret Çok Avantajlı Oldu’, Ekonomist Dergisi, 24.Kasım.1996, s.17.

7 Aykutlu, Fercan; Ak, Bülent; A.g.m., s.78.

8 .....‘Yeni Bir Trend:Barter’, Power Dergisi, Haziran 1998, s.149.

9 Gürsoy, Cemal; ‘Barter El Kitabı’, İstanbul 1998, s.10-11.

10 Erkan, Mehmet; ‘Yeni Bir Finansman Tekniği Olarak Barter’ın Diğer Finansman Teknikleri İle Karşılaştırılması’, Active Bankacılık ve Finans Dergisi, Yıl:12-Sayı:12, Nisan-Mayıs 2000, s.82-83.

İhlas Barter A.Ş; Barter Sözleşmesi



11 Arslan, Murat-Aykutlu, Fercan;’Barter Uygulaması’, Sirküler Rapor, Türmob Yayınları-97, Ankara 1999, s.26.

12 Altuğ, Osman; ‘Muhasebe Hukuku’, Türkmen Kitabevi, İstanbul 1999,s.167.

13 Demiral, Halit; “Barter Şirketlerinde Tahsil Edlemeyen Alacakların GiderYazılması”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı: 228, Ağustos 2000, s. 68-69.

Yüklə 96,61 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə