Bayat fuzuli
Yüklə 137,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anahtar Kelimeler
- Key Words
| Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 9 Fall 2009
Purity in the Context of the Rite of Passage Fuzuli BAYAT ••••
Özet Türk kültür ekolojisinde mitolojik ça dan orta ça a kadar uzun zaman diliminde arınma (temizlenme) statü de i imi olup bir geçi ritüeli niteli indedir. Arınma sadece statü de i imi olmayıp ki inin gizli bilgilere sahip olması, de i ik âlemler arasında arabuluculuk görevini üstlenmesidir. Bu yazıda eski ça dan - amanlıktan orta ça a - halk sufizmine kadar manevi temizlenme i levsel bütünlük içinde ele alınmı , kültür varlı ımızın arınma kodu dini-mitolojik ve tasavvufi malzemelerle açıklanma a çalı ılmı tır. Anahtar Kelimeler: arınma (manevi temizlenme), geçi ritüeli, statü de i me Abstract Purity is the passage of the state which is been appeared a phenomenon until mythological epoch to middle age in the Turkish cultural ecological system. But purity is not only passage of the state also is a possessive of secret knowledge and mediator in different worlds. In this article was researched a function of purity from the ancient age - shamanism to middle age - sophism popular. The cod of purity of our culture was researched in mythological and tasawwuf’s materials which are been gathered from different sources. Key Words: purity, rite of passage, change of state
Giri Arınma (temizlenme) dini-mitolojik sistemlerde adeptin eski hayatından sıyrılıp yeni bir dünyaya geçi i, ba ka sözle statü atlamasıdır. Çe itli varyant ve versiyonlarda gerçekle en manevi temizlenmeye dayalı statü atlama - parçalanarak etin yenilmesi, iç organların yıkanması, yutulup çıkarılma, kuyuda çile çıkarma vs. - dini-mitolojik olgulardan tutmu tasavvufi dü ünceye kadar uzun bir yol geçmi tir. Eski dünyanın halklarında oldu u gibi Türk toplumunda da manevi dünyanın insanları bu veya di er ekilde arınmaya maruz kalmı , bununla da bizimki ve öteki âlem arasında arabuluculuk görevini üstlenebilmi lerdir. Eski Türklerin tinsel ya amlarına ve dini inançlarına göre hakiki arabulucu manevi temizlenme sürecini ya amı ki idir. Toplumun bütün gizli bilgilerine sahip bu ki iler bütün zamanlarda ayrıcalık olu turmu lardır. O, aman, falbin, baksı/bak ı, demirci, ozan, dervi , marangoz, â ık vb. olmakla hem dini-pratik, hem sanat, hem de söz dünyamızın bilicileri statüsünü almı insandır. Arınmanın en çok aman olmada görülmesi de kültür tarihi bakımından do aldır. O bakımdan Türk kültür ekolojisinde mitolojik ça dan orta ça a ve hatta günümüze kadar inanç dünyamızın mü terek kodu olan arınma (manevi temizlenme) statü de i imi, gizli bilgilere sahiplenme ba lamında ele alınmı tır. Manevi temizlenme mitolojik metinlerimizde, masallarımızda, â ık edebiyatımızda, dervi menkıbelerimizde her ne kadar çe itli varyantlarda anlatılmı olsa da ana hat geçi ritüelinin yeni statüyle sonuçlanması olarak kalır ve kökeni bakımından amanlık olgusuyla alakalıdır. Statü De i mede Manevi Temizlenmenin Rolü ster dini pratik sistemlerde isterse de kutsal sayılan çe itli sanat dallarında olsun vergi almanın tek yolu seçilmeyse, ba ka bir statüye geçi in de tek yolu manevi temizlenme, bir ba ka sözle de i imdir. Kutsal âlem - gerçek dünya zıtlı ının kirlilik - temizlik zıtlı ına indirgenmesi bütün hallerde statü de i me olarak bilinmektedir. Eski vücudun yeni görev için de i mesi gerekti i inancı amanlıkta, ozanlıkta, â ıklıkta, bak ılıkta, otacılıkta, demircilikte, görücülükte vb. mesleklerde görülmektedir. Bu ba lamda vücudun fani dünya olgularından temizlenmesi, arınmı yeni vücudun ba ka bir boyuta geçi te önemli etken oldu u mitolojik ça dan bugüne kadar Türk dü üncesinde varola gelmi tir. Türk dü üncesinde manevi temizlenme ahısın ba ka bir ki ili e bürünmesi, dolayısıyla yeni statüye geçmesidir. Statü de i meyle ilgili bu manevi temizlenmenin ilk örneklerine amanlıkta ve demirci kültünde rastlıyoruz. Sonraki dönem metinlerinde demirci ile amanın aynı yuvadan çıktı ı hakkındaki deyimler de bu iki eski sosyal müessesenin statü de i ikli inde manevi temizlenmeye aynı ekilde ba vurduklarını göstermektedir. Hatta amanın olu umunda öteki dünya demircisinin müstesna rolü vurgulanmaktadır. 1 Nitekim aman metinlerinden de görüldü ü üzere adayı aman olarak hazırlayan da demircilerin patronu Kıday Baksı’dır.
•
1 Bkz. Bayat F., Ana Hatlarıyla Türk amanlı ı, stanbul, 2006, s. 57-71. Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 9 Fall 2009
aman literatüründen anla ıldı ı gibi demircilerin patronu veya patrona ba lı demirciler, adayın ba ını kesip so uk su ile dolu bir kazana, parça parça do ranmı etini ise kaynayan di er kazana bırakırlar. 2 Bugün dilimizde ayıltma, dolayısıyla zihnin açılması anlamında kullanılan ba ını so uk suya sokmak, eski aman merasimlerinden kalmı bir deyimdir. aman sadece parçalanmaz, onun iç organları da ruhlar tarafından akarsuda temizlenir. Yalnız bundan sonra arınmı aday aman olarak kurulmu olur. amanlıkta parça parça do randıktan sonra iç organların suda temizlenmesi, masallarımızda kahramanın dev karısı (ifrit) tarafından yutulup çıkarılmasıyla aynı semantik özelli e sahiptir. Masal kahramanı bu yutulup çıkarılmadan sonra yeni özellikler kazanır: ku ların dilini bilir, otların konu masını anlar duruma gelir. Tuvalıların Bögen Sagan Toolay adlı mitinde hem öldüren hem de yutarak dirilten Celbegen adlı mitolojik varlı ın önce öldürdü ü sonra da yutarak diriltti i kızı gören kahraman ve dostları (biri aya ının birini, di eri kolunun birini, üçüncüsü de gözünün birini kaybetmi ti) yaralarını sa altmak için Celbegen’i sırası ile onları yutma a ve geri çıkarma a mecbur ederler ve sapasa lam olurlar. 3 Celbegen tıpkı masal varlı ı olan dev karısı gibi yutmakla kahramanı arındırmı olur. Bununla da kahraman veya dostları yeni bir statüye geçmi olurlar. Yutup çıkarma masal ve mitlerde arındırma i levini yerine yetirir. Hem Azerbaycan hem de Orta Asya masal ve mitlerinde ejder de yutup çıkarmakla kahramanı yeni bir göreve hazırlamı olur. Türkler genelde ejdere
denilir. Devle ejder arası bir varlık olarak tasavvur edilen bu demonik yaratık insanları yutması ile dikkat çeker. Ancak halk anlatılarında yelbegen kahramanı yutup geri çıkardıktan sonra kahraman de i ikli e u rar ve yenilmez olur. Bazı Altay destanlarında da ejder kahramanlara yardım eden varlıktır. 4 Yutulup çıkarılma dervi likte kuyuda çile çıkarmaya e ittir. Nitekim çile, riyazet bir nevi manevi temizlenmenin anahtarı rolündedir. Hoca Ahmet Yesevi’nin 5 kuyuda çile çıkarması, dünya kokusundan arınması, amanın yeni statüye geçi inin tasavvufi varyantıdır. Toplumun manevi de erlerine sahip aman, mit veya masal kahramanı, dervi vb. bu temizlenme ile gizli dünyalarla toplumun dünyası arasında bir arabulucu veya kurtarıcı rolünü üstlenmi olurlar. O halde manevi temizlenme insanı fizik dünyaya (fani dünya) ba layan bütün ba ların kırılması, özellikle iç dünyanın temizlenmesi bunun akabinde duyu organlarının yenilenmesi kar ılı ı bir olgudur. aman olma ritüelinde adayın öteki dünyaya götürülerek vücudunun kötü ruhlar tarafından parçalanması, etinin yenilmesi, kemiklerinin yeni etle örtülmesi, iç organlarının nehirde yıkanması, temizlenmesi, kulaklarının delinmesi, gözlerinin çıkarılıp yerine yeni gözlerin takılması vs. arınmanın adayı fizik dünyaya ba layan ba lardan koparmasıdır. Manevi temizlenme, aman terimi ile söylemi olursak dünya kokusundan sıyrılma, yeni bir statüye geçmedir. 6 Aynı ekilde eren de kuyuda çıkardı ı çilesiyle nefsini yenerek fena-fillah makamına kalkmı olur ki sufi literatüründe arınma olarak algılanır.
aman memoratlarında arınma bir az da yıkanma koduyla ampirik nitelik kazanmı tır. Adayın kemiklerinin ve iç organlarının nehirde yıkanması buna örnektir. Ayrıca amanın kaldırılması adı ile bilinen ritüelde de ya lı aman ilk defa kamlık yapan amanı yıkar. Alar Buryatlarında ilk kamlık yapacak amanı yıkarlar. Bu merasim yaz ayında, ku ların ilkbahar veya sonbahar öncesi göç ettikleri zaman yapılır ki su sıcakla sın. Elinde davul olan adayı beyaz keçe üstüne oturturlar ve ya lılar ellerindeki süpürgeyi kovadaki suya batırarak aman adayının sırtına vururlar. 7
Bununla beraber amanın öteki âlemde parçalanıp etinin kazanda pi irilmesi ve ruhlar tarafından yenilmesi ise ba lı ba ına manevi temizlenmedir. 8 Ayrıca aman adayı statü de i iminde bazı kurallara da uymak zorundadır ki, bunları da manevi temizlenme olarak kabul etmek gerekir:
2 Bayat F., Türk aman Metinleri, Efsaneler ve Memoratlar, Ankara, 2005, s. 110 3 Bkz. Skazki i Predaniya Altayskih Tuvintsev, Moskova, 1994 4 Bayat F., Türk Mitolojik Sistemi. Kutsal Di i – Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında lkel Mitolojik Kategoriler – yeler ve Demonoloji, Cilt: 2, Ötüken, stanbul, 2007, s.255 5 Bkz. Bayat F., Hoca Ahmet Yesevi ve Halk Sufizminin Bazı Problemleri, Bakü, 1997 6 Bkz. Anohin A. V., “Du a i ee Svoystva po Predstavleniyam Teleutov”, Sbornik Muzeya Antropologi i Etnografi, T. 8, Leningrad, 1929; Anohin A. V., “Materialı po amanstvu u Altaytsev”, Sbornik Muzeya Antropologi i Etnografi, T. 4, vıp. 2, 1924; Ksenofontov G. V., Hrestes. amanizm i Hristianstvo, rkutsk, 1929; Dırenkova N. P., “Poluçenie amanskogo Dara po Voozreniyam Turetskih Plemyon”, Sbornik Muzeya Antropologi i Etnografi, T. 9, 1930; Popov A. A., “Poluçenie “ amanskogo Dara” u Vilyuyskih Yakutov”, Trudı nstituta Etnografi AN SSSR, T. 2, 1947; Basilov V. N., zbranniki Duhov, Moskova, 1984; Kornilov ., “Obryad Posvya eniya Kuznetsa i Kıday Bahsı. Kak Stanovyatsa amanami”, Izvestiya Vostoçno-Sibirskogo Otdela Russkogo Geografiçeskogo Ob çestva, T. 39, 1908; Haritonova V. ., “ zbranniki Duhov”, “Priyemniki Kaldunov”, “Posvya ennıe Uçitelyami”: Obretenie Magiko-Mistiçeskih Svoystv, Znaniy, Navıkov”, Etnografiçeskoe Obozrenie, No: 5, 1997 7 Potanin G. N. Oçerki Severo-Zapadnoy Mongoli, vıp.4, St. Petersburg, 1883, s. 59 8 Bayat F., Türk aman Metinleri. Efsaneler ve Memoratlar, Ankara, 2005, s.88 Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 9 Fall 2009
aman ruhlarının dünyayı da kötülüklerden, pisliklerden, kirlenmelerden temizledikleri görülür. Nitekim aman ruhlarının adayı gezdirdikleri sırada ba veren bir olay öyle anlatılır:
- Biz dua ediyoruz. Orta dünya temizlensin, kötü eyler orayı terk etsin, toprak kirlilikten ve pislikten temizlensin 10 . Hatta amanın öteki dünyadan ölen adamın canını geri getirmesi de manevi temizlenmeyle gerçekle ir: “Bazen de aman, canı Erlik’in yurdundaki aynadan alınca acelesi yoksa, o zaman Süt Gölü’nün yanına giderdi, orada canı Ülgen’in kapısının önündeki Akçakayın a acının altında yıkar, güzel bir be i e koyup kurtarmaya çalı ırdı. Can yeniden güç kuvvet kazansın diye bunları yapan aman, sonra da canı hasta adamın kula ına üfürürdü.” 11 Etin kemikten ayrılması, pi irilmesi, yıkanıp temizlenmesi, kemiklerin yeni etle örtülmesi eski inanı larda insanın toprak ve sudan (halk sufizminde beden topraktan, ate ten, sudan, havadan yaratılmı tır.) yaratılması felsefi kanaatine dayanır. Tabii ki, insanın masuvaya meyilli olmasını artlandıran et ve kemi in maneviyat âlemine ula makta engel olması ve buradan da bütün kötülüklerin türemesi dü üncesi amanlı ın etnografik öze indedir. Mutasavvıfların bedenlerini öldürüp nefislerini yenmeleri, yani maddi olan nefsi ruhi olana tabii tutmak fikri de hiç ku kusuz aman felsefesinden gelir. aman efsanelerinin aynı ekilde menakıpnamelere geçmesi bir kez daha Türk kültürünün slam âleminde yalnız ekil de i tirdi ini gösterir. 12
amanın manevi temizlenmesi Türk halk sufizminde aynı yapısal kodla dünya kokusundan kurtulmakla izlenilir. Nitekim halk sufizminde dünya ile bütün ba ların koparılması eklinde de er kazanan dünya kokusundan sıyrılma, Yunus Emre menkıbelerinde de geçmektedir. eyhi Taptuk Emre, Yunus’u bir kazana atıp kırk yıl kaynattıktan sonra “Hâlen dünya kokursan” der. 13 Etin kemikten ayrılmadı ını kast eden bu deyim, olgunlu un tamamlanmadı ı anlamına gelmektedir. Bu ve buna benzer menkıbeler aman olma akdinin halk sufizminde yeni ekliyle korunmasıdır.
Manevi temizlenme hem de kazanda pi me kodu ile takdim edilir. amanın manevi temizlenmesi etinin kazana atılıp pi irilmesi fizik dünya ile olan kirli ba larının koparılmasıdır. aman inancında ve halk sufizminde et insanı günahlara sürükleyen kirli nesnedir, oysa ruhun kemikte barındı ına inanan amanlara göre kemikler saftır. Öteki âlemin ruhları da aman adayının kemiklerini koruyup etini pi irirler. Bu durum halk sufizminde de aynıdır. iî-Alevî tarikatlarından Bekta iye menkıbelerine göre Hacı Bekta Veli, Molla Sadeddin’i kazana atıp kırk gün kaynatır. Molla, kazanda eriyip gider. ( aman da ruhların kazanında pi er) Hacı Bekta yeniden onu kırk gün kaynatıp küçük çocuk hâline getirir. (Aday, aman a acındaki ku yuvasında küçülerek ku yavrusu büyüklü ünde olur.) Üçüncü kez kırk gün kaynattıktan sonra, Hacı Bekta , Molla Sadeddin’i evvelki hâline dönderir. 14 Halk sufizmi amanlık olgularını slami bir kılıf içinde sundu undan ruhların yerini eyh almı , etin yenilmesi ve kemiklerin yeni etle örtülmesi, iç organların suda yıkanıp temizlenmesi gibi önem arz eden statü de i me olgusu çile ile yer de i tirmi tir. Ancak her ne kadar halk sufizmi i levsel ba lamda bazı farklılıklar gösterse de geçi ritlerinin arınma kodu korunmu tur. amanlıkdaki arınma koduna Köro lu Destanı’nda da rast geliriz.
Köro lu Destanı’nın Türkmen varyantında atını kaybeden kahraman onu aramak için yola koyulur, ancak yorulup bir a acın altında uykuya dalar. A acın altına toplanan erenler (kırk çiltanlar) “ u oglanı maksadına yetirasak” 15 , diye Köro lu’nu manevi temizlemeye tabi tutarlar. Bu da Köro lu’nun seçilmi olup yeni statüye geçmesi anlamı ta ır. Kırk çiltanlar Köro lu’nu yattı ı yerde bihu edip, karnını yarır, içini, ci erlerini, böbreklerini çıkarırlar. Sonra tıpkı amanlıkta oldu u gibi iç organları yıkayıp, temizlerler ve tekrar yerine koyarlar. Burada ilave bir unsur da ı ıktır. Erenler temizlenmi organları Köro lu’nun içine koydukları
9 Bayat F., Türk aman Metinleri, s.87 10 Bayat F., Türk aman Metinleri, s.101 11 Bayat F., Türk aman Metinleri, s.183 12 Bayat F., Köro lu, s.79 13 Turan A.O. “Menkıbelerde Yunus”, Türk Dili, sayı 493, 1993, s.2 14 Bkz. Menakibi-Hacı Bekta Veli Vilayetname. Hazırlayan A. Gölpınarlı, stanbul, 1958, s.62 15 Gor-oglı. Turkmenskiy Geroiçeskiy Epos, Moskova, 1983, s.44 Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 9 Fall 2009
sırada içini nurla doldurma ı da unutmazlar. Köro lu uyandıkta artık yeni bir statüye geçmi bulunur. 16 Saz çalar, irticalen türküler söyler, yenilmez kahraman olur. Dünya kokusundan arınma Türk destan söyleyici tiplerinde, ozanlarda, â ıklarda da görülür. Ancak amanlıkta ve Köro lu Destanı’nın Türkmen varyantında görülen iç organların çıkartılarak yıkanması, temizlendikten sonra tekrar her birinin yerine konulup adayın diriltilmesi olayı kısa ekilde uykuda vergi alma a dönü mü tür. Örne in 19. yy. me hur manasçısı Keldımbek önceleri çoban imi . Bir gün uykuya dalır ve Manas’la silah arkada larının ona geldi ini ve aynı gece Keldımbek’in Manas Destanı’nı çalıp okudu u, sonralar da çok ünlü manasçı oldu u anlatılmaktadır. 17 Keldımbek’in anlattıklarına göre o bir gecede dünya kokusundan arınmı ve manasçı gibi kurulmu tur. Aynı ile me hur Kazak akınları Suyumbay’la Kocabay geçi ritüelini uykuda ya arlar. Ölmü me hur bir akın bu gençlerin önüne dombra ile koyunları ba lamak için uzun ip kor ve seçmelerini teklif eder. Gençler müzik aleti olan dombrayı seçerler. 18 Uykuda vergi alarak statü de i ikli i yapanlar arasında Türkmen airi Mahtumkulu, Azerbaycan â ıklarından  ık Abbas Tufarganlı,  ık Elesker,  ık Cuma vb. da var. Türk destan söyleyicileri olan ozanların, â ıkların, akınların, bak ıların, kayçıların, olonhoistlerin, jıravların vergi almalarında mutlaka temizlenme süreci ya anmı tır. Bunu dünya kokan bir bedenle ilahi alemle temas sa lanamayaca ı hakkındaki çok sayılı aman memoratları da onaylamaktadır. Nitekim özel ses, güç, duyu, irticalen improvize yetene i gibi bütün ayrıcalıklar fizik dünyanın dı ında aranmı , insanı fizik dünyaya ba layan kirlenmi bütün engeller temizlenmekle gerçekle tirilmi tir. Ancak i levsel ba lamda de i im ve dönü ümün de kaçınılmaz oldu u kültürün do ası icabı var olmu tur. Türk kültürü bu özelli i ile bin yıllar sürecinde varlı ını koruyabilmi , yeni olgularla daha da zenginle mi tir.
Fransız sosyologu Emil Durkheim, bütün canlı âlemi kutsal ve profan olmak üzere ikiye ayırmı tır. Yaratıcı ve bu ba lamda ilahi güçler kutsallık alanına girdi i halde bu alandan dı arıda kalanlar profan olarak de erlendirilmi veya profan dünyaya ait edilmi tir. E. Durkheim’e göre dinin temel artı, profan olanların kutsal olanlara yakla masını yasaklamaktır. nsan da di er yaratıklar gibi profan dünyaya aittir ve kutsal varlıklara, özellikle de Tanrı’ya yakla mak için arınmalıdır. Kısacası, kutsal olan varlı a ancak kutsal olmakla yakla mak mümkündür. 19 Yani ibadet etmek ki, aslında manevi temizlenmedir, yaratılanın yaratana yakla ması içindir. Yakla mak için temel prensip insanın iç ve dı dünyasını temizlemesidir, yani kutsanmasıdır. Bu temel felsefe Türk kültür varlı ı ile tasdik olunur. amanların, falbinlerin, demircilerin kutsal âlemle teması, ozanların, baksı/bak ıların, â ıkların, olonhoistlerin, kayçıların, akınların, jıravların vb. kutsal bilgileri topluma aktarmaları manevi temizlenme olan geçi ritüeli ba lamında gerçekle ebilmektedir. Manevi temizlenme bu ba lamda statü de i menin, ba ka bir ifadeyle kutsal âleme açılmanın tek yoludur.
Anohin A. V (1924), “Materialı po amanstvu u Altaytsev”, Sbornik Muzeya Antropologi i Etnografi, T. 4, vıp. 2 Anohin A. V (1929), “Du a i ee Svoystva po Predstavleniyam Teleutov”, Sbornik Muzeya Antropologi i Etnografi, T. 8, Leningrad Basilov V. N (1984, ) zbranniki Duhov, Moskova Bayat F (1997), Hoca Ahmet Yesevi ve Halk Sufizminin Bazı Problemleri, Bakü Bayat F (2003), Köro lu. amandan A ıka, Alptan Erene, Ankara Bayat F (2005), Türk aman Metinleri. Efsaneler ve Memoratlar, Ankara Bayat F (2006), Ana Hatlarıyla Türk amanlı ı, stanbul Bayat F (2007), Türk Mitolojik Sistemi. Kutsal Di i – Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında lkel Mitolojik Kategoriler – yeler ve Demonoloji, Cilt: 2, Ötüken, stanbul Dırenkova N. P (1930), “Poluçenie amanskogo Dara po Voozreniyam Turetskih Plemyon”, Sbornik Muzeya Antropologi i Etnografi, T. 9 Durkheim E (1937), Les Formes Elémentaires de la Vie Religieuse. Le System Totemique en Australie, Paris Gor-oglı. (1983), Turkmenskiy Geroiçeskiy Epos, Moskova
16 Bayat F., Köro lu. amandan A ıka, Alptan Erene, Ankara, 2003, s.78 17 Rahmatullin K., Manasçılar, Frunze, 1942, s.54-55 18 smailov E., Akını, Alma-Ata, 1957, s.80-81 19 Bkz. Durkheim E., Les Formes Elémentaires de la Vie Religieuse. Le System Totemique en Australie, Paris, 1937 Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 9 Fall 2009
Haritonova V. (1997), “ zbranniki Duhov”, “Priyemniki Kaldunov”, “Posvya ennıe Uçitelyami”: Obretenie Magiko-Mistiçeskih Svoystv, Znaniy, Navıkov”, Etnografiçeskoe Obozrenie, No: 5 smailov E (1957), Akını, Alma-Ata Kornilov (1908), “Obryad Posvya eniya Kuznetsa i Kıday Bahsı. Kak Stanovyatsa amanami”, Izvestiya Vostoçno-Sibirskogo Otdela Russkogo Geografiçeskogo Ob çestva, T. 39 Ksenofontov G. V (1929), Hrestes. amanizm i Hristianstvo, rkutsk Menakibi-Hacı Bekta Veli Vilayetname. (1958), Hazırlayan A. Gölpınarlı, stanbul Popov A. A (1947), “Poluçenie “ amanskogo Dara” u Vilyuyskih Yakutov”, Trudı nstituta Etnografi AN SSSR, T. 2 Potanin G. N (1883), Oçerki Severo-Zapadnoy Mongoli, vıp.4, St. Petersburg Rahmatullin K (1942), Manasçılar, Frunze Skazki i Predaniya Altayskih Tuvintsev (1994), Moskova Turan A. O (1993), “Menkıbelerde Yunus”, Türk Dili, S. 493 Yüklə 137,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|