Elmi redaktor:
Teymur Bünyadov,
AMEA-nın həqiqi üzvü,
tarix elmləri doktoru, professor,
əməkdar elm xadimi
Rəyçilər:
f.ü.f.d., professor Əli Məmmədov
t.ü.f.d. Sevda Səmədova
Redaktor:
Nazilə Kamal qızı Musayeva
Azərbaycan Dillər Universitetinin Elmi Şurasının (05.06.2015-ci il
tarixli iclas, protokol №5) qərarı ilə çap edilir.
Əliyev (Ayvazalı) Bəhmən Fazil oğlu. Hindistan etnoqrafiyası
(mənəvi mədəniyyət). II. Bakı,
“Elm və təhsil”,
2017,
234 səh.
Dərs vəsaitində Hindistаn etnoqrafiyasının formalaşmasında din-
lərin və dini inancların rolu, varna-cati sistemi, bayramlar, musiqi və
rəqslər, ailə və ailə-nikah münasibətləri, irqi-etnik tərkib, etno-mədəni
proseslərdə dil amili, etnolinqvistik ştatların yaranması və s. məsələlər
ənənəvilik və müasirlik müstəvisində araşdırılır, şərh olunur, çoxsaylı
nümunələr gətirilir. Etnoqrafik materiallara Hindistanın tarixi, maddi
və mənəvi mədəniyyəti ilə vəhdət şəklində baxılır. Kitab Hindistanşü-
naslıq üzrə ixtisas təhsili alan ali məktəb tələbələri, magistrlər, Hin-
distan etnoqrafiyası ilə maraqlanan geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
ISBN 978-9952-8176-6-9
©
Bəhmən Əliyev, 2017
© “Elm və təhsil”, 2017
3
MÜNDƏRİCAT
I FƏSİL
DİNLƏR VƏ DİNİ İNАNCLАRIN HİNDİSTAN
ETNOQRAFİYASININ FORMALAŞMASINDA ROLU
1.1. Hinduizmin formalaşması mərhələləri ........................5
1.1.1. Vedalar dönəmi ........................................................5
1.1.2. Brahmanizm dönəmi ..............................................12
1.1.3. Hinduizm dini təlimi ..............................................20
1.2. Buddizm ....................................................................39
1.3. Caynizm ....................................................................44
1.4. İslam ..........................................................................48
1.5. Siqhizm .....................................................................55
1.6. Xristianlıq .................................................................65
II FƏSİL
HİNDİSTAN CƏMİYYƏTİNİN KASTA
(VARNA-CATİ) QURULUŞU
2. 1.“Varna-cati” sisteminin dini-ideoloji əsasları ...........74
2.2.“Cati”lər hind cəmiyyətinin sosial əsası kimi ............80
2.3. Kasta sisteminin müasir vəziyyəti ............................87
III FƏSİL
BAYRAMLARIN VƏ MUSİQİNİN HİND
CƏMİYYƏTİNDƏ ROLU
3.1. Bаyrаmlаr ..................................................................98
3.2. Musiqi ..................................................................... 117
3.3.Musiqi аlətləri ..........................................................124
3.4. Hind rəqsləri ............................................................127
Bəhmən Əliyev-Ayvazalı
4
IV FƏSİL
HİNDİSTANDA АİLƏ-NİKАH MÜNАSİBƏTLƏRİ
4.1. Ailədaxili münasibətlər ...........................................132
4.2. Nikah adətləri ..........................................................147
4.3. Toy adətləri .............................................................150
V FƏSİL
HİNDİSTАNDA ETNİK PROSESLƏR
5.1. Hindistаn əhalisinin etnik tərkibi ............................166
5.2. Etno-mədəni proseslərdə dil amili ..........................199
5.3. Etnolinqvistik ştatlar ...............................................217
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI ....228
Hindistan etnoqrafiyası
5
I FƏSİL
DİNLƏR VƏ DİNİ İNАNCLАRIN
HİNDİSTAN ETNOQRAFİYASININ
FORMALAŞMASINDA ROLU
H
induizm Hindistan yarımadasında yaşayan ək-
sər əhalinin mənsub olduğu dini təlimdir. Av-
ropalılar bu təlimi “hinduizm”, hindlilər isə öz
dinlərini
“Sanatana dharma” (əzəli, əbədi din) adlandırırlar.
Bu dinin tarixi е.ə. II minillikdən başlayır. Bir neçə yüz il davam
edən dini-mədəni proseslərdən sonra hinduizm təlimi formalaş-
mışdır. Bu prosеsi təxmini bir neçə dövrə ayırmaq olar:
Vеdalar
dövrü (е.ə. II minillik); Brahmanizm dövrü (e.ə. XI əsr-VIII əsr);
Upanişadlar dövrü (е.ə. VIII əsr - e.ə VI əsr): Klassik dövr (klas-
sik hinduizmin yaranması, е.ə. VI əsr-еramızın V əsri); Vedanta
dövrü (hinduizmin tam formalaşması, orta əsrlərdə ilahiyyat və
fəlsəfənin tərəqqisi); Müasir dövr (XIX-XX əsrlərdə hinduizmdə
islahatlar dövrü).
Hinduizmin formalaşması şərti olaraq mərhələlərə bö-
lünsə də, hər bir yenilik özündən əvvəlki dövrdə ortaya çıx-
mış, zaman keçdikcə inkişaf edərək, genişlənərək növbəti
mərhələni təşkil etmişdir.
1.1. Hinduizmin formalaşması mərhələləri
1.1.1. Vedalar dönəmi.
“Vedizm” və ya “Veda təlimi” Hindistanın ən qədim tarixə
malik əsas və geniş yayılmış dinlərindən biri hesab olunur. Hin-