Bəkir Nəbiyev prof. Mahir Naqib Rəyçilər: mea-nın müxbir üzvü, prof. Azad Nəbiyev
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Elmi redaktorlar: akademik Bəkir Nəbiyev prof. Mahir Naqib Rəyçilər: MEA-nın müxbir üzvü, prof. Azad Nəbiyev dr. Əbdüllətif Bəndəroğlu Qəzənfər Paşayev. Kərkük folklorunun janrları. Bakı: «Elm», 2003. - 320 s. ISBN 5-8066-1556-1 Filologiya elmləri doktoru, professor Qəzənfər Paşayevin bu monoqrafiyasında Kərkük folkloru janr baxımından təsnif edilir, onun mərasim, epik, lirik novləri məzmun və poetik quruluşuna görə araşdırılır. © Q.Paşayev, 2003. © «Elm» nəşriyyatı, 2003. ABİDƏ BİR ƏSƏR Türkiyə xaricindəki türk xalqlarına mənsub elm və fikir adamlarının Türk dünyası ilə bağlı çalışmalarının həcmi və səviyyəsi danılmazdır. 1 Hətta bəzi sahələrdə aparılan tədqiqatların dərinliyinə nəzər salındıqda, onların Türkiyənin özündə belə bənzəri çətin tapılar. Ancaq 1990- cı ilə qədər siyasi azadlıqların olmamasını göz önünə gətirsək görərik ki, bu ölkələrdəki tədqiqatçıların çoxu əsərlərini içində yaşadığı siyasi rejimin ideologiyasına uyğun yaratmaq məcburiyyəti altında qalmışlar. Çünki isbatlamaq belə suç hesab olunurdu. Ancaq bunun az istisnaları da olmuşdur. Bu istisnalardan biri, bəlkə də ən önəmlisi dəyərli elm adamı Qəzənfər Paşayevin göstərdiyi xidmətlərdir. Q.Paşayev XX əsrin 60-70-ci illərində altı il İraqda bir rus firmasında ingilis dili üzrə mütərcim işlədiyi vaxt, gecəsini gundüzünə qataraq İraq türkləri barədə folklor materialları toplamış, İraq türklərinin şair, ədəbiyyatçı və araşdırmaçıları ilə tanış olmuş, yazılı və şifahi qaynaqlara nüfuz etmiş, çox zəngin bir kolleksiya 2 ilə məmləkəti Azərbaycana dönmüşdü. Həmin tarixdən sonra bir ipligə inci dənələri düzən kimi, qiymətli kitablarını sıralamağa başlamışdır: 1 Q.Paşayevin «İraq-Türkman folkloru» (İstanbul, 1998) kitabına yazdığım giriş məqaləsini ixtisar və düzəlişlərlə burada verməyə ehtiyac duydum (Mahir Naqib). 2 Elmi, bədii və tarixi əhəmiyyəti olan materialların müəyyən sistem üzrə toplanması. 6 ________________________________________ 1. Kərkük bayatıları (Rəsul Rza ilə birlikdə), 1968 2. «Arzu-Qəmbər» dastanı, 1971 3. Kərkük mahnıları, 1973 4. İraq-Kərkük atalar sözləri, 1978 5. İraq-Kərkük bayatıları, 1984 6. Kərkük tapmacaları, 1984 7. Altı il Dəclə-Fərat sahillərində, 1985 8. Kərkük folkloru antologiyası, 1987 9. İraq-türkman folkloru, 1992 Bu kitablar Quzey Azərbaycanda illər ərzində həm də siyasi rejimin ən sıx olduğu dönəmdə ənənəyə çevrilən bir cığır açmışdır. Kitabların azəri ziyalılarına təsiri özlüyündə bir tədqiqat mövzusudur. Hər oxumuş insanın kitabxanasında bu kitabların ən azı birinə rast gəlmək mümkündür. Bu kitablar haqqında yayınlanan tanıtma yazıları, təhlillər olduqca çoxdur. Ayrıca bu əsərlər, Azəri türkcəsiylə və rusca yayınlanmış bir çox kitabda qaynaq olaraq göstərilmişdir. Qısası, XX yüz-ilin Azərbaycanı İraq türkünü Qəzənfər Paşayevlə yenidən kəşf etmişdir. Əslində Azərbaycan ziyalısı İraq türklərini 1959- cu ildə bir təsadüf nəticəsində Kərkükü ziyarət edən azəri şair və ədəbiyyatçıları Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə və Qasım Qasımzadə ilə tanımışdır. Ayrıca XX əsrin 60-cı illərində Bakıda yaşayan kərküklü Sinan Səidin də bu tanışlıqda böyük rolu olmuşdur. Amma onların heç birinin Q.Paşayevin çalışmaları qədər dərin iz buraxmadığı aydındır. Türkiyədə İraq türkləri barədə kitab yazanların hamısının kərküklü olduğuna baxılarsa, Qəzənfər Paşayevin iki məsələdə müstəsna bir araşdırmaçı olduğu ortaya çixir: 1. Qəzənfər Paşayev İraq xaricində, İraq türklərinin folkloru barədə kitab nəşr edən və iraqlı olmayan ilk elm adamıdır. 2. Q.Paşayev İraq xaricində, İraq türklərinin folkloru 7 ______________________________________ mövzusunda doqquz kitab nəşr edən ilk və tək elm ada- mıdır. Azərbaycanlı araşdırmaçı prof. Əzizə Cəfərzadənin dediyi kimi, Qəzənfər Paşayev ömrünü tam olaraq İraq- türkman folkloruna həsr etmiş, ağır çalışmalar nəticəsində böyük başarılar qazanmışdır. Gerçəkdən də Q.Paşayevi bu milli amala təhrik edən elə güclü bir milli hiss olmalıydı ki, az bir zamanda bu qədər əsər ortaya qoya bilsin. Hələ 1988-ci ildə Bəxtiyar Vahabzadə Q.Paşayevə üz tutaraq yazmışdı: «Sən İraqda 6 il rəsmi vəzifədə işləyərkən, bu sahədə öz vəzifə borcunu yerinə yetirməklə də kifayətlənə bilərdin. Lakin içində qımıldanan vətəndaşlıq hissi səni daha başqa bir borca səslədi. Bu səs damarlarında axan qan yaddaşının səsi idi. Sənin damarlarında dillənən səs, kərküklü qardaşlarının əsrlərdən bəri qanlarında qoruyub saxladıqlan əcdadın - kökün səsi ilə həmahəng səsləndi və səni mənəvi borcunu ödəməyə çağırdı. Sən bu mənəvi vəzifəni şərəflə yerinə yetirdin». 1 Qəzənfər Paşayev İraq türklərinin folkloranu qələmə alaraq tədqiq etməklə kifayətlənməmişdir. O, ailəsi ilə birlikdə Kərkük folklorunu ömürlük yaşamaqda və yaşatmaqdadır. 1991-ci ilin mart ayında Azərbaycana birinci ziyarətimdə ilk işim Q.Paşayevi aramaq olmuşdu. İlk görüşdə biri-birimizə о qədər tez yaxmlaşdıq ki, sanki illər idi biri-birimizi taniyırdıq. İlk diqqətini çəkən xüsusiyyət Kərkük folklorunun Paşayevin ailəsində də yaşamasıydı. О zaman yeddi yaşında olan oğlu Muradın Kərkük tap- macalarını, sanamalar və çaşırtmalarını əzbər bildiyini görüncə sevincdən göz yaşlarımı saxlaya bilməmişdim. Heyrətlə öz-özümdən sormuşdum: «Əcəba, bu gün Kərkükdə neçə türk uşağı Murad kimi bu tapmacaları əzbər bilir?» 1Bəxtiyar Vahabzadə. О qədər uzaq, bu qədər yaxın. Bax: «Gəlin açıq danışaq» kitabı, Bakı, 1988, səh. 147-152 . Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|