BeşİNCİ BÖLÜm denge hasila düzeyiNİn belirlenmesi; basit keynesyen model
Yüklə 1,57 Mb.
|
|
BEŞİNCİ BÖLÜM DENGE HASILA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ; BASİT KEYNESYEN MODEL 5.1. BASİT KEYNESYEN MODEL 5.1.1. BASİT EKONOMİLERDE (İKİ SEKTÖRLÜ MODELDE) DENGE HASILA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ 5.1.1.1. Tüketim Fonksiyonu 5.1.1.2. Tasarruf Fonksiyonu 5.1.1.3. Tüketim ve Tasarruf Fonksiyonlarının Birlikte Değerlendirilmesi 5.1.1.4. Toplam Planlanan Harcama yada Toplam Talep 5.1.1.5. Denge Hasıla (Gelir) Seviyesinin Belirlenmesi 5.1.1.6. Denge Hasıla Düzeyinin Değişmesi; Basit Çarpan yada Çoğaltan Süreci 5.1.1.7. Tasarruf Paradoksu 5.2. DEVLETİN DAHİL OLDUĞU EKONOMİLERDE (ÜÇ SEKTÖRLÜ MODELDE) DENGE HASILA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ 5.2.1. Tüketim Fonksiyonu 5.2.2. Toplam Planlanan Harcama yada Toplam Talep 5.2.3. Denge Hasıla (Gelir) Seviyesinin Belirlenmesi 5.2.4. Denge Hasıla (Gelir) Seviyesinin Değişmesi 5.2.4.1. Çarpan Katsayılarına İlişkin Açıklamalar 5.2.4.2. Kamu Harcamalarındaki Değişmenin Etkisi 5.2.4.3. Transfer Harcamalarındaki Değişmenin Etkisi; 5.2.4.4. Vergilerdeki Değişmenin Etkisi 5.2.4.5. Bütçe Politikası Uygulamalarının Etkisi 5.2.4.6 Otomatik İstikrarlandırıcılar / Stabilizatörler 5.3. DIŞA AÇIK EKONOMİLERDE (DÖRT SEKTÖRLÜ MODELDE) DENGE HASILA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ 5.3.1. Toplam Planlanan Harcama yada Toplam Talep 5.3.2. Denge Hasıla Seviyesinin Belirlenmesi 5.3.3. Denge Hasıla Seviyesinin Değişmesi 5.4. BASİT KEYNESYEN MODEL VE MİLLİ GELİRİN FARKLI DENGE SEVİYELERİ 5.4.1. Milli Gelirin Tam İstihdam Denge Seviyesi 5.4.2. Milli Gelirin Eksik İstihdam Denge Seviyesi 5.4.2.1. Deflasyonist Açık ve Maliye Politikası Kullanımı 5.4.3. Milli Gelirin Aşırı İstihdam Denge Seviyesi 5.4.3.1. Enflasyonist Açık ve Maliye Politikası Kullanımı 5.4.4. Yapısal Bütçe Açığı - Yapısal Bütçe Fazlası
5.6. ÇALIŞMA SORULARI BEŞİNCİ BÖLÜM DENGE HASILA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ; BASİT KEYNESYEN MODEL MG hesaplamalarında GSYİH, GSMH ve MG kavramları farklı anlamlar içermekte ve farklı şekilde hesaplanmaktadırlar. Bununla birlikte ekonomide denge hasıla düzeyinin belirlenmesinde milli gelir, toplam hasıla, toplam çıktı, reel çıktı ve GSMH kavramları aynı anlamı içermekte ve birbirinin yerine kullanılmaktadırlar. Hasıla düzeyinin belirlenmesi demek toplam hasılanın potansiyel hasılanın neresinde olduğunun yada ekonomide denge hasıla seviyesinin belirlenmesi demektir. Denge seviyesi ile tüketim, tasarruf, yatırım, faiz oranı, fiyatlar genel seviyesi, istihdam-işsizlik ve ödemeler bilançosu gibi temel makro büyüklükler arasında karşılıklı nedensellik ilişkisi vardır. Yani, söz konusu makro değişkenlerde meydana gelecek bir değişme denge hasıla düzeyini değiştirmekte yada denge hasıla düzeyinde meydana gelecek bir değişiklik söz konusu makro göstergeleri etkileyebilmektedir. Hasıla düzeyi ile söz konusu temel makro değişkenler arasındaki ilişkileri analiz eden 3 model söz konusudur. Bu modeller;
Bu modeller sırasıyla ele alınacak ve hasıla düzeyinin nasıl belirlendiği ortaya konulacaktır. 5.1. BASİT KEYNESYEN MODEL J.M Keynes’in 1936 yılında yayınlamış olduğu “Para, Faiz ve İstihdamın Genel Teorisi” adlı kitapta ifade edilen teori, gelir-harcama modeli olarak ta bilinir. Model geniş kapsamlı birçok varsayım üzerine oturtulmuştur. Modelin belli başlı varsayımları; -(Temel iki varsayım) a. Fiyatlar genel seviyesi (FGS) sabittir. Yani enflasyon/deflasyon söz konusu değildir. b. Geçerli faiz oranı sabittir. - Diğer varsayımlar a. FGS sabit kabul edildiğinden modelde kullanılan bütün değişkenler reeldir. b. Net dış faktör geliri sıfır kabul edilmiştir. Buna bağlı olarak GSYİH = GSMH eşitliği söz konusudur. c. Amortismanlar, dolaylı vergiler ve sübvansiyonlar sıfır kabul edilmiştir. GSYİH = GSMH = SMH = SYİH = NYİG = MG = Y eşitliği söz konusudur. d. Dağıtılmamış karlar, sosyal güvenlik katkıları, kurumlar vergisi, kamu borç faizleri modele katılmamıştır. Modele sadece transfer ödemeleri (TR) dahil edilmiştir. Bu durumda harcanabilir gelir (Yd) şu şekilde bulunur; (T : gelir vergisi olmak üzere) Yd = Y + TR – T olur. Bu durumda kişisel gelir; GSYİH + transfer ödemeleri ile vergiler (T) arasındaki farka eşit olur. Transfer ödemeleri sıfır ise Yd = Y–T olur. e. Denge hasıla (çıktı) düzeyi toplam talep (toplam planlanan harcama) tarafından belirlenir. Basit Keynesyen Model esasında tek bir model olmakla birlikte daha iyi kavranılabilmesi için basitten karmaşığa doğru giden bir yol izlenir. Makro ekonomide dört temel iktisadi birim(sektör) vardır. Bunlar; birey, firma, devlet ve dış alem’dir. Birey ve firmadan oluşan model iki sektörlü, bunlara devlet eklendiğinde oluşan model üç sektörlü (dışa kapalı), bunların üzerine ekonominin dışa açılmasını temsil eden dış alem eklendiğinde dört sektörlü model (dışa açık) tesis edilmiş olunur. 5.1.1. İKİ SEKTÖRLÜ MODELDE DENGE HASILA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ İki sektörlü model birey ve firmalardan oluşur. Devletin olmadığı dışa kapalı bu modelde toplam planlanan harcama, tüketin harcamaları ve yatırım harcamalarından oluşur. Keynesyen modelde planlanan tüketim harcamaları daima gerçekleştirilir. Ancak planlanan yatırımlarla gerçekleşen yatırımlar birbirinden farklı olabilir. Bu nedenle Keynes, özel sektörü istikrarsız kabul eder. Modelde yatırım harcamaları otonom olarak alınmıştır. AE = Toplam Planlanan Harcama, C = Tüketim I0 = Otonom Yatırım olmak üzere toplam talep fonksiyonu şu şekilde ifade edilir. AE = C + I0 5.1.1.1. Tüketim Fonksiyonu Tüketicilerin, reel GSYİH’dan satın almak istedikleri kısım için yapmış olduğu harcamalara tüketim denir. Keynes’e göre tüketim, harcanabilir gelir düzeyine bağlıdır, yani harcanabilir gelirin bir fonksiyonudur. Aralarında doğru yönlü ilişki vardır, gelir arttığında tüketim de artar. Tüketim harcamaları ile gelir arasındaki ilişki tüketim fonksiyonuyla ifade edilir: C = C0 + c Yd C0 = Otonom tüketim; gelirden bağımsız tüketim ( Yd=0 iken borçlanılarak yapılan tüketim) c= Marjinal tüketim eğilimi cYd = Uyarılmış tüketim: Harcanabilir gelire bağlı olan tüketim harcamalarını ifade eder. 
Ortalama tüketim eğilimi (  ); Belirli bir gelir düzeyinin tüketim harcamalarına giden kısmın ifade eder. Tüketim miktarının harcanabilir gelire bölünmesiyle bulunur.
Marjinal tüketim eğilimi (c=  ); Gelirde meydana gelen bir birimlik artışın ne kadarının tüketim harcamalarına gittiğini gösterir. c= 0.80 yada %80 olması; gelirin 100 TL artması durumunda tüketim harcamaların da 80 lira artacağını ifade eder.
Tüketim Fonksiyonuna İlişkin Bazı Bilgiler
Bazı Soru/Çözüm Örnekleri 1. Y= 500 TL, c= % 80 ve C0=30 TL ise tüketim harcaması ne kadardır? C = C0 + c Yd C = 30+ 0,8 (1000) = 830 TL olur. 2. Gelir 600 TL arttığında tüketim harcamaları da 450 TL artıyorsa marjinal tüketim eğilimi ne kadardır? c = ∆C/∆Y olduğuna göre c= 450/600 = 0,75 yani %75 olur. 5.1.1.2. Tasarruf Fonksiyonu Kullanılabilir gelirin tüketin harcamaları sonrası kalan kısmı tasarruf olarak adlandırılır. Tıpkı tüketim gibi tasarruflar da gelirin doğru yönlü bir fonksiyonudur. Tasarruf fonksiyonu; 
-C0 = Otonom tasarruf yada otonom tüketim harcamalarına giden tasarruf s = Marjinal tasarruf eğilimi sYd = Gelire bağlı tasarruf S = -C0 + s Yd Ortalama tasarruf eğilimi (  ); Herhangi bir gelir düzeyinde yapılmış tasarrufları ifade eder. Mevcut tasarrufun gelir düzeyine bölünmesiyle bulunur.
Marjinal tasarruf eğilimi (s=  ); Gelirdeki bir birimlik artışın ne kadarlık kısmının tasarruflara gideceğini gösterir. s= 0.20 yada %20 olması demek; gelir 100 TL arttığında tasarrufların da 20 TL artacağını ifade eder.
Tasarruf Fonksiyonuna İlişkin Bazı Bilgiler; 1. Mutlak değer olarak otonom tüketim ve otonom tasarruf birbirine eşittir.  = 
Bu nedenle tasarruf fonksiyonu; S= 2. Marjinal tasarruf eğilimi, 0 < s < 1 arasında değer alır. 3. Marjinal tasarruf eğilimi, ortalama tasarruf eğiliminden büyüktür. 4. Tüketim ve tasarruf gelirin iki parçasıdır. Bu nedenle devletin olmadığı dışa kapalı ekonomilerde, ortalama tüketim eğilimi + ortalama tasarruf eğilimi = 1 ve marjinal tüketim eğilimi + marjinal tasarruf eğilimi = 1 eşitlikleri söz konusudur. (c+s=1)
500 100
600 120 700 140
Tabloya göre marjinal tasarruf eğilimini hesaplayınız. a.%80 b.%60 c.%40 d.%20 e. hiçbiri Marjinal tasarruf eğilimi, tasarruflardaki artışın gelirdeki artışa bölünmesiyle hesaplanır. Gelirdeki artışlar hep aynı ve ∆Y= 100 TL, tasarruflardaki artışlar da ∆S= 20 TL’dir. Dolayısıyla; s=∆S/∆Y olduğuna göre; s=20/100= 0,20, yani %20 olur. Doğru cevap D Şıkkıdır. Tüketim ve Tasarruf Fonksiyonlarında Paralel Kaymalar ve Eğim Değişmeleri Otonom tüketim ve otonom tasarruflarda meydana gelen değişmeler tüketim ve tasarruf eğrilerini paralel kaydırırken, marjinal tüketim eğilimi ve marjinal tasarruf eğiliminde meydana gelen değişmeler ise eğrilerde eğim değişikliğine neden olur. Meydana gelebilecek olası durumlar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Örnek; C= 30 + 0,7Yd olarak ifade edilen tüketim fonksiyonu C= 20 + 0,8 Yd olarak değişirse aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir? A) Tüketim fonksiyonu paralel olarak aşağı kayar B) Tüketim fonksiyonu yukarı kayarken eğimi artar C) Tasarruf fonksiyonu yukarı kayarken eğimi artar D) Tüketim fonksiyonu aşağı kayarken eğimi artar E) Tasarruf fonksiyonu aşağı kayarken eğimi azalır.
Tüketim fonksiyonu, C= 30 + 0,7Yd iken tasarruf fonksiyonu S= –30 + 0,3 Yd şeklinde olur. Tüketim fonksiyonu C= 20 + 0,8Yd şekline dönüştüğünde tasarruf fonksiyonu da S= –20 + 0,2 Yd şekline dönüşür. Otonom tüketim 10 birim azalmıştır. Bu durum tüketim fonksiyonunun aşağı, tasarruf fonksiyonunun ise yukarı kayacağını gösterir. Diğer taraftan, marjinal tüketim eğilimi 0,7’den 0,8’e çıkmıştır. Bu durumda da, tüketim fonksiyonu eğimi artarak daha dik hale gelirken yatırım fonksiyonu eğimi azalarak daha yatık hale gelir. İki durum birlikte değerlendirildiğinde; a) Tüketim fonksiyonu aşağı kayarken eğimi artar b) Tasarruf fonksiyonu ise yukarı kayarken eğimi azalır. Doğru cevap D şıkkı olur. şekil çiziniz 5.1.1.3. Tüketim ve Tasarruf Fonksiyonlarının Birlikte Değerlendirilmesi Tüketim ve tasarruf gelirin birer parçası olduğundan aralarında bazı ilişkiler vardır. 
Grafiğin üst kısmında tüketim fonksiyonu alt kısmında ise tasarruf fonksiyonu yer almaktadır. Orijinden çıkan 45 C’lik doğru geliri temsil etmektedir. Bazı özellikler; a. Bu doğrunun üzerindeki bütün noktalarda gelirin tamamı tüketime gitmektedir. b. Y gelir düzeyine kadar gelirden fazla tüketim yapılmaktadır. (C>Y) borçlanma söz konusu olduğu için tasarruflar negatiftir.(S<0) c. Y gelir düzeyinde gelirin tamamı harcamalar gitmektedir. (Y=C) Bu nedenle tasarruflar sıfıra eşittir. (S=0) d. Y gelir düzeyi tasarrufa geçiş noktasıdır. Zira bundan sonra Y>C olmakta ve tasarruflar da pozitif değer almaktadır. (S>0) e. Tüketim eğrisi dikleştiğinde (marjinal tüketim eğilimi arttığında), tasarruf eğrisi yatıklaşır.(marjinal tasarruf eğilimi azalır). Bunun tersi de doğrudur. f. Otonom tüketim artıp, tüketim eğrisi paralel yukarı kayarsa, tasarruf eğrisi de paralel aşağı kayar. Tersi de doğrudur. 5.1.1.4. Toplam Planlanan Harcama yada Toplam Talep Devletin dahil olmadığı iki sektörlü modelde toplam talep, bireylerin tüketim harcamaları ile otonom yatırım harcamalarından oluşur. AE= C + I0 Bu denklemde tüketim fonksiyonu yerine konursa AE= C0 + cY + I0 olur. Otonom kalemler bir araya toplanıp A0 ile ifade edilirse denklem nihai haline ulaşır. AE= A0 + cY 5.1.1.5. Denge Hasıla (Gelir) Seviyesinin Belirlenmesi Y= AE eşitliğine göre Y= A0 + cY olur. Bu denklem Y’ye göre çözüldüğünde, denge gelir seviyesini veren eşitliğe ulaşılır.
Milli gelir dengesi şekil bazında aşağıdaki gibi ifade edilebilir. 
Şekilde milli gelir dengesi hem toplam talep-toplam arz (üstteki şekil) hem de tasarruf-yatırım yaklaşımı (alttaki şekil) ile ortaya konulmuştur. Milli gelir dengesi Toplam Arz(Y) ve Toplam Talep (AE) eğrilerinin kesiştiği A noktasında sağlanmaktadır. Bu denge düzeyinde alt şekilde de görüldüğü üzere tasarruflar da yatırımlara eşittir. A noktasının dışında herhangi bir yerde Milli gelir dengesinin sağlanması söz konusu değildir. A noktasının solunda, toplam talep toplam arzdan büyüktür. Toplam talebin toplam arzdan büyük olması durumunda yatırımlar da tasarruflardan büyüktür. Yatırım ve talep fazlalığı ekonomide üretim artışını teşvik eder, stoklar azalır ve ekonomide genişleme süreci ortaya çıkar. Süreç sonunda üretim- gelir ve tasarruf artar ve A noktasında denge oluşur. A noktasının sağında ise, toplam arz toplam talepten ve dolayısıyla tasarruflar da yatırımlardan büyüktür. Bu durumda stoklar artar, üretim azalma yönünde baskılanır ve ekonomi durgunluk sürecine girer. Neticede, üretim ve gelir düşer buna bağlı olarak tasarruflar da azalır. A noktasına kadar gerileyen ekonomide tekrar denge sağlanır. Örnek; C0 = 30, I0= 100, c=0,8 olan bir ekonomide denge gelir düzeyini hesaplayınız. A0= C0 + I0= 30 +100 = 130 Y= A0 Milli gelir dengede iken, otonom kalemlerde (C0,I0) meydana gelecek bir artış sanki bir katsayı ile çarpılıyormuş gibi gelir düzeyinde kendisinden daha büyük bir artışa neden olur. Aynı şey azalışlar için de geçerlidir. Literatürde bu süreç “çarpan yada çoğaltan süreci” olarak adlandırılır. Matematik ifadesi şu şekildedir; ΔA0 = Otonom kalemlerdeki değişme k= çarpan yada çoğaltan katsayısı ΔY = Gelirdeki değişme olmak üzere; ΔA0 x k = ΔY Çarpan/çoğaltan katsayısı k= Çarpan/çoğaltan katsayısı daima birden büyüktür. ke= Çarpan/çoğaltan katsayısının büyüklüğü marjinal tüketim eğilimi (c) tarafından belirlenir. Aralarında doğru yönlü ilişki vardır. Marjinal tüketim eğilimi ne kadar yüksekse çarpan/çoğaltan katsayısının değeri de o derece yüksek olur. Sadece tüketici+firmalardan oluşan bu modelde ke= 1.Otonom tüketim çarpanı ; ΔC0 2.Otonom yatırım çarpanı ; ΔI0 Örnek; Marjinal tüketim eğilimi 0,75 iken otonom yatırımlarda meydana gelecek 100 TL’lik artış milli geliri nasıl etkiler? 
c=0,75 ΔI0 =100 ΔY=? ΔI0 ΔY=400 Milli gelir 400 birim artar. 5.1.1.7. Tasarruf Paradoksu Keynes’in öne sürdüğü bir olgudur. Milli gelir dengede iken, toplumun tasarruflarını artırması sonucunda milli gelirde meydana gelen azalmayı açıklamak üzere kullanılmıştır. Şöyle ki, toplumun tasarruf eğiliminin artması, tüketim harcamalarının ve dolayısıyla toplam talebin düşmesine neden olur. Toplam talebin düşmesi de milli gelir düzeyinin azalmasına neden olur. Bu duruma, yani tasarruflar arttığında milli gelirin azalması olgusuna “tasarruf paradoksu” denir. 
Tasarruf eğiliminin s1 olması durumunda milli gelir Y1 düzeyinde dengededir. Ve A1 noktasında tasarruf-yatırım eşitliği sağlanmıştır. Tasarruf eğilimin s2’ye yükselmesi durumunda tasarruf eğrisi dikleşmiş, yeni denge gelir seviyesi Y2’ye düşmüştür. Tasarruf-yatırım eşitliği de A2 noktasında sağlanmıştır. Bireyler için zenginlik yada servetin kaynağı olan tasarruf artışı, toplum için olumsuz sonuç doğurmaktadır. Yatırıma dönüşmeyen, gömüleme halinde kalan tasarruflar sızıntı etkisi yarattığından milli geliri azaltmaktadır. Tasarrufların yatırma dönüştürülmesi halinde ise söz konusu olumsuz sonuçlar oluşmayacaktır. Tasarruf paradoksu, bireysel açıdan yada mikro açıdan bakıldığında doğru olan davranışların makro ekonomi açısından yanlış olabileceğini ifade etmektedir. Bu tür çelişkiler “terkip hatası” olarak ta adlandırılır. Tasarruf paradoksunu her zaman kötü bir şey olarak düşünmemek gerekir. Enflasyonist dönemlerde tasarruf artışı, talebi düşürücü ve enflasyonu önleyici olumlu bir rol üstlenmektedir. Tasarruf paradoksu daha çok gelişmiş ülkelerde görülür. Zira, gelişmekte olan ülkelerde yatırımların kaynağı tasarruflar değil daha çok dış borçlar olmaktadır. Bu nedenle tasarruf paradoksu gelişmekte olan ülkelerde pek rastlanılan bir durum değildir. 5.2. DEVLETİN DAHİL OLDUĞU ÜÇ SEKTÖRLÜ MODELDE DENGE HASILA DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ Bu model, tüketici + firma + devletten oluşan üç sektörlü bir modeldir. Devlet, bir taraftan kamu harcaması (G0) ve transfer ödemesi (TR0) yapan, yaptığı bu harcamaları karşılamak için de vergi (T) toplayan bir birimdir. Devletin topladığı vergiler şu fonksiyonla ifade edilir; T= vergi gelirleri, T0 = otonom vergiler (gelirden bağımsız olan vergi) t=marjinal vergi oranı tY= gelire bağlı vergiler T= T0 + tY Otonom vergiler sıfır olduğu zaman (T0=0) denklem; T= tY haline dönüşür. Diğer taraftan devlet transfer ödemesi de yapmaktadır. Transfer ödemelerini vergilerden karşılar. Bu durum kişisel geliri değiştirir. Şöyle ki; gelir, transfer ödemeleri kadar artarken ödenen vergiler kadar azalır. Yani; Yd = Y + TR0 – T durumu ortaya çıkar. T= tY eşitliği yerine konursa denklem; Yd = Y + TR0– tY haline dönüşür. TR0=0 ise denklem Yd = Y– tY ve Yd= (1-t)Y olur. Bu durum başta tüketim fonksiyonu olmak üzere bütün sistemi etkiler. 5.2.1. Tüketim Fonksiyonu C= C0 + cY olan tüketim fonksiyonunda Y yerine Y+TR0 –tY değeri konulup çözülürse tüketim fonksiyonu elde edilir. C = (C0 + cTR0) + c (1-t)Y Bu fonksiyonda; (C0 + cTR0), otonom tüketim, c (1-t)Y ise gelire bağlı tüketimdir. Fonksiyonun eğimi ise c (1-t) ile ifade edilir. 5.2.2. Toplam Planlanan Harcama yada Toplam Talep Toplam talep, tüketim, yatırım ve kamu harcamalarından oluşur. Yatırım ve kamu harcamaları otonomdur. (I0 ve G0) AE= C + I0 + G0 denkleminde tüketim fonksiyonu yerine konursa AE= (C0 + cTR0) + c (1-t)Y + I0 + G0 olur. Otonom kalemler bir araya toplanıp A0 ile ifade edilirse toplam harcama denklemi şu şekilde olur. A0 = C0 + cTR0 + I0 + G0 AE= A0 + c (1-t)Y 5.2.3. Denge Hasıla (Gelir) Seviyesinin Belirlenmesi Y= AE eşitliğine göre Y= A0 + c (1-t)Y olur. A0 = C0 + cTR0 + I0 + G0 olmak üzere Bu denklem Y’ye göre çözüldüğünde;
Milli gelir dengede olduğunda tasarruf-yatırım özdeşliği de sağlanır. Devletin dahil olduğu bu modelde söz konusu özdeşlik; sızıntılar = enjeksiyonlar olmak üzere şu şekilde ifade edilir; S + T = I + G
C0 =20, TR0=200, I0=250, G0=500, c=0,8 ve t=0,2 olan bir ekonomide denge gelir seviyesi aşağıdakilerden hangisidir? a.1500 b.2000 c.2583 d.3583 e. hiçbiri A0 = C0 + cTR0 + I0 + G0 = 20 + (0,8x 200) + 250 + 500 = 930 Y= A0 Devletin dahil olduğu dışa kapalı ekonomilerde milli gelirin dengesi kamu harcamalarında, transfer harcamalarında, vergiler ve denk bütçe politikası uygulamaları neticesinde değişiklik gösterir. Bu harcama kalemlerine ilişkin olarak kullanılan çarpan katsayıları aşağıda sıralanmıştır. Söz konusu çarpan katsayılarının değerleri gelir vergisi alınmaması ve alınması durumuna göre değişiklik göstermektedir. 1. Harcama Çarpanı (ke); Bu çarpan yaklaşımı içinde üç ana harcama kalemi vardır. Bunlar, otonom tüketim, otonom yatırım ve otonom kamu harcamalarıdır. Bu kalemlerdeki değişmenin milli gelir üzerindeki etkisi hesaplanırken harcama çarpanı dikkate alınır. 2. Transfer Çarpanı (kTR); Transfer ödemelerinin milli gelir üzerindeki etkisinin hesabında kullanılır. 3. Vergi Çarpanı (kT); Otonom vergilerdeki değişmenin milli gelir üzerindeki etkisi hesaplanırken kullanılır. 4. Denk Bütçe Çarpanı (kBB); Bütçede açık yada fazlaya sebebiyet vermemek için kamu harcamaları ve vergilerin eşit oranda ve aynı anda artırılması/azaltılması durumunun milli gelir üzerindeki etkisini hesaplamada kullanılan bütçe çarpanıdır. Denk bütçe çarpanı, gelir vergisinin olmadığı durumda bire eşittir. 1945 yılında Norveç’li İktisatçı Trygve Haavelmo tarafından geliştirildiği için literatürde “Haavelmo Kuralı” olarak ta bilinir. Modelde, gelir vergisinin alınması ve gelir vergisinin alınmaması durumlarında çarpan katsayıları değişmektedir. Çarpan katsayılarının değerleri ve çarpan süreci bu iki farklı varsayım altında şu şekilde sıralanabilir; A. Gelir Vergisinin ALINMAMASI Durumunda Çarpan Süreci
Otonom Tüketim Çarpanı; ΔC0 Otonom Yatırım Çarpanı; ΔI0 Otonom Kamu Harcamaları Çarpanı; ΔG0 2. Transfer Çarpanı; Transfer Ödemeleri Çarpanı; ΔTR0 3. Vergi Çarpanı Otonom Vergi Çarpanı; ΔT0 4. Denk Bütçe Çarpanı;  +  =  = 1
B. Gelir Vergisinin ALINMASI Durumunda Çarpan Süreci 1. Harcama Çarpanları; Otonom Tüketim Çarpanı; ΔC0 Otonom Yatırım Çarpanı; ΔI0 Otonom Kamu Harcamaları Çarpanı; ΔG0 2. Transfer Çarpanı; Transfer Ödemeleri Çarpanı; ΔTR0 3. Vergi Çarpanı Otonom Vergi Çarpanı; ΔT0 4. Denk Bütçe Çarpanı;  +  = 
Çarpan Süreci ve Katsayılarına İlişkin Bazı Bilgiler 1. Transfer çarpanı her zaman harcama çarpanından küçüktür. kTR 2. Gelir vergisinin alınmadığı durumda harcama çarpanı ile transfer çarpanı arasındaki fark bire eşittir. ke-kTR = 1 3. Vergi çarpanı, transfer çarpanının negatif değerine eşittir. kTR =- kT 4. Denk bütçe çarpanı, harcama çarpanı ile vergi çarpanının toplamına eşittir. Sonuç, gelir vergisi alınmadığı ve alındığı durumlarda farklı çıkar. Şöyle ki; kBB= ke+kT
kBB = b. Gelir vergisi alındığı durumda denk bütçe çarpanı; kBB = 5.2.4.2. Kamu Harcamalarındaki Değişmenin Etkisi Kamu harcamaları, devletin yapmış olduğu mal ve hizmet alımları yani tüketim harcamaları ve yatırım harcamalarından oluşur. Bu harcamalar milli gelir üzerinde otonom kalemler gibi direkt etki yaparlar. Soru Tüketim fonksiyonu C= 500 + 0,8Y olarak verilen bir ekonomide denge milli gelir seviyesi 5000 birimdir. Kamu harcamalarının 1000 birim artırılması durumunda milli gelir düzeyi ne kadar artar? Soruda vergi oranından bahsedilmediği için verginin alınmadığı anlaşılmaktadır. Bu durumda kamu harcamaları çarpanı; ΔG0 =  =  = 5 ΔY = 1000 x 5 = 5000 birim artar.
Şayet vergi oranı t=0,1 olsaydı milli gelirdeki artış ne kadar olurdu? ΔG0 1000 Not; Burada dikkat edilmesi gereken bir husus vardır. Vergilemenin yapılması çarpan katsayısının değerini düşürmüş ve milli gelirdeki artışı azaltmıştır. Bu bağlamda içinde vergi olan bütün çarpan katsayıları vergi olmayanlardan daha küçük olur. Bu sorudaki çarpanlar için 5.2.4.3. Transfer Harcamalarındaki Değişmenin Etkisi; Transfer harcamaları, devletin karşılıksız olarak yaptığı aktarımlardır. Bunların milli gelir üzerindeki etkisi kamu harcamaları gibi direkt değil dolaylı olur. Çünkü transfer harcamaları önce tüketimi etkiler, tüketimdeki değişmeler de milli geliri değiştirir. Peki, transfer harcamalarının tamamı tüketime gider mi? Hayır. Peki ne kadarı gider? TR0 büyüklüğündeki bir transfer harcamasının tüketime giden kısmı cTR0 kadardır. Kalan kısım ise tasarruf edilir. Örn.; c=0,8 olması halinde 100 TL’lik transfer geliri elde eden bir kişi bunun 80 TL’sini harcar, 20 TL’sini tasarruf eder. Dolayısıyla 100 TL’lik transfer harcamasının 80 TL’lik kısmı milli geliri değiştirici etki yapar. Soru; Marjinal tüketim eğilimi %75, vergi oranı%20 olan bir ekonomide transfer harcamaları 30 birim artırılırsa milli gelirdeki değişme ne olur? ΔTR0 Vergiler milli gelir üzerinde olumsuz etki yaparlar. Vergilerin artırılması gelir düzeyinin azalmasına neden olurken vergilerin düşürülmesi ise gelir düzeyini artırıcı etki yapar. Vergiler de tasarruflar gibi sızıntı olarak değerlendirilirler. Vergiler otonom vergiler (dolaylı vergiler) ve gelire bağlı vergiler(dolaysız vergiler) olmak üzere gruplandırılırlar. Gelire bağlı vergilerin alınmadığı durumda otonom vergilerin etkisi vergi çarpanı ile çarpılarak hesaplanır. Gelire bağlı vergilerin alınması durumunda ise içinde vergilerin de yer aldığı çarpan katsayıları kullanılır.
a)Marjinal tüketim eğilimi 0,8 iken otonom vergiler 30 birim artırılırsa milli gelir üzerindeki etkisi ne olur? ΔT0 b)Marjinal tüketim eğilimi 0,8, vergi oranı 0,1 iken otonom vergiler 30 birim artırılırsa milli gelir üzerindeki etkisi ne olur? Bu durumda kullanılacak olan çarpan katsayısı, gelir vergisi oranını da içeren çarpan katsayısı olacaktır. ΔT0 Görüldüğü üzere gelir vergisi oranının sürece dahil edilmesi milli gelirdeki azalmayı küçültmüştür.
Denk bütçe politikası, yapılan kamu harcaması kadar vergi alınmasıdır. Bu politikanın amacı, bütçe açığına sebebiyet vermeksizin ekonominin yönlendirilmesidir. Kamu harcamaları ve vergiler eşit miktarda ve aynı anda artırıldığında milli gelir üzerindeki etkisi şu şekilde olur; Kamu harcamaları artışı milli geliri artırıcı etki yaparken, otonom vergilerin artması milli geliri azaltıcı etkide bulunur. ΔY = Gelir vergisinin alınmadığı durumda denk bütçe çarpanı bire eşittir. Bu durumda (diğer faktörler hiç dikkate alınmadan) milli gelir, kamu harcamalarında meydana gelen artış kadar artar, azalma kadar azalır. Örneğin; kamu harcamaları ve otonom vergiler aynı anda 50 birim artırılırsa, sonuçta milli gelirde 50 birimlik artış olur. Bu durumda diğer faktörlere bakılmaksızın ifadesiyle kast edilen örn.: marjinal tüketim eğiliminin 0,8 olması yada 0,6 olması sonucu değiştirmez.
B. Kamu Harcamaları ve Vergilerdeki Değişimin Bütçe Fazlasına Etkisi Soru (KPSS 2007) Diğer koşullar sabitken, Keynesçi çarpan analizine göre, marjinal tüketim eğiliminin 0,75 olduğu bir durumda hem devlet harcamalarında hem de vergilerde ortaya çıkacak 5 birimlik bir düşüşün milli gelir üzerindeki net etkisi ne olur? a.20 birim artar b.20 birim düşer c. 5 birim artar d. 5 birim azalır e. değişmez
Hem kamu harcamaları hem de vergiler aynı anda ve eşit miktarda (5 birim) azaltılmıştır. Yani denk bütçe politikası güdülmektedir. Bu durumda soru iki yolla çözülebilir a.Denk bütçe politikası uygulanmakta ve gelir vergisinden bahsedilmemektedir. Bu durumda Haavelmo Kuralı gereği denk bütçe çarpanı bire eşittir. Kamu harcamaları azaltıldığı için milli gelir azalacaktır. Azalma; ΔY = - ΔG x 1 = -5 x1 =- 5 birim azalır. b. Eğer bu kural bilinmiyorsa (hatırlanmıyorsa) bu durumda yapılacak şey önce kamu harcamalarındaki azalışın milli gelir üzerindeki olumsuz etkisi hesaplanır. Sonra vergilerdeki azalışın milli gelir üzerindeki olumlu etkisi hesaplanır. Sonuçta aradaki fark bulunmak suretiyle net etki hesaplanır. Kamu harcamalarındaki azalmanın olumsuz etkisi; ΔG0 Vergilerdeki azalmanın olumlu etkisi; ΔT0 Net Etki ; -20 + 15 = -5 Milli gelir 5 birim azalır. Doğru Cevap D Şıkkıdır. 5.2.4.6 Otomatik İstikrarlandırıcılar / Stabilizatörler Ekonomik istikrarın bir yorumu da, Reel GSYİH’nın çok fazla sapma göstermeden Trend Büyüme Yolu (Pot. GSYİH) etrafında küçük salınımlar yaparak büyümesidir. Zira, yüksek oranlı büyüme ve depresyon dengeden aşırı sapmalar meydana getirdiği için arzu edilmeyen durumlardır. Şekilde de görüldüğü üzere, Reel GSYİH2 büyümesi daha fazla istikrarı ifade etmekte olup her zaman Reel GSYİH1’e tercih edilir. 
Otonom harcamalarda meydana gelen değişmeler çarpan etkisiyle Reel GSYİH’yı değiştirmektedir. İşte otonom harcamaların Reel GSYİH üzerinde meydana getireceği değişikliğin etkisini azaltarak daha istikrarlı büyümeyi sağlayan unsurlara “otomatik istikrarlandırıcılar” yada otomatik stabilizatörler denir. Belli Başlı Otomatik Stabilizatörler; 1.Gelir vergisi ; artan oranlı vergi 2. Transfer Ödemeleri, İşsizlik sigortası 3. Sigorta Primleri 4. Kurumlar Vergisi 5. Şirketlerin Kar Payı Ödemeleri 6. Sosyal Güvenlik Katkıları 7. Hane Halkı tasarrufları (özel Tasarruflar) 8. Tarımsal Destekleme Politikaları (Sübvansiyonlar) Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
C0 + s Yd şeklinde de yazılabilir.
yada Y= A0 
= 130
= 130/0,2 = 650
= 
= 400
yada Y= A0 
= 930 
= 
=2583 Doğru Cevap C Şıkkıdır.
= ΔY
= ΔY
= 
= 
= 3571 birim artış olur.
= 30 
= 30 x 1,875= 56,25
= 30 x (- 4) = -120 Milli gelir 120 birim azalır.
= 
= - 85,7 Milli gelir 85,7 birim azalır.
= - 20 birim azalır.
= 5 
= 15 birim artar.