Beynəlxalq cinayət məHKƏMƏSİNİn nizamnaməSİNDƏ TƏSBİt ediLƏN İnsanliq əleyhiNƏ CİnayəTLƏR
Yüklə 252,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüseyn MƏLƏKİ
- İnsanlıq əleyhinə cinayətlər.
- 1. İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin tərifi.
- 2. İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin baş verməsinə təsir edən amillər.
- 3. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin dəlilləri.
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
- CRIMES AGAINST HUMANITY IN STATUTES OF INTERNATIONAL CRIMINAL COURT
- ПРЕСТУПЛЕНИЯ ПРОТИВ ЧЕЛОВЕЧНОСТИ В УСТАВЕ МЕЖДУНАРОДНОГО УГОЛОВНОГО СУДА.
| «Dirçəliş XXI əsr».–2009.-№139-140.–S.268-276. BEYNƏLXALQ CİNAYƏT MƏHKƏMƏSİNİN NİZAMNAMƏSİNDƏ TƏSBİT EDİLƏN İNSANLIQ ƏLEYHİNƏ CİNAYƏTLƏR Hüseyn MƏLƏKİ, AMEA-nın İnsan Hüquqları İnstitutu Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi təsis etmək ideyası ilk dəfə 1937-ci ildə Millətlər Liqası beynəlxalq terrorçuların mühakimə edilməsi haqqında qanun layihəsi hazırlayarkən irəli sürüldü. Nürnberq və Tokio hərbi tribunallarından sonra Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1948-ci ildə Soyqırımı Konvensiyasında da Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin təsis edilməsinin zəruriliyi qeyd edildi. BMT-nin Beynəlxalq Hüquq Komissiyası sonrakı illərdə belə bir məhkəmənin layihəsini hazırladı. Lakin məsələnin mahiyyəti "soyuq müharibə" zamanı tezliklə unuduldu və bu vəziyyət 1980-ci illərə qədər davam etdi. Daimi Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin təsis edilməsi ideyası 1980-ci illərdə Trinidad və Tobaqonun başçılığı ilə Latın Amerikası ölkələrinin və Qorbaçovun terrorizmə qarşı mübarizə təkliflərinin müzakirəsi zamanı yenidən gündəmə gəldi. Baş Assambleyada həmin ölkələr daimi məhkəmənin təsis edilməsini beynəlxalq narkotik və psixotrop malların qaçaqmalçılığına qarşı son vasitə kimi irəli sürdülər. Baş Assambleya həmin məsələ ilə məşğul olmağı Beynəlxalq Hüquq Komissiyasına tapşırdı. 1993-cü ildə Baş Assambleya Komissiyadan məhkəmənin nizamnaməsini hazırlatmağı xahiş etdi. Əsasən, keçmiş Yuqoslaviya hərbi tribunalının nizamnaməsinin təsiri altında tərtib edilmiş layihənin hazırlanması 1994-cü ildə başa çatdı. Həmin il Baş Assambleya nizamnamənin layihəsində əks olunmuş məsələləri araşdırmaq üçün xüsusi komissiya təşkil etdi. Bundan əvvəl, yəni 1991-ci ildə Beynəlxalq Hüquq Komissiyası o zamankı Baş Assambleyanın 1948-ci ildə ona tapşırdığı Sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə cinayətlər layihəsini başa çatdırmışdı. Həmin layihə rəylərini bildirmək üçün üzv dövlətlərə göndərilmiş və 1996-cı ildə alınmış rəylər nəzərə alınmaqla təshih edilmişdi. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin 1994-cü ildə, Sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə cinayətlərin isə 1996-cı ildə hazırlanmış layihəsi gələcək beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statusunda qeyd olunan ünsürlər, yurisdiksiya və cinayətlər baxımından bütövlükdə bir-birinə uyğun idi. Qeyd edilən 1996-cı il layihəsi müəyyən edir ki, sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə cinayətlər beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq cinayət sayılır və milli qanunvericiliyin belə cinayətlərə görə cəza müəyyən edib-etməməsindən asılı olmayaraq bu cür əməllər törədilməsinə görə məsuliyyət daşıyan şəxslər cəzalanacaqlar. 1993 və 1994-cü illərdə müvafiq olaraq keçmiş Yuqoslaviya və Ruan da tribunallarının təsis edilməsi daimi Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yaradılmasının zəruriliyinə və mümkünlüyünə inamı gücləndirdi. Nəticədə, Baş Assambleya Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin təsis edilməsi üçün "Hazırlıq Komissiyası" adlı başqa bir komissiya təşkil etdi. Həmin Komissiya 1996—1998-ci illər ərzində Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Təsis Konvensiyasının mətnini hazırlamaq üçün 6 iclas keçirdi. Bütün bu səylər 1998-ci il iyun ayının 15-dən iyul ayının 17-nə qədər 160 ölkə nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilmiş Roma konfransı ilə yekunlaşdı və həmin ölkələr konfransın axırıncı günü Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsinin mətnini qəbul etdilər(4, s. 13-17). Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yurisdiksiyasına aşağıdakı cinayətlər aid edilmişdir: soyqırımı, insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri və təcavüz cinayətləri (1, s. 149-152). Nizamnamənin müqəddiməsi və 5-ci maddəsində həmin cinayətlər "bütün beynəlxalq birliyin mənafeyinə toxunan ən təhlükəli cinayətlər" kimi xarakterizə olunmuşdur. "Beynəlxalq cinayətlər" anlayışı uzun müddətdir ki, müzakirə olunur. Həmin cinayətlər prinsip etibarı ilə beynəlxalq miqyasda aradan qaldırılmalı olan cinayətlərdir. Misal olaraq, dəniz quldurluğunu qeyd etmək olar, dəniz quldurluğu azad və bitərəf sularda baş verir, belə cinayətlər dünya dövlətlərinin əməkdaşlığını zəruri edən xüsusi səlahiyyət normalan tələb edir. Kölə, qadın və uşaq alveri, narkotik maddələrin qeyri-qanunu dövriyyəsi, hava gəmilərinin qaçırılması, terrorçuluq və çirkli pulların yuyulması kimi cinayət sahələrində də oxşar vəziyyət mövcuddur. Məhz belə cinayətlər 1989-cu ildə Trinidad və Tobaqonun təklifindən sonra BMT-nin Baş Assambleyasını yenidən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi məsələsinin aktuallaşmasının vacibliyinə inandırdı. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin təsis olunmasına qədər bu qəbildən olan cinayətlər sazişlərdə qeyd olunurdu, buna görə Roma Nizamnaməsini hazırlayarkən onları "saziş cinayətləri" adlandırırdılar. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yurisdiksiyasına aid edilən cinayətlər beynəlxalq xarakter daşıyır. Bu, təkcə onunla bağlı deyil ki, cinayətkarların cəzalandırılması beynəlxalq əməkdaşlığı zəruri edir, hərçənd bu, öz-özlüyündə çox mühümdür, daha vacib olan bütün beynəlxalq birliyin mənafeyinə toxunan həmin cinayətlərin faciəvi mahiyyətidir. Bu cür cinayətlərə "saziş cinayətləri"nə nisbətən gec diqqət yetirilmişdir və prinsip etibarı ilə həmin cinayətlər məsələsi İkinci dünya müharibəsindən sonrakı illərdə baş vermiş insan haqları hərəkatının ardınca qaldırılmışdır. Bu cür cinayətlər ona görə təhqiq olunmalıdır ki, onların qurbanı bütün bəşəriyyətdir. Bundan əlavə, bütün bəşər cəmiyyəti bir zamanlar milli dövlətlərin suveren səlahiyyətlərinə aid olan insan hüquqlarının pozulması halları ilə əlaqəli olduğundan belə cinayətlərin araşdırılmasını tələb etmək haqqına malikdir (5, s. 27-28). Nəhayət, bir daha qeyd etmək lazımdır ki, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yurisdiksiyasına aid edilən və Məhkəmənin Nizamnaməsinin 5-ci maddəsində təsbit edilmiş cinayətlərin sayı dörddür və Nizamnamənin 6, 7, 8-ci
maddələrində daha geniş şəkildə əks olunmuşdur. Bunlar soyqırımı, insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri və təcavüz cinayətlərindən ibarətdir. Məqalədə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində insanlıq əleyhinə cinayət anlayışı yığcam şəkildə araşdırılır. İnsanlıq əleyhinə cinayətlər. İnsanlıq əleyhinə cinayət anlayışı Beynəlxalq hüquq tarixi ilə çulğalaşmışdır. Onun kökləri təbii hüquqları ədalətlə eyni hesab edən Sokrat, Platon, Aristotelin etik təlimlərində, müqəddəs Avqustin, müqəddəs Akvinalı Foma və b.-nın dini əqidələrində müşahidə edilir. 1868-ci ildə Sankt-Peterburq bəyannaməsində açıq şəkildə insanlıq əleyhinə cinayətlərə yer ayrıldıqdan sonra həmin anlayışın tərifi daha geniş miqyasda tanındı və qəbul edildi. Haqqında danışılan anlayış 1899-cu ildə birinci Haaqa konfransı Marteris Klause şərtlərini quru müharibələrinin qanun və qaydaları haqqında Haaqa Konvensiyasının müqəddiməsinin bir hissəsi kimi yekdilliklə qəbul etdikdən sonra daha geniş tərəfdar tapdı. Amma həmin anlayış özünün hazırkı anlamında ilk dəfə 1915-ci il may ayının 24-də Fransa, Britaniya və Rusiyanın bəyanatında təsbit edilmişdir. Bəyanatda Osmanlı imperiyasının ermənilərə qarşı "soyqırımı" əməli pislənir və "bəşər və in san sivilizasiyasına qarşı" cinayət adlandırılır. "İnsanlıq əleyhinə cinayətlər" anlayışı, həmçinin 1945-ci ildə Nürnberq tribunalının səlahiyyətlərinə aid edilən üç cinayətdən biri kimi qeyd olunmuşdur. İkinci dünya müharibəsindən sonra insanlıq əleyhinə cinayətlər məsələsi dəfələrlə beynəlxalq qanunların tərkib hissəsi olan beynəlxalq sənədlərdə hərtərəfli şəkildə təsbit olunaraq tanınmışdır (3, s. 121-126). Məqalənin davamında əvvəlcə insanlıq əleyhinə cinayətlərin tərifi, son ra həmin cinayətlərin baş verməsinə təsir edən amillər və onların dəlilləri araşdırılır. 1. İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin tərifi. İnsanlıq əleyhinə cinayətlərə çoxsaylı mənbələrdə tərif verilmişdir. İnsanlıq əleyhinə cinayətlərə tərif verilmiş ən mühüm sənədlərdən Nürnberq tribunalının nizamnaməsi, Tokio tribunalının nizamnaməsi, keçmiş Yuqoslaviya tribunalının nizamnaməsi (maddə 5), Ruanda tribunalının nizamnaməsi (maddə 3) və Beynəlxalq Hüquq Komissiyasının 1996-cı ildə hazırladığı sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyinə qarşı cinayətlər layihəsini (maddə 18) və s. qeyd etmək olar. 1. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində verilmiş tərif. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsinin 7-ci maddəsinə uyğun olaraq, insanlıq əleyhinə cinayətlər bir cümlədə belə xarakterizə olunur: "İstənilən mülki şəxsə qarşı şüurlu şəkildə yerinə yetirilən genişmiqyaslı, sistematik hücum zamanı baş verir" və aşağıdakı əməllərdən ibarətdir: 1) adamöldürmə; 2) kütləvi qırğın; 3) kölə vəziyyətinə salma; 4) deportasiya və ya əhalinin məcburi köçürülməsi; 5) beynəlxalq hüququn əsas normalarına zidd olaraq həbsetmə və ya istənilən formada azadlıqdan kobud şəkildə məhrumetmə; 6) zorlama, cinsi kölə vəziyyətinə salma, fahişəliyə məcburetmə, hamiləliyə məcburetmə, məcburi sterilizasiya və istənilən oxşar cinsi zorakılıq; 7) hər hansı əhali qrupunu və ya müəyyən bir sosial birliyi siyasi, irqi, milli, etnik, mədəni, dini, cinsi (gen der) və ya bu bənddə göstərilən əməllərlə bağlı, yaxud beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq bütün dünyada qadağan olunmuş və məhkəmənin yurisdiksiyasına aid edilən cinayətlərlə bağlı səbəblərdən əzab-əziyyət vermək və təqib etmək; 8) adamların zorakılıqla yoxa çıxarılması; 9) aparteid cinayəti; 10) qəsdən ağır iztirab vermək və ya insan bədəninə, psixi və fiziki sağlamlığa güclü zərər yetirmək məqsədilə törədilən oxşar qeyri-insani əməllər (5, s. 84-86). Qeyd edilən tərifi təhlil etmək üçün əvvəlcə cinayətlərin törədilməsinə təsir edən amillər, sonra onların hər biri ayrılıqda araşdırılmalıdır. 2. İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin baş verməsinə təsir edən amillər. İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin baş verməsinə təsir edən üç amil nəzərdən keçirilməlidir: a) Mülki əhaliyə qarşı hücumun baş verməsi. Hər hansı bir əməlin insanlıq əleyhinə cinayət hesab edilməsi üçün həmin əməl "mülki şəxslərə qarşı hücum" çərçivəsində baş verməlidir. Nizamnamənin 7-ci maddəsinin 2-ci bəndinin "a" yarımbəndində "mülki əhaliyə qarşı hücum"a tərif verilərkən deyilir: "Dövlətin və ya təşkilatın belə hücum həyata keçirilməsinə yönəlmiş siyasətinin reallaşdırılması və ya həmin siyasətə yardım etmək məqsədilə 1-ci bənddə göstərilən əməllərin mülki şəxslərə qarşı dəfələrlə törədilməsi nəzərdə tutulur". Burada bir neçə məsələyə diqqət yetirilməlidir. Əvvəla, "hücum" dedikdə güc tətbiq etmək və ya məcburetmə ilə baş verməsindən asılı olmayaraq qurbanlarına hər cür xəsarət yetirilməsinə səbəb olan hər cür fəaliyyət nəzərdə tu tulur. Buna görə burada nəzərdə tutulan "hücum" mütləq hərbi əməliyyat yerinə yetirmək mənasında deyildir. Çünki insanlıq əleyhinə cinayətlər "silahlı münaqişə"dən kənarda baş verə bilər, başqa sözlə, insanlıq əleyhinə cinayətlər sülh vaxtı da törədilə bilər. İkincisi, "hücum" mülki əhaliyə qarşı olmalıdır. Mülki əhali dedikdə, hərbçi olmayan insanlar, silahlı münaqişədə iştirak etməyən hərbçilər nəzərdə tutulur. 1977-ci il 1 saylı Cenevrə Protokolunun 50-ci maddəsində beynəlxalq silahlı münaqişə qurbanlarının himayə edilməsi haqqında deyilir: "Mülki cəmiyyət bütün əhalini əhatə edir". Mülki əhali arasında ayrı-ayrı mülki olmayan şəxslərin olması onun mülki olmaq xüsusiyyətinə xələl gətirmir. Belə əhali qrupuna hücum insanlıq əleyhinə cinayət hesab edilir. "Mülki əhaliyə hücum" eyni zamanda digər xüsusiyyətlərə də malik olmalıdır. b) Hücumun genişmiqyaslılığı və ya sistematikliyi. Mülki əhaliyə qarşı hücumun insanlığa qarşı cinayət hesab edilməsi üçün o, "genişmiqyaslı" və ya "sistematik" olmalıdır. Bu meyarlar xüsusi şəkildə yalnız Beynəlxalq Ruanda tribunalının Nizamnaməsində (maddə 3) nəzərdə tutulmuşdu, amma keçmiş Yuqoslaviya tribunalında (maddə 5) belə meyarlar təsbit olunmamışdır. Hazırlıq komissiyası Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin nizamnaməsini hazırlayarkən hücumun "genişmiqyaslılığı" və "sistematikliyi" meyarları nisbətən geniş şəkildə dəstəklənmişdi. "Genişmiqyaslılıq" hücumun nisbətən geniş miqyasda mülki əhalinin xeyli hissəsinə qarşı yönəlməsini nəzərdə tutur. Çünki pərakəndə əməllər nəticəsində törədilmiş cinayətlər insanlıq əleyhinə cinayətlər hesab edilə bilməz. "Sistematiklik" dedikdə hücumun hər hansı bir siyasət və ya tənzim olunmuş və koordinasiya edilmiş plan əsasında baş verməsi nəzərdə tutulur. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Nizamnaməsinin 7-ci maddəsinin birinci bəndində qeyd olunduğu kimi, hücum "genişmiqyaslı" və "sistematik" olmalıdır. Deməli, bu iki haldan biri baş versə kafidir. Əgər cinayət əməli təqib və ya hər hansı bir siyasətin və ya planın icrası üçün törədilirsə, əməlin "genişmiqyaslılıq" meyarı əhəmiyyətsizdir və ya yalnız cinayət əməlinin ölçülməsi üçün ixtiyari miqyas kimi istifadə oluna bilər. Hücumda bir və ya hər iki xüsusiyyətdən əlavə "şüurluluq" ünsürünün iştirak etdiyi də sübut olunmalıdır. c) Hücumun şüurluluğu. Məhkəmənin nizamnaməsinin 7-ci maddəsi birinci bəndinin son hissəsində deyilir ki, təqsirkar "hücumu şüurlu" həyata keçirməlidir. Başqa sözlə, hücum "genişmiqyaslı" və ya "sistematik" olmasından, "mülki əhaliyə qarşı" yönəlməsindən əlavə, şüurluluq ünsürünə də malik olmalıdır, yəni əməl törədən 7-ci maddənin birinci bəndində insanlıq əleyhinə cinayət ki mi təsbit edilən əməllərdən birini törətmiş olsun. Deməli, subyektin "genişmiqyaslı" və ya "sistematik" cinayət əməli törətmək qəsdi olduğunu və ya xəbəri olduğunu sübut etməyə ehtiyac yoxdur. Belə xüsusiyyətlərə malik olub mülki əhaliyə qarşı hücumun insanlıq əleyhinə cinayət hesab edilməsi üçün həmin cinayətlərdən biri ilə nəticələnməsi lazımdır. 3. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində İnsanlıq əleyhinə cinayətlərin dəlilləri. İnsanlıq əleyhinə cinayətləri üç qrupa ayırmaq olar: - insanların fiziki və psixi bütövlüyünə qarşı cinayət; - insanların azadlığına qarşı cinayət; - insanlığa qarşı digər əməllər. Yuxanda qeyd edilənlər ardıcıl ola raq araşdırılır. a) İnsanların fiziki və psixi bütövlüyünə qarşı cinayətlər. İnsanlıq əleyhinə cinayətlər çərçivə-sində insanların fiziki və psixi bütövlüyünə qarşı cinayətlər aşağıdakılardan ibarətdir: 1) adamöldürmə; 2) kütləvi qırğın; 3) işgəncə; 4) 3-cü bənddə göstərildiyi kimi. hər hansı bir əhali qrupunu və ya müəyyən sosial birliyi siyasi, irqi, milli, etnik, mədəni, dini, cinsi (gender) və ya bu bənddə göstərilən əməllərlə bağlı və ya beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq bütün dünyada qadağan olunmuş və məhkəmənin yurisdiksiyasına aid edilən cinayətlərlə bağlı səbəblərdən təqib etmək və əzab-əziyyət vermək. Bütün bu cinayətlər qurbanların fiziki və psi xi bütövlüyünə xəsarət yetirmək kimi ümumi cəhətə malik olsa da, onların hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Birinci və ikinci sıradakı cinayətlər zamanı qurbanların hamısının və ya bir hissəsinin tamamilə məhv edilməsinin şahidi olmaq olar. Belə ki, onlar ya qətlə yetirilirlər, ya da həyatları üçün ərzaq və dərmandan məhrum etməklə elə şərait yaradılır ki, ölümə və kütləvi qırğına məruz qalırlar. Üçüncü və dördüncü sıradakı cinayətlər zamanı qurbanlar tamamilə məhv olmasalar da ağır əzab-əziyyətə düçar olurlar, belə ki, insanlara ya həbsxanada, ya da nəzarət altında ağır iztirablara səbəb olan işgəncə verilir və ya beynəlxalq hüququn əsas normalarını pozmaqla əhali qrupunun üzvlərinin və ya müəyyən əhali birliyinin əsas hüquqlarının ciddi və ümumi şəkildə rədd edilməsi ilə onlara iztirab verilir. b) İnsanların azadlıqlarına qarşı cinayətlər. İnsanlıq əleyhinə cinayətlər çərçivəsində insanların azadlıqları əleyhinə cinayətlər aşağıdakılardır: 1) kölə vəziyyətinə salmaq; 2) deportasiya və ya əhalinin məcburi köçürülməsi; 3) beynəlxalq hüququn əsas normalarına zidd olaraq həbsetmə və ya fiziki azadlıqdan sərt şəkildə məhrumetmə; 4) zorlama, cinsi köləlik, fahişəliyə məcburetmə, məcburi hamiləlik, məcburi sterilizasiya və bunlara bənzər hər cür digər seksual zorakılıq; 5) adamların zorakılıqla yoxa çıxarılması; 6) aparteid. Göründüyü kimi, bu qrup cinayətlər ümumi şəkildə qurbanları fərdi azadlıqlardan məhrum edən cinayətdir. İnsan kəramətinin qorunması azadlığın mövcudluğunu zəruri edir. Azadlıq insan kəramətinin hamısı deyildir, amma həmin cəhəti nəzərə almadan demək lazımdır ki, bu iki əsas amil yəni azadlıq və kəramət bir-birindən ayrılmazdır. Bu cinayətlərin bəziləri - mülkiyyət üzərində hüququn tətbiq edilməsinin qadağan edilməsi və insanlar üzərində ondan irəli gələn hakimiyyət, o cümlədən kölə vəziyyətinə salma, adamların alınıb-satılması, köçməyin qadağan edilməsi, əhalinin məcburən köçürülməsi, adamların qeyri-qanunu həbsə alınması, irqi ayrı-seçkilik (aparteid) və belə ayrı-seçkiliyə əsaslanan quruluşun qədimdə uzun müddət mövcud olması beynəlxalq sənədlərdə qeyd edilmişdir, lakin cinayətlərin bəziləri, o cümlədən zorlama və adamların zorakılıqla yoxa çıxarılması müəyyən dərəcədə yenidir, ona görə də sonuncu cinayətlər haqqında qısa izahat verməklə kifayətlənirik. 1. Zorlama. Zorlama və cinsi zorakılıq əsasən keçmiş Yuqoslaviyada böhran zamanı əvvəlki dövrlərə nisbətən özünü da ha şiddətlə göstərmiş və dünya birliyi nin diqqətini cəlb etmiş hadisədir. Zorlama Yuqoslaviya tribunalının Nizamnaməsinin 5-ci maddəsində insanlıq əleyhinə cinayətlər sırasında təsbit edilmişdir və Ruanda tribunalının nizamnaməsinin 3-cü maddəsində təkrar olunmuşdur. Roma konfransında digər hallar da nəzərdə tutuldu, belə ki, zorlamadan başqa cinsi köləlik, fahişəliyə məcburetmə, məcburi hamiləlik, məcburi sterilizasiya və cin si zorakılığın digər formaları da təsbit olundu. Bunların arasında zorlama, məcburi hamiləlik daha çox mübahisəyə səbəb oldu. Roma konfransının gedişində iki fikir formalaşmışdı: - məcburi hamiləliyin insanlıq əleyhinə cinayət hesab edilməsi; - məcburi hamiləliyin insanlıq əleyhinə cinayət hesab edilməməsi. Çünki ananın xahişi əsasında aborta "icazə verilməsinə müncər edilir". Həmin mövqeyi müdafiə edənlərdən bir qrupunun fikrinə görə, məcburi hamiləliyin insanlıq əleyhinə cinayət hesab edilməsi aborta qarşı çıxanların da cinayətkar kimi təqib olunmasına əsas verir. Nəhayət, geniş müzakirələrdən sonra məcburi hamiləliyin insanlıq əleyhinə cinayət olması dövlətlərin abort haqqında qanunvericiliyinə təsir göstərməməsi şərti ilə qəbul olun du. Beləliklə, "məcburi hamiləlik yəni məcburi hamilə olan qadını hər hansı bir əhalinin etnik tərkibini dəyişmək məqsədilə və ya beynəlxalq hüququ ciddi şəkildə pozmaqla azadlıqdan məhrumetmə" insanlıq əleyhinə cinayət kimi təsbit edildi. 2. Adamların zorakılıqla yoxa çıxarılması. İnsanların zorakılıqla yoxa çıxarılması kimi dəhşətli hadisə dünyanın müxtəlif regionlarında, o cümlədən Cənubi Amerikada, xüsusən Çili və Argentinada özünü göstərmiş və təəssüf ki, miqyası genişlənmişdir. Belə ki, həmin hadisəni dünyanın digər regionlarında da müşahidə etmək olar. Buna görə də beynəlxalq birlik bu xoşagəlməz hadisənin qarşısını almaq üçün onu insanlıq əleyhinə cinayətlər sırasına daxil etmək qərarına gəldi. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi nizamnaməsinin layihəsində qeyd edilən bu cinayət cüzi dəyişikliklərlə nizamnamənin son mətnində yer aldı. Məhkəmənin nizamnaməsinə görə, adam ların zorakılıqla yoxa çıxarılması "dövlət və ya siyasi təşkilat tərəfindən və ya onların icazəsi, dəstəyi və ya razılığı ilə adamların həbs olunması, saxlanması və ya oğurlanması, sonradan onları uzun müddət qanunun himayəsindən məhrumetmə məqsədilə belə azadlıqdan məhrum etmək, onların taleyi və ya saxlandığı yer haqqında hər hansı məlumat verməkdən imtina etmək"dir. Göründüyü kimi, saxlama, həbsetmə və ya oğurlama insanları uzun müddət qanunun himayəsindən məhrum etmək məqsədilə törədilən əməllərdir, buna görə insanların müvəqqəti saxlanması adamların zorakılıqla yoxa çıxarılması zümrəsinə və nəticədə, bəşəriyyət əleyhinə cinayətlər sırasına aid edilmir. 3. İnsanlıq əleyhinə digər əməllər. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində "insanlıq əleyhinə digər əməllər" termininin işlədilməsi yenilik deyildir, çünki həmin termin bundan əvvəl Yuqoslaviya tribunalının 5-ci maddəsinin axırıncı bəndində və Ruanda tribunalının 3-cü maddəsinin axırıncı bəndində təsbit edilmişdir. Bu normanın yaranmasının nəzəri əsası beynəlxalq birliyə baş verə biləcək və bəşəriyyətin vicdanını mütəəssir edən, lakin insanlıq əleyhinə cinayətlər siyahısına daxil edilməmiş hər cür zorakılığı cəzasız qoymamaq imkanı yaratmaq ideyası ilə bağlıdır. Məhz buna görə həmin termin Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində də təsbit edilmişdir. Nizamnamənin 7-ci maddəsinin birin ci bəndinin axırıncı yarımbəndində deyilir: "Analoji xarakterli digər qeyri-insani əməllər, yəni ağır əzab vermək və ya ciddi bədən xəsarəti yetirmək, yaxud psixi və fiziki sağlamlığa ciddi zərər yetirmək". Həqiqətdə beynəlxalq birlik bununla gələcəkdə ciddi bir problem yarada biləcək qanunvericilik boşluğunu doldurmağa çalışır. Amma bu növ normalara iradlar da mövcuddur. Məsələn, bilirik ki, cəza normalarında analogiya qadağan edilmişdir və "cinayət və cəzanın qanuni olması prinsipi tələb edir ki, cəza hökmləri istintaqa və aşkarlığa əsaslanmalıdır. Bu prinsipə nizamnamənin 22-ci və 23-cü maddələrində diqqət yetirilmişdir. Halbuki, haqqında danışılan norma belə əsasa malik deyildir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Nürnberq tribunalının təşkilindən sonra beynəlxalq cinayət məsələlərində bu və ya digər formada analogiya qəbul olunmuşdur. Lakin cəza verilməsi mümkün qədər tam aşkarlıq şəraitində olmalıdır ki, prokuror öz vəzifəsini asanlıqla yerinə yetirə bilsin. Həmin normaya qeyd edilən iradlar edilsə də, onun belə bir müsbət cəhəti də vardır ki, ola bilsin bəzi əməllər, o cümlədən insanın bədən üzvlərinin getdikcə genişlənən alınıb-satılması insanlıq əleyhinə cinayətlər sırasına daxil edilib cəzalandırıla bilər. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yaranma tarixini və onun Nizamnaməsində insanlıq əleyhinə cinayətlər bölməsinin araşdırılması aşağıdakı nəticəyə gəlməyə əsas verir: Silahlı münaqişələr zamanı çoxsaylı mülki şəxslərinin heç bir əsas olmadan müxtəlif növ zorakılıqlara məruz qalmaları beynəlxalq birliyi həmin zorakılıqları planlaşdıran və həyata keçirən vəzifəli şəxslərə qarşı tədbirlər görməyə vadar etmiş və həmin məqsədlə konkret zorakılıq əməlləri ilə bağlı cinayət tribunalları təşkil edilmiş, bir çox cinayətkarlar layiqli cəzalarına çatdırılmışdır. Silahlı münaqişələrin davam etməsi, həmin münaqişələrdə mülki əhaliyə qarşı zorakılığın daha geniş vüsət alması daimi fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin təsis edilməsini zəruri etmişdir. Uzun hazırlıqdan sonra təşkil edilən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Nizamnaməsində məhkəmənin səlahiyyətləri və yurisdiksiyasına aid olan cinayət əməlləri təsbit olunmuşdur. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yurisdiksiyasına aid edilən cinayət əməllərindən biri də insanlıq əleyhinə cinayətlərdir. Nizamnamədə toplanmış təcrübəyə əsaslanaraq insanlıq əleyhinə cinayət əməllərinə tərif verilmiş, cinayətin növləri, cinayət əməllərini ağırlaşdıran amillər, cinayətin müəyyən edilməsində zəruri olan sübut və dəlillər öz əksini tapmışdır. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində tribunalların nizamnamələrində qeyd olunmayan iki cinayət növü - cinsi zorakılıq və adamların zorakılıqla yoxa çıxarılması insanlıq əleyhinə cinayətlər siyahısına əlavə edilmişdir. Nizamnamədə tribunalların nizamnamələrində yer almış "insanlıq əleyhinə digər cinayət əməlləri" ifadəsi təsbit olunmuşdur. Həmin ifadə gələcəkdə insanlıq əleyhinə meydana gələ biləcək cinayətlərə qarşı mübarizə aparmaq üçün hüquqi baza yaratmaq məqsədi daşıyır. Bu, qadağan olunmuş "analogiya üzrə qərar vermək" prinsipinə zidd olsa da, insanlıq əleyhinə yeni cinayətlərə qarşı yönəldiyin-dən məqbul hesab edilir. İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 1. Əli Reza Deihim. An introduction to the international criminal Law. Tehran: Intişarati dəfateri meotalaati siyasi və beynəlmiləliyi nəzarəti omuri xarece, 1380, 441 s. 2. Ibrahim Biqzade. Bərrəsiyi cinayati nəslkoşi və cinayati bar ziddi bəşəriyyət dər əsasnameyi divani keyfəriyi beynəlmələli, Məcəlleyi təhqiqqati hoquq. Tehran, '№ 21-22, 2001, 78-93 s. 3. Krianqsak Kiffichaisuree. Qanuni keyləriyi beynəlmiləli, tərcomeyi Behnam Yusifıyan, Məhəmməd İsmaili. Tehran: İntişarati Danişvər, 1382, 435 s. 4. Uilyam A. Şabas. Divani kefəriyi beynəmiləli, tərcomeyi Behnam Yusifıyan. Tehran: Intişarati cəngəl, 1384, 330 s. 5. Uilyam A.Şabas. Dəramədi be divani keyfəriyi beynəlmiləli, tərcomeyi Yusifıyan. Tehran: Intişarati cənqəl, 1384, 548 s.
international-legal institution in the context of broadening its powers and distinctions from international criminal tribunals. The author, while considering the sphere of jurisdiction of International criminal court, pays special attention to definition of the enumeration of crimes against humanity and gives legal estimation of the factors burdening fault while defining the character of the crimes.
деятельности Международного уголовного суда как меж дународно-правового института в контексте расширения его полномочий и отли чий от международных уголовных трибуналов. Автор, рассматривая сферу юрис дикции Международного уголовного суда, особое внимание уделяет определению перечня преступлений против человечности, проводит правовую оценку факторов, отягощающих вину при определении характера преступлений. Yüklə 252,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|