Бирляшмиш Штатлара артан мараг

---

 
1 
 
 
 
 
 
 
Telman Orucov 
 
ABŞ: beşikdən zirvəyə gedən yol 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
2 
 
 
 
 
Birləşmiş Ştatlara artan maraq  
 
Bu  ilin  11  sentyabrında  Nyu-Yorkda  və  Vaşinqtonda  baş  verən  terror 
əməliyyatları böyük faciə ilə nəticələndiyindən, bu hadisə təkcə  amerikanları deyil, 
bütün  dünyanı  sarsıtmışdır.  Qüdrətli  Amerika  məkrli  və  qaniçən  terrorizmdən  ağır 
zərbə almışdır.  
Faciə nə qədər böyük olsa da, bu cavan və güclü ölkə, bu fərasətli və işgüzar 
xalq  vurulmuş  yaraları  sağalda  biləcək,  demokratiya  və  inkişaf  yolundan  əsla 
sapmayacaqdır.  Birləşmiş  Ştatlar  öz  tarixinin  lap  başlanğıcdan  heç  kəsi  təqlid 
etməmişdir.  Fəlakət  anında  da  ölkədə  dini,  irqi,  milli  ayrı-seçkilik  hallarına  yol 
verməməklə, yalnız terrorizmi məhkum etməklə özünəməxsus xüsusiyyətini bir daha 
sübut  etmişdir.  225  yaşı  olan  bu  dövlət  çoxlu  sınaqlardan  çıxmış,  öz  prinsiplərinə, 
bani-ataların  öz  dəyərini  itirməyən  vəsiyyətlərinə  sədaqətsizlik  etməmişdir.  Son 
fəlakəti  onun  özünə  güvənməsi,  məğrurluğu  ilə  izah  edənlər  isə  səhv  edirlər,  açıq 
cəmiyyətin  məxfilik  yolunu  rədd  etməsini,  vətəndaş  azadlıqlarına  hörmətli 
münasibətini,  bu  dəhşətli  sui-istifadələr  faktına  görə  az  qala  ona  irad  kimi  qeyd 
edirlər.  Lakin  Birləşmiş  Ştatlar  təhlükəli  anda  belə  öz  təməl  prinsiplərindən 
uzaqlaşmamışdır.   
İlk  prezident  Corc  Vaşinqton  1796-cı  ildə  xalqa  yazdığı  vida  müraciətində 
göstərmişdi: “Cultivate peace and harmony with all” Hamı ilə sülh və harmoniya 
şəraitində  yaşayın".  Bu  müdrik  istiqamət    heç  vaxt  unudulmamışdır.  Dövlətin  öz 
prinsiplərinə sədaqətini qısa da olsa tarixi faktlarla sübut etmək olar.  
Fransa  Amerika  koloniyalarına  İstiqlaliyyət  müharibəsində  sanballı  kömək 
göstərmişdi.  Markiz  Lafaret  də  daxil  olmaqla  fransız  volontyorları  və  əsgərləri 
Amerikada  ingilislərə  qarşı  vuruşmuşdu.  Ancaq  gənc  dövlətə  qarşı  Avropanın 
intriqaları kəsilmək bilmirdi. Fransa və İngiltərə müharibə vəziyyətində olduğundan, 
onların hər ikisi istədikləri vaxt dənizdə Amerika ticarət gəmilərini tuturdu. 1797-ci 
ildə  Fransa  Birləşmiş  Ştatlara  bu  məsələdə  daha  çox  ziyan  vururdu.  Bu  vaxt 
prezident  Con  Adams  üç  şərəfli  adamdan  ibarət  nümayəndə  heyətini  Fransaya 
göndərdi  ki,  amerikan  ticarət  malları  barədə  ikitərəfli  müqavilə  bağlansın.  Həmin 
dövrdə Fransanı idarə edən və öz ölkəsində artıq rüşvətxorluqda ad çıxarmış inqilabı 
Direktoriya Birləşmiş Ştatlardan da rüşvət tələb etdi.  
Amerikanın səlahiyyətli nümayəndələri Parisə gəlib çatanda, üç Fransız rəsmi 
şəxsi onlardan 250 min dollar məbləğində rüşvət, Birləşmiş Ştatların isə Fransaya 10 
milyon dollar borc verməsini tələb etdi və bu şərt ödənməsə müharibə elan edilməsi 
hədə-qorxusu  gəlməyə  başladı.  Lakin  amerkanlar  belə  şantaja  boyun  əymədilər. 
Komissiyanın  üzvü  general  Çarlz  Pinkni  nəhayət  fransızlara  dedi:  "Yox,  yox,  bir 
qəpik  də"  və  danışıqları  amerikanlar  kəsdilər.  Pinkni  demişdi  ki,  "Müdafiə  üçün 
milyonlar xərcləyərik, bac üçün isə bir sent də vermərik". Beləliklə, Birləşmiş Ştatlar 
öz prinsipinə sadiq çıxaraq, dünənki müttəfiqini də yerində oturtdu.  

---

 
3 
Yaxud,  1814-cü  ilin  avqustunda  Britaniya  ekspedisiya  korpusu  Çesapik 
buxtasında sahilə çıxıb Vaşinqtona yürüş etdi. Prezident Ceyms Medison Vaşinqtonu 
müdafiə  etmək  üçün  heç  bir  plan  hazırlamamışdı.  Özü  maliyyə  nazirindən  bir  cüt 
duel  tapançasını  borc  götürüb,  faytonda  vuruşmağa  yollandı.  Lakin  işlərin  necə 
getdiyini  görüb  əks  istiqamətə  tələsdi.  Onun  arvadı  Dollinin  Ağ  evdən  xilas  etdiyi 
şeylər arasında rəssam Cilbert Styuart tərəfindən çəkilmiş və çərçivəsindən çıxardığı 
Vaşiqtonun  portreti,  gümüş  boşqab,  bir  fayton  yükündə  rəsmi  sənədlər  və  öz 
tutuquşusu  var  idi.  Digər  bütün  şeylər,  onun  velvetdən  olan  xalatları  və  qızıl 
boyunbağısı da itmişdi.  
Düşmən  qoşunu  Ağ  evə  gələndə,  onlar  mətbəxdə  qırx  nəfər  üçün  bişirilmiş 
nahar xörəklərini tapdılar. Britaniya admiralı Corc Kokborn prezidentə məxsus olan 
şlyapanı oğurladı və "Cemmi sarayı"nın qalan hissəsinin yandırılmasına razılıq verdi. 
Əlli Britaniya dənizçisi pəncərələrdən binaya yanan qətran kürələrini atırdılar. Belə 
bir  dağıntı  Kapitolidə  də  baş  verdi,  onun  mərkəzi  günbəzi  o  vaxtlar  hələ 
tikilməmişdi. Qəzet redaksiyalarının binaları, bütün şəhər körpüləri və bir neçə ev bu 
taleyi  yaşadı.  Belə  deyirlər  ki,  Kapitolidə  qaraguruhun  ardınca  Nümayəndələr 
Palatasının  zalına  daxil  olub,  spiker  kürsüsünə  dırmaşan  Kokborn  belə  sualla 
müraciət  etdi:  "Yanki  demokratiyasının  bu  limanı  yanacaqdırmı?"  Yekdil  təsdiq 
nidaları səsləndi və burada da məşəllərdən istifadə olundu. 
Ağ evin içərisi bütünlüklə yanmışdı. Başlayan yağış onun divarlarını salamat 
saxlamışdı.  Gənc  dövlətin  paytaxtı  belə  təhqirlə  üzləşməli  olmuşdu.  İngilislərin  bu 
hərəkəti təkcə Amerikada deyil, ingilislərin bəzi dairələrində də qəzəb doğurmuşdu. 
Paytaxtın  vəhşicəsinə  dağıdılması  amerikanların  döyüş  əzmini  qırmadı.  Bundan 
sonra  onlar  ilk  qələbəni  Pittsburqda,  ikinci  qələbəni  isə  Baltimorda  qazandılar. 
Paytaxtın  taleyi  xalqa  ibrət  dərsi  vermişdi.  Birləşmiş  Ştatlar  şərəfli  sülh  bağlamağa 
nail  oldu.  Britaniyalılar  deyil,  amerikalılar  müharibədən  çox  şey  əldə  etdilər. 
Birləşmiş  Ştatlara  birinci  növ  dövlət  olmaq  yolu  açıldı,  müharibədən  sonra  ölkəyə 
immiqrasiya axını başladı.  
Digər  bir  hadisə  isə  1898-ci  ilin  yanvarında  baş  verdi.  Birləşmiş  Ştatların 
"Men"  hərb  gəmisi  Amerika  baş  konsulunun  məxfi  tələbi  ilə  Havana  limanına 
gəlmişdi. Prezident Mak-Kinlinin adminstrasiyası bu missiyanın "dostluq və ehtiram 
səfəri" olduğunu elan etmişdi. Lakin hamı bunun diplomatik yalan olduğunu bilirdi. 
"Men"  gəmisi  amerikan  vətəndaşlarını  himayə  etmək  və  amerikan  pullarını  və 
əmlakını xilas etmək üçün getmişdi. Çünki inqilab Havanaya da gəlib çata bilərdi. Nə 
ispan müstəmləkəçiləri, nə də Kuba qiyamçıları "Men"i görməkdən şad deyildi, lakin 
özlərini elə göstərirdilər ki, onlar buna sevinirlər. Amerikan zabitləri öküz döyüşünə 
tamaşa etmək üçün sahilə çıxdılar. Fevralın 15-i gecəsi "Men"də partlayış baş verdi. 
266  amerikan  zabiti  və  gəmi  komandasının  üzvü  həlak  oldu.  Bu  İspaniyaya  qarşı 
müharibəyə  başlamaq  üçün  səbəb  rolunu  oynadı.  Üç  il  davam  edən  bu  müharibə 
Birləşmiş Ştatların qələbəsi ilə başa çatdı. Filippin adaları da Amerikanın tabeliyinə 
keçdi.  Bundan  əvvəl  isə  İspaniya  Kubada  müharibəyə  son  qoymaq  üçün  sülh  xahiş 
etdi və atəşkəs bağlandı.  
Bu üç hadisə çox şey barədə təsəvvür yaradır. Birləşmiş Ştatlar heç bir təhqiri 
və zərbəni cavabsız qoymur. Ümumiyyətlə, bu ölkə olduqca maraqlı tarixə malikdir 
və  yəqin  oxucular  bu  həm  uzaq,  həm  də  yaxın  ölkəni  daha  dərindən  tanımaq 

---