Бисмиллащир-рящманир-рящим

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
1 
 
ADĠLƏ NƏZƏROVA 
 
 
 
 
 
 
 
FЯLSЯFЯ TERMИNLЯRИNИN 
 ИZAHLI LЦЭЯTИ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
“Elm və təhsil” 
Bakı – 2014 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
2 
 
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında 
Terminologiya Komissiyasının 27 dekabr 2013-cü il tarixli 
N:T/7 qərarı ilə nəĢr olunur. 
 
 
 
Redaktorlar:          fil.e.d., prof. S.A.Sadıqova 
                             f.e.d., prof. Ġ.R.Məmmədzadə 
 
       Rəyçilər:      f.e.d. F.M.Qurbanov 
                            f.e.d., prof. Ġ.B.Kazımov 
                           f.ü.f.d., Y.M.Əliyev 
 
 
Nəzərova A.H. Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti.  
Bakı, “Elm və təhsil”, 2014, 224 səh. 
 
Lüğətdə  Azərbaycan  dilində  işlənən  fəlsəfi  termin  və 
termin-söz  birləşmələrinin  geniş  şəkildə  izahı  verilmişdir. 
Lüğət tələbələrin, müəllimlərin, tədqiqatçıların tərcüməçilə-
rin və fəlsəfə ilə maraqlanan oxucu kütləsinin istifadəsi üçün 
nəzərdə tutulmuşdur. 
 
2014
098
4602000000

N
 грифли няшр 
                       © «Елм вя тящсил», 2014 
 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
3 
 
 
GĠRĠġ 
 
  Elmin  bütün  sahələrində  çalışan  tədqiqatçıların  qarşılaş-
dıqları  çətinlikləri  aradan  qaldırmaq,  zəruri  ehtiyaclarını  təmin 
etmək məq-sədilə  elmi bazanı  (termin, məfhum  anlayışları  əhatə 
edən)  özündə  əks  etdirə  bilən  lüğətlərin  ana  dilində  işlənib 
hazırlanması  zərurəti  yaranmışdır.  Bu  nəzərə  alınaraq  tərtib 
olunan ―Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğətin‖də fəlsəfədə istifadə 
olunan  terminlər  toplanmış  və  onların  ana  dilində  izahı  veri-
mişdir. Lüğətə  fəlsəfə ilə bağlı 2000 termin və termin-söz birləş-
məsı  daxil  edilmiş,  terminlər,  termin  söz  birləşmələri  lüğətçilik 
işində müəyyənləşdirilmiş meyar və prinsiplər əsasında verilmiş 
və aşağıdakı qanunauyğunluqlar gözlənilmişdir: 
1.  Terminlərin  Azərbaycan  dilində  dəqiq,  konkret  izahı 
verilmişdir; 
2.  Terminlər  beynəlmiləl  mahiyyətlidirsə  elə  həmin  terminin 
özü də saxlanılmış və izahı verilmişdir; 
3.  Dublet  terminlərdən  yalnız  anlayışın  məzmununu  daha 
dəqiq ifadə edənlər seçilmiş və izah edilmişdir. 
Lüğətdən aydın olur ki, Azərbaycan dilində  fəlsəfə ilə bağlı 
ter-minoloji  sistem  formalaşmışdır.  Bu  nəzərə  alınaraq    yeni 
anlayışla-rın  ifadəsi  üçün  alınma  sözlərdən  çox  sözseçmə 
prinsipinə  –  dilin  lüğət  tərkibində  işlənən,  onların  qarşılığını 
dəqiq  ifadə  edən termin-lərə  üstünlük  verilmişdir.  Müsbət  haldır 
ki, lüğətdə terminlərin geniş, dəqiq  izahı verilmişdir. Terminlərin 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
4 
izahı  elə  qurulmuşdur  ki,  təsnifat  nəticəsində  onlar  arasında 
yaranmış əlaqə itməsin. Elmin  sistemli şəkildə araşdırılması  bu 
sahə ilə bağlı terminologiyanın inkişafına da təkan vermişdir. Bu 
inkişafla  bağlı  mütəxəssislər  və  elmi-tədqiqatla  məşğul  olan 
tədqiqatçıların  araşdırmaları  dil  bazasının  genişlən-məsinə,  yeni 
terminlərin, anlayışların yaranmasına səbəb olur. Fəlsəfə elminin 
geniş  tədqiqi  ilə  bağlı (ədəbiyyatlarda hə-min sahədəki vəziyyəti 
əks etdirən) yeni terminlər və sözlər dinamik inkişafdadır. Lüğətə 
bu  sahədə  müasir  biliklər  əsasında  forma-laşmış  terminlər  daxil 
edilmişdir.  Uzun  çalışmalardan  sonra  araya-ərsəyə  gələn  bu 
lüğətin  özündən  əvvəlkilərdən  əsaslı  fərqi  ondan  ibarətdir  ki, 
terminlərin  mənası  və  mahiyyəti  açıqlanmaqla  yanaşı,  dildəki 
inkişaf  formaları  və  dəyişiklikləri,  eləcə  də  hansı  dilə  məxsus 
olmaları  və  digər  dillərdəki  ekvivalentləri  də  qeyd  edilmiş  və 
ətraflı  izah  edilmişdir.  Lüğətdə  qeyd  olunan  ərəb  və  fars 
terminlərinin  ətraflı  izahı  həm  də  ali  məktəb  tələbələrinin, 
müəllimlərin,  mətbuat  işçilərinin  də  qabaqkı  dövrlərə  məxsus 
mənzum parça, yaxud mətnləri oxuyarkən də köməyinə gələ bilər. 
Belə ki, müasir dövrdə M.Füzulinin ―Hədiqətu-s Süəada‖ əsə-rinin 
dilini  başa  düşmək  heç  də  asan  deyil.  Yaxud  Bəhmənyarın  hər 
hansı  bir  əsərindən  dilimizə  tərcümə  etmək  müəyyən  çətinliklər 
doğurur. Çünki lüğətlərdə onların fəlsəfi anlamları deyil, daha çox 
işlək  müasir  mənaları  verilir.  Bir  örnəyə  nəzər  salaq;  ―Furqan‖ 
sözünə  lüğətdən  anlam  tapmaq  istəsək,  ―ayırıcı,  fərqləndirici‖ 
sözlərini  taparıq.  Halbuki  ―furqan‖  dini  –  fəlsəfi  ədəbiyyatda 
Quran-i Kərimin adıdır.  

---