BoğAZİÇİ. Boğaz-iÇİ, eski çağlardaki isimleri ile, pontus Euzinus ( Karadeniz) ve Propontis

---

 

BOĞAZİÇİ. BOĞAZ-İÇİ, eski çağlardaki  isimleri 

ile,  pontus Euzinus  ( Karadeniz)  ve Propontis (Marmara 

denizi)  arasında bulunan  boğazın Asya ve Avrupa 

(Anadolu ve Rumeli)  kıyılarının heyet-i  umumiyesinin 

aldığı addır. Bosporus kelimesinin  tos- kısmı, trak 

dilinde  bir kelimedir;  porus (-poros) ise, yunancada 

„geçit" mânasına gelir.  Yunan  mitolojisine  göre, bir ilâh 

burada öküz ( bous ) şekline  girerek,  Boğaz '1 geçmiş 

ve bu hâdise mahalli,  ilk  grek kolonileri  tarafından, 

„öküz geçidi"  mânasında, Bosforos ve daha sonra 

Bosporos tesmiye olunmuştur  ki, bu kelime,  Roma 

muharrirlerinde  Bosphorus imlâsında  görülmektedir. 

Modern dillerde  görülen  şekiller  ( frans. Bosphore, ital. 

Bosforo, ingl.  Bosphorus, alm. Bosporus ) bu iki 

telâffuz  sekilinden  çıkmıştır ve Azak denizini  Karadeniz 

'e bağlayan  Kerç boğazından ( Bosporus Cimerius  ) 

tefrik  için  de, Bosporus Thraeius denilmiştir  (bk. Pauly- 

Wissowa, Real Ancyclopedie, I, 742 v.dd.). Türk 

kaynaklarında  Halie-i  bahr-i rûm, Halic-i  bahr-i  siyah, 

Halic-i  Kostantiniye,  İskender boğazı, Kostantiniye 

boğazı, Marc al-bahrayn,  Macma' al-bahrayn,  İslâmbol 

boğazı, İstanbul boğazı ve Boğaz isimleri  ile  de tesmiye 

edilir  ( krş. Âlî, Knnh al-ahbâr, basılmamış kısımlar, 

BOĞAZİÇİ. 667 

Üniversite  kütüp., nr. 5959, var. 448 ve 53a; Kâtib 

Çelebi, Tuhfat al-kibâr fi as/ar al-bihâr; ayn. mil., 

Cihannümâ, İstanbul, 1145, s. 664 ; Sâdeddin, Tâc altavârlh, 

I, 148; Urııc Bey, Târih-i Sl-i 'Oşmân, s. 65 ; 

Asım, Tarih, I, 59 ; Evliya  Çelebi, Seyahatname, I, 37, 

41 ) 

I. B o ğ a z i ç i ' n i n t o p o g r a f y a s ı . İstanbul 

boğazı, gerk şimal  medhalinden  Büyükde-re  'ye 

---

kadar olan kısmında, gerekse cenup ıned-hali  ile 

Çengel-Köyü  arasında uzanan parçasında, şimâl-i 

şarkî—cenûb-i garbi istikametini  takip  eder. Şimalde, 

Büyükdere—Paşabahçe arasında, bu şimâl-i  şarkî — 

cenûb-i garbî istikametti  parçaya, sert bir dirsek ile, 

şimâl-i  garbî — cenûb-i şarkî istikametti  bir kısım 

eklenir.  Paşabahçe — Yeniköy  hattının cenubundan itibaren 

Çengel-Köyü  — Kuruçeşme 'ye kadar, boğazın 

orta kısmı, bâzan tamamiyle  şimal  — cenup istikametini 

alacak  şekilde, hafifçe  cenûb-i garbiye müteveecih 

bulunur  ve bu kısım, Çen-gel-JCöyü  'nden sonra, yine 

oldukça bariz bir dirsekle, cenup parçasına intikal  eder. 

Boğaz kıyıları, hemen  bütün imtîdadı üzerinde  her boy 

ve şekilde  kıvrımlar  resmetmekle  beraber, bu kıyıların 

gidişinde  derhâl  göze çarpan karşılıklı bir muvazilik 

vardır. Cenuptan itibaren,  Üsküdar çıkıntısı 

Dolmabahçe girintisine,  Or-taköy ( Defterdar-Burnu  ) 

çıkıntısı Çengel-Köyü  koyuna, Kandilli  burnu Bebek 

koyuna tekabül  ettiği  gibi, boğazın orta kısmında 

Yeniköy  çıkıntısının mukabilinde  Paşabahçe koyu görülür 

ve Büyükdere  koyu karşısında Anadolu kıyısı bir 

çıkıntı resmeder; daha şimalde,  Karadeniz  medhali 

yakınlarında, karşılıklı kıyıların muvaziliği  bir dereceye 

kadar ortadan kalkar  ve iki  sahil, tedricen birbirinden 

uzaklaşır. 

B o ğ a z ı n eb'adı. Boğazın Karadeniz  'e açıldığı 

şimal  medhâli  (Rumeli  ve Anadolu fenerleri  arası) ile 

Marmara  denizine  birleştiği  cenup medhâli  ( 

Sarayburnu — Kızkulesi)  arasında uzunluğu,  tam 

ortadan geçen bir hat ( Talweg  hattı ) boyunca, 29, 9 

km. 'dir. Boğazın cenup medhâli  olmak  üzere, Ahır- 

Kapı feneri  — Kavak burnu alınacak olursa, bu mesafe 

32,2 km. 'yi bulur. Eğer boğazın uzunluğu,  kıyıların 

---

bütün girinti  ve çıkıntılarını takip etmek  suretiyle 

ölçülecek olursa, yukarıda verilen  rakamlardan  hayli 

farklı kıymetler  elde edilir.  Rumeli  feneri  ile  Ahır-Kapı 

arasında (Haliç  dâhil  ) Rumeli  kıyısı 46 km.; Anadolu 

feneri  ile  Kız-Kulesi  arası 34 km. Boğazın genişliği  yeryer 

çok değişir. Şimaldeki  geniş medhâl-den  (fenerler 

arası 3600 m.) itibaren,  Yenimahalle—  Sütlüce (915 

m.) arasına ksdar olan ilk  kısımda, koylar ve karşılıklı 

burunlar  arasında sahiller  birbirine  kâh yaklaşıp, 

kâh 

uzaklaşmakla  beraber, tedricî bir darlaşma  görülür. 

Bundan sonra, boğazın Büyükdere  — Paşabahçe arasında 

uzanan  ikinci  parçasına geçilir  ki, burada genişlik 

yeniden  artar (bilhassa Büyükdere  koyu ile  Umur-Yeri 

arasında 3550 m.) ; fakat umumî istikametin  değişmesi 

ile,  boğaz ; oluğu  yeniden  darlaşır (Yeniköy  ile  Çubuklu 

! gaz depoları arasında 1480 m.) ve İstinye ( Tokmak 

burnu ) ile  Kanhea  ( Çakal burnu ) hattından itibaren, 

boğazın hemen-hemen  şimal  — cenup istikametli  en dar 

kısmına geçilir  ( Mirgün  — Kanlıca arası 790 m.). 

Boğazın asgari  genişliği  Rumelihisarı  (İskele)  ile 

Anadoîuhisarı 

( Kırmızı-Yalı) arasında 698 m. olarak 

kaydedilir.  Kandilli  burnu ile  Bebek arasında da boğazın 

maktaı çok dardır (720 m.); daha cenupta, istikametin 

yeniden  değişmesi  ile,  boğaz profili  takrar genişler 

(Defterdar  burnu— Beylerbeyi  arası 980 m. ve 

Şemsipaşa — Salıpazarı arası 1675 m0 ve nihayet  boğaz, 

Şemsipaşa ( Üsküdar ) ve Sarayburnu arasında cenuba 

dönerek Marmara  'ya açılır (Sarayburnu  — Kız-Kulesi 

önü 1780 m. ve Ahırkapı — Kavakburnu  arası 2240  m.). 

Boğazın boyuna ve enine  âit bu malûmatı  verirken, 

muhtelif  kaynaklarda  mevcut olan ve ekseriyetle 

---