Bulten ekim son
Yüklə 41,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Türk Astronomi Derneği Elektronik Bülteni Ekim 2009 -- 15. Sayı
Sabancı Üniversitesi etkinliği • İstanbul FMV Erenköy Işık Okulları ve İÜ Amatör Astronomlar Kulübü • İstanbul Ümraniye Anadolu İmam Hatip Lisesi
Ümraniye Anadolu İmam Hatip Lisesi etkinliği • İzmir, Ege Üniversitesi • İzmir, Bayındır TEGV Ateşböceği • Sinop Türkeli Gazi M. Kemal paşa YİBO ve Sinop Ayancık Yenikonak YİBO - İLKYAR
Yapmış olduğunuz etkinliklerle ilgili izlenimlerinizi ve fotoğrafları nızı lütfen etkinlik@tad.org.tr adresine gönderiniz. Bu sayede Galileo Geceleri’nin kapsamlı bir arşivini oluşturabileceğiz.
Evrene bakışımızı değiştiren 10 teleskop Çeviren/derleyen: Defne Üçer
Teleskoplar, uzak mesafelerdeki cisimleri ve doğa olaylarını gözleyebilmek için kullandığımız araçlar. Teleskoplar, doğrulttuğumuz bölgeden gelen ışınları toplayıp odaklayarak görüntü oluşturuyorlar. Teleskoplar farklı dalga boyundaki ışınlara duyarlı olarak inşa ediliyorlar.
Dünya’nın atmosferi yalnız optik (görünür) ve radyo dalgalarına geçirgen olduğundan diğer dalga boylarına (kızılötesi, morötesi, x-ışını, gama ışını) duyarlı teleskopları atmosferin dışına yerleştirmemiz gerekiyor. Bu konu hakkında geniş bilgiyi Emrah Kalemci’nin Tübitak Bilim ve Teknik’in 2009 Kasım sayısında yayınlanacak “Uzayda Gökbilim” başlıklı yazısında bulabilirsiniz.
Scientific American dergisi, tarih içinde inşa edilmiş, Evren’e bakışımızı şekillendiren gözlemler yapmış ve yapmakta olan, farklı dalga boylarına duyarlı 10 teleskobu sıralamış.
1. GALILEO’NUN TELESKOBU Galileo’nun inşa ettiği bu teleskop basit bir kırınım teleskobuydu. Yani birbiri içine geçen iki tüp ve tüplerin ucuna
yerleştirilmiş iki
lensten oluşuyordu. Galileo 1609’un güzünde bu aracı kullanarak önce Ay’ı daha sonra da Jüpiter’in aylarını ve Güneş lekelerini gözledi. 1610’un Mart ayında gözlemlerini anlattığı Yıldız Habercisi’ni yayınlamıştı. Galileo, Ay’ın yüzeyinde yükseltiler ve kraterler bulunduğunu, çıplak
gözle gördüğünden 10 kat
fazla sayıda
yıldızı teleskobuyla seçebildiğini, Jüpiter’in etrafında dönmekte olan uyduları gördüğünü ve bu
Türk Astronomi Derneği Elektronik Bülteni Ekim 2009 -- 15. Sayı uyduların gezegenin etrafında döndüğünü yazmıştı.
2. NEWTON'UN TELESKOBU: İngiliz matematikçi ve fizikçi Isaac Newton 1670’de Galileo’nun teleskobundan oldukça farklı bir teleskop inşa etti. Bu teleskopta ışığı odaklamak için ayna kullanılıyordu. Aynalı teleskopların teleskobun iki lens
kullanılan kırınım
teleskoplarına göre önemli avantajları var. Hem elde edilen görüntüde iki lensin getirdiği bir takım bozulmalar mevcut değil hem de bu teleskoplar çok
büyük olarak
da inşa
edilebiliyorlar. Newton’un bu tasarımı bugün dünyadaki tüm büyük optik teleskopların yolunu açtı.
3. HERSCHEL'İN 40 FOOT (~12 metre uzunluğunda) TELESKOBU: Uranüs’ü keşfetmiş olan
William Herschel zamanının en büyük teleskobunu İngiltere’nin Slough kentinde inşa etti. 1785 ve 1789 seneleri arasında inşa edilen ve III. Kral George tarafından masrafları karşılanan teleskop 4000 ingiliz sterline mal oldu. 50 sene boyunca Dünya’daki en büyük teleskop olarak kaldı. 28 Ağustos 1789’da kullanıldığı ilk gece Herschel, teleskobunu Satürn’e yönlendirmiş ve uydularından birini keşfetmişti. Daha sonra Satürn’ün bir başka uydusu ve Uranüs’ün uyduları da bu teleskop tarafından keşfedildi.
4. WILSON DAĞI GÖZLEMEVİ ve 100 INCH (~30 METRE) HOOKER TELESKOBU: 19. ve 20. Yüzyıllarda cam işleme, lens yontma ve cilalama tekniklerindeki gelişmeler daha büyük teleskopların inşasına imkân tanıdı. George Ellery Hale 100 inch’lik Hooker teleskobu gibi daha birçok büyük teleskop inşa etmişti. Hooker teleskobu Los Angeles dışındaki Wilson dağında bulunuyor. Teleskop 1917 yılında gözlemlerine başladı. Edwin Hubble bu teleskopu kullanarak evrenin genişlediğini gösteren veriler elde etti ki bu değişmeyen evren görüşünü sarsan çok önemli bir keşifti.
Türk Astronomi Derneği Elektronik Bülteni Ekim 2009 -- 15. Sayı
5. KARL JANSKY'NIN RADYO ANTENİ 1933’de AT&T Bell Laboratuarlarında çalışan fizikçi Karl Jansky, yaklaşık 100 feet (30 metre) boyunda ve 20 feet (6 metre) yüksekliğinde bir radyo anteni inşa etti. Amacı kısa dalgaboyuna sahip radyo dalgalarını ölçmekti, bu dalgaların okyanus ötesi telefon konuşmalarına karışıp karışmadıklarını anlamak istiyordu. Aylarca süren gözlemler sırasında Yay takımyıldızının bulunduğu bölgeden sürekli gelen ve tanımlanamayan bir radyo dalgası kaynağı olduğunu farketti. Jansky radyo dalgalarının Samanyolu’nun merkezinden geldiğini tespit etti, bu radyo astronominin doğuşuydu.
6. PALOMAR GÖZLEMEVİ VE 100 INCH (5 METRE) HALE TELESKOBU: Palomar dağındaki 200 inçlik (5 metre) teleskop da George Ellery Hale’in fikriydi. Hale teleskobun 20 sene süren yapımı tamamlanmadan yaşamını yitirdi. 1949’da kullanılmaya başlayan Hale teleskobu 1993’de inşası biten 10 metrelik Keck teleskobuna kadar dünyanın en yüksek çözünürlükte veri toplayan teleskobuydu. Hale teleskobu kuasarların sırlarını çözmekte kilit rol oynadı.
7. HUBBLE UZAY TELESKOBU: NASA’nın ilk büyük gözlemevi Hubble Uzay Teleskobu 1990 yılında bir
uzay aracıyla yörüngesine taşındı. Hubble en başta görünür ve morötesi (ultraviyole) dalgaboylarında gözlem yapmak üzere tasarlanmış olsa da 1997’de kızılötesinde veri toplayan bir cihaz da yerleştirildi. Hubble, Dünya’dan yüzlerce kilometre yüksekte olan yörüngesinde atmosferin görüntüyü bozucu etkilerinden uzak, yıllardır Dünya üzerinde bulunan teleskoplardan çok daha etkili olarak bize evrenin başlangıcı ve sırlarıyla ilgili ipuçları sağlıyor.
8. W. M. KECK GÖZLEMEVİ Dev, ikiz Keck teleskopları 10 metre çapındaki aynalarıyla dünyanın en iyi gözlem sahalarından biri olan Hawaii adalarındaki Mauna Kea’da 4150 metre yükseklikte bulunuyor. Birinci teleskop
Türk Astronomi Derneği Elektronik Bülteni Ekim 2009 -- 15. Sayı Keck1 gözlemlerine 1993’te ve ikincisi Keck 2 1996’ta başladı. Bugün bu iki teleskop dünyanın en büyük gözlemevini oluşturuyor. Her iki teleskop da Dünya atmosferindeki su buharı etkilerini kısmen gidermeye olanak sağlayan uyarlanabilir optik araçlarla donanmış. Keck 1 üzerindeki kızılötesi kamera o kadar hassas ki Ay yüzeyindeki bir tek mumun alevini bile fark edebilir. Keck gözlemevi, Güneş sistemi dışındaki gezegenlerin keşfinde önemli rol oynadı.
9. CHANDRA X-IŞINI GÖZLEMEVİ: NASA’nın bir diğer büyük gözlemevi olan ve X- ışınlarında gözlem yapan Chandra 1999’da yörüngesine yerleştirildi. Dünyanın atmosferi X ışınlarına geçirgen olmadığından bu dalgaboyunda ışığa duyarlı teleskoplar uzayda bulunmak zorunda. Chandra, on senelik
yaşamında Samanyolu’nun merkezindeki büyük kütleli bir kara delik olan Sagittarius A*’ya akan kütlenin keşfi de dâhil olmak üzere birçok ilke imza attı.
10. SPITZER SPACE TELESCOPE: NASA’nın büyük gözlemevlerinden en sonuncusu Spitzer, kızılötesinde gözlem yapan bir uzay teleskobu. Kızılötesi ışınlar da Dünyanın atmosferinden geçemediğinden, bu dalga boyunda atmosferin üzerinde gözlem yapmak gerekiyor ve Spitzer astronomlara bu dalga boyunda evren hakkında çok önemli bilgiler veriyor. Spitzer 2003’te yörüngesine yerleştirildi ve o günden beri bize yıldız oluşum bölgeleri, genç yıldızlar ve diğer güneş sistemleriyle ilgili çok önemli veriler sunuyor.
http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=ten -telescopes-galileo
Yüklə 41,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|