Caucasus Environmental ngo network
Yüklə 134,34 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məlumat üçün bizə müraciət edin
| Caucasus Environmental NGO Network Fəlakətə qədər Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra Layihə Avropa Birliyinin maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilir 2 Fəlakətə qədər Evə yalnız təhlükəsiz qayıtma haqqında rəsmi olaraq elan verildikdən sonra qayıdın. Binalara girdiyiniz zaman xüsusilə ehtiyatlı olun. Bünövrədə, tavan və divarlarda çatları yoxlayın. Əmin olun ki, binanın dağılma təhlükəsi yoxdur. Evə sel suları ilə birlikdə düşə bilən heyvanlardan, eləcə də zəhərli ilanlardan ehtiyatlı olun. Tavan və divarlara bərkidilmiş əşyalardan, düşə bilən hər şeydən ehtiyatlı olun. Sığorta şirkətində təqdim etmək üçün ziyanı təsdiq edən şəkilləri çəkin. Yanğından ehtiyatlı olun. Su dəymiş bütün ərzaqları (o cümlədən, konservləri) atın. Konstruksiyaları saxlamaq üçün su basmış zirzəmi və otaqlardan suyu yavaş- yavaş nasosla çıxarın (gündə 1/3). Zədələnmiş hovuz, xəndək və kanalizasiya sistemlərində çirklənmə ocaqlarından ehtiyatlı olun. Daşqın Daşqın - çayların, göllərin və ya dənizin səviyyəsinin qalxması nəticəsində qarın əriməsi, güclü yağışlar zamanı, həmçinin yel tərəfindən suyun gətirilməsi və çayların qabağının kəsilməsi zamanı ərazinin əhəmiyyətli dərəcədə subasmasıdır. Daşqın körpülərin, bina- tikililərin dağıdılmasına səbəb olur, bu da ölkənin təsərrüfatına böyük ziyan vurur, qalxmış suyun yüksək sürəti (4 m/s-dən artıq) və suyun yüksək səviyyəsi (2 m-dən artıq) zamanı isə insan və heyvanların ölməsinə səbəb olur. Dağılmanın əsas səbəbi bina-tikililərə su kütləsinin, dağıntıların və s. hidravlik zərbələrinin təsiridir. Daşqın qəflətən yarana bilər və bir neçə saatdan 2-3 həftəyədək davam edə bilər. 3 Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra Əgər siz evdəsinizsə: qapı-pəncərələri bağlayın, zərurət və zaman olduqda birinci mərtəbənin qapı və pəncərələrini eşikdən taxtalarla qapayın. Əgər mütəşəkkil evakuasiya edilmirsə, xilasedicilər gələnədək və su səviyyəsinin enməsinədək binanın yuxarı mərtəbələrinə və damlarına, ağaclara və ya digər yüksək yerlərə çıxın. Fasiləsiz olaraq bədbəxt hadisəni bildirən siqnal verin: gündüz – ağaca bərkidilmiş yaxşı görünən parçanı sərgiləməklə və ya onu yelləməklə, qaranlıq düşdükdə isə - işıq siqnalı ilə və mütəmadi olaraq səslənməklə. Fövqəladə hal haqqında ən yeni məlumatı almaq üçün radionu açın. Yerin tərk edilməsi haqqında göstəriş aldıqdan dərhal sonra evi tərk edin. Əgər siz evdə deyilsinizsə: yüksək yerə çıxın və orada qalın. Çaya yaxınlaşmayın. Hərəkət edən maşında olduğunuz zaman geri dönün və əks istiqamətə gedin. Əgər maşınınız batarsa, təcili olaraq maşını tərk edin və yüksək yerə çıxın. Evə yalnız təhlükəsiz qayıtma haqqında rəsmi olaraq elan verildikdən sonra qayıdın. Binalara girdiyiniz zaman xüsusilə ehtiyatlı olun. Bünövrədə, tavan və divarlarda çatları yoxlayın. Əmin olun ki, binanın dağılma təhlükəsi yoxdur. Evə sel suları ilə birlikdə düşə bilən heyvanlardan, eləcə də zəhərli ilanlardan ehtiyatlı olun. Tavan və divarlara bərkidilmiş əşyalardan, düşə bilən hər şeydən ehtiyatlı olun. Sığorta şirkətində təqdim etmək üçün ziyanı təsdiq edən şəkilləri çəkin. Yanğından ehtiyatlı olun. Su dəymiş bütün ərzaqları (o cümlədən, konservləri) atın. Konstruksiyaları saxlamaq üçün su basmış zirzəmi və otaqlardan suyu yavaş- yavaş nasosla çıxarın (gündə 1/3). Zədələnmiş hovuz, xəndək və kanalizasiya sistemlərində çirklənmə ocaqlarından ehtiyatlı olun. Sürüşmə və sel 4 Sürüşmə - dağın, dərənin, dənizin, göl və çayların sıldırım yamaclarına ağırlıq qüvvəsinin təsiri ilə dağın qayalarının və qruntunun sürüşmə xarakterli hərəkət etməsidir (sürüşməsidir). Sürüşmənin səbəbi qayaların tarazlığının pozulmasıdır, buna isə əksər hallarda yamacların əsasının yuyulması, seysmik təkanlar və ya yerin geoloji şəraitini nəzərə almayaraq insanın təsərrüfat fəaliyyəti (partlayış işləri və s.) səbəb olur. Sürüşmə zamanı yerini dəyişmiş qruntun həcmi on və yüz minlərlə kub metrə çata bilər. Sürüşmənin sürəti ildə bir neçə saniyə metrdən bir neçə metrədək dəyişir. Qrunt kütləsinin yerdəyişməsi binaların, mühəndis və yol tikililərinin, magistral kəmərlərin və elektrikötürücü xətlərin zədələnməsinə və dağılmasına, eləcədə də insanların xəsarət almasına və həlak olmasına səbəb ola bilər. Əmlakınızı qiymətləndirin. Evin dağılma riskini minimuma endirin (sel axınını binalardan uzaqlaşdırmaq üçün yamacda yaşıl örtük əkin, qoruyucu divarlar inşa edin, sel zonalarında arxlar qazın və yatağı bərkidin). Adətən, selin gələ biləcəyi yerlər məlum olur. Dağa getməzdən əvvəl sizin marşrutunuzda olan oxşar ocaqları öyrənin və xüsusilə güclü yağışlardan sonra onlardan uzaq olun. Sürüşmə əlamətlərini yadda saxlayın: qapı və pəncərələr ilişir, döşəmə, tavan və divarlarda yeni çatlar əmələ gəlir. Kənar cığırlar və tikililər deformasiya olur, yeraltı kommunikasiyalar zədələnir, torpaq aşağıya bir istiqamətlə sürüşür, torpaqdan zəif uğultu eşidilir və sürüşmənin yaxınlaşması ilə birlikdə yavaş-yavaş artır. Fəlakətə qədər
5 Əgər siz evdəsinizsə, evdə qalın və iri mebelin bərk hissəsinin arxasında gizlənin. Əgər evdə deyilsinizsə: imkan daxilində sel axınından uzaqlaşın. Sel axınının əks istiqamətilə ən yaxın yüksək yerə qaçın. Əgər sizə iri qaya parçası və ya torpaq kütləsi yaxınlaşırsa, ağaclıq və ya bina kimi ən yaxın olan sığınacağa qaçın. Risk zonasından uzaq durun. Tanışları soruşun, zərərçəkmişlərə diqqət yetirin, ilkin yardım göstərin. Fövqəladə hal haqqında ən yeni məlumatları almaq üçün elementlə işləyən radionu götürün. Unutmayın ki, sürüşmə və seldən sonra daşqın baş verə bilər. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra
6 Sel - suyun və böyük miqdarda dağ qayaları qırıqlarının, gil hissəciklərinin, iri daş və qaya parçalarının qarışığının müvəqqəti axınıdır, hansı ki, dağ çaylarının yataqları və çöl-ovalıqlarında qəflətən yaranır.
Uzunmüddətli sel axınları və güclü yağışlar, qarın və ya buzlağın intensiv əriməsi, su anbarlarının dağılması, zəlzələ nəticəsində yaranır. O, qəflətən yaranır və yüksək sürətlə hərəkət edir (10 m/s- dək və daha artıq). Sel daha çox bir neçə dalğa olaraq, on dəqiqədən bir neçə saat ərzində axır. Sel dalğasının güclü ön frontu 15 metrədək və daha artıq hündürlükdə ola bilər. Axan selin gurultusu uzaq məsafədən eşidilir. Sel böyük fəlakət yaradır – insanlar həlak olur, yaşayış evləri, mühəndis və yol tikililəri dağılır. Evakuasiya planını hazırlayın, avtomobil yollarının bağlanılması təqdirində minimum iki marşrut üzrə işləyin. Təhlükəsizlik planını hazırlayın və başqa yerdə yaşayan qohum və ya dostunuza xahiş edin ki, sizin ailənizin əlaqəli şəxsi olsun. Əgər sürüşmənin sürəti gecə-gündüz 0.5 – 1 metrdən artıqdırsa, evakuasiya əvvəlcədən işlənilmiş planlara uyğun olaraq həyata keçirilməlidir. Evakuasiya zamanı özünüzlə sənədləri, maddi sərvətləri götürməlisiniz. Bir çox hallarda sürüşmə və seldən sonra baş verən daşqın üçün sığorta paketini alın. Sürüşmə və sel Fəlakətə qədər 7 Əgər çıxmaq mümkün deyildirsə, bədəninizi və baş nahiyyənizi qorumağa çalışın.
Karst süxurlarından ehtiyatlı olun. Karst süxuru qrunt suyu əhəngdaşı və ya oxşar kövrək qayaların səthini dağıtdığı zaman əmələ gəlir, bu da yer səthinin çökməsinə səbəb olur. Kommunikasiyaları yoxlayın və zədələnmə təqdirində müvafiq şirkət və ya qurumları xəbərdar edin. Binaların bünövrəsini və onun ətrafında olan ərazini yoxlayın. İmkan daxilində tezliklə zədənləmiş ərazilərdə bitkilər əkin, nə qədər ki, yaşıl örtüyün itirilməsi ilə yaranan eroziya daha böyük fəlakətə səbəb olmamışdır. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra 8 Quraqlıq
Quraqlıq bir çox hallarda havanın yüksək temperaturu və aşağı rütubəti zamanı yağıntıların uzunmüddətli və əhəmiyyətli çatışmazlığıdır. Güclü istilik əhatə edən havanın orta temperaturunun bir neçə gün ərzində 10 və daha artıq dərəcədə qalxması ilə xarakterizə edilir. Həmin zaman insanın istilənməsi, yəni onun bədəninin temperaturunun 37.1 dərəcədən yuxarı qalxması və ya bədən temperaturu 38.8 dərəcəyə çatdığı zaman termotənzimləmənin pozulması təhlükəlidir. uzunmüddətli və güclü istilənmə nəticəsində yaranır, bu da günəş vurmasına və ya ürək funksiyalarının pozulmasına səbəb ola bilər. İstilənmə simptomlarıdır: dərinin qızarması, selikli qişanın quruluğu, güclü susuzluq. Huşun itirilməsi, ürək və nəfəsin dayanması da mümkündür. Qablar toplayın və zərurət olduqda onları əvvəlcədən su ilə doldurun. İstilik şəraiti üçün uyğun olan geyimi, məişət elektrocihazlarını (ventilyatoru, kondisionerləri) hazırlayın. Əgər siz kənddəsinizsə, anbarları, talvarları, quyuları, həmçinin pəncərələrin arxa qapılarını (sıx ştoraları) yoxlayın. İmkan daxilində məişət elektrocihazlarının təminatı üçün elektrik enerjinin avtonom mənbəyini alın. Suyu qənaətlə istifadə edin. İstilənmə zamanı necə hərəkət edəcəyinizi bilməlisiniz və bunu ailənizin üzvlərinə öyrətməlisiniz. Fəlakətə qədər 9 Yüksək temperaturun təsirindən uzaq olun. Açıq rəngdə hava keçirən ayaqqabı (arzu edilir ki, pambıqdan olsun) və papaq geyinin. Unutmayın ki, yanmış dəri tərləmir və sərinləşə bilmir. Tələsmədən yeriyin, daha çox kölgəlikdə olmağa çalışın. Pivə və digər spirtli içkiləri içməyin, bu orqanizmin ümumi vəziyyətinin pisləşməsinə səbəb olacaqdır. İstilənmə zamanı dərhal meh olan kölgəyə, sərin yerə keçin və ya duş qəbul edin. Yavaş-yavaş çoxlu su için. Özünüzü günəş vurmasından qorumaq üçün bədəninizi sərinləşdirməyə çalışın. Unutmayın ki, quraqlıq zamanı yanğın ehtimalı artır. Əgər günəş vurması nəticəsində kimsə huşunu itiribsə, reanimasiya tədbirlərini yerinə yetirin (ürək massajı edin və süni nəfəs verin). Təbii fəlakət və əhaliyə yardımın göstərilməsi haqqında məlumat almaq üçün yerli hakimiyyət orqanları ilə əlaqə saxlayın. Hazır olmalısınız, çünki fəlakət təkrarlana bilər. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra
10 Y anğın Meşə və torfluqda kütləvi yanğınlar isti hava və quraqlıq zamanı şimşəyin düşməsi, odla ehtiyatsız davranış və digər səbəblər üzündən yarana bilər. Yanğınlar yaşayış məntəqələrində binaların, ağac körpülərinin, ağac dirəklərində olan elektrikötürücü və kommunikasiya xəttlərinin, neft məhsullarının və digər yanacaq materiallarının anbarlarının alovlanmasına, həmçinin insan və heyvanların zədələnməsinə səbəb ola bilər. Meşə massivlərində yanğınlar daha çox meşə torpağının səthi yanan zaman yaranır: körpə ağaclar, ot-kol örtüyü, yıxılmış ağaclar, ağac kökləri və s. Ocağı kol və ağaclardan uzaq yerdə qalayın, hər zaman özünüzlə ocağı söndürən vasitə götürün. Ocağı nəzarətsiz qoymayın. İnşaat və təmir zamanı odadavamlı materiallardan istifadə edin. Evlə alışqan bitkilər arasında təhlükəsiz zona yaradın. Evin yaxınlığında olan ağacların 3 metr hündürlüyə qədər bütün budaqlarını kəsin. Binanın yaxınlığında yerləşən ağacları mamırdan və qurumuş hissələrdən təmizləyin. Arxları və xəndəkləri qurumuş budaqlardan, yarpaq və iynə yarpaqlarından təmizləyin. Alışqan maddələri yoxlanılmış, təhlükəsiz konteynerlərdə saxlayın. Hər zaman buxarını təmizləyin. Alovlanmış və ya alışqan işıqlandırma vasitələrindən, xüsusilə yayda, ehtiyat edin. Fəlakətə qədər 11 Əgər yabanı mühitdə yanğından özünüzü qurtara bilmirsinizsə, gölün, gölməçənin və ya çayın yanına gedin, üzünüzü, başınızı və bədəninizin yuxarı hissəsini islaq geyimlə örtün. Əgər yaxınlıqda su yoxdursa, açıq yerdə və ya qayalarda sığınacaq tapın; horizontal olaraq uzanın və bədəninizi qum və ya islaq geyimlə örtün. Açıq məkana və ya meşə kənarına çıxdığınız zaman tərkibində daha az tüstü olan torpaqüstü hava ilə nəfəs alın. Bununla yanaşı, ağız və burnunuzu pambıq-sarğıdan hazırlanmış maska və ya parça ilə örtün. Alçaq yanğın alovunu yarpaqlı ağacların budaqları ilə, su tökməklə, nəmli qrunt tökməklə və ayaqlarınızla söndürün. Torf yanğınlarını alovlanmış torfu qazmaqla və su tökməklə söndürürlər. Yanğının söndürülməsi zamanı yoldan və meşənin kəsilmiş xəttindən uzaq getməyin, digər iştirakçıları nəzərdən itirməyin, onlarla əlaqəni (görüntülü və ya səsli) saxlayın. Yanğın olmuş zonaya qayıtdıqdan sonra ehtiyatlı olun, isti ocaqlar qəflətən alovlana bilər. Dərhal damı yoxlayın və mümkün olan bütün alov ocaqlarını söndürün. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra
12 Quraqlıq dövründə külək əsdiyi zaman yalnız torpağın üst örtüyü deyil, eləcə də bütövlüklə ağaclar da yana bilər. Həmin zaman alov ağacların, xüsusilə iynə yarpaqlı ağacların kronasına yayılır. Alçaq yanğının yayılma sürəti saniyədə 0.1 metrdən 3 metrədək, yüksək yanğının sürəti isə - külək istiqamətində saniyədə 100 metrədəkdir. Torfun və bitki köklərinin yanması zamanı yeraltı yanğınlar yarana bilər, onlar müxtəlif istiqamətlərlə yayılır. Torf suyun altında da öz-özünə alışa və havasız yana bilər. Yanğın düşmüş torfluğun üstündə isti kül və alışmış torf tozunun “sütunlu qasırğalanması” yarana bilər, hansı ki, güclü külək zamanı böyük məsafəyə keçir və yeni alov ocağı yarada bilər. Evin bütün mərtəbələrində tüstü detektorlarını quraşdırın. Evdən və onun ətraf ərazisindən çıxmaq üçün evakuasiya planını hazırlayın. Sığortalanma məqsədilə alternativ plan hazırlayın. Böyük pəncərə və qapılarda yalnız qalın, yandırılmış, təhlükəsiz şüşədən istifadə edin. Fövqəladə avadanlığı və ehtiyat vasitələrini (fənər, əlavə elementlər, portativ radio, ilkin yardım materialları və əsas dərmanlar, qida və su ehtiyatı, konserv açan, kredit kartları və nağd pul, su keçirməyən ayaqqabı) hazırlayın. Fövqəladə vəziyyət üçün lazım olan kommunikasiya planını hazırlayın (yanğın sizin təcrid edilməyinizə səbəb olduğu təqdirdə). Başqa yerdə yaşayan qohum və ya dostunuza xahiş edin ki, ailənizin əlaqəli şəxsi olsun. Y anğın
Fəlakətə qədər 13 Torf yanğınının söndürülməsi zamanı nəzərdə saxlayın ki, yanma zonasında dərin xəndəklər yarana bilər. Ehtiyatlı hərəkət edin, yanmış qatın dərinliyini əvvəlcədən yoxlayın. Fövqəladə vəziyyət haqqında məlumat almaq üçün radionu dinləyin. Alışqan və yanan əşyaları (çətir, plastikat, brezent, odun) evdən uzaqlaşdırın. Alışqan parça və pərdələri çıxarın. Bütün qapı və pəncərələri bağlayın. Təbii qaz borusunu bağlayın, maye qaz balonlarını xüsusilə təhlükəsiz yerə qoyun.
Bütün otaqlarda çıraqları yandırın ki, tüstüdə də görmək mümkün olsun. Suda xarab olmayan qiymətli əşyaları hovuza və ya gölməçəyə qoyun. Bütün ailə üzvlərinin və ev heyvanlarının evakuasiyasına hazır olun. Evin ətraf ərazisində bir neçə saat intensivliyi ilə tüstünü və közləri təkrar yoxlayın. Nəfəs almaq üçün üzünüzə islaq parça tutun ki, tüstü ağciyərləri zədələməsin. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra
14 Hamar buz Hamar buz bərk buz qatıdır, hansı ki, torpağın səthində, səkidə, yolun hərəkət hissəsində və əşyalarda (ağaclarda, kabellərdə və s.) yağış damcılarının, islaq qar və/və ya dumanın donması nəticəsində əmələ gəlir. Az sürüşkən ayaqqabı hazırlayın, dabanlara paralon bərkidin, ayaqqabının quru altına leykoplastır və ya izolyasiya lentini yapışdırın. Həmçinin altını zımpara kağızı ilə, belə adlandırılan “şkurka” ilə sürtə bilərsiniz. Paralon – eynicinsli süni lifdir, həmin lifin parçasından yumşaq mebelin örtülməsi üçün və s. istifadə edilir. Fəlakətə qədər 15 Ehtiyatla, tələsmədən, ayağınızı ayaqqabının bütün alt hissəsinə qoyaraq yeriyin. Bununla yanaşı, ayaqlarınız biraz boşalmış, əlləriniz isə sərbəst olmalıdır. Yaşlı insanlar üçün rezin ucluqlu əsa ilə və ya xüsusi uclu ağacla yerimək tövsiyə edilir. Əgər ayağınız sürüşərsə, yıxılma hündürlüyünü azaltmaq üçün dizlərinizi bükün. Hamar buzluqla eyni zamanda bir çox hallarda donma da olur. Elektrikötürücü xətlərə və elektronəqliyyatın əlaqə şəbəkələrinin naqillərinə diqqət yetirin: onların qırılma təhlükəsi mövcuddur. Əgər siz qırılmış naqilləri görsəniz, bu barədə yaşayış məntəqəsinin administrasiyasını xəbərdar edin. Travma aldğınız zaman travmatologiya və ya təxirəsalınmaz tibbi yardım məntəqəsinə müraciət edin. Travmanın alınması haqqında bülleteni və ya arayışı rəsmiləşdirin, hansını ki, siz ziyanın ödənilməsi barədə iddia ərizəsi ilə yaşayış və ya travma aldığınız yer üzrə məhkəməyə müraciət etdiyiniz zaman istifadə edə bilərsiniz. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra 16 Qar çovğunu Qar çovğunu - çoxlu qarın yağması ilə əlaqədar olan hidrometeoroloji xarakterli təbii fəlakətdir, bu zaman küləyin sürəti 150 m/s-dən artıq olur və qarın yağması 12 saatdan artıq davam edir. Boran - külək tərəfindən qarın havanın torpaqüstü qatına sovrulmasıdır. Pəncərələri, qapıları, çardağın qapılarını və ventilyasiya borularını kip bağlayın. Pəncərə şüşələrinə kağız lentlər yapışdırın, pəncərə qapılarını bağlayın. İkigünlük su və qida ehtiyatı hazırlayın. Həmçinin dərmanları, avtonom işıqlandırma vasitələrini (fənərlər, ağ neft çıraqları, şamlar), səyahət sobası, batareyalarla işləyən radioqəbuledicini tədarük edin. Fəlakətə qədər 17 Binadan yalnız xüsusi hallarda, o da başqa şəxslə birlikdə çıxın. Ailə üzvlərini və qonşuları hara getdiyiniz və nə zaman qayıdacağınız haqqında xəbərdar edin. Avtomobillə yalnız böyük yol və şoselərdə hərəkət edin. Maşından çıxdığınız zaman maşından görünmə hüdudlarından kənara çıxmayın. Əgər maşınınız yolda dayandısa, avtomobilin fasiləli fiti ilə həyəcan siqnalı verin, antendə parlaq rəngdə parçanı asın, yardımı maşında gözləyin. Bununla yanaşı, mühərriki qurulmuş qoyun, ventilyasiya məqsədilə və karbon qazı ilə zəhərlənmə təhlükəsini aradan qaldırmaq üçün şüşəni biraz açın. Əgər çovğunla bloklaşdırılmış binada qalmısınızsa, ehtiyatla, panikasız müəyyənləşdirin ki, binadan müstəqil olaraq (orada mövcud olan cihazlardan və köməkçi vasitələrdən istifadə etməklə) çıxmaq imkanı varmıdır? Fövqəladə vəziyyətlər və mülki müdafiə işləri idarəsini və ya yaşayış məntəqəsinin administrasiyasını çovğunun xarakteri və onu müstəqil olaraq təmizləmək mümkünlüyü haqqında xəbərdar edin. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra 18 Qar çovğunu və boran əhaliyə təhlükə yaradır. Yollar, yaşayış məntəqələri və ayrıca binalar qarla örtülür. Qar çovğununun hündürlüyü 1 metrə, dağlıq rayonlarda isə 5-6 metrə çata bilər. Çovğun və boran zamanı yollarda görünmə dərəcəsi 20-50 metrədək azala bilər, həmçinin yüngül binalar və damlar dağıla bilər, elektrikötürücü və kommunikasiya hava xətləri qırıla bilər. Eyvan və pəncərə çərçivələrindən əşyaları yığışdırın, hansıları külək axını sala bilər. Radioqəbuledicini və televizoru qurun ki, hava ilə əlaqədar olan məlumatı ala biləsiniz. Yüngül tikililərdən daha möhkəm binalara keçin. Qaryığan cihazları hazırlayın. Fəlakətə qədər Qar çovğunu 19 Əgər siz yaşayış məntəqəsinin kənarında piyada hərəkət etdiyiniz zaman orientasiyanı itirmisinizsə, olduğunuz yeri dəqiqləşdirmək üçün ilk gördüyünüz evə girin və birtəhər boranın bitməsini gözləyin. Əgər qüvvə itirdiyinizi hiss edirsinizsə, sığınacaq tapın və orada qalın. Yad insanlarla əlaqə zamanı ehtiyatlı olun, çünki təbii fəlakətlər zamanı avtomobillərin, mənzil və xidmət saxlanclarının qarət edilmə halları artır. İstini saxlamaq və ərzaq ehtiyatını qənaətlə istifadə etmək üçün ölçülər götürün.
Əgər qar çovğununu müstəqil olaraq təmizləmək mümkün deyilsə, xilasedici yarımşöbə ilə əlaqə saxlamağa çalışın. Radiotranslyasiya qəbuledicini (televizoru) qurun və yerli hakimiyyətin göstərişlərini yerinə yetirin. İsitmə olan binada bədənin donmuş hissəsini isidin və quru yumşaq parça ilə ovxalayın, sonra temperaturu yavaş-yavaş 40-45 dərəcəyə artırmaqla ilıq suya girin. Əgər ağrı keçdisə, hissiyyat bərpa oldusa, əlinizi (ayağınızı) qurudun, corabları (əlcəkləri) geyinin və imkan daxilində həkimə müraciət edin. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra 20 Uçqun
Uçqun qarın böyük kütləsidir, hansı ki, dağların sıldırım yamaclarından ağırlıq qüvvəsinin təsiri ilə və 20-30 m/s hərəkət sürəti ilə yuvarlanır və ya sürüşür. Uçqunun düşməsi zamanı hava dalğası yaranır, hansı ki, qar kütləsinin qabağınca hərəkət edir və dağıntılara səbəb olur. Qar yağması və yağmurlu hava zamanı dağa getməyin. Dağda olduğunuz zaman havanın dəyişməsinə diqqət yetirin. Dağa getdiyiniz zaman uçqunun baş verə biləcəyi yerləri bilməlisiniz. Uçqunun baş vermə təhlükəsi mövcud olan yerlərdən uzaq olun. Uçqun dağın o yamaclarında daha tez-tez baş verir, hansıların ki, meyliliyi 30 0 -dən, meşə və kolluqla örtülməmiş yamaclarda isə 20 0 - dən artıqdır. Uçqunun düşməsi praktiki olaraq hər qar yağması zamanı meyliliyi 45 0
Fəlakətə qədər 21 Müstəqil olaraq və ya xilasedicilərin köməyi ilə qardan çıxdığınız zaman bədəninizi diqqətlə yoxlayın və lazım olduqda özünüzə yardım göstərin. Əgər siz uçqun zonası kənarına düşmüsünüzsə, baş vermiş fəlakət haqqında ən yaxın yaşayış məntəqəsinin administrasiyasına məlumat verin. Zərərçəkmişlərin axtarışına və xilas edilməsinə başlayın. Yüksəklikdən uçqunun düşməsi zamanı tez addımlamaqla və ya qaçaraq uçqunun düşdüyü yeri tərk edin və təhlükəsiz yerə gedin və ya qayanın ucunun arxasında gizlənin (körpə ağacların arxasında durmayın). Əgər uçqundan qaça bilmədinizsə, baqajdan azad olun, uçqunun hərəkət istiqamətinə orientasiya etməklə və dizləri qarına sıxmaqla horizontal vəziyyətdə qalın.
Uçquna düşdüyünüz zaman ağız və burnunuzu əlcəklə, şarfla, yaxalıqla örtün. Əllərin üzmə hərəkətləri ilə sürətin az olduğu uçqunun kənarına hərəkət etməklə, uçqunun səthində qalmağa çalışın. Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra
Yamaclarının meyliliyi 30 0 -dən artıq olan çöl-düzənliyini istənilən hava şəraitində keçməməlisiniz, qarın yağmasından sonra isə yamaclarının meyliliyi 20 0 -dən artıq olan çöl- düzənliyini yalnız 2-3 gündən sonra keçmək olar. Yadda saxlayın ki, uçqun düşməsinin ən təhlükəli dövrü yaz və yayda səhər saat 10-dan günəşin batmasınadəkdir. Qar uçqunu uzunmüddətli qarın yağması, qarın intensiv olaraq əriməsi, zəlzələ, partlayışlar, dağ yamacları və hava məkanının silkələnməsinə səbəb olan insanın fəaliyyəti nəticəsində yaranır. Düşmüş uçqun binaların, mühəndis tikililərinin dağılmasına, yolların və dağ cığırlarının sıx qarla örtülməsinə səbəb ola bilər. Uçqunun düşməsi zamanı yüksək dağlıq rayonların sakinləri, turistlər, alpinistlər, geoloqlar, sərhədçilər və başqaları travma ala bilər və qalın qar qatı altına düşə bilər. 22 Fəlakətə qədər Uçqun Uçqun dayandığı zaman sifət və sinə ətrafında sərbəst sahə yaratmağa çalışın, bu nəfəs almağınızı asanlaşdıracaqdır. Əgər imkanınız olsa, yuxarıya doğru hərəkət edin (bunu ağızdan tökülən ağız suyunun istiqaməti vasitəsilə anlaya biləcəksiniz). Uçquna düşdüyünüz zaman çığırmayın. Qar səsi tamamilə batırır, əks halda gücünüzü, oksigen və istinizi boşuna itirəcəksiniz. Özünüzü saxlayın, yatmamağa çalışın. Yadda saxlayın ki, sizi axtarırlar. Elə hallar da məlumdur ki, uçquna düşən insanları on üçüncü gündən sonra da xilas etmişlər. Özünüzü sağlam hesab etdiyiniz halda belə yerli tibb məntəqəsinə və ya həkimə müraciət edin. Qohum və yaxınlarınıza sizin vəziyyətiniz və yeriniz haqqında məlumat verin.
23 Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra
Evdə təhlükəli yerləri müəyyən edin. Bütün otaqlarda təhlükəsiz yerləri müəyyən edin. Evdən kənarda təhlükəsiz yerləri müəyyən edin. Əmin olun ki, ailə üzvləri zəlzələyə necə reaksiya verəcəklərini bilirlər. Uşaqları öyrədin ki, patrulu, yanğınsöndürmə xidmətini və təcili yardımı hansı hallarda və necə çağırmalıdırlar. Fövqəladə avadanlıq və ehtiyatları (fənər, əlavə elementlər, portativ radio, ilkin yardım materialları və əsas dərmanlar, qida və su ehtiyatı, koserv açan, kredit kartları və nağd pul, qalın ayaqqabı) hazırlayın. Zəlzələ
Zəlzələ zamanı pəncərənin şüşələri çatlayır və qırılır, rəflərdən əşyalar tökülür, tavandan suvaq tökülür, kitab dolabları silkələnir, çil-çıraqlar silkələnir, divar və tavanda çatlar əmələ gəlir. Bütün bunlar səslə müşayiət edilir. Silkələnmə başlandıqdan 10-20 saniyə sonra yeraltı təkanlar güclənir, nəticədə bina-tikililər dağılır. Cəmi on güclü silkələnmə bütün binanı dağıdır.
24 Fəlakətə qədər Zərərçəkmiş və ya dağıntılar altında qalmış insanlara yardım edin. Fövqəladə vəziyyətlə əlaqədar olan məlumatı almaq üçün elementlərlə işləyən radionu qurun. Elektrik naqillərin zədələnmiş olub- olmadığını yoxlayın. Zədələnməni aradan qaldırın və ya mənzildə elektik cərəyanını söndürün. Yadda saxlayın ki, güclü zəlzələ zamanı şəhərdə elektrik cərəyanı avtomatik olaraq söndürülür. Əgər siz evdəsinizsə, massiv mebel arxasında gizlənin, və ya daxili divarın yanında durun və bayıra çıxmayın. Şamlardan, kibritdən, çaxmaqdan istifadə etməyin – qazın sızması zamanı yanğın baş verə bilər. 25 Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra Zəlzələ sizin müvəqqəti olaraq təcrid olunmağınıza səbəb olduğu hallar üçün fövqəladə kommunikasiya planını hazırlayın. Başqa yerdə yaşayan qohum və ya dostunuza xahiş edin ki, sizin ailənizin əlaqəli şəxsi olsun. Yataqları pəncərələrin və xarici divarların yanında qoymayın. Mənzildə dolabları, rəf və stellajları bərkidin, yuxarı rəflərdən və antresollardan ağır əşyaları aşağı endirin. Təhlükəli maddələri (zəhər-kimyəvi maddələr, asan alışqan mayelər) etibarlı, yaxşı təcrid edilmiş yerdə saxlayın. Orta zəlzələ 5-20 saniyə davam edir. Silkələnmə nə qədər çox davam etsə, zədələnmələr bir o qədər ağır olur.
26 Fəlakətə qədər Zəlzələ
Əgər siz evdə deyilsinizsə, açıq məkana doğru, binalardan və naqillərdən uzağa gedin. Təkanların dayanmasını gözləyin. Hərəkət edən maşında olduğunuz zaman: maşını imkan daxilində tez olaraq binalardan, ağac və naqillərdən uzaq yerdə dayandırın. Maşında qalın. Fəlakəti müşayiət edən zaman şoka hazır olun. Qaz və su boruları şəbəkələrinin zədələnmiş olub-olmadığını yoxlayın. Zədələnməni aradan qaldırın və ya şəbəkələri söndürün. Açıq oddan istifadə etməyin. Nərdivanla düşdüyünüz zaman ehtiyatlı olun, onun etibarlılığından əmin olun. Zədələnmiş binalara yaxınlaşmayın və girməyin. Güclü təkrar təkanlara hazır olun, çünki ilk 2-3 saat ən təhlükəlidir. Binaya xüsusi zərurət olmadan girməyin. Mümkün olan təkrar təkanları uydurmayın və səs yaymayın. Yalnız rəsmi məlumatlardan istifadə edin. 27 Fəlakət zamanı Fəlakətdən sonra Şəhər kənarına çıxmazdan əvvəl hava proqnozunu dəqiqləşdirin. Əgər şimşək gözlənilirsə, şəhər kənarına səyahəti təxirə salın.
Əgər siz şimşək frontunu gördünüzsə, ilk növbədə ilk şimşək çaxdıqdan sonra ilk gurultunun gecikməsi zamanına görə ondan hansı məsafədə olduğunuzu müəyyən edin, həmçinin onun yaxınlaşdığını və ya uzaqlaşdığını müəyyən edin. İşığın böyük sürətinə görə (300 000 km/s) biz şimşəyi həmin saniyədə görürük. Səsi isə biraz gec eşidirik (təxminən 340 m/s). Misal: əgər şimşəyin çaxmasından gurultuya qədər 5 saniyə keçdisə, şimşək frontunadək məsafə: 340 m/s • 5s = 1700 m bərabərdir. Şimşək - yağış buludlarının toplusunda elektrostatik qığılcımın boşalmasıdır, hansını ki, gözqamaşdırıcı şimşək və gurultu müşayiət edir. Şimşəyin fövqəladə forması ildırımdır. Şimşəyin boşalması olduqca güclü cərəyan ötürücüsüdür. Şimşəyin ağaca düşməsi onun yarılmasına və alovlanmasına da səbəb ola bilər. Ağacın yarılması daxili partlayış zamanı oduncağın daxili nəminin saniyəvi buxarlanması nəticəsində baş verir. İldırımın insanları vurması onların ağır zədələnməsinə və ölməsinə səbəb olur. Hər il dünyada ildırımdan təxminən 300-dək insan həlak olur. İldırım ilk növbədə hündür əşyaları zədələyir (qüllə, ağac və s.).
Şimşək 28 Fəlakətə qədər Əgər siz göldə və ya onun sahilindəsinizsə: sahildən uzaqlaşın və yüksəklikdən düzənliyə düşün. Çöldə olduğunuz zaman və ya sığınacağın (binanın) olmadığı təqdirdə yerə uzanmayın, dərəyə, düzənliyə və ya digər təbii olaraq dərinləşmiş yerə sürünün ki, bütün bədəniniz elektrik cərəyanının təsiri altına düşməsin. Metal əşyaları (motosiklet, velosiped və s.) kənara, sizdən 20-30 metr uzaqlığa qoyun.
Əgər siz avtomobildəsinizsə: maşından çıxmayın, pəncərələri bağlayın və radioqəbuledicinin antenini aşağı salın. Şimşək gurultu ilə müşayiət edildiyi zaman təhlükəlidir. Belə halda təcili olaraq əvvəlki ölçüləri götürməlisiniz. Əgər siz kənddəsinizsə: pəncərələri, qapıları, bacaları və ventilyasiya borularını bağlayın. Sobanı qalamayın, çünki onun borusundan çıxan yüksək temperaturlu qazların aşağı müqaviməti vardır. Telefonla danışmayın: şimşək dirəklər arasında çəkilmiş naqillərə düşə bilər. Şimşək zamanı elektrik naqillərinə, ildırımötürənə, damlardan suaxıdan borulara, antenə yaxın getməyin; pəncərənin yaxınlığında durmayın, imkan olduqca televizoru, radionu və digər məişət elektrocihazlarını söndürün. Əgər siz meşədəsinizsə: meşənin qısa bitkili hissəsində gizlənin. Yüksək ağacların, xüsusilə, şam, palıd və qovaq ağaclarının yaxınlığında durmayın. 29 Fəlakət zamanı Fəlakət zamanı 22 Broşura “Gürcüstan və Cənubi Qafqazda iqlimin dəyişməsi ilə adaptasiya olunma və biomüxtəlifliyin qorunması məqsədilə yerli imkanların artırılması və regional əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb, həmin layihə Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilir və Qafqazın mühiti mühafizə qeyri-hökumət təşkilatları şəbəkəsinin (CENN) və Mersi Korps (Mercy Corps) Beynəlxalq Qeyri- hökumət Təşkilatı tərəfindən həyata keçirilir. Qarşıda olan publikasiyanın məzmununa görə tam məsuliyyəti Mersi Korps və CENN daşıyır, broşura heç bir halda Avropa İttifaqının mülahizə və fikirlərini ifadə etmir.
Məlumat üçün bizə müraciət edin:
təşkilatları şəbəkəsi (CENN) Beytullah küçəsi №27 0105 Tbilisi, Gürcüstan Tel.: +995 32 275 19 03/04 Faks: +995 32 275 19 05 info@cenn.org www.cenn.org
Radian küçəsi №16, 0179 Tbilisi, Gürcüstan Tel.: +995 32 224 24 71 Faks: +995 32 223 18 89 admin@mercycorps.ge www.mercycorps.ge Yüklə 134,34 Kb. Dostları ilə paylaş:
|