Cilt: 10 Sayı: 53 Volume: 10 Issue: 53



Yüklə 88,31 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix01.02.2018
ölçüsü88,31 Kb.
#23159


 

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Cilt: 10   Sayı: 53            Volume: 10   Issue: 53 

www.sosyalarastirmalar.com     Issn: 1307-9581 

http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20175334103 

KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİNİN KENDİNE HAS ÖZELLİKLERİ VE KIPÇAK LEHÇELERİ 

ARASINDAKİ YERİ 

IDIOSYNCRACIES OF KARACHAY-MALKAR TURKISH AND ITS PLACE IN KIPCHAK DIALECTS 

Ayşe GÜNAY



 



Öz 

Karaçay-Malkar Türkleri, asırlardır Kuzey Kafkasya’da Elbrus Dağı’nın doğu ve batısındaki yüksek dağlık arazilerde yaşayan 

Türk kökenli halklardandır. Bu halkın Kafkasya bölgesine gelişi ve teşekkülü ile ilgili farklı görüşler olması yanında, bugün Karaçay-

Malkar  Türklerinin  yoğun  olarak  yaşadığı  bölgeler  Rusya’ya  bağlı  Karaçay-Çerkez  ve  Kabardin-Balkar  Cumhuriyetleri,  Türkiye, 

Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve ABD’dir.   

 

Kendilerini  Tawlu,  konuştukları  dili  de  Tawça  olarak  adlandıran  Karaçay-Malkar  Türklerinin  dili  ana  çizgileri  itibariyle  bir 



Kıpçak  lehçesidir.  Karaçay-Malkar  Türkçesi,  Kuzey-batı  grubunun  Kumuk,  Tatar,  Kırım  ve  Karay  Türkçeleri  ile  birlikte  Batı-Kıpçak 

kolunda yer alır. Diğer Kıpçak lehçeleri ile büyük paralellikler göstermesinin yanında, kimi özellikleri Karaçay-Malkar Türkçesini diğer 

lehçelerden  ayırmaktadır.  Bu  makalede,  Kafkasya  ve  Türkiye’de  konuşulan  Karaçay-Malkar  Türkçesi  temelinde,  bu  lehçenin  diğer 

Kıpçak lehçelerinden farklılaşan şekil özellikleri üzerinde durulacaktır.  



Anahtar Kelimeler:

 Kıpçak Lehçeleri-Karaçay-Malkar Türkçesi-Şekil Özellikleri. 

 

Abstract 

 

Karachay-Malkar Turkish people are one of the Turkish originated community who has have been living in highlands in the 



east and west side of the Mount Elbrus in the Caucasus for centuries. There are different views about how they come Caucasus region 

and  their  entity.  In  present,  Karachay-Malkar  Turkish  people  densely  live  in  Karachay-Cherkess  and  Kabardino-Balkar  Republics  in 

Russia, Turkey, Kazakhstan, Kirghizstan, Uzbekistan and USA.  

 

According to its outlines, the language of Karachay-Malkar people is a Kipchak dialect. They call themselves Tawlu and their 



languages  Tawça.  Karachay-Malkar  Turkish  is  in  the  west  Kipchak  branch  of  the  northwest  group  with  Kumuk,  Tatar,  Karai  and 

Crimea dialects. It is similar to the other Kipchak languages but at the same time, it has some features different from the other dialects. 

In this article, we will discuss the morphological idiosyncracies of Karachay-Malkar language which differ it from the other Kipchak 

dialects.  



Keywords:

 Kipchak Dialects-Karachay-Malkar Turkish- Idiosyncracies-Morphology. 

 

 

 



0.

 GİRİŞ 

Karaçay-Malkar Türkleri günümüzde yoğun olarak Rusya Federasyonuna bağlı Karaçay-Çerkes ve 

Kabardin-Balkar Özerk Cumhuriyetlerinde yaşamaktadır. Bu bölgede Karaçayların nüfusu yaklaşık 200 bin, 

Malkarların  nüfusu  ise  130  bin  kadardır.  Ayrıca;  Kazakistan,  Kırgızistan  ve  Özbekistan’da  toplam  20  bin, 

Türkiye’de  25  bin,  ABD’de  5  bin,  Suriye’de  1500  civarında  Karaçay-Malkar  Türkünün  yaşadığı  tahmin 

edilmektedir. Karaçay-Malkar Türkleri iki ayrı halk değil, Rusya’nın siyasi politikaları sonucu coğrafi olarak 

bölünmüş aynı dili ve kültürü paylaşan tek bir halktır.  

Karaçay-Malkar Türkçesi tipik bir Kıpçak lehçesi özelliği taşır ve Kuzey-batı grubunun Batı Kıpçak 

kolunda  tasnif  edilir.  1916-1924  yılları  arasında  Arap,  1924-1937  yılları  arasında  Latin  alfabesini  kullanan 

Karaçay-Malkar  Türkleri,  1938  yılından  itibaren  Kiril  alfabesini  kullanmaktadır.    Kafkasya  dışında 

konuşulan  Karaçay-Malkar  Türkçesi  ise  bir  ağız  özelliği  taşımaktadır  ve  bu  bölgelerde  yazı  dili  olarak 

ölçünlü dil kullanılmaktadır.  

Bu  Kıpçak  lehçesinin,  Karaçay-Bashan-Çegem  ve  Çerek  olmak  üzere  iki  ağzı  vardır.  Çerek  ağzı 

sadece Holam ve Bızıngı vadilerinde konuşulurken, Karaçay-Bashan-Çegem ağzı halkın büyük bir bölümü 

tarafından kullanılır ve aynı zamanda yazı dilini meydana getirir (Tavkul, 2002: 565). 

Kafkasya dışında yaşayan Karaçay-Malkar Türkleri de Karaçay-Bashan-Çegem ağzını kullanırlar. Bu iki 

ağzın birbirinden ayrıldığı birkaç fonetik ve morfolojik fark bulunmaktadır. Tavkul, W. Pröhle’nin Çerek 

ağzından derlediği dil malzemesine dayanarak, bu ağzın özelliklerini şu şekilde özetlemektedir: 

                                                           

 *Arş. Gör., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü 




Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 

Cilt: 10   Sayı: 53         

 

 



The Journal of International Social Research 

Volume: 10   Issue: 53     

 

 



- 110 - 

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /-ç-/ sesi Çerek ağzında /-ts-/ şeklinde telaffuz edilir:  Kbç. bıçak 

~ Çrk. bıtsak “bıçak, Kbç. üç ~ Çrk. üts “üç”, Kbç. küçük bıçak ~ Çrk. kütsük “köpek yavrusu”.  

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  kelime  başı  /c-/  sesi,  Çerek  ağzında  /z-/  veya  /dz-/  şeklinde 

söylenir:  Kbç. cılan ~ Çrk. zılan “yılan”, Kbç. caşaydı~ Çrk. zaşaydı  “yaşıyor”, Kbç. caş- ~ Çrk. zaş “genç”.  

Holam-Bızıngı vadileri ve Çegem’in bir bölümünde /c-/ sesi yerine /j-/ sesine de rastlanmaktadır. 

Tavkul,  /j-/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  Kabardeylere,  /z-/  veya  /dz/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  de 

Osetlere  yakın  olması  nedeniyle,  bu  Kafkas  dillerinden  etkilenilmiş  olabileceği  düşüncesindedir.  Örneğin 

Karaçay-Malkar  Türkçesindeki  Canpolat  ismi,  Kabardeycede  Janbolat,  Osetçede  ise  Zanbolat  şeklinde 

kullanılmaktadır (Tavkul, 2002: 566). 

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  /b/  ve  /p/  ünsüzleri,  Çerek  ağzında  /f/  biçiminde  telaffuz 

edilmektedir:  Kbç.  köp/köb  ~  Çrk.  köf    “çok”,  Kbç.  çıpçıḳ  ~  Çrk.  çıfçıḳ  “serçe”,  Kbç.  topraḳ  ~  Çrk.  tofraḳ 

“toprak”.   

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /k/, /ḳ/ ve /g/ ünsüzleri, Çerek ağzında kimi kelimerde /ḫ/’ye 

dönüşmüştür: Kbç. urluḳ ~ Çrk. urluḫ  “tohum”, Kbç. tuḳum ~ Çrk. tuḫum  “soy”, Kbç. çepken ~ Çrk. çephen 

“giyim”.   

Çerek  ağzında  ilk  hecesinde  yuvarlak  ünlü  bulunan  kelimelerin  ikinci  heceleri  de 

yuvarlaklaşmaktadır: Kbç. ölgen ~ Çrk. ölgön  “ölmüş, ölen”, Kbç. üyge ~ Çrk. öygö “eve”, Kbç. köger- ~ Çrk. 



kögör- “yeşer-”.  

Morfolojik  olarak  dikkat  çeken  bir  özellik  de,  Çerek  ağzında  zamir  kökenli  1.ve  2.  tekil  şahıs 

eklerinin çekimi, –mAn, -sAn şeklindeyken, Karaçay-Baskan-Çegem ağzında sondaki  /-n/ sesinin düştüğü 

görülmektedir:  Kbç.  bergenme  ~  Çrk.  bergenmen    “verdim”,  Kbç.  keleme    ~  Çrk.  kelemen    “geliyorum”,  Kbç. 



barasa ~ Çrk. barasan “gidiyorsun”. 

Tavkul, Pröhle’nin 1915 yılında derlediği metinlerdeki ses farkları ile yakın geçmişte aynı bölgeden 

derlenen metinlerdeki sesleri karşılaştırdığında, bu ağzın da zamanla yazı dilinin etkisi ile eski özelliklerini 

kaybetmeye başladığını tespit etmiştir (Tavkul, 2003: 11). 

Karaçay-Malkar Türkçesinin söz varlığı Eski Türkçe kelimelerin yanı sıra Moğolca, Arapça, Farsça, 

Rusça  ve  Kafkas  dillerinden  alıntı  kelimeler  de  barındırır:  tıñla-  “dinle-”  [<  Kökt.  tıñla-  “dinle-”],  mañlay 

“alın” [< Moğ. mañlay “alın”], saġat “saat” [< Ar. saʽat “saat”], darman “derman” [< Far. dermān “derman”],  

ıstakan “bardak” [< Rus. stakan “bardak”], avana “gölge” [< Oset. avana “gölge”],  gida balta “nacak” [< Adige. 

gida “balta”]. 

Günümüzde  Kafkasya’da  konuşulan  Karaçay-Malkar  Türkçesi  “UNESCO  Tehlikedeki  Diller 

Atlası”nda vulnerable “zayıf” olarak listelenmektedir. Bu lehçe çocuklar tarafından ailede hala öğrenilmekte 

ve  anadilde  ilkokul  seviyesinde  eğitim  verilmektedir.  Kafkasya  dışındaki  ülkelerde  kullanılan  Karaçay-

Malkar Türkçesi bir yazı dili oluşturmadığı ve ağız özelliği gösterdiği için, bölgenin baskın dilinin de etkisi 

ile yok olma tehlikesi altındadır. 



1.

  KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİNİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ 

Karaçay-Malkar  Türkçesi  diğer  Kıpçak  lehçeleri  ile  büyük  paralellikler  göstermesinin  yanında  onu 

diğer lehçelerden ayıran birtakım kendine has fonetik ve morfolojik özelliklere de sahiptir. Karaçay-Malkar 

Türkçesi,  genel  Türkçenin  sekiz  asli  ünlüsünü  bulundurmaktadır.  Diğer  Kıpçak  lehçelerinden  ünsüzler 

bakımından  ayrılmamakla  birlikte,  Genel  Türkçedeki  kelime  başı  /y-/  sesi  Kumuk,  Tatar  ve  Altay 

Türkçelerinde  düzensiz  olarak,    Kırgız  ve  Karaçay-Malkar  Türkçelerinde  düzenli  olarak  /c-/  ile 

karşılanmaktadır: cay “yaz” IV/3-10 (< Kökt. yay ), cer “yer” I/7-9 (< Kökt. yer ), cıl “yıl” I/5-23 (< Kökt. yıl ), 

cip “ip” I/8-309 (< EUT yip ), cok “ yok” I/3-140 (< Kökt. yok), cötel “öksürük” MDD (< EUT yötül), curt “yurt” 

I/3-47 (< Kökt. yurt), cüz “yüz” II/1-74 (< Kökt. yüz ) (Günay, 2016: 33). 

Ünsüz değişmeleri bakımından da diğer Kıpçak lehçeleri ile ortaklaşan Karaçay-Malkar Türkçesinin 

farklı morfolojik özellikleri şu şekilde sıralanabilir:  

Karaçay-Malkar Türkçesinde çokluk eki isim ve fiil çekiminde düzenli olarak{-lA}’dır.  

 

 




Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 

Cilt: 10   Sayı: 53         

 

 



The Journal of International Social Research 

Volume: 10   Issue: 53     

 

 



- 110 - 

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /-ç-/ sesi Çerek ağzında /-ts-/ şeklinde telaffuz edilir:  Kbç. bıçak 

~ Çrk. bıtsak “bıçak, Kbç. üç ~ Çrk. üts “üç”, Kbç. küçük bıçak ~ Çrk. kütsük “köpek yavrusu”.  

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  kelime  başı  /c-/  sesi,  Çerek  ağzında  /z-/  veya  /dz-/  şeklinde 

söylenir:  Kbç. cılan ~ Çrk. zılan “yılan”, Kbç. caşaydı~ Çrk. zaşaydı  “yaşıyor”, Kbç. caş- ~ Çrk. zaş “genç”.  

Holam-Bızıngı vadileri ve Çegem’in bir bölümünde /c-/ sesi yerine /j-/ sesine de rastlanmaktadır. 

Tavkul,  /j-/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  Kabardeylere,  /z-/  veya  /dz/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  de 

Osetlere  yakın  olması  nedeniyle,  bu  Kafkas  dillerinden  etkilenilmiş  olabileceği  düşüncesindedir.  Örneğin 

Karaçay-Malkar  Türkçesindeki  Canpolat  ismi,  Kabardeycede  Janbolat,  Osetçede  ise  Zanbolat  şeklinde 

kullanılmaktadır (Tavkul, 2002: 566). 

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  /b/  ve  /p/  ünsüzleri,  Çerek  ağzında  /f/  biçiminde  telaffuz 

edilmektedir:  Kbç.  köp/köb  ~  Çrk.  köf    “çok”,  Kbç.  çıpçıḳ  ~  Çrk.  çıfçıḳ  “serçe”,  Kbç.  topraḳ  ~  Çrk.  tofraḳ 

“toprak”.   

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /k/, /ḳ/ ve /g/ ünsüzleri, Çerek ağzında kimi kelimerde /ḫ/’ye 

dönüşmüştür: Kbç. urluḳ ~ Çrk. urluḫ  “tohum”, Kbç. tuḳum ~ Çrk. tuḫum  “soy”, Kbç. çepken ~ Çrk. çephen 

“giyim”.   

Çerek  ağzında  ilk  hecesinde  yuvarlak  ünlü  bulunan  kelimelerin  ikinci  heceleri  de 

yuvarlaklaşmaktadır: Kbç. ölgen ~ Çrk. ölgön  “ölmüş, ölen”, Kbç. üyge ~ Çrk. öygö “eve”, Kbç. köger- ~ Çrk. 



kögör- “yeşer-”.  

Morfolojik  olarak  dikkat  çeken  bir  özellik  de,  Çerek  ağzında  zamir  kökenli  1.ve  2.  tekil  şahıs 

eklerinin çekimi, –mAn, -sAn şeklindeyken, Karaçay-Baskan-Çegem ağzında sondaki  /-n/ sesinin düştüğü 

görülmektedir:  Kbç.  bergenme  ~  Çrk.  bergenmen    “verdim”,  Kbç.  keleme    ~  Çrk.  kelemen    “geliyorum”,  Kbç. 



barasa ~ Çrk. barasan “gidiyorsun”. 

Tavkul, Pröhle’nin 1915 yılında derlediği metinlerdeki ses farkları ile yakın geçmişte aynı bölgeden 

derlenen metinlerdeki sesleri karşılaştırdığında, bu ağzın da zamanla yazı dilinin etkisi ile eski özelliklerini 

kaybetmeye başladığını tespit etmiştir (Tavkul, 2003: 11). 

Karaçay-Malkar Türkçesinin söz varlığı Eski Türkçe kelimelerin yanı sıra Moğolca, Arapça, Farsça, 

Rusça  ve  Kafkas  dillerinden  alıntı  kelimeler  de  barındırır:  tıñla-  “dinle-”  [<  Kökt.  tıñla-  “dinle-”],  mañlay 

“alın” [< Moğ. mañlay “alın”], saġat “saat” [< Ar. saʽat “saat”], darman “derman” [< Far. dermān “derman”],  

ıstakan “bardak” [< Rus. stakan “bardak”], avana “gölge” [< Oset. avana “gölge”],  gida balta “nacak” [< Adige. 

gida “balta”]. 

Günümüzde  Kafkasya’da  konuşulan  Karaçay-Malkar  Türkçesi  “UNESCO  Tehlikedeki  Diller 

Atlası”nda vulnerable “zayıf” olarak listelenmektedir. Bu lehçe çocuklar tarafından ailede hala öğrenilmekte 

ve  anadilde  ilkokul  seviyesinde  eğitim  verilmektedir.  Kafkasya  dışındaki  ülkelerde  kullanılan  Karaçay-

Malkar Türkçesi bir yazı dili oluşturmadığı ve ağız özelliği gösterdiği için, bölgenin baskın dilinin de etkisi 

ile yok olma tehlikesi altındadır. 



1.

  KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİNİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ 

Karaçay-Malkar  Türkçesi  diğer  Kıpçak  lehçeleri  ile  büyük  paralellikler  göstermesinin  yanında  onu 

diğer lehçelerden ayıran birtakım kendine has fonetik ve morfolojik özelliklere de sahiptir. Karaçay-Malkar 

Türkçesi,  genel  Türkçenin  sekiz  asli  ünlüsünü  bulundurmaktadır.  Diğer  Kıpçak  lehçelerinden  ünsüzler 

bakımından  ayrılmamakla  birlikte,  Genel  Türkçedeki  kelime  başı  /y-/  sesi  Kumuk,  Tatar  ve  Altay 

Türkçelerinde  düzensiz  olarak,    Kırgız  ve  Karaçay-Malkar  Türkçelerinde  düzenli  olarak  /c-/  ile 

karşılanmaktadır: cay “yaz” IV/3-10 (< Kökt. yay ), cer “yer” I/7-9 (< Kökt. yer ), cıl “yıl” I/5-23 (< Kökt. yıl ), 

cip “ip” I/8-309 (< EUT yip ), cok “ yok” I/3-140 (< Kökt. yok), cötel “öksürük” MDD (< EUT yötül), curt “yurt” 

I/3-47 (< Kökt. yurt), cüz “yüz” II/1-74 (< Kökt. yüz ) (Günay, 2016: 33). 

Ünsüz değişmeleri bakımından da diğer Kıpçak lehçeleri ile ortaklaşan Karaçay-Malkar Türkçesinin 

farklı morfolojik özellikleri şu şekilde sıralanabilir:  

Karaçay-Malkar Türkçesinde çokluk eki isim ve fiil çekiminde düzenli olarak{-lA}’dır.  

 

 




Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 

Cilt: 10   Sayı: 53         

 

 



The Journal of International Social Research 

Volume: 10   Issue: 53     

 

 



- 110 - 

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /-ç-/ sesi Çerek ağzında /-ts-/ şeklinde telaffuz edilir:  Kbç. bıçak 

~ Çrk. bıtsak “bıçak, Kbç. üç ~ Çrk. üts “üç”, Kbç. küçük bıçak ~ Çrk. kütsük “köpek yavrusu”.  

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  kelime  başı  /c-/  sesi,  Çerek  ağzında  /z-/  veya  /dz-/  şeklinde 

söylenir:  Kbç. cılan ~ Çrk. zılan “yılan”, Kbç. caşaydı~ Çrk. zaşaydı  “yaşıyor”, Kbç. caş- ~ Çrk. zaş “genç”.  

Holam-Bızıngı vadileri ve Çegem’in bir bölümünde /c-/ sesi yerine /j-/ sesine de rastlanmaktadır. 

Tavkul,  /j-/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  Kabardeylere,  /z-/  veya  /dz/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  de 

Osetlere  yakın  olması  nedeniyle,  bu  Kafkas  dillerinden  etkilenilmiş  olabileceği  düşüncesindedir.  Örneğin 

Karaçay-Malkar  Türkçesindeki  Canpolat  ismi,  Kabardeycede  Janbolat,  Osetçede  ise  Zanbolat  şeklinde 

kullanılmaktadır (Tavkul, 2002: 566). 

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  /b/  ve  /p/  ünsüzleri,  Çerek  ağzında  /f/  biçiminde  telaffuz 

edilmektedir:  Kbç.  köp/köb  ~  Çrk.  köf    “çok”,  Kbç.  çıpçıḳ  ~  Çrk.  çıfçıḳ  “serçe”,  Kbç.  topraḳ  ~  Çrk.  tofraḳ 

“toprak”.   

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /k/, /ḳ/ ve /g/ ünsüzleri, Çerek ağzında kimi kelimerde /ḫ/’ye 

dönüşmüştür: Kbç. urluḳ ~ Çrk. urluḫ  “tohum”, Kbç. tuḳum ~ Çrk. tuḫum  “soy”, Kbç. çepken ~ Çrk. çephen 

“giyim”.   

Çerek  ağzında  ilk  hecesinde  yuvarlak  ünlü  bulunan  kelimelerin  ikinci  heceleri  de 

yuvarlaklaşmaktadır: Kbç. ölgen ~ Çrk. ölgön  “ölmüş, ölen”, Kbç. üyge ~ Çrk. öygö “eve”, Kbç. köger- ~ Çrk. 



kögör- “yeşer-”.  

Morfolojik  olarak  dikkat  çeken  bir  özellik  de,  Çerek  ağzında  zamir  kökenli  1.ve  2.  tekil  şahıs 

eklerinin çekimi, –mAn, -sAn şeklindeyken, Karaçay-Baskan-Çegem ağzında sondaki  /-n/ sesinin düştüğü 

görülmektedir:  Kbç.  bergenme  ~  Çrk.  bergenmen    “verdim”,  Kbç.  keleme    ~  Çrk.  kelemen    “geliyorum”,  Kbç. 



barasa ~ Çrk. barasan “gidiyorsun”. 

Tavkul, Pröhle’nin 1915 yılında derlediği metinlerdeki ses farkları ile yakın geçmişte aynı bölgeden 

derlenen metinlerdeki sesleri karşılaştırdığında, bu ağzın da zamanla yazı dilinin etkisi ile eski özelliklerini 

kaybetmeye başladığını tespit etmiştir (Tavkul, 2003: 11). 

Karaçay-Malkar Türkçesinin söz varlığı Eski Türkçe kelimelerin yanı sıra Moğolca, Arapça, Farsça, 

Rusça  ve  Kafkas  dillerinden  alıntı  kelimeler  de  barındırır:  tıñla-  “dinle-”  [<  Kökt.  tıñla-  “dinle-”],  mañlay 

“alın” [< Moğ. mañlay “alın”], saġat “saat” [< Ar. saʽat “saat”], darman “derman” [< Far. dermān “derman”],  

ıstakan “bardak” [< Rus. stakan “bardak”], avana “gölge” [< Oset. avana “gölge”],  gida balta “nacak” [< Adige. 

gida “balta”]. 

Günümüzde  Kafkasya’da  konuşulan  Karaçay-Malkar  Türkçesi  “UNESCO  Tehlikedeki  Diller 

Atlası”nda vulnerable “zayıf” olarak listelenmektedir. Bu lehçe çocuklar tarafından ailede hala öğrenilmekte 

ve  anadilde  ilkokul  seviyesinde  eğitim  verilmektedir.  Kafkasya  dışındaki  ülkelerde  kullanılan  Karaçay-

Malkar Türkçesi bir yazı dili oluşturmadığı ve ağız özelliği gösterdiği için, bölgenin baskın dilinin de etkisi 

ile yok olma tehlikesi altındadır. 



1.

  KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİNİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ 

Karaçay-Malkar  Türkçesi  diğer  Kıpçak  lehçeleri  ile  büyük  paralellikler  göstermesinin  yanında  onu 

diğer lehçelerden ayıran birtakım kendine has fonetik ve morfolojik özelliklere de sahiptir. Karaçay-Malkar 

Türkçesi,  genel  Türkçenin  sekiz  asli  ünlüsünü  bulundurmaktadır.  Diğer  Kıpçak  lehçelerinden  ünsüzler 

bakımından  ayrılmamakla  birlikte,  Genel  Türkçedeki  kelime  başı  /y-/  sesi  Kumuk,  Tatar  ve  Altay 

Türkçelerinde  düzensiz  olarak,    Kırgız  ve  Karaçay-Malkar  Türkçelerinde  düzenli  olarak  /c-/  ile 

karşılanmaktadır: cay “yaz” IV/3-10 (< Kökt. yay ), cer “yer” I/7-9 (< Kökt. yer ), cıl “yıl” I/5-23 (< Kökt. yıl ), 

cip “ip” I/8-309 (< EUT yip ), cok “ yok” I/3-140 (< Kökt. yok), cötel “öksürük” MDD (< EUT yötül), curt “yurt” 

I/3-47 (< Kökt. yurt), cüz “yüz” II/1-74 (< Kökt. yüz ) (Günay, 2016: 33). 

Ünsüz değişmeleri bakımından da diğer Kıpçak lehçeleri ile ortaklaşan Karaçay-Malkar Türkçesinin 

farklı morfolojik özellikleri şu şekilde sıralanabilir:  

Karaçay-Malkar Türkçesinde çokluk eki isim ve fiil çekiminde düzenli olarak{-lA}’dır.  

 

 




Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 

Cilt: 10   Sayı: 53         

 

 



The Journal of International Social Research 

Volume: 10   Issue: 53     

 

 



- 110 - 

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /-ç-/ sesi Çerek ağzında /-ts-/ şeklinde telaffuz edilir:  Kbç. bıçak 

~ Çrk. bıtsak “bıçak, Kbç. üç ~ Çrk. üts “üç”, Kbç. küçük bıçak ~ Çrk. kütsük “köpek yavrusu”.  

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  kelime  başı  /c-/  sesi,  Çerek  ağzında  /z-/  veya  /dz-/  şeklinde 

söylenir:  Kbç. cılan ~ Çrk. zılan “yılan”, Kbç. caşaydı~ Çrk. zaşaydı  “yaşıyor”, Kbç. caş- ~ Çrk. zaş “genç”.  

Holam-Bızıngı vadileri ve Çegem’in bir bölümünde /c-/ sesi yerine /j-/ sesine de rastlanmaktadır. 

Tavkul,  /j-/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  Kabardeylere,  /z-/  veya  /dz/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  de 

Osetlere  yakın  olması  nedeniyle,  bu  Kafkas  dillerinden  etkilenilmiş  olabileceği  düşüncesindedir.  Örneğin 

Karaçay-Malkar  Türkçesindeki  Canpolat  ismi,  Kabardeycede  Janbolat,  Osetçede  ise  Zanbolat  şeklinde 

kullanılmaktadır (Tavkul, 2002: 566). 

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  /b/  ve  /p/  ünsüzleri,  Çerek  ağzında  /f/  biçiminde  telaffuz 

edilmektedir:  Kbç.  köp/köb  ~  Çrk.  köf    “çok”,  Kbç.  çıpçıḳ  ~  Çrk.  çıfçıḳ  “serçe”,  Kbç.  topraḳ  ~  Çrk.  tofraḳ 

“toprak”.   

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /k/, /ḳ/ ve /g/ ünsüzleri, Çerek ağzında kimi kelimerde /ḫ/’ye 

dönüşmüştür: Kbç. urluḳ ~ Çrk. urluḫ  “tohum”, Kbç. tuḳum ~ Çrk. tuḫum  “soy”, Kbç. çepken ~ Çrk. çephen 

“giyim”.   

Çerek  ağzında  ilk  hecesinde  yuvarlak  ünlü  bulunan  kelimelerin  ikinci  heceleri  de 

yuvarlaklaşmaktadır: Kbç. ölgen ~ Çrk. ölgön  “ölmüş, ölen”, Kbç. üyge ~ Çrk. öygö “eve”, Kbç. köger- ~ Çrk. 



kögör- “yeşer-”.  

Morfolojik  olarak  dikkat  çeken  bir  özellik  de,  Çerek  ağzında  zamir  kökenli  1.ve  2.  tekil  şahıs 

eklerinin çekimi, –mAn, -sAn şeklindeyken, Karaçay-Baskan-Çegem ağzında sondaki  /-n/ sesinin düştüğü 

görülmektedir:  Kbç.  bergenme  ~  Çrk.  bergenmen    “verdim”,  Kbç.  keleme    ~  Çrk.  kelemen    “geliyorum”,  Kbç. 



barasa ~ Çrk. barasan “gidiyorsun”. 

Tavkul, Pröhle’nin 1915 yılında derlediği metinlerdeki ses farkları ile yakın geçmişte aynı bölgeden 

derlenen metinlerdeki sesleri karşılaştırdığında, bu ağzın da zamanla yazı dilinin etkisi ile eski özelliklerini 

kaybetmeye başladığını tespit etmiştir (Tavkul, 2003: 11). 

Karaçay-Malkar Türkçesinin söz varlığı Eski Türkçe kelimelerin yanı sıra Moğolca, Arapça, Farsça, 

Rusça  ve  Kafkas  dillerinden  alıntı  kelimeler  de  barındırır:  tıñla-  “dinle-”  [<  Kökt.  tıñla-  “dinle-”],  mañlay 

“alın” [< Moğ. mañlay “alın”], saġat “saat” [< Ar. saʽat “saat”], darman “derman” [< Far. dermān “derman”],  

ıstakan “bardak” [< Rus. stakan “bardak”], avana “gölge” [< Oset. avana “gölge”],  gida balta “nacak” [< Adige. 

gida “balta”]. 

Günümüzde  Kafkasya’da  konuşulan  Karaçay-Malkar  Türkçesi  “UNESCO  Tehlikedeki  Diller 

Atlası”nda vulnerable “zayıf” olarak listelenmektedir. Bu lehçe çocuklar tarafından ailede hala öğrenilmekte 

ve  anadilde  ilkokul  seviyesinde  eğitim  verilmektedir.  Kafkasya  dışındaki  ülkelerde  kullanılan  Karaçay-

Malkar Türkçesi bir yazı dili oluşturmadığı ve ağız özelliği gösterdiği için, bölgenin baskın dilinin de etkisi 

ile yok olma tehlikesi altındadır. 



1.

  KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİNİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ 

Karaçay-Malkar  Türkçesi  diğer  Kıpçak  lehçeleri  ile  büyük  paralellikler  göstermesinin  yanında  onu 

diğer lehçelerden ayıran birtakım kendine has fonetik ve morfolojik özelliklere de sahiptir. Karaçay-Malkar 

Türkçesi,  genel  Türkçenin  sekiz  asli  ünlüsünü  bulundurmaktadır.  Diğer  Kıpçak  lehçelerinden  ünsüzler 

bakımından  ayrılmamakla  birlikte,  Genel  Türkçedeki  kelime  başı  /y-/  sesi  Kumuk,  Tatar  ve  Altay 

Türkçelerinde  düzensiz  olarak,    Kırgız  ve  Karaçay-Malkar  Türkçelerinde  düzenli  olarak  /c-/  ile 

karşılanmaktadır: cay “yaz” IV/3-10 (< Kökt. yay ), cer “yer” I/7-9 (< Kökt. yer ), cıl “yıl” I/5-23 (< Kökt. yıl ), 

cip “ip” I/8-309 (< EUT yip ), cok “ yok” I/3-140 (< Kökt. yok), cötel “öksürük” MDD (< EUT yötül), curt “yurt” 

I/3-47 (< Kökt. yurt), cüz “yüz” II/1-74 (< Kökt. yüz ) (Günay, 2016: 33). 

Ünsüz değişmeleri bakımından da diğer Kıpçak lehçeleri ile ortaklaşan Karaçay-Malkar Türkçesinin 

farklı morfolojik özellikleri şu şekilde sıralanabilir:  

Karaçay-Malkar Türkçesinde çokluk eki isim ve fiil çekiminde düzenli olarak{-lA}’dır.  

 

 




Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 

Cilt: 10   Sayı: 53         

 

 



The Journal of International Social Research 

Volume: 10   Issue: 53     

 

 



- 110 - 

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /-ç-/ sesi Çerek ağzında /-ts-/ şeklinde telaffuz edilir:  Kbç. bıçak 

~ Çrk. bıtsak “bıçak, Kbç. üç ~ Çrk. üts “üç”, Kbç. küçük bıçak ~ Çrk. kütsük “köpek yavrusu”.  

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  kelime  başı  /c-/  sesi,  Çerek  ağzında  /z-/  veya  /dz-/  şeklinde 

söylenir:  Kbç. cılan ~ Çrk. zılan “yılan”, Kbç. caşaydı~ Çrk. zaşaydı  “yaşıyor”, Kbç. caş- ~ Çrk. zaş “genç”.  

Holam-Bızıngı vadileri ve Çegem’in bir bölümünde /c-/ sesi yerine /j-/ sesine de rastlanmaktadır. 

Tavkul,  /j-/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  Kabardeylere,  /z-/  veya  /dz/  sesinin  bulunduğu  bölgenin  de 

Osetlere  yakın  olması  nedeniyle,  bu  Kafkas  dillerinden  etkilenilmiş  olabileceği  düşüncesindedir.  Örneğin 

Karaçay-Malkar  Türkçesindeki  Canpolat  ismi,  Kabardeycede  Janbolat,  Osetçede  ise  Zanbolat  şeklinde 

kullanılmaktadır (Tavkul, 2002: 566). 

Karaçay-Bashan-Çegem  ağzındaki  /b/  ve  /p/  ünsüzleri,  Çerek  ağzında  /f/  biçiminde  telaffuz 

edilmektedir:  Kbç.  köp/köb  ~  Çrk.  köf    “çok”,  Kbç.  çıpçıḳ  ~  Çrk.  çıfçıḳ  “serçe”,  Kbç.  topraḳ  ~  Çrk.  tofraḳ 

“toprak”.   

Karaçay-Bashan-Çegem ağzındaki /k/, /ḳ/ ve /g/ ünsüzleri, Çerek ağzında kimi kelimerde /ḫ/’ye 

dönüşmüştür: Kbç. urluḳ ~ Çrk. urluḫ  “tohum”, Kbç. tuḳum ~ Çrk. tuḫum  “soy”, Kbç. çepken ~ Çrk. çephen 

“giyim”.   

Çerek  ağzında  ilk  hecesinde  yuvarlak  ünlü  bulunan  kelimelerin  ikinci  heceleri  de 

yuvarlaklaşmaktadır: Kbç. ölgen ~ Çrk. ölgön  “ölmüş, ölen”, Kbç. üyge ~ Çrk. öygö “eve”, Kbç. köger- ~ Çrk. 



kögör- “yeşer-”.  

Morfolojik  olarak  dikkat  çeken  bir  özellik  de,  Çerek  ağzında  zamir  kökenli  1.ve  2.  tekil  şahıs 

eklerinin çekimi, –mAn, -sAn şeklindeyken, Karaçay-Baskan-Çegem ağzında sondaki  /-n/ sesinin düştüğü 

görülmektedir:  Kbç.  bergenme  ~  Çrk.  bergenmen    “verdim”,  Kbç.  keleme    ~  Çrk.  kelemen    “geliyorum”,  Kbç. 



barasa ~ Çrk. barasan “gidiyorsun”. 

Tavkul, Pröhle’nin 1915 yılında derlediği metinlerdeki ses farkları ile yakın geçmişte aynı bölgeden 

derlenen metinlerdeki sesleri karşılaştırdığında, bu ağzın da zamanla yazı dilinin etkisi ile eski özelliklerini 

kaybetmeye başladığını tespit etmiştir (Tavkul, 2003: 11). 

Karaçay-Malkar Türkçesinin söz varlığı Eski Türkçe kelimelerin yanı sıra Moğolca, Arapça, Farsça, 

Rusça  ve  Kafkas  dillerinden  alıntı  kelimeler  de  barındırır:  tıñla-  “dinle-”  [<  Kökt.  tıñla-  “dinle-”],  mañlay 

“alın” [< Moğ. mañlay “alın”], saġat “saat” [< Ar. saʽat “saat”], darman “derman” [< Far. dermān “derman”],  

ıstakan “bardak” [< Rus. stakan “bardak”], avana “gölge” [< Oset. avana “gölge”],  gida balta “nacak” [< Adige. 

gida “balta”]. 

Günümüzde  Kafkasya’da  konuşulan  Karaçay-Malkar  Türkçesi  “UNESCO  Tehlikedeki  Diller 

Atlası”nda vulnerable “zayıf” olarak listelenmektedir. Bu lehçe çocuklar tarafından ailede hala öğrenilmekte 

ve  anadilde  ilkokul  seviyesinde  eğitim  verilmektedir.  Kafkasya  dışındaki  ülkelerde  kullanılan  Karaçay-

Malkar Türkçesi bir yazı dili oluşturmadığı ve ağız özelliği gösterdiği için, bölgenin baskın dilinin de etkisi 

ile yok olma tehlikesi altındadır. 



1.

  KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİNİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ 

Karaçay-Malkar  Türkçesi  diğer  Kıpçak  lehçeleri  ile  büyük  paralellikler  göstermesinin  yanında  onu 

diğer lehçelerden ayıran birtakım kendine has fonetik ve morfolojik özelliklere de sahiptir. Karaçay-Malkar 

Türkçesi,  genel  Türkçenin  sekiz  asli  ünlüsünü  bulundurmaktadır.  Diğer  Kıpçak  lehçelerinden  ünsüzler 

bakımından  ayrılmamakla  birlikte,  Genel  Türkçedeki  kelime  başı  /y-/  sesi  Kumuk,  Tatar  ve  Altay 

Türkçelerinde  düzensiz  olarak,    Kırgız  ve  Karaçay-Malkar  Türkçelerinde  düzenli  olarak  /c-/  ile 

karşılanmaktadır: cay “yaz” IV/3-10 (< Kökt. yay ), cer “yer” I/7-9 (< Kökt. yer ), cıl “yıl” I/5-23 (< Kökt. yıl ), 

cip “ip” I/8-309 (< EUT yip ), cok “ yok” I/3-140 (< Kökt. yok), cötel “öksürük” MDD (< EUT yötül), curt “yurt” 

I/3-47 (< Kökt. yurt), cüz “yüz” II/1-74 (< Kökt. yüz ) (Günay, 2016: 33). 

Ünsüz değişmeleri bakımından da diğer Kıpçak lehçeleri ile ortaklaşan Karaçay-Malkar Türkçesinin 

farklı morfolojik özellikleri şu şekilde sıralanabilir:  

Karaçay-Malkar Türkçesinde çokluk eki isim ve fiil çekiminde düzenli olarak{-lA}’dır.  

 

 



Yüklə 88,31 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə