Çİn y a z I s I y L e yazilmiş b a r b a r glossalari m e s e L e s I
Yüklə 260,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Tercümeler : ÇİN Y A Z I S İ Y L E YAZILMIŞ B A R B A R GLOSSALARI M E S E L E S İ * L. L İ G E T İ Macarcadan çeviren : H. E R E N 1. Çin'de tarihçiliğin başlangıcından bugüne kadar Çin kaynaklarında komşu "barbarlar"ın tarihine, âdetlerine, dillerine ait birçok kıymetli kayıtlara tesadüf edilmektedir. Bu kayıtların ehemmiyetini anlatabilmek için, Çin tarihçiliğinin Yunan tarihçiliğini utandıracak kadar zengin oldu ğunu ilâve edelim. Çünkü çağdaş Çin kayıtları arasında yüz yıllık değil, on yıllık boşluklara bile rastlanmaz. Daha Çin "tarihçiliğinin piri,, olan Ş i - k i müellifinden önceki deve lere ait Konfuçyus vesikalarında barbarların dört kabilesine tesadüf edil mektedir; bunların adları sonradan dört yönün Çin'li olmıyan sakinleri mânasını almıştır : yi (doğu), ti (kuzey), jung (batı), man (güney). 1 Baş langıçta gördüğümüz bu mütevazı dört ad asırlar boyunca gittikçe artmış, her yönde dikkate lâyık birçok yabancılar ortaya çıkmıştır. Çin tarihi boyunca ortaya çıkan bu barbar kavim ve kabilelerin adlarını bu yazının dar çerçevesi içine sığdırmak imkânı yoktur. Esasen şimdi bu adları sıra lamak istemiyoruz. Maksadımız, sadece Çin'lilerin barbarlara ve her şeyden önce bizi yakından alâkadar eden İç Asya kavimlerine ait kıymetli malzeme ve kayıtlarını dil tarihi bakımından hangi prensiplere istinaden kıymet- lendirebileceğimizi aydınlatmaktır. Makul bir çalışma sayesinde bu araş tırmalardan mukayeseli Altay araştırmaları ve Altay ailesinin muhtelif kollarının tarihi için son derece kıymetli yeni kaynaklar elde edebileceğimiz gibi, Güney Sibirya'nın eski dil durumu hakkında da birçok bakımlardan faydalı bilgiler edinebiliriz. Bu yazımızda dokunmak istediğimiz nokta prensip bakımından o kadar basit ve açıktır ki ısrarla tekrarı, açık kapıyı zorlamak gibi telâkki edilebilir. Bu noktayı kabul ve itiraf etmiyen yoktur. Lâkin buna rağmen, bu noktaya dikkat edilmediğini sık sık görüyoruz. Sinologlar barbar dille rine ait meseleleri takibetmezler. Bu sebeple, Çin dili tarihinde salâhiyet * A kinai âtirâsos barbar nyelvi glosszâk kardeşe : Nyelvtudomânyi Közlemenyek LI (1941), 174 — 207. 1 Plath, Fremde barbarische Stâmme in alten China : SBAW (München), 1874. H. Maspero, La Chine antique. Paris, 1937, 3. ve müt. s. 302 L. LİGETİ sahibi olmalarına rağmen aklandıklarım müşahede ediyoruz. Bunun gibi, barbar dilleriyle uğraşanlar —meselâ Altay dilleri üzerinde çalışanlar, Türk ' veya Moğol dili tarihi ile uğraşanlar— Çin dili tarihinin lâbirentlerinde yollarını tâyin edemedikleri gibi, çok defa Çin dilinin bilmeceleri karşı sında bile şaşırıp kalıyorlar. Kabul ve itiraf edilen prensip basittir : Dil tarihi meselelerini yalnız dil tarihi usulleriyle aydınlatabiliriz. Bu bakımdan barbar dillerine ait Çin kayıtlarının tâyin ve tesbiti için : 1. Çin dili tarihini, 2. barbar dilleri tarihini göz önünde tutmak icabeder. Mamafih, Çin'lilerin kaydettikleri kelimeler muhtelif barbar dillerine aittir. Bütün bu dilleri tanımadığımız cihetle, yukarıki iki noktaya son olarak bir prensip daha ilâve edebiliriz: Bilmediğimiz barbar dillerini bugünkü dillerle a priori birleştirmekten çekinelim. 2. İlk mesele olarak bahis mevzuu kelimenin ne zaman tesbit edil diğini bilmek icabeder. Milâttan önceki I I I . , Milâttan sonraki I I . , V., X. yahut XIV. asırda Çin işaretlerinin türlü türlü fonetik kıymetleri vardır. Bu sebeple, Çin'lilerin bizi alâkadar eden devirde duydukları barbar şeklini tâyin ve tesbit için, çağdaş Çin işaretini esas'ı surette tanımak mec buriyeti vardır. Bu, Çin dili tarihine ait bir meseledir. Çin dili tarihinin badıca devirleri bugün oldukça esaslı bir şekilde aydınlatılmıştır. Bu bakımdan bu sahada elde edilen kronoloji çerçevelerine güvenebiliriz. Henri Maspero'ya uyarak, Çin dili tarihini başlıca şu devir lere ayırabiliriz : 1 eski Çince orta Çince yeni Çince I. Eski devir (M. ö. I I I . asra kadar) eski I I . Han, San-kuo (M. ö. I I I . — M . s. IV. asra kadar) yeni I I I . Altı sülâle. İlk T'ang (V—VII. asır) eski IV. Son T'ang. Sung ( V I I I — X I . asır) yeni V. Kin. Yuan. İlk Ming ( X I I — X V . asır) eski VI. Son Ming. C'ing (XVI. asırdan itibaren) yeni Maspero'nun taksimine ilâve olarak, ayrı ayrı devirleri temsil eden sülâlelerin adları karşısına bu devirlerin aşağı yukarı hangi asırları ku cakladığını parantez içinde kaydettim. Bu devirleri Roma rakamlariyle işaretledim. Bu suretle, aşağıda bu devirlerden bahsederken kısaca yalnız bu rakamları zikredeceğim. Çin dili tarihine ait gayet zengin kaynakların burada sıralanmasını zait addediyoruz. Yalnız, ancak I I I . devirden itibaren tamamiyle sağlam bir zemine dayanabildiğimizi söylemekten çekinmiyelim. Son devre yak- 1
10. Karlgren orta Çince yerine (Maspero : chinois moyen) chinois ancien, ancient Chi- nese tâbirini kullanmaktadır. Buna mukabil, eski Çinceye chinois archaique, arch. Chi- nese adını vermektedirler. V. devre eski Mandarince adı da verilmektedir. Bk. Dragunov: İzv. Ak. Nauk 1930, 627. ve müt. s.
ÇİN YAZISlYLE YAZILMIŞ BARBAR GLOSSALARI MESELESİ 303 taştıkça bilgilerin arttığı, kıymetli müşahedeler veren kaynakların çoğaldığı tabiîdir. Çin dilinin zengin kaynakları arasında, sinolog olmıyan dil âlimlerini her şeyden evvel alâkadar eden nokta, ayrı ayrı devirlere ait manüeller, lügat kitapları meselesidir. Bütün bu devirleri kucaklıyan bir tarihî Çin lügati yazmak fikri bugüne kadar ortaya atılmamıştır. Zira böyle bir eser yazabilmek için birçok mühim meselelerin aydınlatılması icabeder. I — I I . devre ait meseleler üzerinde B. Karlgren çalışmıştır. Çin dili tari hinin en ciddî araştırıcısı olan Karlgren'in araştırmalarından çıkan neticeler tatminkâr sayılamaz. Bu araştırmalar birçok bakımlardan tenkid edilmiş tir.
1 I I I . devir bakımından durum daha müsaittir. Karlgren'e borçlu olduğumuz fitudes sur la phonologie chinoise adlı meşhur eserde bu devirle alâkalı hemen hemen bütün meseleler aydınlatılmıştır. Karlgren, Analytic Dictionary of Chinese and Sino-Japanese adlı eserinde zengin lügat malzemesini ortaya koymuştur. 2 IV. devir hakkında H. Maspero'nun Le dialecte de Tch'ang-ngan sous les T'ang adlı monografisi çok dikkate lâyıktır. 3 V. devre karşı son yıllarda alâka uyanmağa başlamışsa da, bu husustaki zengin malzeme henüz toplu olarak işlenmemiştir. A. Dragunov'un The Phags-pa script and the Ancient Mandarin adlı araştırması bu ba kımdan faydalı bir yardımcıdır. 4 İshijama Fukuji'nin Kötei chügen on-in adlı kitabı yanlışlarla doludur. 5 Bu kitabın sonuna Lâtin harfleriyle yazılmış bir endeks de ilâve edilmiştir. VI., yani en yeni devir hakkında şimdiye kadar fazla bir şey yapılmamıştır. Bu hususta yardımcı olarak yalnız kuzey Mandarin lügatleri ve diyalektoloji araştırmaları kullanılabilir. Bu duruma göre, seçim imkânlarının pek bol olmadığı anlaşılıyor. Sinolog olmıyan âlimler için yalnız bir lügat kitabı —Karlgren'in Analytic Dictionary'si— vardır. Bu eser artık her yerde gelişi güzel zikredilir. Lâkin bundan doğacak tehlikeler hiç düşünülmez. H a n devrine ait Hiung-nu glossalarını veya Ming devrine ait Uygur tanıklarını aydınlatmak için, Karlgren lügatinin alâkalı maddesi "eski telâffuz şekli" olarak en büyük bir gönül rahatı ile zikredilir. (Bundan bir müddet evvel her hangi bir devre ait Çin tanıklarının eski okunuşunu tâyin için, bugünkü Güney 1 B. Karlgren, Word families in Chinese : Bull. of the Museum of Far Eastern An- tiquities, n° 5. Bk. H. Maspero : Bull. de la Societe de Linguistique de Paris XXXVI (1935)= 175—183. 2 . Etudes, Archives d'Etudes Orientales'in 15. cildi olarak çıkmıştır (Upsala, 1915— 1924). Analytic Dictionary Paris'te 1923'te çıkmıştır. 3 BEFEO'ın XX. cildinde çıkmıştır (Hanoi, 1920). Bk. B. Karlgren, The recon- struction of ancient Chinese : T'oung Pao XXI (1922), 1—42. 4 İzvestiya Akademii Nauk SSSR (VII seriya : Otdelenie gumanitarnis nauk)'de çıkmıştır (1930, 627—647, 775—797). 5 Töyö bunko ronsö'nun I, cildi olarak çıkmıştır (Tökyö, 1925). Bk. Pelliot : T'oung Pao XXVI (1929), 359. Pelliot tenkidlerinde müsamaha etmiştir. Bu esere ait düşünce lerimi başka bir vesileyle açıklamak istiyorum. Yüklə 260,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|