1
AZƏRBA YCA N MİLLİ ELM LƏR AKADEM İYASI
ARXEOLOGĠYA VƏ ETNOQRAFĠYA ĠNSTĠTUTU
AZƏRBAYCAN
ARXEOLOGĠYASI
DAġ DÖVRÜ
ALTI CĠLDDƏ
I
CĠLD
ŞƏRQ-QƏRB
BAKI 2008
2
ĠSBN 979-9952-448-38-2
947.54-dc22
Arxeologiya – Azərbaycan
Azərbaycan arxeologiyası. Altı cilddə, I cild.
Bakı, “Şərq-Qərb”, 2008, 448 səh.
3
ÖN SÖZ
Azərbaycan ərazisində son 100 ildə aparılan arxeoloji
kəşfiyyat və tədqiqat işləri nəticəsində zəngin maddi mədəniyyət
qalıqları tapılıb tədqiq olunmuşdur. Məhz həmin maddi
mədəniyyət qalıqları əsasında xalqımızın ən qədim tarixinin
arxeoloji mənbələr əsasında öyrənilməsinə zəmin yaranmışdır.
XX əsrin II yarısından başlayaraq respublikamızın
ərazisində arxeoloji ekspedisiyaların sayı artmış və əsasən bütün
bölgələrdə elmi tədqiqat işləri aparılmağa başlanmışdır. Arxeoloji
kəşfiyyat və tədqiqat işləri nəticəsində Paleolit, Mezolit, Neolit,
Eneolit, Tunc, Dəmir, Antik və Orta əsrlərə aid çoxtəbəqəli
abidələr qeydə alınmış və tədqiq edilməyə başlanmışdır.
Azərbaycan Respublikasına 1969-cu ilin iyulundan
rəhbərlik etməyə başlayan ümummilli liderimiz H.Ə.Əliyev tarixi
keçmişimizin elmi tədqiqinə və təbliğ olunmasına xüsusi qayğı
göstərmiş və tədbirlər planının həyata keçirilməsinə köməklik
etmişdir. 1974-cü ildə yerli arxeoloq kadrlarının olması nəzərə
alınaraq elmi tədqiqat işlərinin keyfiyyətini artırmaq məqsədilə
Azərbaycan Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun tərkibində
Arxeologiya və Etnoqrafiya Sektoru təşkil olunmuşdur. Məhz bu
4
vaxtdan başlayaraq Qarabağın çoxtəbəqəli Azıx və Tağlar paleolit
düşərgələrində kompleks şəkildə arxeoloji tədqiqat işlərinə
başlanmışdır. M.M.Hüseynovun rəhbərliyi altında Paleolit
arxeoloji ekspedisiyasının Qarabağın dağlıq ərazilərində apardığı
elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, hələ çox qədin
zamanlardan bu diyarda canlı həyatın inkişafı üçün əlverişli təbii
coğrafi şərait olmuşdur. Məhz buna görə də ibtidai insanlar daş
dövründə Azıx və Tağlar mağaralarında yaşamağa başlamışlar.
Çünki Quruçay vadisi ibtidai insanların ovçuluq, yığıcılıq və əmək
alətləri hazırlamaları üçün zəngin xammal mənbəyinə malik
olmuşdur.
Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji
qazıntılar zamanı daş dövrünün ayrı-ayrı inkişaf mərhələsinə aid
10 mindən artıq daş məmulatı və bir milyondan artıq ovlanmış
heyvan sümükləri tapılmışdır.
Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X təbəqələrində aparılan
arxeoloji qazıntılar zamanı 300-dən artıq daş məmulatı və fauna
qalıqları aşkar olunmuşdur. Düşərgənin ən aşağı təbəqələrinin daş
məmulatı içərisində nəhəng kobud çapma alətləri xüsusi maraq
doğurur. Hələlik ölkəmizin və Qafqazın paleolit düşərgələrindən
belə kobud çapma alətləri qeydə alınmamışdır. Ona görə də təsvir
olunan əmək alətləri Azıx tipli çapma alətlər adlandırılmışdır.
5
Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən tapılmış
əmək alətlərinin hazırlanma texnikası və tipologiyasının
özünəməxsus cəhətləri nəzərə alınıb, yeni qeydə alınmış
tapıntılara quruçay arxeoloji mədəniyyəti adı verilmişdir.
Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı quruçay mədəniyyətinin bir
neçə inkişaf mərhələsi müəyyən edilmişdir.
1963-1986-cı illərdə Qarabağın quruçay vadisində yerləşən
Tağlar paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 8
mindən artıq daş məmulatı və 600 mindən çox ovlanmış heyvan
sümükləri tapılmışdır.
Qafqaz və Yaxın Şərq ərazisində Tağlar paleolit düşərgəsi
yeganə abidədir ki, burada əmək alətlərinin uzunmüddətli inkişaf
tarixini
və
yeni- yeni əmək alətlərinin
meydana
gəlmə
xüsusiyyətlərini tədqiq etmək olur. Eyni zamanda Tağlar
düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlar respublikamızın
ərazisində mustye mədəniyyətinin özünəməxsus xüsusiyyətləri
olduğunu göstərdi.
1975-ci ildən başlayaraq Naxçıvan, Şamaxı, Qəbələ, Şəki,
Quba, Gəncə və digər bölgələrdə arxeoloji bazalar təşkil olundu.
Çoxtəbəqəli Azıx, Tağlar, Qobustan, Qəbələ abidələrində, orta əsr
Şabran şəhər yerində və Bakının İçərişəhər ərazisində kompleks
şəkildə arxeoloji qazıntılara başlandı.
6
1981-ci il sentyabr ayında H.Əliyevun şəxsi təşəbbüsü ilə
Azərbaycanın KP MK və Nazirlər Sovetinin “Azərbaycan SSR-
də memarlıq və arxeoloji abidələrin qorunması, bərpası və
istifadəsinin yaxşılaşdırılması tədbirləri” haqqında qərarı qəbul
olundu. Azərbaycan Respublikasında arxeologiya və etnoqrafiya
elminin inkişafında bu qərarın mühüm elmi əhəmiyyəti oldu. Hər
il ardıcıl olaraq respublikamızın bütün ərazisinə arxeoloji
ekspedisiya və dəstələr göndərildi. Onlarca gənc arxeoloq və
etnoqraf Moskva və Lelinqradın aparıcı elmi mərkəzlərinə
aspirant və təcrübəçi-tədqiqatçı kimi göndərildi.
1970-1980-ci illərdə arxeoloq və etnoqraflara qayğı
nəticəsində elmi potensial daha da yüksəldi. Arxeologiya və
Etnoqrafiya sektorunda hər il bir neçə doktorluq və namizədlik
dissertasiyaları müdafiə olundu. Bu isə sektorun müstəqil elmi-
tədqiqat institutuna çevrilməsinə zəmin yaratdı.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1993-cü il
8 iyul tarixli qərarı ilə Sektorun bazasında Arxeologiya və
Etnoqrafiya İnstitutu təşkil olundu. Bu Azərbaycanda arxeologiya
və etnoqrafiya elminin daha geniş və beynəlxalq miqyasda
tədqiqatlar aparmasına şərait yaratdı.
Azərbaycanın Qarabağ, Naxçıvan, Abşeron, Gəncə -
Qazax, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Masallı, Lerik, Astara və digər
bölgələrinə təşkil olunmuş arxeoloji ekspedisiyaların fəaliyyəti
Dostları ilə paylaş: |