DALĞALAR ARASINDAKI HƏYAT
«Xəzər neftçiləri haqqında dastan» dərin mənalı bir həyatdan bəhs edir.
Bu film, insan həyatının əbədi gözəlliyini, qüdrət və əzəmətini tərənnüm edən həqiqi bir poema
kimi, qəlbimizi yüksək hisslərlə həyəcanlandırır. Onun bir-birinin ardınca gəlib-keçən parlaq
kadrlarına tamaşa etdikcə, fıkir edirsən ki, yaşayıb-yaratmaq, xalqın böyük səadəti uğrunda
çarpışaraq qarşıya çıxan təhlükə və firtınalara qalib gəlmək nə qədər gözəldir...
Bu filmə tamaşa edərkən, qorxunc dalğaların insan gücü qarşısında necə məğlub olduğunu görüb
sonsuz bir fərəh duyursan!
... Abşeron yarımadasının hər qarışından qara qızıl çıxaran, dünyada ən güclü neft sənayesi
yaradan, Bakının ehtişamlı binalarını yan-yana düzən, bağlar, bağçalar, meydançalar salan
adamlar indi üzlərini dənizə çevirirlər.
Adamlar dənizlə döyüşə hazırlaşırlar.
... İlk kəşfiyyat dəstəsini aparan gəmi sahildən aralanır. Xəzərin zanbaq kimi gömgöy suyu
günəşin almaz şüaları altında qayğısızlıqla parlayır. Ağ dalğalar nəşə və sevinclə səslənərək bir-
birilərini qovur... Onların şırıltısında bir əzəmət və qürur duyulur. Kəşfıyyatçıları aparan gəmi
isə yoluna davam edərək irəliləyir. Budur, göy sular içində yuxuya getmiş nəhəng balina kimi
qaramtıl daşlar görünür... Keçmiş əsrlərin dənizçiləri bir-birinin yanına düzülən bu donuq
görünüşlü daşları «gəmilər qəbiristanı» adlandırmışlar. Oynaq dalğalar arasında cansıxıcı bir
sükuta dalmış daşlar xalqırmzı bir anlığa çəkib uzaq keçmişlərə aparır. Kim bilir, fırtınalı
gecələrin zülməti içində yelkən açıb gələn nə qədər gəmi bu daşlara çarparaq, məhv olmuşdur...
Kim bilir, bu daşlar neçə ananı gözüyaşlı qoymuşdur. İlk kəşfıyyatçılar dəstəsi daşların üstünə
çıxır. Qızmış daşlar arasında özünü günə verən bir ilan adamları görərək sürünüb gizlənir.
Adamlar daşları sındırıb diqqətlə baxırlar.
Kəşfiyyatçılar dəstəsinə geoloq Ağaqurban Əliyev başçılıq edir. O, Xəzərin
mavi dalğaları
altında tükənməz bir qara qızıl dəfməsi olduğuna əmindir.
Neft ustaları, fəhlə və mühəndislər neft daşları üzərinə ilk avadanlıq çıxarırlar. Birinci dəfə biz
onları boz daşlar üzərində tonqal qalayaraq islanmış paltarlarını qurudan görürük. Başında
qulaqlı papaq, əynində isti gödəkçə olan, ortayaşlı bir neftçi çəkməsinin içindən boşaltdığı suya
baxaraq gülümsəyir və sanki o, bu sakit təbəssümü ilə dənizin suyuna deyir: «Sən indi bizi
isladırsan, bir dayan, gör, biz sənə neyləyəcəyik...»
Bu incə mənalı kadrın ardınca adamların qızğın fəaliyyəti başlanır. Çəkməsindən su boşaldan
neftçinin üzündə indi həyəcan qarışıq ciddi bir ifadə var. Neftçilər, Xəzərin hey gurlayan
dalğaları arasında min illərdən bəri, bəlkə də, heç insan ayağı dəyməmiş olan daşlar üzərində ilk
kəşfıyyat buruğunu yüksəldirlər.
Bu ilk dəniz buruğunu məşhur usta Mixayıl İvanoviç Kaveroçkin qazır. Neftçilərin üzü
qayğılıdır. Buruq qazıldıqca bu qayğı da artır. Hər kəsin zehnində indi yalnız bir sual hakimdir:
«Görəsən, neft çıxacaqmı?» Artıq, buruq qazılıb qurtarmaqdadır. Ağaqurban və yoldaşları sükut
içində dayanıb gözlərini hara isə zilləmişlər. Bu sükut dərin bir həyəcan, mətanət və intizar ifadə
edir.
Bu sükutda böyük bir döyüşün taleyini həll edəcək diqqətin əzəməti duyulur. Tamaşaçı həyəcan
içində gözləyir və gözləri qarşısında dayanmış qəhrəmanların hisslərilə yaşayır. Həqiqi sənətin
hökmü belədir! Birdən dənizin dibindən qalxan qızıl rəngli maye borudan fışqırır.
Bayaqdan bəri təşviş və sükut içində dayanmış qəhrəmanlar gülümsəyir. Geoloq Ağaqurban əlini
aylardan bəri intizarında yaşadığı mayeyə bulayaraq, qarşısında dayanmış dostunun üzünə sürtür.
Dostlar riqqət və sevinclə gülümsəyərək bir-birini qucaqlayıb öpür.
Tamaşaçı da biixtiyar gülümsəyir. Tamaşaçının qəlbində insanın ən xoşbəxt dəqiqələrdə
keçirdiyi həyəcanlı duyğular baş qaldırır. Bu, bütün insanların ürəyini görünməz tellərlə bir-
birinə bağlayan qüdrətli bir hissdir.
Bu, insanın nəcib mənəviyyatından doğan fədakarlıq hissidir. Filmin müəllifləri bu böyük hissi
son dərəcə parlaq və şairanə bir sənətkarlıqla ifadə etmişlər. Onlar qəhrəman insanların öz
əməyindən, onun nəticəsindən duyduqları nəşəni həqiqi sənət dilinə çevirmişlər.
İlk kəşfıyyatın bu parlaq nəticəsindən sonra dənizlə insanların mübarizəsi qızışır. Dalğalar
arasında ucalan buruqların sayı sürətlə artmağa başlayır. Dənizə yeni-yeni neftçilər dəstəsi gəlir.
Onların arasında dənizi böyük bir məharətlə özünə ram edən qocaraan Prokofyev, adı dillər
əzbəri olan gənc usta Qurban Abbasov, Yusif Kərimov, Ayaz Yaqubov kimi neftçilər vardır,
Buruqların sayı artdıqca sanki dalğaların üsyankar qəzəbi də artır. Dalğalar dənizdəki
qəhrəmanlara sursat aparan katerləri hirslə atıb-tutaraq, daşlara çırpıb, parçalamaq istəyir. Lakin
Əliyev, Sadıqov kimi cəsur kapitanlar sürətlə hərəkət edən bu katerləri sualtı daşlar arasından
məharətlə keçirib, öz vəzifələrini yerinə yetirirlər. İnsanların inadı, əzmi dalğaları bir-birinin
ardınca məğlub edir. Adamlar dənizin fırtına və tufanları içində əlləşib-vuruşaraq yeni çənlər
parkı yaradırlar. Nə gecənin zülməti, nə qışın qılınc kimi kəsən soyuq küləkləri onların iradəsini
sarsıda bilmir.
Ekranda povestin səhifələri bir-bir vərəqləndikcə, tamaşaçıların da həyəcanı artır. İndi dəniz
neftçiləri estakada yaratmağa başlayırlar...
... Dəniz kükrəyir, dalğalar estakadanın polad sütunlarına çarpılraq parçalanır. Adamların iradəsi
isə getdikcə daha möhkəm və sarsılmaz olur. Dənizin dibinə enmiş «suadamı» tam bir
soyuqqanlılıqla borunu qaynaq edir. Mavi alov suyun içində qığılcımlar saçır. «Suadamının»
başı üzərində balıqlar oynaşır. Daha yuxarılarda isə, dalğalar vahimə ilə səslənir.
Adamlar öz əfsanəvi əməklərilə dənizin romantikasını yaradırlar.
Estakada dənizin ayna kimi parlayan mavi səthilə uzanıb gedir. Onun üzərində nəhəng maşınlar
hərəkət edir. Burada hətta gediş-gəlişin intizamına nəzarət etmək üçün dayanmış ağ əlcəkli milis
nəfərinin fıti də eşidilir.
Dəniz onunla vuruşan, onu məğlub edən adamların qarşısına yeni maneələr çıxarır. Qəflətən neft
qarışıq qaz püskürür və suyun üzündə qorxunc yanğın başlayır. Gecənin qaranlığında rəqs edən
minlərlə alov dilləri sürətlə qurğulara doğru irəliləyir. Hər şey... hər şey təhlükə qarşısındadır.
İnsanlarla təbiətin vuruşunda ən qorxulu andır.
Yanğın yaxınlaşır. Yanğının qarşısını almaq, uzun və fövqəladə insan əməyi nəticəsində
yaranmış bu sərvəti xilas etmək lazımdır. Əgər, bu, kinofabrikdə düzələrək ekrana alınmış bir
şey olsaydı, bəlkə də, tamaşaçını o qədər həyəcanlandırmazdı. Lakin tamaşaçı bilir ki, bu,
həqiqətən dənizdə baş vermiş dəhşətli bir hadisədir. Ona görə də, tamaşaçı gözünü qırpmadan,
təşviş və həyəcan içində baxır. Yanğınsöndürən maşınlar, adamlar mütəşəkkil bir ordu kimi
yanğınla mübarizəyə girişirlər. Nə olursa-olsun, yanğın söndürülməlidir. Adamlar «düşməni» hər
tərəfdən su «atəşinə» tuturlar. İlk baxışda elə gorünür ki, su zərbələri bu dəhşətli alov selinin
qarşısını ala bilməyəcək! Tamaşaçının həyəcanı artır. Lakin birdən, nağıllardakı odlu gürzələr
kimi, qaranlıqda çırpınıb qurğulara tərəf can atan alovların hücumu zəifləyir. Sanki odlu gürzələr
bir-birinin ardınca sarsılıb dənizin qaranlıq suları içində qərq olur.
Bu yanğın sahəsində adamların təbiətlə mübarizəsindəki mətanət və cəsurluq coşğun pafos və
yüksək dramatizmlə ifadə olunmuşdur. Operatorlar qəflətən baş verən bu həyəcanlı təbiət
hadisəsindən məharətlə istifadə etmişlər...
Buruqlar meşəsi, estakada və başqa qurğularla birlikdə bu aləmi yaradan fədakar qəhrəmanların
öz həyatları da gözəlləşir. Dəniz üzərində bir şəhər yaranır. Sıra ilə tikilmiş iki mərtəbəli ağ
evlərin pəncərələrinə qoyulmuş güllərə balaca qızlar su çiləyir. Cavan fəhlələr, mühəndis və
texniklər geniş, işıqlı otaqlarda işdən sonra şahmat oynayır, radioqəbuledici cihaza qulaq asır,
mütaliə və söhbət edirlər. Hər tərəfdə, hər kəsdə bir fərəh, sevinc və gümrahlıq hiss edirsən. Bu
zəhmət adamlarının, dənizi məğlub edən bu təvazökar qəhrəmanların həyatında hər şey mənalı,
gözəl və cazibədardır. Onların hər birinin qarşısında böyük və uğurlu bir gələcək var.
«Neft daşları» üzərinə ilk kəşfiyyatçılar dəstəsinin çıxdığı vaxtla indini müqayisə etdikdə, adama
elə gəlir ki, aradan otuz-qırx il qədər uzun bir zaman keçmişdir. Halbuki, dəniz üzərindəki bu
fərəhli, coşğun həyat cəmi bir neçə ilin ərzində yaranmışdır. İşimizin sürəti belədir. Dəniz
üzərində salınmış bu şəhər, estakada və buruqlar, kim bilir, gələcəkdə nə qədər artacaq, nə qədər
böyüyəcək və burdakı həyat nə qədər gözəlləşəcəkdir. İnkişaf insanla əkiz doğulmuşdur. Bizim
ölkədə hər bir fərd, hər bir həyat sahəsi üçün inkişaf etmək, yüksəlmək yalnız arzularda yaşayan
bir xəyal deyil, həyatın, böyük və qüdrətli həyatın mütləq bir qanunudur. Dəniz üzərindəki bu
şəhərin müxtəlif millətlərdən ibarət sakinləri bir ailə üzvü kimi səmimi qardaşlıq duyğuları ilə
bir-birilərinə bağlıdırlar.
... Dənizdən qalxan Ay şəhəri işıqlandırır. Suların üzərində qızıl zolaqlar uzanır. Uzaq üfuqdə isə
sanki gümüş tozundan yaranmış xəfıf bir duman parlayır. Estakada üzərində gənc bir qızla bir
oğlan dayanıb sükut içində dənizə baxırlar. Kim bilir, onlar nələr düşünürlər. Bəlkə gözləri
qarşısında öz gələcəklərinin fərəhli bir mənzərəsi canlanmışdır.
«Xəzər neftçiləri haqqında dastan»ın qəhrəmanı əsl insan və onun yaradıcı əməyidir. Filmin
müəllifləri həyatı olduğu kimi göstərərək, onun şairanə gözəlliyini bütün tipik əlamətlərilə təsvir
etməyə müvəffəq olmuşlar.
Filmin sənədli olmasına baxmayaraq, adamların əhvali-ruhiyyəsi, gərgin dəqiqələrdə onların
keçirdikləri psixoloji hallar bacarıqla göstərilmişdir. Dalğaların hücumu zəifləyir. Sanki odlu
gürzələr bir-birinin ardınca sarsılıb dənizin qaranlıq suları içində qərq olur.
Bu yanğın sahəsində adamların təbiətlə mübarizəsindəki mətanət və cəsurluq coşğun pafos və
yüksək dramatizmlə ifadə olunmuşdur. Operatorlar qəflətən baş verən bu həyəcanlı təbiət
hadisəsindən məharətlə istifadə etmişlər...
Buruqlar meşəsi, estakada və başqa qurğularla birlikdə bu aləmi yaradan fədakar qəhrəmanların
öz həyatları da gözəlləşir. Dəniz üzərində bir şəhər yaranır. Sıra ilə tikilmiş ikimərtəbəli ağ
evlərin pəncərələrinə qoyulmuş güllərə balaca qızlar su çiləyir. Cavan fəhlələr, mühəndis və
texniklər geniş, işıqlı otaqlarda işdən sonra şahmat oynayır, radioqəbuledici cihaza qulaq asır,
mütaliə və söhbət edirlər. Hər tərəfdə, hər kəsdə bir fərəh, sevinc və gümrahlıq hiss edirsən. Bu
zəhmət adamlarının, dənizi məğlub edən bu təvazökar qəhrəmanların həyatında hər şey mənalı,
gözəl və cazibədardır. Onların hər birinin qarşısında böyük və uğurlu bir gələcək var.
«Neft daşları» üzərinə ilk kəşfiyyatçılar dəstəsinin çıxdığı vaxtla indini müqayisə etdikdə, adama
elə gəlir ki, aradan otuz-qırx il qədər uzun bir zaman keçmişdir. Halbuki, dəniz üzərindəki bu
fərəhli, coş-ğun həyat cəmi bir neçə ilin ərzində yaranmışdır. İşimizin sürəti belədir. Dəniz
üzərində salınmış bu şəhər, estakada və buruqlar, kim bilir, gələcəkdə nə qədər artacaq, nə qədər
böyüyəcək və burdakı həyat nə qədər gözəlləşəcəkdir. İnkişaf insanla əkiz doğulmuşdur. Bizim
ölkədə hər bir fərd, hər bir həyat sahəsi üçün inkişaf etmək, yüksəlmək yalnız arzularda yaşayan
bir xəyal deyil, həyatın, böyük və qüdrətli həyatın mütləq bir qanunudur. Dəniz üzərindəki bu
şəhərin müxtəlif millətlərdən ibarət sakinləri bir ailə üzvü kimi səmimi qardaşlıq duyğuları ilə
bir-birilərinə bağlıdırlar.
... Dənizdən qalxan ay şəhəri işıqlandırır. Suların üzərində qızıl zolaqlar uzanır. Uzaq üfüqdə isə
sanki gümüş tozundan yaranmış xəfıf bir duman parlayır. Estakada üzərində gənc bir qızla bir
oğlan dayanıb sükut içində dənizə baxırlar. Kim bilir, onlar nələr düşünürlər. Bəlkə, gözləri
qarşısında öz gələcəklərinin fərəhli bir mənzərəsi canlanmışdır.
«Xəzər neflçiləri haqqında dastan»ın qəhrəmanı əsl insan və onun yaradıcı əməyidir. Filmin
müəllifləri həyatı olduğu kimi göstərərək, onun şairanə gözəlliyini bütün tipik əlamətlərilə təsvir
etməyə müvəffəq olmuşlar.
Filmin sənədli olmasına baxmayaraq, adamların əhvali-ruhiyyəsi, gərgin dəqiqələrdə onların
keçirdikləri psixoloji hallar bacarıqla göstərilmişdir. İstər ssenarinin müəüifləri və istərsə də
operatorlar neftçilərin heyatını, bu həyatın spesifık xüsusiyyətlərini bütün detallarına qədər
ətraflı və dərindən öyrənmişlər. Yalnız öyrənmək deyil, duyub hiss etmişlər. Ona görə də, fılmdə
hər şey təbii və emosional bir təsir bağışlayır. İnsanların yaxşı keyfıyyətləri dərhal nəzərə çarpır,
Onların əməyindəki gözəllik tamaşaçını fərəhləndirir.
Filmdə hər bir epizod, hər bir təsvir olduqca aydındır və povestin ümumi ahənginə uyğundur.
Hər bir detal, hər bir hərəkət müəyyən bir fıkri ifadə edir. Effekt xatirinə gəlişi gözəl verilmiş
kiçik bir ştrixə belə rast gəlinmir. Hər bir şey yerindədir. Hadisələr uzun zaman adamın gozləri
qarşısından getmir. Bu isə heç şübhəsiz, əsərin bədii üstünlüyünü göstərir.
Bakı kinostudiyasının məhsulu olan «Xəzər neftçiləri haqqında dastan» fılmi Azərbaycan kino
sənətinin qələbəsidir. Filmin kadrlarını istedadlı bəstəkar Qara Qarayevin gözəl musiqisi
müşayiət edir. Bu musiqi hadisələrin bədii təsir gücünü xeyli artırır, tamaşaçıda yüksək hisslər
doğurur, insanların işindəki mənanı tərənnüm edir. Filmin axırlarında dalğalar arasında yaranmış
gənc şəhərdə keçirilən 1 May şənliyi göstərilir. Nümayişə çıxan dəniz neftçilərinin şən üzləri
tamaşaçının qəlbində yüksələn fərəh və iftixar hisslərini tamamlayır. Gözlərinin qarşısından
gəlib-keçən qəhrəmanlara baxır və ürəyində deyirsən: «Sizin həyatınız ən böyük tərifə layiqdir!»
«Ədəbiyyat və incdsənət» qəzeti, 1 yanvar 1954-cü il.
Dostları ilə paylaş: |