Dantenin yubileyi

Dantenin yubileyi

- Bu gecə bu qoca bu ocaq.

- Bu gecə. Bu qoca. Bu ocaq.

- Bu gecə, bu qoca, bu ocaq.

- Yox, yox, bir də yox.

Tamaşa salonu bomboş və qaranlıq idi. Salonun orta sıralarından birində ikicə nəfər əyləşmişdi - Rejissor və rəssam. Daha doğrusu rəssam Rejissorun arxasında - daldakı sırada oturmuşdu, Rejissorun çiyni üzərindən irəliyə əyilib səhnəyə baxırdı.

Rejissorun qarşısındakı kiçik masa zəif çıraqla işıqlanmışdı. Masanın üstündə çıraqdan başqa pərakəndə kağızlar, karandaşlar, külqabı, disksiz qara rəngli daxili telefon, bir şüşə «Badamlı» və bir stəkan vardı.

Məşq gedirdi.

Rejissor yerindən sıçrayıb iti addımlarla səhnəyə tərəf getdi. Sol procektorla işıqlandırılmış səhnədə iki nəfər qrimsiz aktyor dayanmışdı. Libasları da elə öz adi paltarları idi.

Rejissor qıvraq bir sıçrayışla pilləkənləri qət edib səhnəyə qalxdı, ön tərəfdə dayanmış qarabuğdayı sinli kişiyə yanaşdı:

-Feyzulla, atam, qardaşım, - deyə sakit və təmkinlə da:nışmağa çalışdı, - özüvə yazığın gəlmir, bizə gəlsin. Səhər doqquzdan burdayam, ağzıma bir tikə çörək almamışam. Atam-anam sənə qurban, axı biz də yazığıq. Bütün əsərdə üç kəlmə sözüm var; onu da fərri deyə bilmirsən. Axı bu zəhirmarın harası çətindir: Bu gecə. Bu qoca. Bu ocaq. Vəssalam.

Feyzulla çirkli, əzik dəsmalını çıxartdı, tələsik-tələsik üzünün, alnının tərini sildi.

-Bu saat, bu saat, - deyə Rejissoru sakitləşdirməyə çalışdı. - Bu saatca, bu saatca deyəcəm, darıxma.

Rejissor papirosunu «Kazbek» qutusuna döyəclədi, üfürüb damağına qoydu, yandırmadı.

-Hə, di de görüm.

- Baş üstə, bu saat, bu saat.

Rejissor kibrit çəkdi, arxaya çevrilmədən gerisində dayanmış aktyora:

-Əlikram, replika, - dedi.

Arxada dayanmış aktyor Feyzullaya müraciətlə:

- Bəs hanı? - deyə soruşdu.

Feyzulla:

- Bu kecə bu qoca bu ocaq, - dedi.

Rejissor:

- Tfu, sənin... - deyə sözünü yarımçıq kəsib becid bir yerişlə səhnədən düşdü, yerinə qayıtdı, papirosu külqabıya basıb söndürdü. Sonra döş cibindən balaca həb çıxarıb dilinin üstünə qoydu, stəkana su töküb içdi. Oturdu.

Feyzulla:

-Əsəbiləşmə başına dönüm, əsəbiləşmə, - deyə Rejissora yalvardı, - bir hovur səbr elə, bu saatca deyəcəyəm. Bilmirəm, mənə nə olub bu gün, karıxmışam.

Rejissor rəssama tərəf dönüb yavaş səslə:

- Guya ayrı günlər dağı dağ üstünə qoyur, - dedi.

Feyzulla:

- Olar? - dedi.

Rejissor cavab vermədi, yünkülcə başını tərpətdi.

Feyzulla:

- Bu gecə! Bu qoca! Bu ocaq! -dedi və Rejissora baxdı.

Rejissorun üzündə heç bir ifadə yox idi. O, maddım-maddım səhnəyə, məchul bir nöqtəyə baxır, sanki heç bir şey görmür, heç bir şey eşitmirdi.

Feyzulla qeyri-müəyyən bir ifadəylə:

- Bu kecə, bu qoca, bu ocaq, - dedi.

Rejissorun yenə də halı dəyişmədi. Feyzulla sözlərini üçüncü dəfə təkrar etdi.

Rejissor ilan çalmış kimi yerindən sıçradı:

-Ay kişi, ay yoldaş, vətəndaş, müsəlman, erməni, moltanı, adam oğlusan axı. Ay... - deyə birdən-birə ovcuyla ağzını bərk-bərk yumub zarıdı.

Aktyorlar onun bu hərəkətinə bələd idilər, bilirdilər ki, ovcuyla ağzını yumanda dişinin dibindən çıxan söyüşləri saxlayır, saxladığıyçün, də zarıyır.

-Siyavuş, sakit, ol, - deyə rəssam əlini Rejissorun çiyninə qoydu, - bir toxta görək.

Rejissor «Badamlı»nı stəkana tökmədən birbaşa şüşədən başına çəkdi. Bir qədar sakitləşib rəssama tərəf döndü:

-Görürsən də, görürsən də mənim günümü. Sən də deyirsən ki, bəs Brext belə gəldi, Meyerxold belə getdi. Adə, bu məxluqnan Brext olar, bu məxluqnan Meyerxold olar? Üç kəlmə sözü səhərdən adam kimi buna dedizdirə bilmirəm. Mən köpək oğlu Feyzulla Kəbirlinskiynən böyük sənət yaradacam. - Əsəbi titrək barmaqlarıyla papirosu götürüb yandırdı, sümürüb tüstünü ciyərlərinə çəkdi. - Balam, səndən yaxşı pinəçi olar, çayçı, aşpaz, mən nə bilim camadar, məsciddə mürdəşir olar, amma daha aktyor yox, atam, aktyor yox. Aktyorluq sənətdir ey, ay müsəlmanlar, açın qulağınızı eşidin, iskusstvo. Yaradıcılıq. Tvorçestvo. Burda istedad lazımdır. Temperament, hərarət lazımdır. Bəli, hərarət. 36,6 hərarətiylə sənət yaratmaq olmaz. Gərək qaynayasan, yanasan ki, yaradasan. Yoxsa səsinin zor yerinə salmaqnan iş keçməz, atam balası, çığır-bağırnan obraz yaratmaq olmaz. Səsin gurdur, çox əcəb, get məscidə, ol əzançı.

Feyzulla səhnədə lal-dinməz dayanmışdı. Pörtüb qıpqırmızı qızarmışdı. Bolluca tər tökürdü. Qırx ildi səhnədəydi və qırx ildə cürbəcür Rejissorlardan, aktyorlardan bu cür sözləri, töhmətləri az eşitməmişdi. Amma indi ona yer eləyən Siyavuşun son sözləri - məscid, əzan, mürdəşir söhbəti oldu. Teatrda hamı - Siyavuş özü də, Əlikram da bilirdilər ki, Feyzulla ruhani ailəsindəndir, atası müfti olub. Bunu bəlkə bircə cavan rəssam bilmirdi - teatra təzə gəlmişdi.

Rəssam pıçıldadı:

-Ay Siyavuş, sakit ol bir az, - dedi. - Axı bədbəxt neyləsin, bacardığı budur da.

-Bəs mən köpək oğlu neydəyim? - deyə Siyavuş partladı,- mənim təqsirim nədir ki, cavan ömrümü belə insanların içində çürütməliyəm. İki eşşəyin arpaseını bölə bilmir, gəlib çıxıb səhnəyə.

Rəssam ərklə:

-Ayıbdır, Siyavuş, - dedi, - atan yerindədir.

- Mənim atam qələt eləyər. Mənim atam çoxdan o dünyaya, mələklərə salam aparıb. Amma beləsi bilibitdən kimidir. Səni də, məni də basdıracaq, arxayın ol. Yüz il yaşayacaq. Niyə də yaşamasın? Nə dərdi, nə qəmi var? Qışqırırsan üstünə quzu kimi boynunu bükür, lal-dinməz dayanır. Ürəyində də yəqin hələ mənə gülür ki, gör zalım oğlu nə özünü cırır. Bax, heç tükü də tərpənmir. Doğrudan da nə iskustvo, nə teatr? Qırx ildi gəlir, üç-kəlmə sözünü deyir, maaşını alır, çıxır gedir bozbaşını yeməyə. Qırx il də bundan sonra belə ömür sürəcək. Bizik axmaq, dərndən çıxırıq, sənət, yenilik, inkişaf… Kimə lazımdır bunlar hamısı, ay Zeynal, dünya Feyzulla dünyasıdır.

Rejissor ürəyini boşaldıb bir az sakitləşdi, yenidən papiros yandırdı, dərin bir qullab aldı, səhnəyə baxdı. Səhnədə Feyzulla mütilik heykəli kimi quruyub qalmışdı. Elə yazıq-yazıq Rejissora sarı baxırdı ki, Siyavuş özünü saxlaya bilməyib küldü. Əvvəl dodağı qaçdı, gülümsündü, sonra bərkdən şaqqanaq çəkib güldü.

- Mən ölüm Kəbirlinski, - dedi. Elə belə məzəyçün o replikanı bir də de.

Dəlisov xasiyyətli Siyavuşun gülüşünə cavab olaraq Feyzulla da mağmın-mağmın gülümsədi, hətta güldü də, amma sonra nə edəcəyini bilmirdi. Bilmirdi Rejissorun təklifi ciddidir, ya zarafat, məşqi davam etdirir, ya elə belə dilxoşluq edir. Bilmədi ki, necə desin, bnrinci dəfə dediyi kimi (onda Rejissor bəyənməmişdi, ayrı cürə göstərmişdi). Ya Rejissor əvvəl göstərdiyi kimi, ya sonra göstərdiyi kimi, ya da tamam başqa bir tərzdə. Ya da bəlkə zarafatla desin. «Yox, zarafatı qoy özü eləsin, mən eləsəm, sonra xatası çıxar, bilmək olmaz düşər-düşməzi var».

Var qüvvəsini, hafizəsini, təcrübəsini səfərbər edib gərgin bir səslə:

- Bu gecə! Bu qoca! Bu ocaq! - dedi. Rejissorun şaqqıltısından diksindi:

-Afərin Kəbirlinski, oğulsan oğul. Kişinin sözü bir olar, üç saat məşqimiz - bir fındıq.

Sonra Siyavuş qəfilcə gülüşünü kəsib ciddiləşdi və birdən-birə hamı Rejissorun necə yorğun olduğunu aydın gördü. Sanki bütün bayaqkı ehtiraslı danışıqları, odlu şikayətləri, acı sözləri, bir qədər süni hərəkətləri - bütün bunlar hamısı bədən paltarı tarım saxlayai kimi onu gərkin və kip saxlayırdı. İndi birdən bütün varlığı çıxarılıb bir qırağa atılmış paltar kimi əzik, bürüşük, aciz və yorğun göründü. Ağır-ağır:

-Yaxşı, gedin, - dedi. - Məşq qurtardı. Feyzulla teatrdan Əlikramla birlikdə çıxdı.

Əlikram:

- Gördün hərif na özündən çıxmışdı? - dedi. - Deynən səndən qabaq Rejissor-zad görməmişik. Deynən başımızın tükü sanı sənin kimi Rejissor görüb ötürmüşük.

Feyzulla:

-Ay Əlikram, sənin başında tük var ki, o misalı çəkirsən? - deyə zarafat elədi, amma zarafatına nə özü güldü, nə də Əlikram. Bir müddət səssiz addımladılar.

Əlikram:

-Bəs bazara getmirsən? - dedi.

Feyzulla:

-Yox, - dedi.

Niyə?

-İşim var.

- Nə işin?

«Allahu-əkbər, işə düşmədik?» - deyə Feyzulla fikirləşdi. Əlikrama demək istəmirdi ki, kinostudiyaya gedirəm, dublyacım var, bilirdi ki, bunu bilən kimi Əlikramın ürəyinin qurdları baş qaldıracaq. Amma ayrı bəhanə tapıb yalan deyə də bilmirdi. Yalan demək, bəhanə uydurmaqda həmişə çətinlik çəkirdi, - fantaziyası çatmırdı. Köhnə aktyorlar Feyzullanın bu cəhətini bilir və dərhal uşaq kimi onun yalanının üstünü açırdılar. İndi də:

-Elə belə, - deyə mızıldandı. Əlikram əl çəkmədi.

-Yenə olsun, - deyə qırsaqqız olub yapışdı.

-Kinostudiyaya gedirəm. Dublyacım var, - Feyzulla birdən düzünü dedi.

- Ay kişi, bu qədər pulu hara yığırsan? Buna sandıq-zad tab gətirməz.

-Bəxtəvərlikdən dəm vurursan, Əlikram. Yaxşı, sağ ol. Mənim avtobusum gəldi.

Avtobusun dal qapısı düz onların qarşısında dayandı. Amma açılmadı. Hələ qabaq qapıdan adamlar bilet alıb düşürdülər. Avtobus konduktorsuz işləyirdi. Sərnişinlər düşüb qurtardı, dal qapı açıldı və Feyzulla özünü birtəhər tünlük avtobusun içinə saldı.

-Əlikram:

-Mən ac qalaram, amma dublyaca getmərəm. Əsil aktyorçun dublyac xalturadır, - dedi, amma Feyzulla bu sözləri eşitmədi. Yəni elə Əlikram da bu sözləri daha çox özüyçün deyirdi, çoxdandı onu dublyaca çağırmırdılar.

Feyzullanın ayaqları sızıldayırdı, səhərdən məşqdə ayaq üstə idi, həm də anadangəlmə yastıayaq idi, amma avtobusda oturmağa yer yox idi. Meşin, nikelln dəmir, tər iyinə qeyri-müəyyən bir iy də - məhz şəhər nəqliyyatına məxsus olan bir iy də qatışırdı. Nədənsə bu iy Feyzullanın yadına müharibə illərini saldı. Yastıayaq olduğu səbəbdən Feyzullanı davaya aparmamışdılar. Teatrın işçilərinin bir çoxu, o cümlədən Feyzulla ixtisara düşmüşdü. Hə, hə, indi bildi ki, neçin bu iy ona müharibə illərini xatırlatdı, dava vaxtı düz üç il Feyzulla tramvayda konduktor işlədi. Dava qurtarandan sonra yenə teatra qayıtdı.

Avtobus studiyaya tərəf yaxınlaşdıqca adam seyrəldi, Feyzulla oturdu. İki dayanacaq arasındakı yolu oturaq gəldi.

Kinostudiyada liftə keçib dördüncü mərtəbənin duyməsini basdı. Lift üçüncü mərtəbədən keçəndə bugünkü dublyacın Rejissoru Ağa Mehdi pilləkəndən Feyzullanı görüb:

-Kəbirlinski, Kəbirlinski, - deyə çığırdı.

Kəbirlinski dördüncü mərtəbədə liftdən çıxıb pilləkənlə aşağı düşdü. Ağa Mehdinin yanında Feyzullanın tanımadığı kənc, yaraşıqlı bir rus qızı vardı. Zərif ətir iyi Feyzullanın burnunu çaldı. «Yəqin o Moskvadan gələn artistka budur», - deyə Feyzulla düşündü. Ağa Mehdi:

-Kəbirlinski, nahaq zəhmət çəkmisən, - dedi.- Dublyacı keçirtdik sabaha. Cavad bu gün gələ bilmir, məşğuldur, - sonra yanındakı aktrisaya müraciətlə əlavə etdi, - vot odin iz tex samıx ekzemplyarov, o kotorıx mı tolko çto qovorili.

Aktrisa gülümsündü. Gülüşü uzun məşqlər boyu cilalanıb kamilləşmiş məstedici bir təbəssüm idi.

- Oçen priyatno, - dedi və əlini Kəbirlinskiyə uzatdı: - Lena.

Feyzulla lap özünü itirdi, əl verən kimi, tələsik əlini çəkib cibinə saldı, dəsmal çıxarıb üz-gözünü sildi.

Ağa Mehdi:

- Amma dəsmalından olmaz, - dedi. - Satıb eləməli olsan, bizə xəbər elə.

Ağa Mehdinin kefi yaman kök idi. Aktrisa deyəsən söhbətin nədən getdiyini anladı, Feyzullanın dəsmalına baxdı, pıq­qıldayıb güldü.

Ağa Mehdi aktrisaya:

— Platok Dezdemonı, - dedi və hər ikisi yenə güldü.

Kəbirlinski daha da özünü itirdi, tələsik dəsmalını cibinə qoydu, vəziyyətdən çıxmaq üçün:

- Deməli dublyac sabaha qaldı? - dedi.

- Bəli, saat ikiyə. Gələ bilərsən?

- İkidə?

Cib dəftərçəsini çıxarıb baxmağa başladı. Axır illər yaddaşına arxayın olmurdu. Müxtəlif gündəlik işlərini, saatlarını əski əlifbayla balaca, qara, kağızları didilmiş cib dəftərçəsinə qeyd edərdi.

Ağa Mehdi aktrisanın qoluna girib pilləkəni düşməyə başladı. Qanrılıb Kəbirlinskiyə:

- Gələ bilməsən, zərər yoxdur, - dedi, - bir adam tapıb yazaram, bir də özünü zəhmətə salma.

Kəbirlinski dəftərçəsini büküb:

- Yox, gələ bilərəm, boşam, - deyə Rejissorun ardınca qışqırdı. Ağa Mehdi laqeyd səslə:

- Lap yaxşı. Gələ bilərsən, gəl, - deyə aşağıdan cavab verdi və aktrisaya nə isə pıçıldayıb bərkdən güldü. Aktrisa da güldü və Feyzulla, onun sözlərini aydın eşitdi:

-A vı işite tipac. Vot vam pocaluysta otliçnıy tipac. Prekrasnaya tupaya, morda.

- Da, no krome mordı, nujen eşe xotya bı minimalnıy talant.

Kəbirlinski ağır-ağır pilləkənləri düşdü. Ürəyində kinostudiyanın telefonlarını söydü. Üç gün zəng eləyəsən düşmək olmur. Telefonlar ağıllı-başlı işləsəydi, zəng eləyib bilərdi, bir də bica yerə yorta-yorta bu boyda yolu gəlməzdi.

«Bu gün mənimki gətirmir. İndi gedək görək radioda başımıza nə gəlir?» Radioda üçdə olmalıydı, indi ikinin yarısıydı.

Evə gedib-gəlməyə çatmazdı. Evə radiodan sonra getsə yaxşıdır. Xörəyə. Dünən arvad ağzından qaçırtdı - deyəsən bu gün bozbaş bişirəcək. Amma nə olardı! Bozbaşdan ləzzətli xörək var? Yox, bozbaşı tələsik, atüstü yemək olmaz. Gərək kamal-ədəblə oturasan, yavaş-yavaş çörəyi doğrayasan, suyu hopsun çörəyin canına, qaşıqla kartofu, əti yaxşıca əzəsən, üstünə də sumağı səpəsən, başlayasan baş soğanla yeməyə, bəh, bəh, bəh.

Bu fikirlərdən Feyzullanın lap ağzı sulandı, kinostudiyanın bufetinə girib kolbasa çörək-aldı, qurdunu öldürdü.

Radionun yanında dizeldən düşdü, dik qalxıb binaya girdi, pilləkənlərin yarısını çıxıb dayandı, nəfəsini dərdi, tərini sildi.

Neçə il idi hər həftə bu gün, bu saatlar Feyzulla radioya - yazılışa gəlirdi. Daimi uşaq verilişində tülkü rolunun ifaçısı idi.

Redaksiyaya girib salam verdi.

-Salam gözəl qızlar, iyid oğlanlar, - dedi, - mən hazır.

Bu, ənənəvi salam idi.

Küncdə oturmuş balaca boylu, kök, kürən oğlan - Məcid:

-Tülkü lələyə eşq, olsun! - dedi. - Bəs Məstan pişik hardadır?

-Gələr, gələr, - deyə Feyzulla onu sakit elədi. - Nə darıxırsan, maşını ayağının altında, harda olsa özünu yetirəcək.

Məstan pişik rolunun daimi ifaçısı gənc aktyor Cavad Cabbarov səhnənin təzə parlayan ulduzlarından idi. Səhnədə Hamleti, Elxanı, Otellonu, oynasa da radiodakı bu kiçik rolundan - onu balacalara sevdirən Məstan pişik rolundan imtina etmirdi. Səliqəylə bir həftə yazılışa gəlir, radio işçilərinin onu Məstan pişik adlandırmasından qatiyyən incimir, əksinə xoşlanırdı;

Verilişin redaktoru Səfurə Feyzullanı görəndə bir balaca pərt kimi oldu. Məcid:

-Tülkü lələ, - dedi, - Səfurə xanımın sənə sözü var, amma utanır deməyə.

-Bıy, niyə utanır ki, mən bəyəm özgəyəm.

Səfurə:

-Yox, ona fikir verməyin, Feyzulla dayı, - dedi, - özüm indi deyəcəyəm. Məsələ belədir, deyir bir iş var, iki əməl. Heç bilmirəm, vallah necə deyim.

Feyzullanın ürəyi düşdü. «Yox, bu gün bilmirəm nədir, mənimki gətirmir. Gətirməyəndə gətirmir də. Görəsən yenə nə olub, səsim kimin xoşuna gəlməyib».

- Nədi, qızım, de görüm, utanma.

-Bilirsiz Feyzulla dayı, bu verilişimizi kənar müəllif yazıb, nabələddi, tülkü rolunu götürüb qadına verib, heç bir şeyi də dəyişmək olmaz, çünki əhvalatı elə bunun üstündə qurub.

Feyzullanın bir an boğazı qurudu. Sonra özünü ələ alıb:

-Bəs necə olsun, - dedi, - deməli bundan sonra tülkü qadın olacaq?

-Yox, yox, yox, - deyə Səfurə tələsik danışmağa başladı - heç elə şey olar, biz ölməmişik ki, heç qoyarıq? Bircə bu səfər, bircə dəfə gələn səfərdən yenə gəlib öz rolunuzu oxuyacaqsınız.

Məcid:

- Bu səfər tülkü arvad çıxıb, - dedi. - Gələn səfər yenə döndərib eləyəcəklər kişi.

Səfurə ona baxıb məzəmmətlə başını buladı. Feyzulla:

-Neynək, - deyə stula çökdü. - Qoy oturub nəfəsimi dərim. Bu sizin dik lap adamın kələyini kəsir.

Məcid:

-Tülkü, tülkü, tənbəki, quyruq üstə nəlbəki, - dedi.

Səfurə yerinə qayıtdı. Elə bil ağır yükü çiynindən atmışdı. Feyzulla stulda oturub töyşüyə-töyşüyə nəfəs alırdı. Dəsmalını çıxarıb, alnında bığ yerində puçurlanmış təri sildi.

Dəhlizdə hay-küy qopdu. Gur bir səs eşidilirdi:

-Salam, mirzə, salam, necəsən krasavitsa, xoş gördük, göyçək oğlan, özün necəsən e, canından, başından muğayat ol.

Səfurənin közləri parladı. Sevinclə:

-Gəldi, çıxdı, - dedi.

Qapı taybatay açıldı. Hündür gənc bir oğlan içəri daxil oldu. Cavadın saçları, çatma qaşları və nazik bığları zil qara, gözləri isə ala idi. Bu təzad onun yaraşıqlı sifətində qəribə bir ifadə yaradırdı - yarıtəkəbbürlü, yarısadəlövh, bir qədər çoxbilmiş bir qədər məsum. Şıx geyinmişdi, qızartdaq məxmər pencəyinin altından qar kimi ağ ipək köynək, köynəyin yaxasında qırmızı zolaqlı qalstuk görünürdü. Saçlarını həmişəki kimi yağlayıb səliqəylə dala daramışdı. Barmağında iri qaşlı üzük parlayırdı. Cavad:

-Bütün əhli-məclisə atəşin salamlar, - dedi. - Səfurə xanıma xüsusi Privet, Kəbirlinski, Məcid, eşq olsun.

Məcid irişib:

-Privet, Məstan pişik, - dedi.

Səfurə:

-Gəl çıx da, - dedi. - Gözləməkdən gözümüzün kökü saraldı ki...

Cavad:

- Canınçun, maşını gücnən qovmuşam, - dedi. - Sizdən artıq olmasın, yaxşı bir məclisdəydim. Yarımçıq qoydum, durdum. Yalvardılar ki, getmə, dedim xeyr, siznən oturan Cavad Cabbarov idi, hər həftənin bu günü bu saatı mən dönüb oluram Məstan pişik, ministr də kəlsə məni burda saxlayammaz. Qapını bağlasaz, pəncərədən atılıb qaçaram. Gərək cumam radioya.

Hamı gülüşdü. Məcid:

-Məstan pişik, - dedi, - çoxdan görünmürsən, otağımızda siçan əmələ gəlib.

Cavad ciddi bir təəccüblə:

- Bıy ay Məcid, bəs nə əcəb tutub yeməmisən? - dedi, hamı yenidən gülüşdü:

Cavad gülüşlərinə ara verib:

-Yaxşı, Səfurəcan, - dedi, - yarımca saat vaxtım var, balamın ölmüşünə kinostudiyada dublyacım vardı, sənin xətrinçün keçirtdim sabaha.

Kəbirlinski:

-Düz deyir, Səfurə xanım, - deyə sözə qarışdı.- Mən allah şahidi.

Cavad:

-Görürsən ki, - dedi, - deyir yalançının şahidi yanında olar. Yaxşı, tez yazaq, gərək qaçam məktəbə, məni görüşə çağırıblar.

Səfurə:

-Bu saat yazacağıq. - dedi. - On dəqiqədən sonra studiya bizimdir. hələlik al mətnlə tanış ol.

Cavad mətni götürub gözucu baxdı, səhifələrə ötəri nəzər salıb bir-bir çevirirdi.

Səfurə yavaş səslə:

-Bura bax, Cavad, camaat cürbəcür sözlər danışır, - dedi.

Cavad:

-Nə sözlər? - deyə soruşdu.

-Nə bilim, sən bilərsən. Deyir guya Zərifəylə...

-Allahu-əkbər, - deyə Cavad kağızları bir qırağa qoydu, - belə müsibət olar, evində yatıb durasan, camaat səninçün söz çıxarda. Canımçün elə şey yoxdur. Gicəm arvadımı, uşağımı atam. Canınçün Səfurə,- o da səsini lap yavaşıtdı, - axşam oturmuşam evdə, televizora baxıram, zəng olur. Arvad gedir telefona, bir də görürəm dili-dodağı əsir. Deyirəm, ay qız, nə olub? Deyir bəs, al, qulaq as. Bəli, alıram, zənən xeylağıdır. Zəng eləyib arvadıma yanıq verir ki, bax bu saat ərin mənim yanımda kefdədir, səni də maymaq kimi qoyub evdə. Deyirəm gördün, indi özün görürsən ki, necə ağ yalan olur. Durduğu yerdə adama necə söz çıxarırlar. Görürsən ki, burda, oturmuşam, nə deyir? Bax, bütün şayiələri də bu cür uydururlar. Kimə deyirsən? Sıxır gözünün qorasını ki, bir şey olmasa deməzlər. Deyir, kaş sən çaş, çopur olaydın, mənim də canım rahat olaydı. Neynirəm belə göyçək əri ki, ömrüm çəhənnəmə dönsün. Eh, nə isə... - o, mətni götürdü. - Yaxşı, gəl yazaq da, baxdım mətnə. Elə çevir tatı, vur tatıdır,

Səfurə:

-Gedək, - dedi.

Dəhlizdən keçərkən Cavad:

-Bəs Kəbirlinski nə oldu? - deyə soruşdu.

Səfurə əhvalatı ona danışdı.

Cavad ayaq saxladı.

-Yox, yaxşı deyil, Səfurəcan, - dedi, - allah onsuz da onu döyüb, siz də belə eləyirsiz. Sinli kişidi, o boyda yolu durub gəlib bura.

-Yaxşı, mən neyləyim, yoxdur da bu səfər rolu. Onlar bir neçə addım da atdılar. Sonra Cavad yenə dayandı, geri döndü:

-Kəbirlinski, ay Kəbirlinski, - deyə çağırdı.

Kəbirlinski otaqdan çıxdı.

-Gəl bəri.

Kəbirlinski onlara tərəf tələsdi. Səfurə narahatlıqla:

-Ay Cavad, - dedi, - axı sənə söz dedim, yoxdur e rolu. Cavad əlindəki mətn kağızlarını divara söykəyib cibindən qələm çıxartdı:

-Gəl bura, Kəbirlinski, - dedi, - bu saat sninçün bir şey düzəldərəm. Tülkü olmasın, çaqqal olsun, nə eybi var, hə? Təki on bir manat gəlsin, ay zalım. Stavkan neçədir?

Kəbirlineki:

-Yeddi manat, - dedi

-Yeddi? Zərər yoxdur. Yeddi manat da puldur. Çaqqalnan necəsən?

-Çaqqal?

-Həmişə tülkü olmusan, bir gün də çaqqal olarsan, - deyə Cavad şaqqıldadı - Ay lotu, vur bura. Kəbirlinski də gülümsündü.

-Yox, axı, - deyə nə isə kəkələdi...

-Sən heç ürəyivi sıxma, - deyə Cavad əlindəki mətnə əlavələr edirdi. - Bax burda qoy tülkü desin: çaqqal sən də burdasanmış. Aha, çaqqal da deyir: hə, hə, tülkü lələ, mən də burdayam, hə, hə. - O, sanki çaqqalı yamsılayırmış kimi əcayib bir səs çıxartdı.

Səfurə:

-Cavad, - deyə məzəmmətlə ona baxdı, - axı müəllif birdən dedi ki...

-Qələt eləyir müəllif, - deyə Cavad onun sözünü kəsdn - Çəm-xəm eləsə babalı mənim boynuma. Denən Cavad Cabbarov dedi ki, mən bu «əsərə» çaqqal obrazını əlavə etməyi lazım bilirəm. Vəssalam. Hə, nədir? Azdır? Yaxşı bura da əlavə edək. Hanı? Hə. Tülkü: gedək. Çaqqal: - o, qələmini bir-iki dəfə termometr kimi çırpıb yazmağa başladı: - deməli, çaqqal: gedirsiniz? Mən də sizinlə gedirəm. Aha, belə, Axırda da: sağ olun, sağ olun. Kəbirlinski, sən də deyərsən sağ olun: Arada da qoşul bizə: hə, yox, bəli, filan. Əsas odur ki, səsin gəlsin. Çətini ölüncədir. Ay zalım. Yaxşı, oldu. Vay, vay, gecikəcəm. Getdik. Havayı yerdən səninçün yeddi manat düzəltdim, Kəbirlinski, qədrimi bilmirsən. Gərək o yeddi manata «Drujba»da mənə yaxşı bir qonaqlıq verəsən. Ha, ha, ha! Ay haramzada.

Studiyaya keçdilər.

Səfurə Məcid:

-Cavaddır da, - dedi, - özü hay-küyçü, amma ürəyi nazik, yuxa kimi.

Məcid:

-Mən getdim Eldardan muştuluq almağa, - dedi. - Atası tulküydü, dönüb oldu çaqqal.

Eldar radioda Rejissor köməkçisi işləyirdi. Feyzullanın yazılışı olan günlər gözə dəyməzdi. Bunun səbəbini hamı bilirdi, bilirdilər ki, atasıyçün, daha doğrusu onun ifa etdiyi rollardan, bu rolları ifa edərkən çıxartmalı olduğu səslərdən xəcalət çəkir. On doqquz yaşı vardı Eldarın. Gündüzlər işləyir, axşamlar teatr texnikumunda oxuyurdu. Boylu-buxunlu, göyçək oğlan idi. Ancaq bir balaca axsayırdı, sol ayağını çəkirdi. Qazandığını əyin-başına verirdi, bəzən gəzdiyi qızları kinoya belə dəvət etməyə pulu olmasada, geyimində-kecimində heç kəsdən geri qalmırdı. Yaşına yaraşmayan bir ciddilik vardı üzündə. Hətta bir qədər qaraqabaq idi. Atasını tanıyanlar: «Elə bil Kəbirlinskinin yox, Nəsrəddin şahın oğludur, - deyirdilər, - forsu adamı yıxır».

Amma Eldar forslu deyildi, xəstə və ifrat dərəcədə məğrur idi, sanki hamının nədənsə ona rişxənd, istehza edəcəyindən qorxurmuş kimi yeganə dostu Aydından başqa heç kəsə yaxınlaşmır, heç kəslə səmimi olmaq, ünsiyyət bağlamaq istəmirdi. Əsas səbəb, əlbəttə, atası idi. Feyzulla onun yaralı yeri idi. Atasının təxəllüsünü deyil, əsil familini daşıyırdı - Eldar Ələskərov. Eldarın söyər yerini bilən bic-vələdüznalar, illah da Məcid onu daha da cırnadırdılar.

-Yaxşı, Eldar, atan Kəbirlinskidir, sən nöşün Ələsgərovsan?

-O sənin borcun deyil.

-Daha acığın nöş tutur, sözdür soruşuram da.

İndi də Məcid Eldar oturan otağa girib bərkdən:

-Eldar, gözün aydın, muştuluğumu ver, - deyərkən oğlan elə bil nə isə duyubmuş kimi sim təki gərildi.

-Nə olub? - deyə qaşqabağını saldı. Məcid ağzını açmasaydı belə, Eldar onun kürən sifətini körcək qanı qaralırdı.

Məcid tam bir ciddiyyətlə:

-Gəldim sənə xəbər verim ki, atanı böyüdüblər, - dedi, - kişi əməlli-başlı inkişaf eləyib, tülkü rolundan keçib çaqqal roluna.

Eldarın yerindən sıçramasıyla Məcidin qapını çırpıb daban əl altı qaçması bir oldu.