Daria Jagła 1, Katarzyna Korzeniowska

---

83

FA R M AC J A   W S P Ó Ł C Z E S N A   2012; 5: 83-87  

Skóra kobiet w okresie menopauzy

Women's skin during menopause

Daria Jagła

1

, Katarzyna Korzeniowska

2

, Mariola Pawlaczyk

3

1  

absolwentka kierunku dietetyka, Wydział Lekarski, II Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego 

w Poznaniu

2  

Zakład Farmakologii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

3  

Zakład Profilaktyki Chorób Skóry, Katedra Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Medyczny im. Karola 

Marcinkowskiego w Poznaniu

Streszczenie

Menopauza to fizjologiczne zjawisko zanikania funkcji jajników, pojawiające się u kobiet średnio około 50 roku 

życia. Zmniejszone stężenie estrogenów skutkuje licznymi, złożonymi procesami patologicznymi pogarszającymi 

stan zdrowia i jakość życia.

U pacjentek w okresie menopauzalnym wzrasta ryzyko choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego oraz oste-

oporozy. Pacjentki częściej zgłaszają osłabienie popędu płciowego oraz problem nietrzymanie moczu. Menopauza 

w istotny sposób wpływa także na wygląd zewnętrzny kobiety. W artykule przedstawiono zmiany zachodzące w 

skórze powodujące jej starzenia. (Farm Współ 2012; 5: 83-87)

Słowa kluczowe: starzenie, skóra, profilaktyka

Summary

Menopause is defined as the physiological cessation of menstruation caused by decreased function of the 

ovaries, which affects women about 50 years old. Lower oestrogen level results in many different pathological 

processes which worsen health condition and quality of life. Menopausal women risk of coronary heart disease 

and osteoporosis. The diminished sexual drive and urinary incontinence are more often reported by this kind of 

patients. Menopause also significantly influences the appearance of women. The article describes skin alterations 

responsible for skin aging. (Farm Współ 2012; 5: 83-87)

Keywords: ageing, skin, prevention 

ARTYKUŁ POGLĄDOWY/REVIEW PAPER

Otrzymano/Submitted: 10.04.2012 • Zaakceptowano/Accepted: 15.06.2012

© Akademia Medycyny

83

Wstęp

Menopauza (menopausa, climacterium, climax) to 

naturalny etap w życiu kobiety – średnio po czterdzie-

stym roku życia kobiety zauważają zmiany w funkcjo-

nowaniu swojego organizmu. Termin ten pochodzący 

z języka greckiego (men – miesiąc, pausis – przerwa) 

opisuje ostatnie prawidłowe krwawienie miesiączkowe 

w życiu kobiety. 

Według definicji WHO, Światowej Organizacji 

Zdrowia, menopauza to ostateczne ustanie miesiącz-

kowania w wyniku utraty aktywności pęcherzykowej 

jajników, po którym przez okres 12 miesięcy nie wystą-

piło już żadne krwawienie. Występuje zwykle u kobiet 

między 44. a 56. rokiem życia. Badania pokazują, że 

objawy zbliżającej się menopauzy zaczynają się średnio 

około 47. roku życia i trwają około 4 lat [1]. 

W okresie tym jako rezultat stopniowego zanika-

nia wrażliwości jajników na stymulację przysadkową 

dochodzi do znacznego wzrostu stężenia gonadotropin 

oraz spadku stężenia estrogenów. Pojawiające się w tym 

okresie zmiany hormonalne skutkują wieloma obja-

wami klinicznymi i zaburzeniami metabolicznymi, np. 

---

84

FA R M AC J A   W S P Ó Ł C Z E S N A   2012; 5: 83-87  

uczucie gorąca, napadowy rumień twarzy, zaburzenia 

nastroju (depresja, zaburzenia snu) i zmiany zanikowe 

w tkankach estrogenozależnych. Niedobór estrogenów 

jest również powodem pojawienia się w tym okresie u 

kobiet wielu niekorzystnych zmian w obrębie skóry 

i jej przydatków.

Duża powierzchnia skóry i jej stały kontakt ze 

środowiskiem zewnętrznym powodują, że traktuje 

się ją jako doskonały i przystępny model badawczy 

w odniesieniu do całościowego zjawiska starzenia, 

które charakteryzuje się zanikiem komórek oraz pogor-

szeniem ich zdolności do pełnienia funkcji fizjologicz-

nych. Starzenie skóry jest procesem fizjologicznym 

a jego przyczyn naukowcy doszukują się już od dawna. 

Odkrywanie mechanizmów tego procesu pozwala na 

opracowanie skutecznych metod opóźniających proces 

starzenia skóry  [2-4]. 

Starzenie skóry i najczęstsze zmiany 

skórne okresu klimakterium

Skóra ze względu na swoją ogólną powierzchnię 

wynoszącą u dorosłego człowieka od 1,5 do 2 m

2

, jest 

największym narządem organizmu ludzkiego. Cechuje 

ją zróżnicowana grubość, od 0,5 do 4 mm, zależna od 

okolicy ciała, wpływu czynników środowiskowych 

w tym promieniowania ultrafioletowego (UV) i ura-

zów fizycznych. Średnia masa skóry łącznie z tkanką 

podskórną wynosi od 18 do 20 kg [5-7]. 

Prawidłowy  wygląd  i  funkcjonowanie  tego 

narządu są uzależnione od wielu różnorodnych czyn-

ników, wśród których jako najważniejsze wymienia się 

wpływ hormonów.

Silny wpływ na skład skóry, jak również na procesy 

biologiczne w niej przebiegające, wywierają estrogeny 

syntetyzowane w komórkach ziarnistych pęcherzy-

ków jajnikowych. Działają one głównie przez recep-

tory dla steroidów płciowych, w mniejszym stopniu 

przez błonową drogę wiązania z komórką docelową. 

Rozmieszczenie oraz liczba receptorów estrogeno-

wych zależy od obszaru skóry, przy czym największa 

liczba występuje w skórze twarzy, okolicy narządów 

płciowych  i  kończyn  dolnych,  mniejsza  w  tkance 

mózgowej, gruczołach piersiowych, kościach, układzie 

sercowo-naczyniowym oraz w narządach moczowo-

płciowych

 

[8-10].

Istotną rolę w procesie syntezy estrogenów pełnią 

enzymy. Aromataza obecna w fibroblastach, adypo-

cytach, mieszkach włosowych i gruczołach łojowych 

przekształca androstendion do estronu a dehydroge-

naza 17β-hydroksysteroidowa zmienia estron w estra-

diol [11]

. 

Pod wpływem zmniejszonej ilości estrogenów, 

w obrębie naskórka dochodzi do spowolnienia aktyw-

ności podziałów komórkowych, znacznego ścieńcze-

nia wszystkich jego warstw a nawet zaniku (atrofii). 

Znacznej redukcji ulega też tkanka podskórna [12]. 

Zaburzony na poziomie skóry właściwej proces 

syntezy kolagenu i włókien elastycznych objawia się 

spadkiem napięcia skóry, prowadzącym do atonii. 

Synteza lipidów, glikozaminoglikanów i kwasu hia-

luronowego ulega zmniejszeniu. Następuje spadek 

produkcji kolagenu, lipidów naskórkowych (głównie 

ceramidów) przez fibroblasty, czego konsekwencją 

jest wysuszenie tkanek.  Widoczne w okolicach kąci-

ków ust, oczodołów, podbródka i kości policzkowych 

zmiany, to skutki rozpadu bądź zaniku warstwy tłusz-

czowej tkanki podskórnej [7]. Bardzo często pojawiają 

się tzw. „kurze łapki”, co w znacznym stopniu zależne 

jest od specyficznej budowy skóry w okolicach oczu. 

W tej strefie twarzy, skóra jest wyjątkowo cienka i deli-

katna, a także uboga w gruczoły łojowe, które wraz 

z wiekiem dostarczają już coraz mniej niezbędnych 

substancji lipidowych. Prowadzi to do utraty jej wilgot-

ności [10,12,13]. Z wiekiem, w wyniku zachodzących 

wielu procesów, skóra staje się mało elastyczna, sucha, 

łatwo ulega podrażnieniom, a na jej powierzchni uwi-

doczniają się pobruzdowania i zmarszczki o różnej 

głębokości [10]. Efektem zmian hormonalnych może 

być także pojawienie się silnego trądziku i łojotoku [14]. 

U niektórych kobiet w okresie klimakterium, obser-

wuje się występowanie brodawek łojotokowych. Są to 

grudkowate zmiany skórne o nierównej powierzchni 

i  brunatnym  zabarwieniu,  zlokalizowane  głównie 

w okolicach łojotokowych. Szyja i powieki to miejsca, 

gdzie często zaobserwować można niewielkie miękkie 

guzki – włókniaki nitkowate. Zmiany w obrębie naczyń 

krwionośnych skóry towarzyszące procesowi starzenia 

powodują ich rozszerzenie i pękanie, co prowadzi do 

powstania teleangiektazji [10,13]. W okresie menopau-

zalnym skóra traci swoje równomierne zabarwienie, 

staje się przezroczysta z brunatnymi przebarwieniami, 

będącymi konsekwencją zaburzeń w produkcji mela-

niny przez melanocyty [7].

Zatracony zostaje owal twarzy, powstają strefy 

cienia i zaznaczają się zaburzenia odległości i pro-

porcji,  nadając  jej  starczy  wygląd  [15].    U  części 

kobiet obserwuje się także wystąpienie tzw. kerato-

---

85

FA R M AC J A   W S P Ó Ł C Z E S N A   2012; 5: 83-87  

dermii klimakterycznej, polegającej na wzmożonym 

rogowaceniu naskórka w okolicy podeszwowej oraz 

dłoniowej, z wtórnymi pęknięciami i rozpadlinami, 

powodującymi  dolegliwości  bólowe  [7].  Niedobór 

estrogenów jajnikowych i nadmiar androgenów nad-

nerczowych mogą być przyczyną hirsutyzmu i łysienia 

typu męskiego. Objawami hirsutyzmu są: pojawienie 

się owłosienia głównie nad wargą górną i podbródku, 

nadmierne owłosienie kończyn dolnych a także ciem-

niejsze i bardziej gęste brwi [15]. 

Wpływ estrogenów na skórę jest bardzo znaczący, 

dlatego gwałtowny ich niedobór może spowodować 

czasem nieodwracalne skutki. Okres klimakterium 

niejako kończy czas dobroczynnego działania estro-

genów na wygląd skóry [5,10,15]. 

Zaburzenia syntezy estrogenów i progesteronu 

w okresie menopauzalnym spowodują również wystą-

pienia typowych dla tego okresu zaburzeń naczynio-

ruchowych, objawiających się charakterystycznymi 

uderzeniami gorąca oraz zlewnymi potami. Pierwsze 

symptomy  starzenia  się  skóry  można  zaobserwo-

wać już mniej więcej około 30. roku życia kobiety. 

Nieodpowiednie  ukrwienie,  pociągające  za  sobą 

gorsze odżywienie oraz dotlenienie skóry, odbija się 

na niej negatywnymi skutkami np. zmniejszeniem 

ilości związków tłuszczowych. Wówczas następuje 

zwiększenie  przeznaskórkowej  utraty  wody  (ang. 

Transepidermal water loss – TEWL). Zjawisko to, 

a także obniżenie zawartości kwasu hialuronowego 

odpowiadają za suchość skóry. Zmniejsza się jej ela-

styczność i jędrność, co wpływa na głębokość tworzą-

cych się zmarszczek [1,5,9]. 

Wpływ na skórę wykazują również hormon wzro-

stu, melatonina oraz dehydroepiandrosteron. Razem 

z hormonami płciowymi wchodzą one w skład tzw. 

hormonów juwenilnych, czyli opóźniających procesy 

starzenia [5,9].

Poza  wspomnianymi  hormonami  istotną  rolę 

w procesie starzenia się skóry odgrywają jeszcze inne 

czynniki wewnątrzpochodne takie jak: predyspozycje 

genetyczne, kumulacja toksyn, mniejsza efektywność 

układu immunologicznego. Proces starzenia skóry 

może być przyspieszany przez działanie czynników 

środowiska zewnętrznego, głównie przez promienio-

wanie słoneczne i czynniki atmosferyczne [16].

Promieniowanie ultrafioletowe docierające do 

Ziemi wywołuje w skórze wiele procesów, których 

rezultatem jest przedwczesne starzenie się tego narządu 

nazywane fotostarzeniem. Naturalnym źródłem tego 

typu promieniowania na Ziemi jest promieniowanie 

słoneczne.

Efektem jego działania jest zwiększenie liczby 

wolnych rodników i aktywacja czynnika transkrypcyj-

nego AP-1. Największą rolę w fotostarzeniu przypisuje 

się nadprodukcji wolnych rodników uczestniczących 

w procesach oksydacji i degradacji kolagenu [17]. 

Fotostarzenie prowadzi do pogłębienia zmarszczek 

i fałdów, skóra staje się bardziej szorstka i pogrubiała 

a procesy naprawcze, w tym gojenie ran i owrzodzeń, 

są upośledzone

 

[18].

Dla procesu fotostarzenia charakterystyczne jest 

także zjawisko elastozy, polegające na gromadzeniu 

nieprawidłowych mas elastyny w skórze właściwej, 

wynikające z niszczenia przez promienie UV fibryliny 

– białka sieciującego włókna elastylowe [16]. 

Mechanizm genetycznego starzenia się skóry nie 

jest dokładnie poznany. Wiadomo jednak, że oprócz 

predyspozycji genetycznych na powstawanie zmarsz-

czek wpływa wiele czynników zewnątrzpochodnych 

a wśród nich: ekspresyjna mimika twarzy, palenie 

papierosów, gwałtowne odchudzanie, nieprawidłowa 

pielęgnacja, niewłaściwy sposób odżywiania, zbyt 

stresujący  tryb życia, zanieczyszczenie powietrza, 

klimatyzacja, brak snu, czynniki hormonalne oraz 

choroby [7,16].

 

 

Zapobieganie starzeniu się skóry

Szybkość powstawania oznak starzenia i stadium 

ich zaawansowania, mogą być ograniczone bądź nawet 

powstrzymane poprzez zmianę trybu życia i odpo-

wiednio dobrane zabiegi kosmetyczne. Jako istotny 

czynnik  zapobiegający  pojawieniu  się  zmarszczek 

wymienia się obecnie również odpowiedni sposób 

dbania o jej kondycję. Niezwykle ważne są codzienne 

zabiegi oczyszczania i nawilżania. Dobór kosmetyków 

pielęgnacyjnych powinien uwzględniać rodzaj skóry 

i stopień jej przetłuszczania [14].

Negatywne  skutki  związane  z  fotostarzeniem 

skóry redukuje się poprzez stosowanie osłony fizycznej 

skóry przed promieniowaniem UV, unikanie nasło-

neczniania w okresie intensywnego działania promieni 

słonecznych, skracanie czasu ekspozycji. Zaleca się 

również stosowanie na odkryte części ciała kosme-

tyków z filtrem o wysokim współczynniku ochrony 

przed słońcem – SPF (ang. sun protection factor), który 

wyraża stosunek czasu ekspozycji na promieniowanie 

UV skóry chronionej filtrem przeciwsłonecznym, po 

---

86

FA R M AC J A   W S P Ó Ł C Z E S N A   2012; 5: 83-87  

którym pojawi się rumień, do czasu ekspozycji na 

promieniowanie UV wywołującej rumień skóry nie-

chronionej filtrem. Systematyczna ochrona skóry przed 

promieniowaniem UV ma na celu także zmniejszenie 

ryzyka rozwoju nowotworów skóry [16 ].

Prawidłowa odnowa skóry wymaga dostarczenia 

energii, witamin i innych niezbędnych składników 

odżywczych zarówno w postaci preparatów doustnych 

– suplementów diety jak i miejscowych. Do najważniej-

szych suplementów diety należą witaminy, niezbędne 

nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), składniki 

mineralne  i  substancje  pochodzenia  roślinnego  – 

keratenoidy i fitoestrogeny. W codziennej pielęgnacji 

skóry oprócz filtrów coraz częściej stosuje się substancje 

przeciwrodnikowe.

 Witaminy C i E należą do najsilniejszych antyok-

sydantów. Często nazywane są one witaminami mło-

dości, ponieważ nie tylko opóźniają proces starzenia 

i chronią tkanki przed różnego typu uszkodzeniami, 

ale czynnie uczestniczą w ich odnowie. Witaminą E 

nazywa się grupę związków tokoferoli. Witamina ta 

dzięki budowie chemicznej jest inhibitorem wolnych 

rodników i ma powinowactwo do lipidów, czyli błon 

komórkowych  i  substancji  międzykomórkowych, 

dzięki czemu łatwo przenika do naskórka i skóry wła-

ściwej. Wpływa także na elastyczność skóry i zmniejsza 

straty wody. Z kolei witamina C pośredniczy w bio-

syntezie katecholamin, hormonów nadnerczowych, 

tkanki kostnej, chrząstki i kolagenu w skórze oraz 

podnosi odporność przeciw drobnoustrojom cho-

robotwórczym. Neutralizuje wolne rodniki tlenowe 

oraz wspomaga cykl przemian witaminy E, antyok-

sydantu rozpuszczalnego w tłuszczach chroniącego, 

przed wolnorodnikowym uszkodzeniem lipidów błon 

komórkowych [13]. Dlatego też, w każdym kremie 

przeznaczonym do stosowania na dzień, powinny 

znajdować się antyoksydanty takie jak witamina C, E, 

beta-karoten, koenzym Q oraz roślinne flawonoidy [19]. 

Zadaniem kremów stosowanych na dzień, jest 

także ochrona przed wysuszaniem, dlatego muszą 

zawierać czynniki nawilżające: kwas hialuronowy, 

glicerynę, kolagen czy naturalny czynnik nawilżający 

NMF  (Natural  Moisturizing  Factor).  Czynnikami 

ochronnymi zawartymi w kremach są oleje, ceramidy, 

kwasy tłuszczowe, wazelina. Natomiast kremy prze-

znaczone do stosowania na noc, to kosmetyki regene-

racyjne, które w nocy wspomagają aktywne działanie 

czynników wzrostowych i hormonów. 

Na rynku obecna jest także bogata seria kremów 

przeciwzmarszczkowych,  które  stosuje  się  w  celu 

redukcji już powstałych w wyniku procesu starzenia, 

zmian  skórnych  oraz  zapobieganiu  ich  dalszemu 

postępowi. Potwierdzone działanie przeciwzmarszcz-

kowe posiada witamina A. Jej aktywną formą zawartą 

w kremach jest retinol.  Sprawia, że zmarszczki ulegają 

spłyceniu poprzez zmniejszenie rogowacenia, dzięki 

czemu warstwa rogowa skóry staje się cieńsza.  Kremy 

zawierają także witaminę C, która wpływa na syntezę 

kolagenu i działa rozjaśniająco, likwidując przebarwie-

nia skóry [13,19]. Udowodniono, że u kobiet w okresie 

menopauzy miejscowe stosowanie witaminy C – kwasu 

L-askorbinowego, powoduje wzrost produkcji kolagenu 

[16].

Prawidłowo dobrana pielęgnacja skóry w połącze-

niu z farmakoterapią i suplementacją diety mogą opóź-

niać widoczne klinicznie skutki zmian hormonalnych 

zachodzących w okresie menopauzalnym i później 

w klimakterium. 

Adres do korespondencji:

Mariola Pawlaczyk

Zakład Profilaktyki Chorób Skóry

Katedra Biologii i Ochrony Środowiska

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego

w Poznaniu

ul. Dojazd 34; 60-631 Poznań

( 

([phone]

+ 

[e-mail]

Konflikt interesów / Conflict of interest 

Brak/None

---

87

FA R M AC J A   W S P Ó Ł C Z E S N A   2012; 5: 83-87  

Piśmiennictwo 

  1. http://www.menopauza.diag.pl/index

  2. Wojnowska D, Juszkiewicz-Borowiec M, Chodorowska G, Czelej D. Hormonalna terapia zastępcza a skóra. Nowa Medycyna 2006;4:62-5.

  3. Fujiwara M, et al. Upregulation of transforming growth factor-beta1 and vascular endothelial growth factor in cultured keloid fibroblasts: 

relevance to angiogenic activity. Arch Dermatol Res 2005;297(4).

  4. Colwell AS, et al. Hypertrophic scar fibroblasts have increased connective tissue growth factor expression after transforming growth 

factor-beta stimulation. Plast Reconstr Surg 2005;116(5).

  5. Pełka M, Broniarczyk-Dyła G. Wpływ menopauzy na strukturę i procesy fizjologiczne skóry. Przegl Menopauz 2008;6:319-22.

  6. Martini MC, red. nauk. wyd. pol. Placek W. Anatomia i fizjologia skóry. W: Kosmetologia i farmakologia skóry. Warszawa: Wyd. Lek. 

PZWL. str. 37-44.

  7. Zegarska B, Woźniak M. The influence of estrogen on skin changing.  Przegl Menopauz 2007;4:233-8.

  8. Zegarska B, Jóźwicki W, Zegarski W i wsp. Znaczenie ekspresji receptorów estrogenowych alfa i beta w przebiegu różnego rodzaju 

starzenia się skóry. Przegl Menopauz 2011;3:241-8.

  9. Wojnowska D, Juszkiewicz-Borowiec M, Chodorowska G. Wpływ menopauzy na starzenie się skóry. Post Dermatol Alergol 2006;XXIII:149-56.

 10. Rokowska-Waluch A, Kałużyńska K, Chojnicki M, Pawlaczyk M. Wpływ zmian hormonalnych zachodzących organizmie kobiety na 

stan skóry. Przegl Dermatol 2009;96:205-10.

 11. Quatresooz P, Piérard-Franchimont C, Gaspard U, Piérard GE. Skin climacteric aging and hormone replacement therapy. J Cosmet 

Dermatol 2006;5:3-8.

 12. Rotsztejn H. Zmiany w skórze związane z upływem lat. Wpływ terapii fitohormonalnej [http://www.biochemiaurody.pl]

 13. Rotsztejn H. Procesy starzenia skóry, w: Diagnostyka i terapia wieku menopauzalnego. Pod red. Tomasza Pertyńskiego, Wrocław: Wyd. 

Urban&Partner; 2004. str. 153-157.

 14. Żwawiak J, Zaprutko L. Soja – naturalny sprzymierzeniec urody. Kosmetyka Kosmetologia 2007;3:25-8.

 15. Kuczyński S. Fitoestrogeny dla cery dojrzałej. Gaz Farm 2002;2:40-1.

 16. Olek-Hrab K, Hawrylak A, Czarnecka-Operacz M. Wybrane zagadnienia z zakresu starzenia się skóry. Post Dermatol Alergol 2008;25:226-34.

 17. Galus R, Zandecki Ł, Antiszko M i wsp. Fotostarzenie się skóry. Pol Merk Lek 2007;XXII:132,580.

 18. Varani J, Spearman D, Perone P, et al. Inhibition of type i procollagen synthesis by damaged collagen in photoaged skin and by collagenase 

– degraded collagen in vitro. Am J Pathol 2001;158:931-42.

 19. Noszczyk M. Zagadnienia kosmetyczne. Poradnik Polskiego Towarzystwa Menopauzy i Andropauzy, Witalność po czterdziestce. 

Warszawa 2007;13:65-74.