Demokratik Paradoks Chantal Mouffe
Yüklə 113,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Chantal Mouffe DEMOKRAT‹K PARADOKS
- AÇIKLAMA ve TEfiEKKÜR
- G‹R‹fi: DEMOKRAT‹K PARADOKS
- ÇO⁄ULCULUK ve MODERN DEMOKRAS‹
- ÇO⁄ULCULUK, ‹KT‹DAR ve ANTAGON‹ZMA
| Demokratik Paradoks Chantal Mouffe (1943—); Louvain Katolik Üniversitesi ve Essex Üniversitesi’nde eğitim gördü. Westminster Üniversitesi’nde politika teorisi profesörüdür. Avrupa, Kuzey Amerika ve Latin Amerika’nın çeşitli üniversi- telerinde dersler verdi. Harvard, Cornell, California Üniversi- tesi, Princeton Enstitüsü ve Paris-Centre National de la Rec- herche Scientifique’te araştırmacı olarak çalıştı. Ernasto Laclau ile ortak çalışması olan “Hegemonya ve Sosya- list Strateji”de (Birikim Yay.–1992) ortaya attıkları “post- Marksizm/radikal demokrasi” kavram çiftiyle halen genişley- erek devam eden yeni ve kategorik bir tartışma dönemini baş- lattılar. Yazar “Demokratik Paradoks”la birlikte yayınevimizden yayımlanan Siyasetin Dönüşü’nü (2009), Siyasal Üzerine (İletişim Yay.–2010) “Hegemonya ve Sosyalist Strateji”de E. Laclau ile ortaya koydukları post-Marksist/radikal demokrat tezlerini geliştirmeye adamıştır.
© EPOS YAYINLARI-8 Bilim-Felsefe-Politika Kitapları-4 Chantal Mouffe DEMOKRATİK PARADOKS İngilizceden Çeviren: A. Cevdet Aşkın Yayıma Hazırlayan: M. Serdar Kayaoğlu Kitabın Orijinal Adı:
© Verso, 2000 ©Epos Yayınları, 2001 Düzelti:
Fikriye Özen, Zeynep Yıldırım Kapak Deseni ve Tasarımı: Epos Uygulama: Karizma Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: epos Baskı ve Cilt: Sözkesen Matbaası (0.312) 395 21 10, Ankara İvedik OSB 1518. Sk. Mat-Sit İş Merkezi No: 2/40 Yenimahalle, Ankara Birinci Baskı, Ankara 2003 İkinci Baskı, Ankara 2009 Üçüncü Baskı, Ankara 2015 ISBN: 978-975-6790-08-3 Sertifika No: 16468 EPOS YAYINLARI GMK Bulvarı 60/20 (06570) Maltepe-Ankara, Tel.Fax: (0.312) 232 14 70 - 229 98 21 eposkitap@eposyayinlari.com www.eposyayinlari.com
İngilizceden Çeviren A. Cevdet Aşkın
© EPOS YAYINLARI-8 Bilim-Felsefe-Politika Kitapları-4 Chantal Mouffe DEMOKRATİK PARADOKS İngilizceden Çeviren: A. Cevdet Aşkın Yayıma Hazırlayan: M. Serdar Kayaoğlu Kitabın Orijinal Adı:
© Verso, 2000 ©Epos Yayınları, 2001 Düzelti:
Fikriye Özen, Zeynep Yıldırım Kapak Deseni ve Tasarımı: Epos Uygulama: Karizma Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: epos Baskı ve Cilt: Sözkesen Matbaası (0.312) 395 21 10, Ankara İvedik OSB 1518. Sk. Mat-Sit İş Merkezi No: 2/40 Yenimahalle, Ankara Birinci Baskı, Ankara 2003 İkinci Baskı, Ankara 2009 Üçüncü Baskı, Ankara 2015 ISBN: 978-975-6790-08-3 Sertifika No: 16468 EPOS YAYINLARI GMK Bulvarı 60/20 (06570) Maltepe-Ankara, Tel.Fax: (0.312) 232 14 70 - 229 98 21 eposkitap@eposyayinlari.com www.eposyayinlari.com
İngilizceden Çeviren A. Cevdet Aşkın
Herkes, evrensel yanlış anlamayla anlaşıyor * Charles Baudelaire Yolcu, yol yok, Yol yürüyerek açılır ** Antonio Machato * C’est par le malentendu universel que tout le monde s’accorde **
Caminante, no hay camino/Se hace camino al andar İçindekiler Ö NSÖZ /11 Giriş: Demokratik Paradoks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 1. Demokrasi, İktidar ve ‘Politik Olan’ . . . . . . . . . . . . . . .29 2. Carl Schmitt ve Liberal Demokrasinin Paradoksu . . . . .46 3. Wittgenstein, Politika Teorisi ve Demokrasi . . . . . . . . .67 4. Agonistik Demokrasi Modeli Üzerine . . . . . . . . . . . . .85 5. Hasımsız Bir Politika (mümkün mü?) . . . . . . . . . . . . .111 Sonuç: Demokrasi Etiği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130 Adlar Dizini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
AÇIKLAMA ve TEfiEKKÜR Bu kitaptaki makaleler aşağıda gösterilen biçimlerde yayım- landılar: ‘Demokrasi, iktidar ve “politik olan”’biraz farklı bir versiyon- da ‘Demokrasi ve çoğulculuk: Rasyonalist yaklaşımın eleştiri-
1995’de; ‘Carl Schmitt ve liberal demokrasinin paradoksu’ The Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Sayı 10’da 1 Ocak 1997’de yayımlandı. ‘Agonistik bir demokrasi üzerine’ biraz farklı bir versiyonda, Noel O’Sullivan editörlüğünde ba- sılan Political Theory in Transition’da (Routledge, 2000) ya- yımlanmak üzere kaleme alındı. ‘Hasımsız bir politika (müm-
landı. ‘Wittgenstein, politika teorisi ve demokrasi’ ise Ocak 1996’da Bielefeld Üniversitesi’ndeki bir konferansta sunulan tebliğin geliştirilmiş halidir. Kitabın baskıya hazırlanmasındaki yardımından dolayı Da- niel Hahn’a teşekkür etmek isterim. 9 ÖNSÖZ Bu kitapta toplanan makaleler son beş yılda yazıldı. Makalele- rin çoğu, bir kısmı farklı versiyonda olmak kaydıyla daha önce yayımlandı. İçlerinden yalnızca biri – bir konferansta sunulan bir tebliğdir – ilk kez burada yayımlanıyor. Giriş ve sonuç bö- lümleri özel olarak bu kitap için yazılmakla birlikte, bu kitaba alınmayan birkaç makalede geliştirilmiş fikirleri de içeriyor. Temel temaların bir bölümü açısından belirli ölçüde tekrar- lar olduğunun bilincindeyim. Her bölümde ileri sürülen fikir- lerin anlaşılabilirliğini etkilemeden bu tekrarlardan kaçınabil- mem imkânsız olduğu için onları ilk halleriyle bırakmaya ka- rar verdim. Demokratik Paradoks’ta tartışılan konular Ernesto Laclau ile ortaklaşa Hegemonya ve Sosyalist Strateji [Hegemony and Socialist Strategy]’de * başlatılan ve Siyasetin Dönüşü [The Return of the Political]’da ** sürdürülen düşünce çizgisinin de- vamıdır. İkinci kitabın yayımlanmasından bu yana meydana gelen ve sosyal-demokrat partilerin uzlaşmacı merkez politi- kasına doğru giderek artan eğilimini beraberinde getiren poli- tik olaylar, demokratik politika teorisindeki hâkim çerçeveye alternatif bir sunuşun, politika teorisi açısından âciliyetine
* Türkçesi için bkz.: Ernesto Laclau-Chantal Mouffe, Hegemonya ve Sosya- list Strateji, Çev.: Ahmet Kardam-Doğan Şahiner. Birikim Yay., 1992. ** Türkçesi için bkz.: Chantal Mouffe, Siyasetin Dönüşü, Çev.: Fahri Bakır- cı, Ali Çolak, Epos Yay., Ankara 2009. DEMOKRATİK PARADOKS olan inancımı güçlendirdi. ‘Üçüncü Yol’un özündeki temel sa- katlıkların kavranması, politikanın çatışmalı doğasının ve anta- gonizmanın sökülüp atılamazlığının kabul edilmesini gerekti- rir. Gittikçe moda olan ‘müzakereci demokrasi’ yaklaşımının reddetmek için büyük zahmete girdiği nokta da tam olarak bu meseledir. Bu metinleri yayıma hazırlarken, farklı şekillerde de olsa, hepsinin modern liberal-demokrasinin paradoksal doğasını vurguladığını fark ettim. Tartıştığım rasyonalist düşünürler ara- sında paradokslardan haz etmeyişin yaygınlığı nedeniyle libe- ral-demokrasinin çalışmamın vurgulanmaya değer yönü oldu- ğuna karar verdim. Bu kitabın adı da bu düşünceden çıktı.
Bu kitapta toplanan yazıların tümü, farklı şekillerde de olsa modern demokrasinin ‘paradoksu’ olarak nitelendirdiğim dü- şüncenin çeşitli politik ve teorik çağrışımlarını incelemeye ça- lışmaktadır. Düşünce çizgim, hakkıyla târif edilmekten çok uzak olduğunu düşündüğüm modern demokrasinin doğasına ilişkin bir sorgulamayla başlar. Evvela şunu sormak gerekir: Batı’da son iki yüzyıl zarfında yerleşik hale gelen yeni tipteki demokrasiye işaret etmenin en iyi yolu nedir? Modern demok- rasi, temsilî demokrasi, parlamenter demokrasi, çoğulcu de- mokrasi, anayasal demokrasi ve liberal-demokrasi gibi çeşitli terimler kullanıldı. Bazıları nezdinde antik demokrasiyle ara- daki esas fark, daha büyük ve daha karmaşık toplumlarda doğ- rudan demokratik yönetim biçimlerinin artık mümkün olma- masında yatar; modern demokrasinin temsilî olmasının nedeni budur. Claude Lefort gibi düşünenler ise modern demokrasi- nin ortaya çıkışını mümkün kılan simgesel dönüşümde ısrar ederler: “Kesinlik işaretlerinin yok oluşu.” 1 Lefort’a göre, modern demokratik toplumdaki iktidar, yasa ve bilgi, radikal 12
1 Claude Lefort, Democracy and Political Theory, Oxford, 1998, s.19. DEMOKRATİK PARADOKS olan inancımı güçlendirdi. ‘Üçüncü Yol’un özündeki temel sa- katlıkların kavranması, politikanın çatışmalı doğasının ve anta- gonizmanın sökülüp atılamazlığının kabul edilmesini gerekti- rir. Gittikçe moda olan ‘müzakereci demokrasi’ yaklaşımının reddetmek için büyük zahmete girdiği nokta da tam olarak bu meseledir. Bu metinleri yayıma hazırlarken, farklı şekillerde de olsa, hepsinin modern liberal-demokrasinin paradoksal doğasını vurguladığını fark ettim. Tartıştığım rasyonalist düşünürler ara- sında paradokslardan haz etmeyişin yaygınlığı nedeniyle libe- ral-demokrasinin çalışmamın vurgulanmaya değer yönü oldu- ğuna karar verdim. Bu kitabın adı da bu düşünceden çıktı.
Bu kitapta toplanan yazıların tümü, farklı şekillerde de olsa modern demokrasinin ‘paradoksu’ olarak nitelendirdiğim dü- şüncenin çeşitli politik ve teorik çağrışımlarını incelemeye ça- lışmaktadır. Düşünce çizgim, hakkıyla târif edilmekten çok uzak olduğunu düşündüğüm modern demokrasinin doğasına ilişkin bir sorgulamayla başlar. Evvela şunu sormak gerekir: Batı’da son iki yüzyıl zarfında yerleşik hale gelen yeni tipteki demokrasiye işaret etmenin en iyi yolu nedir? Modern demok- rasi, temsilî demokrasi, parlamenter demokrasi, çoğulcu de- mokrasi, anayasal demokrasi ve liberal-demokrasi gibi çeşitli terimler kullanıldı. Bazıları nezdinde antik demokrasiyle ara- daki esas fark, daha büyük ve daha karmaşık toplumlarda doğ- rudan demokratik yönetim biçimlerinin artık mümkün olma- masında yatar; modern demokrasinin temsilî olmasının nedeni budur. Claude Lefort gibi düşünenler ise modern demokrasi- nin ortaya çıkışını mümkün kılan simgesel dönüşümde ısrar ederler: “Kesinlik işaretlerinin yok oluşu.” 1 Lefort’a göre, modern demokratik toplumdaki iktidar, yasa ve bilgi, radikal 12
1 Claude Lefort, Democracy and Political Theory, Oxford, 1998, s.19. GİRİŞ: DEMOKRATİK PARADOKS DEMOKRATİK PARADOKS bir belirlenemezlik durumuyla karşı karşıyadır. Bu, prensin ki- şiliğinde cisimleşen ve aşkın bir otoriteye bağlanan iktidarın ortadan kalkışına yol açan ‘demokratik devrim’in sonucudur. İktidarın demokratik devrimle birlikte “boş bir yer” haline gel- mesiyle birlikte, toplumsala ait yeni bir tür kurumsallaşma dö- nemi açıldı. Lefort gibi, yeni bir simgesel çerçevenin ortaya çıkışını ve nihai bir garanti, kesin bir meşruluk sağlamanın günümüzdeki imkânsızlığını vurgulamanın hayatî önemde olduğu görüşünü taşıyorum. Bununla birlikte, demokrasinin modern biçimini, iktidarın boş yer’iyle basitçe özdeşleştirme yerine, esasen iki yön arasındaki ayrıma vurgu yapmak isterim: Bir tarafta, bir yönetim biçimi yani halk egemenliği ilkesi olarak demokrasi; ve diğer tarafta, bu demokratik yönetimin uygulandığı simge- sel çerçeve. Modern demokrasinin yeniliği, ki onu hak ettiği biçimde ‘modern’ kılan da budur; ‘demokratik devrim’in orta- ya çıkışıyla birlikte eski bir demokratik ilkenin yani ‘iktidar halkın elinde olmalı’ düsturunun bu kez, bireysel özgürlüğün değeri ve insan haklarına güçlü vurgu aracılığıyla liberal söy- lemin biçimlendirdiği simgesel çerçeve içinde yeniden öne çıkmasıdır. Liberal geleneğin merkezini işgâl eden bu değerler, modern dünya görüşünün esasını oluştururlar. Bununla birlik- te, temel değerleri – eşitlik ve halk egemenliği – farklı olan de- mokratik geleneğin en önemli ve ayrılmaz parçaları haline ge- tirilmemelidir. Gerçekte, kilise ile devletin, kamusal alan ile özel alanın birbirinden ayrılması ve liberal(izm) politika(sı)nın merkezinde yer alan Rechtsstaat [hukuk devleti] fikri, demok- ratik söylemden kaynaklanmaz, başka bir yerden doğar. Bu nedenle modern demokrasi dediğimizde, özgüllüğü iki farklı gelenek arasındaki eklemlenmeden doğan toplumda ye- ni bir politika biçimiyle uğraştığımızın anlaşılması çok önem- lidir. Bir tarafta hukuk düzeni, insan haklarının korunması ve bireysel özgürlüğe saygıdan oluşan liberal gelenek, diğer ta- rafta ise ana fikirleri eşitlik, yöneten ve yönetilen arasındaki özdeşlik ve halk egemenliğini içeren demokratik gelenek. Bu iki farklı gelenek arasında zorunlu bir ilişki yoktur, yalnızca olumsal bir tarihsel eklemlenme söz konusudur. Liberalizm C. B. MacPherson’un vurgulamaya düşkün olduğu böylesi bir eklemlenmeyle demokratikleşmiş, demokrasi ise liberalleş- miştir. Şunu unutmayalım: Bugün liberalizm ve demokrasi arasında bir bağ olduğuna kesin gözüyle bakma eğiliminde ol- mamıza karşın, liberalizm ve demokrasinin birliği pürüzsüz bir süreç olmak şöyle dursun sert mücadelelerin sonucunda gerçekleşti. Pek çok liberal ve pek çok demokrat, mantıkları arasındaki karşılıklı çatışmanın ve liberal demokrasinin kendi hedeflerinin gerçekleşmesine dayattığı sınırların bilinciydeydi. Aslında taraflar, liberal demokrasinin kurallarını sürekli olarak kendi amaçlarına daha uygun bir şekilde yorumlamaya çalıştı. Teorik bir bakış açısından, F. A. Hayek gibi kimi liberaller, ‘demokrasi esas olarak içbarışın ve birey özgürlüğünün korun- masının bir aracı, yararlı bir âleti[dir]’ 2 çizgisini savundu. On- lara göre demokrasi, liberal kurumları tehlikeye atmadığı süre- ce yararlıydı, ama [liberal kurumları] tehlikeye sokması halin- de de bir kenara atılmalıydı. Kimi liberaller ise, halkın aldığı kararların “rasyonel bir tarzda” cereyan etmesi durumunda, haklara ve özgürlüklere karşı çıkmayacaklarını, fakat meşrulu- ğu içermeyen kararlara da karşı çıkacaklarını açıkça ilân eden bir başka strateji izlediler. Diğer taraftan kimi demokratlar, ‘biçimsel burjuva özgürlükler’ olarak niteledikleri liberal ku- rumları bir kenara atmaya ve bu kurumların halkın iradesinin engelsiz biçimde ifade edildiği doğrudan demokrasi biçimle- riyle değiştirilmesi için mücadele etmeye hevesliydi. Günümüzün demokrasi konusundaki hâkim eğilimi, mo- dası geçmiş kabul edilen halk egemenliği unsurunun sadece
tasavvur biçimi aracılığıyla saf dışı bırakılmasına dayanır. Bu 14 15
F. Hayek, The Road to Serfdom, Londra, 1944, s. 52. GİRİŞ: DEMOKRATİK PARADOKS DEMOKRATİK PARADOKS bir belirlenemezlik durumuyla karşı karşıyadır. Bu, prensin ki- şiliğinde cisimleşen ve aşkın bir otoriteye bağlanan iktidarın ortadan kalkışına yol açan ‘demokratik devrim’in sonucudur. İktidarın demokratik devrimle birlikte “boş bir yer” haline gel- mesiyle birlikte, toplumsala ait yeni bir tür kurumsallaşma dö- nemi açıldı. Lefort gibi, yeni bir simgesel çerçevenin ortaya çıkışını ve nihai bir garanti, kesin bir meşruluk sağlamanın günümüzdeki imkânsızlığını vurgulamanın hayatî önemde olduğu görüşünü taşıyorum. Bununla birlikte, demokrasinin modern biçimini, iktidarın boş yer’iyle basitçe özdeşleştirme yerine, esasen iki yön arasındaki ayrıma vurgu yapmak isterim: Bir tarafta, bir yönetim biçimi yani halk egemenliği ilkesi olarak demokrasi; ve diğer tarafta, bu demokratik yönetimin uygulandığı simge- sel çerçeve. Modern demokrasinin yeniliği, ki onu hak ettiği biçimde ‘modern’ kılan da budur; ‘demokratik devrim’in orta- ya çıkışıyla birlikte eski bir demokratik ilkenin yani ‘iktidar halkın elinde olmalı’ düsturunun bu kez, bireysel özgürlüğün değeri ve insan haklarına güçlü vurgu aracılığıyla liberal söy- lemin biçimlendirdiği simgesel çerçeve içinde yeniden öne çıkmasıdır. Liberal geleneğin merkezini işgâl eden bu değerler, modern dünya görüşünün esasını oluştururlar. Bununla birlik- te, temel değerleri – eşitlik ve halk egemenliği – farklı olan de- mokratik geleneğin en önemli ve ayrılmaz parçaları haline ge- tirilmemelidir. Gerçekte, kilise ile devletin, kamusal alan ile özel alanın birbirinden ayrılması ve liberal(izm) politika(sı)nın merkezinde yer alan Rechtsstaat [hukuk devleti] fikri, demok- ratik söylemden kaynaklanmaz, başka bir yerden doğar. Bu nedenle modern demokrasi dediğimizde, özgüllüğü iki farklı gelenek arasındaki eklemlenmeden doğan toplumda ye- ni bir politika biçimiyle uğraştığımızın anlaşılması çok önem- lidir. Bir tarafta hukuk düzeni, insan haklarının korunması ve bireysel özgürlüğe saygıdan oluşan liberal gelenek, diğer ta- rafta ise ana fikirleri eşitlik, yöneten ve yönetilen arasındaki özdeşlik ve halk egemenliğini içeren demokratik gelenek. Bu iki farklı gelenek arasında zorunlu bir ilişki yoktur, yalnızca olumsal bir tarihsel eklemlenme söz konusudur. Liberalizm C. B. MacPherson’un vurgulamaya düşkün olduğu böylesi bir eklemlenmeyle demokratikleşmiş, demokrasi ise liberalleş- miştir. Şunu unutmayalım: Bugün liberalizm ve demokrasi arasında bir bağ olduğuna kesin gözüyle bakma eğiliminde ol- mamıza karşın, liberalizm ve demokrasinin birliği pürüzsüz bir süreç olmak şöyle dursun sert mücadelelerin sonucunda gerçekleşti. Pek çok liberal ve pek çok demokrat, mantıkları arasındaki karşılıklı çatışmanın ve liberal demokrasinin kendi hedeflerinin gerçekleşmesine dayattığı sınırların bilinciydeydi. Aslında taraflar, liberal demokrasinin kurallarını sürekli olarak kendi amaçlarına daha uygun bir şekilde yorumlamaya çalıştı. Teorik bir bakış açısından, F. A. Hayek gibi kimi liberaller, ‘demokrasi esas olarak içbarışın ve birey özgürlüğünün korun- masının bir aracı, yararlı bir âleti[dir]’ 2 çizgisini savundu. On- lara göre demokrasi, liberal kurumları tehlikeye atmadığı süre- ce yararlıydı, ama [liberal kurumları] tehlikeye sokması halin- de de bir kenara atılmalıydı. Kimi liberaller ise, halkın aldığı kararların “rasyonel bir tarzda” cereyan etmesi durumunda, haklara ve özgürlüklere karşı çıkmayacaklarını, fakat meşrulu- ğu içermeyen kararlara da karşı çıkacaklarını açıkça ilân eden bir başka strateji izlediler. Diğer taraftan kimi demokratlar, ‘biçimsel burjuva özgürlükler’ olarak niteledikleri liberal ku- rumları bir kenara atmaya ve bu kurumların halkın iradesinin engelsiz biçimde ifade edildiği doğrudan demokrasi biçimle- riyle değiştirilmesi için mücadele etmeye hevesliydi. Günümüzün demokrasi konusundaki hâkim eğilimi, mo- dası geçmiş kabul edilen halk egemenliği unsurunun sadece
tasavvur biçimi aracılığıyla saf dışı bırakılmasına dayanır. Bu 14 15
F. Hayek, The Road to Serfdom, Londra, 1944, s. 52. 29 1. DEMOKRAS‹, ‹KT‹DAR ve ‘POL‹T‹K OLAN’ ‘İnsan doğası’, ‘evrensel akıl’ ve ‘rasyonel özerk özne’ gibi ka- tegoriler son birkaç onyılda giderek daha çok sorgulanmaya başlandı. Farklı bakış açılarındaki bir dizi düşünür, hem koşul- suz evrensel doğrunun imkânlarının, hem de insan doğası ve evrensel insan doğasının ancak rasyonalitenin evrensel kanunu aracılığıyla bilinebileceği fikrinin eleştirisine giriştiler. Aydın- lanmacı evrenselciliğin ve rasyonalizmin böyle bir eleştirisi Jürgen Habermas gibi bazı yazarlar tarafından – kimi zaman ‘post-modern’ diye söz edilen – modern demokratik projenin kuruluşuna bir tehdit olarak sunuldu. Bu yazarlar, Aydınlan- manın demokratik ideal ile rasyonalist ve evrenselci perspek- tif arasındaki mevcut bağda, ikincinin reddedilmesinin zorun- lu olarak birinciyi de tehlikeye sokacağını düşünüyorlar. Bu bölümde, konuyu bu açıdan ele almak ve karşıt tezi sa- vunmak istiyorum. Demokratik talepler çoğulculuğun ve çağ- daş politik mekânların çoğalmasına uygun tarzda yer açacak radikal demokratik bir politikanın amaçlarının formüle edilme- si mümkündür – ‘post-modern’ olarak kabul edilen yaklaşımın
DEMOKRASİ, İKTİDAR ve “POLİTİK OLAN” ilişkilerin simgesel düzenlenişindeki derin dönüşüme işaret eder. Bu, John Rawls’ın anladığı tarzdaki bir çoğulculuk ger-
bir gerçek vardır ve bu gerçek, iyi kavramının liberal bir top- lumda karşılaştığımız çeşitliliğidir. Ama önemli olan fark, am- pirik bir fark değildir; simgesel düzeyle ilgilidir. Söz konusu olan, çatışmanın ve bölünmenin meşrulaştırılması, bireysel öz- gürlüğün öne çıkması ve herkes için eşit özgürlük iddiasıdır. Çoğulculuğun modern demokrasinin tanımlayıcı özelliği olarak kabul edilmesi halinde, çoğulcu demokratik bir politi- kanın kapsam ve doğasına yaklaşımın en iyi yolunun ne oldu- ğunu sormaya başlayabiliriz. Bana göre, çoğulculuğun biçim- lendirdiği radikal demokratik bir proje, sadece ‘farklılık’ın va- rolabilmenin koşulu olarak yorumlandığı bir perspektif bağla- mında formüle edilebilecektir. Aslında, ‘nesnelliği’ ‘şeylerin kendilerine’ ait gören ve ‘mevcudiyet olarak varlık’ fikrini zımnen içeren bir toplumsal mantığın dayattığı tüm çoğulculuk biçimlerinin çoğulculuğun zorunluluğa indirgenmesine ve ni- hai yadsınışına yol açacağını ileri sürüyorum. Liberal çoğulcu- luğun, çoğulculuğu ve farklılıkları fiilen konu dışındaki özel alana havale etmeyi amaçlayan başlıca biçimleri, farklılıklarla başa çıkılacak prosedürleri, ‘çoğulculuk gerçeği’ olarak kabul ettikleri unsur aracılığıyla tanımlamaktadırlar. Çoğulculuk meselesi tam tersinden yani anti-özcü teorik bir perspektiften tasavvur edildiğinde, bizlerin gönülsüzce katlanmak ya da indirgemeye çalışmak zorunda olduğumuz bir şey ya da sadece bir gerçek değil, ama aksiyolojik bir ilke- dir. İlân etmemiz ve geliştirmemiz gereken bir şey olarak gö- rülen çoğulculuk, tam da modern demokrasinin doğasında
Dolayısıyla savunduğum çoğulculuk tipinin farklılıklara pozi- tif bir statü atfetmesinin nedeni, daima açıklanması gereken ve dışlayıcı eylem temelli bir kurgu olan oybirliği ve homojenlik hedefinin sorgulanmasıdır. DEMOKRATİK PARADOKS gayet önemli gördüğüm katkısı –, dolayısıyla konuyu özcülü- ğün eleştirisini hesaba katan bir politika teorisi bağlamında ele almak istiyorum. 1
Argümanımı geliştirmeden önce, modern liberal demokrasiyi nasıl tasavvur ettiğime işaret eden birkaç şey söylemek istiyo- rum. İlk olarak, demokratik kapitalizmden ayırt edilmesi gere- ken liberal demokrasiyi, ekonomik bir sistem ile eklemlenme ihtimali bir kenara bırakılarak sadece politik olan düzeyinde tanımlanan politik bir toplum biçimi ve klasik politika felsefe- si açısından bir rejim olarak anlamanın önemli olduğunu düşü- nüyorum. Liberal demokrasi – anayasal demokrasi, temsili de- mokrasi, parlamenter demokrasi, modern demokrasi gibi çe- şitli adlarda – kimilerinin anladığı gibi demokratik modelin daha geniş bir bağlama uygulanması değildir; bir rejim olarak anlaşıldığında toplumsal ilişkilerin simgesel düzenlenişi ile il- gilidir ve salt bir ‘hükümet biçimi’nden çok daha fazla bir şey- dir. İnsanların iki farklı gelenek arasındaki eklemlenmelerinin sonucunda bir arada varolmalarının politik olarak organize edilişinin özgül bir biçimidir: Bir tarafta politik liberalizm (hukuk düzeni, güçler ayrılığı ve bireysel haklar) ve diğer ta- rafta demokratik halk egemenliği geleneği. Diğer bir deyişle, antik ve modern demokrasi arasındaki fark büyüklük değil, doğa farkıdır. Can alıcı fark, modern libe- ral demokrasinin kurucusu olan çoğulculuğun kabul edilme- sinde yatar. ‘Çoğulculuk’ ile Claude Lefort’un ‘kesinlik işaret- lerinin yok oluşu’ dediği iyi yaşama ilişkin özlü fikrin sonunu kast ediyorum. Çoğulculuğun bu şekildeki kabulü, toplumsal 30 31
Çeşitli vesilelerle, post-yapısalcılığı post-modernizmle birleştirme girişimi olan ikiyüzlülüğe işaret ettim, dolayısıyla burada tekrar etmeyeceğim. Be- nim onayladığım anti-özcülük, post-yapısalcılıkla sınırlanmak şöyle dur- sun, çok sayıda farklı düşünce akımının birbirine yaklaşma noktasını oluş- turmaktadır; Derrida, Rorty, Wittgenstein, Heidegger, Gadamer, Dewey, Lacan ve Foucault gibi farklı yazarlarda bulunabileceğini anımsayalım. DEMOKRASİ, İKTİDAR ve “POLİTİK OLAN” ilişkilerin simgesel düzenlenişindeki derin dönüşüme işaret eder. Bu, John Rawls’ın anladığı tarzdaki bir çoğulculuk ger-
bir gerçek vardır ve bu gerçek, iyi kavramının liberal bir top- lumda karşılaştığımız çeşitliliğidir. Ama önemli olan fark, am- pirik bir fark değildir; simgesel düzeyle ilgilidir. Söz konusu olan, çatışmanın ve bölünmenin meşrulaştırılması, bireysel öz- gürlüğün öne çıkması ve herkes için eşit özgürlük iddiasıdır. Çoğulculuğun modern demokrasinin tanımlayıcı özelliği olarak kabul edilmesi halinde, çoğulcu demokratik bir politi- kanın kapsam ve doğasına yaklaşımın en iyi yolunun ne oldu- ğunu sormaya başlayabiliriz. Bana göre, çoğulculuğun biçim- lendirdiği radikal demokratik bir proje, sadece ‘farklılık’ın va- rolabilmenin koşulu olarak yorumlandığı bir perspektif bağla- mında formüle edilebilecektir. Aslında, ‘nesnelliği’ ‘şeylerin kendilerine’ ait gören ve ‘mevcudiyet olarak varlık’ fikrini zımnen içeren bir toplumsal mantığın dayattığı tüm çoğulculuk biçimlerinin çoğulculuğun zorunluluğa indirgenmesine ve ni- hai yadsınışına yol açacağını ileri sürüyorum. Liberal çoğulcu- luğun, çoğulculuğu ve farklılıkları fiilen konu dışındaki özel alana havale etmeyi amaçlayan başlıca biçimleri, farklılıklarla başa çıkılacak prosedürleri, ‘çoğulculuk gerçeği’ olarak kabul ettikleri unsur aracılığıyla tanımlamaktadırlar. Çoğulculuk meselesi tam tersinden yani anti-özcü teorik bir perspektiften tasavvur edildiğinde, bizlerin gönülsüzce katlanmak ya da indirgemeye çalışmak zorunda olduğumuz bir şey ya da sadece bir gerçek değil, ama aksiyolojik bir ilke- dir. İlân etmemiz ve geliştirmemiz gereken bir şey olarak gö- rülen çoğulculuk, tam da modern demokrasinin doğasında
Dolayısıyla savunduğum çoğulculuk tipinin farklılıklara pozi- tif bir statü atfetmesinin nedeni, daima açıklanması gereken ve dışlayıcı eylem temelli bir kurgu olan oybirliği ve homojenlik hedefinin sorgulanmasıdır. DEMOKRATİK PARADOKS gayet önemli gördüğüm katkısı –, dolayısıyla konuyu özcülü- ğün eleştirisini hesaba katan bir politika teorisi bağlamında ele almak istiyorum. 1
Argümanımı geliştirmeden önce, modern liberal demokrasiyi nasıl tasavvur ettiğime işaret eden birkaç şey söylemek istiyo- rum. İlk olarak, demokratik kapitalizmden ayırt edilmesi gere- ken liberal demokrasiyi, ekonomik bir sistem ile eklemlenme ihtimali bir kenara bırakılarak sadece politik olan düzeyinde tanımlanan politik bir toplum biçimi ve klasik politika felsefe- si açısından bir rejim olarak anlamanın önemli olduğunu düşü- nüyorum. Liberal demokrasi – anayasal demokrasi, temsili de- mokrasi, parlamenter demokrasi, modern demokrasi gibi çe- şitli adlarda – kimilerinin anladığı gibi demokratik modelin daha geniş bir bağlama uygulanması değildir; bir rejim olarak anlaşıldığında toplumsal ilişkilerin simgesel düzenlenişi ile il- gilidir ve salt bir ‘hükümet biçimi’nden çok daha fazla bir şey- dir. İnsanların iki farklı gelenek arasındaki eklemlenmelerinin sonucunda bir arada varolmalarının politik olarak organize edilişinin özgül bir biçimidir: Bir tarafta politik liberalizm (hukuk düzeni, güçler ayrılığı ve bireysel haklar) ve diğer ta- rafta demokratik halk egemenliği geleneği. Diğer bir deyişle, antik ve modern demokrasi arasındaki fark büyüklük değil, doğa farkıdır. Can alıcı fark, modern libe- ral demokrasinin kurucusu olan çoğulculuğun kabul edilme- sinde yatar. ‘Çoğulculuk’ ile Claude Lefort’un ‘kesinlik işaret- lerinin yok oluşu’ dediği iyi yaşama ilişkin özlü fikrin sonunu kast ediyorum. Çoğulculuğun bu şekildeki kabulü, toplumsal 30 31
Çeşitli vesilelerle, post-yapısalcılığı post-modernizmle birleştirme girişimi olan ikiyüzlülüğe işaret ettim, dolayısıyla burada tekrar etmeyeceğim. Be- nim onayladığım anti-özcülük, post-yapısalcılıkla sınırlanmak şöyle dur- sun, çok sayıda farklı düşünce akımının birbirine yaklaşma noktasını oluş- turmaktadır; Derrida, Rorty, Wittgenstein, Heidegger, Gadamer, Dewey, Lacan ve Foucault gibi farklı yazarlarda bulunabileceğini anımsayalım. DEMOKRASİ, İKTİDAR ve “POLİTİK OLAN” ÇO⁄ULCULUK, ‹KT‹DAR ve ANTAGON‹ZMA Çoğulculuğun kabul edilmesinde, iktidar ve antagonizmanın sökülüp atılamaz karakteri söz konusu edilmektedir. Mesele, sadece demokratik teoride baskın olan nesnellik ve özcülüğü sorgulayan perspektif aracılığıyla kavranabilir. Hegemonya ve
2 herhangi bir toplumsal nesnelliğin ikti- dar fiilleriyle kurulduğunu ileri süren bir yaklaşımı tanımladık. Tanımımız, herhangi bir toplumsal nesnelliğin eninde sonunda politik olduğu ve – Derrida’yı örnek alarak ‘kurucu dışsal’ de- nilebilecek – toplumsal nesnelliğin kuruluşunu yöneten dışla- ma fiillerine ait izlerin gösterilmesi gerektiğini içermektedir. Bu nokta belirleyicidir. Çünkü her nesne, bizatihi kendi var oluşuna kendinden başka bir şeyi de kaydeder ve sonuçta her şey farklılık olarak kurulur, dolayısıyla nesnenin var oluşu saf ‘varlık’ ya da ‘nesnellik’ olarak tasavvur edilemez. Her kimlik, kurucu dışsalın gerçeğin bir imkânı olarak daima içeride mev- cut olması nedeniyle katıksız biçimde olumsal olur. Bu kimlik- lerin kendilerini kurmalarından ziyade iki kimlik arasındaki önsel-kuruluş ilişkisine dışsal olmayan bir iktidar kavramsal- laştırmasını içerir. Nesnellik ve iktidar arasındaki bu kavşak noktası, ‘hegemonya’ olarak adlandırdığımız şeydir. Demokratik politikanın anti-özcü bir perspektiften tasav- vur edilişi aracılığıyla, herhangi bir toplumsal failin demokra- sinin mevcut olduğu toplumsal temelde neden hâkimiyet iddi- asında bulunamayacağını anlayabiliriz. Bu anlamda toplumsal failler arasındaki ilişkinin daha demokratik olabilmesi sadece iddiaların sınırlılığının ve kısmiliğinin kabulüne; yani iktidarın kendi aralarındaki karşılıklı ilişkide sökülüp atılamazlığının teslim edilmesine bağlıdır. Dolayısıyla artık demokratik top- lum, toplumsal ilişkilerde eksiksiz bir uyum düşünün gerçek- leştirileceği bir toplum olarak tasavvur edilemez. Toplumun DEMOKRATİK PARADOKS Bununla birlikte, böyle bütünsel çoğulculuğa izin verme- yen bir görüşün aksine, geniş çaplı tâbiyet ilişkisine meydan okumayı hedefleyen demokratik bir politikanın çoğulculuğun gerektirdiği sınırları kabul etmesi önemlidir. Bu nedenle bura- da savunduğum pozisyonun, hiçbir sınırı bulunmayan – tüm farklılıklara değer biçilmesi olarak anlaşılan – çoğulculuktan ve heterojenlikle, kıyaslanamazlığa vurgu yapan aşırı çoğulcu- luk tipinden ayırt edilmesi gereklidir. Aslında daha demokratik olduğunu iddia eden böyle bir perspektifin, hem belirli farklı- lıkların nasıl olupta tâbiyet ilişkileri olarak kurulduğunu hem de bu ilişkiye radikal demokratik bir politika aracılığıyla karşı durulması gerektiğini fark etmemize engel olduğunu düşünü- yorum. Sadece ortak paydası olmayan kimlikler çokluğu söz- konusudur, çünkü varolan ama varolmaması gereken farklar ile varolmayan ama varolması gereken farklar arasında ayrım yapmak imkânsızdır. Böyle bir çoğulculuğun ıskaladığı politik olan’ın boyutu- dur. Bize iktidar ilişkileri ile silinen antagonizmaların ardından antagonizmasız bir çoğulculuğun tipik sol kanat liberal yanıl- saması kalır. Aslında, liberalizme karşı gayet eleştirel olma eğilimi taşıyor görünen aşırı çoğulculuk tipi, tam da tâbiyete karşı farklı mücadelelere girişen muhtemel talepleri eklemle- yecek kolektif bir kimlik olan ‘biz’i kurma yönündeki her gi- rişimi reddetmesi nedeniyle politik olandan liberal kaçışa ka- tılımı içerir. Bu türden kolektif kimliklerin kuruluş gereğinin reddedilerek, demokratik politikanın sadece azınlıklar ya da çı- kar grupları çoğulunun hak iddia etme mücadelesi açısından kavranması, gözlerin iktidar ilişkileri karşısında kapatılmasın- dan başka bir şey değildir. Dolayısıyla mesele, haklar âlemin- de mevcut olan bazı hakların tam da başkalarının tâbileştiril- mesi ya da dışlanmasına dayanan bir olgu temelinde(ki) geniş- lemesiyle kurulan sınırlarının görmezden gelinmesidir. 32 33
Ernesto Laclau ve Chantal Mouffe, Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London 1985. Yüklə 113,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|