Elmi redaktor:
Rəyçilər:
Məsləhətçi:
RF PSEA~mn müxbir üzvü, professor
Hümeyir Hüseyn oğlu Əhmədov
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü.
Coğrafiya İnstitutunun direktoru Budaq Əbduləli oğlu
Budaqov
Bakı Slavyan Universitetinin «Avropaşünaslıq»
kafedrasının professoru, coğrafiya elimləri doktoru
Arif Hənifə oğlu Salmanov
Hüquq elmləri doktoru, RTA-nın üzvü, professor Elşad
İslam oğlu Abdullayev
Yeganlı S.T., Hacıyev E.M. «Turizm». Dərs vəsaiti. Bakı, ABU,
2006, 324 səh., cədvəl - 10, şəkil - 8, Azərbaycan Respublikası
qanunlarından çıxarılışlar, əlavələr - 3.
Turizm haqqında tam təsəvvür yaratmaq üçün onun bir-biri ilə ayrılmaz
əlaqələri olan tarixi, coğrafiyası, inkişaf siyasəti və planlaşdırılması, reklam və
informasiya texnologiyası, marketinq və menecmenti və nəhayət, hüquq
təminatı sistem şəklində araşdırılır.
Kitab turist profilli ali və orta məktəblərin tələbələri, müəllimləri və
mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulur.
700122
© «Təhsil», 2006.
T U R İ Z M
ÖN SÖZ
\ İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, turizm iqtisadiyyata təsir göstərən
güclü qüvvədir. O, dövlət büdcəsinin formalaşmasında, ticarət balansının
sabitləşməsində mühüm rol oynayır. Lakin turizmin rolu bununla bitmir.
Turizmin inkişafı ölkədə işsizlik kimi ağır bir problemin öhdəsindən gəlir,
ölkə təsərrüfatının bütün sahələrinə təsir göstərir və onların inkişafının
katalizatorudur.
Turizmin inkişafı yolların salınmasını, kəndlərin və şəhərlərin
abadlaşmasını, tarixi memarlıq abidələrinin qorunub saxlanmasını tələb edir
ki, bu da əhalinin yaşayış səviyyəsinin yüksəlməsi deməkdir. Turizmin
inkişafı ölkəyə valyuta gətirir və milli gəlirin əhali arasında bərabər
bölünməsinə səbəb olur, bu da ölkədə sabitlik və əmin-amanlıq yaradır.
Turizmin inkişafı əhalini insani dəyərlər ətrafında birləşdirir, onda
vətənpərvərlik ruhu tərbiyə edir, mətinlə əməyə qatlaşıb keyfiyyətli maddi
nemətlər və o cümlədən,
rəqabətli turist məhsulu
©
yaratmağa sövq edir.
£jləqabətli turist məhsulu yaratmaqdan ötrü bazar iqtisadiyyatına tab gətirə
bilən, yüksək keyfiyyətli mütəxəssislər hazırlamaq tələb olu- nurj
Azərbaycanda bu sahədə görülən işləri kifayət qədər hesab etmək
olmazjTurizm sahəsində öz dilimizdə bazar iqtisadiyyatına cavab verə bil^
dərsliklərin olmaması ciddi problemlər yaradır! Bu cəhətdən təklif olunan dərs
vəsaiti, müəlliflər tərəfindən hazırlanması Azərbaycanda turizm sahəsində
kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı ilə bir vaxta düşmüşdür.
2002-2005-ci illərdə Azərbaycan turizminin inkişafına dair Dövlət
Proqramı Turizm Nazirliyi və Milli Elmlər Akademiyası qarşısında bu cür
dərsliklərin və metodik vəsaitlərin işlənib hazırlanmasını vacib bir məsələ
kimi qaldırmışdır. Müəlliflərin hazırladığı bu dərslik Dövlət Proqramının
tələbləri əsasında və ona uyğun olaraq tərtib olunmuşdur.
Dövlət Proqramında rəqabətli turizm bazarının Azərbaycanda
formalaşmiisı nəzərdə tutulur. Bu məqsədə nail olmaq üçün təklif olunan
dərslik sahibkarlara və turizm sahəsində təhsil alanlara yardımçı ola bilər.
Bazar iqtisadiyyatı turizm sahəsində kadrların hazırlanmasında yüksək
tələblər qoyur. Bu cür tələblərin yaranması özü turizmin təbiətindən və
spesifikasiyasından əmələ gəlir. Turizmə təsir edən qüvvə-
U
VEGANLI S.T./ HAaVEV E. M.
br çox dəyişkəndir. Turizmi idarə edən şəxslər bu dəyişkənliyi nəzərə almalı və işi
elə aparmalıdırlar ki,
müsbət nəticələr əldə etsinlər, yəni rəqabətli turist məhsulu
istehsal edə bilsinlər.|^undan ötrü, turizmin kadrları onun elmi əsaslarını
öyrənməli, proqressiv idarəetmə üsulla-^-N rma yiyələnməli, müasir informasiya
texnologiyasından istifadə etməK3^ yi bacarmalı, marketinq tədqiqatını aparmağı
və turizmin hüquq təminatını,
tarixini, coğrafiyasını dərindən öyrənməlidirbrj
Dərsliyin üstünlüyü ondadır ki, vaxtında, ona bÖyük bir ehtiyac olan
zamanda təklif olunmuşdur, Dərslik turizmin mürəkkəb problemlərini sadə
dildə oxuculara çatdırır, Azərbaycan turizminin vəziyyəti təhlil olunur və
ondan çoxlu misallar gətirilir. Dərsliyin başqa bir üstünlüyü turizmin biri-biri
ilə sıx əlaqəsi olan müxtəlif sahələrinin {_^ixi, coğrafiyası, inkişaf siyasəti və
planlaşdırılması, marketinq və reklam-informasiya təminatı, menecment və
hüquq təmin^ kompleks şəkildə öyrənilməsidir.
əsrin sonunda formalaşan turistika elmi, yuKarıdft'»adw 4ala«€CTr
sahələrin biri-birinə inteqrasiyası nəticəsində əmələ gəlmişdir.ij?' Olduqca sadə
görünən turizmin tək bir cəhətdən öyrənilməsi gözlənilən nəticəni vermir.
Turizmin müxtəlif sahələri zəncirvari biri-birinə bağlı olan vahid sistem
yaratmışdır. Bu sistemdən hər hansı bir halqanın xaric olması, bütün sistemin
axsamasına səbəb olurj Məsələn, turoperator keyfiyyətli turist məhsulunu
hazırlamışdır, lafan reklam- informasiya işləri zəif aparılmışdır. Ona görə də,
hazırlanmış məhsulu xarici bazarlara çıxartmaq və satmaq olmur. Belə misalları
çox gətirmək olar.
Dərslikdə öyrənilən mövzular tədris proqramlarının saatlarından asılı
olaraq paraqraflara və fəsillərə bölünürlər. Hər hissədən sonra mövzu
haqqında oxucuların biliklərini genişləndirməkdən ötrü əlavə ədəbiyyat təklif
olunur.
Dərsliyin ümumi dəyərinə təsir göstərməyən müəyyən iradlara da rast
gəlmək olur. Məsələn, turizmin tarixinə həsr olunmuş hissəsində yaxşı olar-dı
ki. Azərbaycan səyyahları (Hacı Zeynalabdin Şirvani, Bakuvi,
Abbasqulu ağa
Bakıxanov və s.) haqqında ətraflı məlumat verilsin. Görünür ki, müəlliflər
dərsliyin əsas problemlərinə çox yer verdiklərinə görə bu mümkün
olmamışdır. Bundan başqa, eyni fikirlər dərsliyin müxtəlif hissələrində təkrar
olunur. Məsələn, «turizm insan həyatmm ayrılmaz bir hissəsidir» fikrinə
dərsliyin müxtəlif hissələrində rast gəlmək olur.
4