Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DƏRS VƏSAİTİ
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 3 Biz atalarımızın torpağının varisləri deyilik.
- Ekoloji təhlükəsizlik
| 1 Tahir Dövlət oğlu Ağayev Şahin Əliağa oğlu Əhmədov Tahir Abuzər oğlu Xəlilov EKOLOJİ TƏHLÜKƏSİZLİK DƏRS VƏSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin “Kimya və biologiya”fakultəsinin Elmi şurasının 30.01.2013-cü il tarixli iclasının qərarı ilə (05 saylı protokol ) dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir SUMQAYIT - 2013 Ekoloji təhlükəsizlik 2 Elmi redaktor: akademik A.Ş.Mehdiyev Rəyçilər: c.e.d., prof. T.M.Tatarayev t.e.d..prof. A.N. Bədəlova k.e.n., dos. R.R. Əhmədova k.e.n., dos.M.M. Mustafayev Sumqayıt şəhəri, nəşriyyatı, 2013 –cü il, 177 səh. Dərs vəsaitində təbii fəlakətlər: yaranması, nəticələri, proqnozlaşdırılması, biosferin çirklənmədən mühafizəsi, müharibə zamanı fövqəladə vəziyyət, qlobal ekoloji təhlükə mənbələri, respublikamızda ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi və s. məsələlərə baxılıb. Dərs vəsaiti respublikamızın universitetlərinin ekologiya, coğrafiya və həyat fəaliyyətnin təhlükəsizliyi istiqaməti sahəsində ixtisaslaşan bakalavatlar və magistrantlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Ondan elmi-tədqiqat institutları, ekologiya, coğrafiya və həyat fəaliyyəti sahəsində ixtisaslaşan alimlər və bu sahə ilə maraqlanan geniş oxucu auditoriyası da istifadə edə bilər T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 3 Biz atalarımızın torpağının varisləri deyilik. Biz onu övladlarımızdan borc götürmüşük. (BMT materiallarından) GİRİŞ İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil. İnsanların təlabatını ödəmək və onun hərtərəfli inkişafını təmin etmək üçün Yerin bərpa olunan və bərpa olunmayan sərvətlərindən intensiv şəkildə istifadə olunur. İnsan öz həyatı üçün vacib olan hər şeyi (enerji, qida və s.) təbiətdən alır. Təbiət insanın estetik təlabatının təminat mənbəyidir. XXI əsrin əvvəlində bütün dünyada və bizim ölkənin bir çox regionlarında ekoloji vəziyyətin pisləşməsi davam edir. İnsan sivilizasiyasının ətraf mühitə təsir etməsi özünü parnik effektinin güclənməsində, turşulu yağışların yağmasında, ozon qatının azalmasında, hidrosferin çirklənməsində, meşələrin və torpaq örtüyünün məhv edilməsində, biomüxtəlifliyin azalmasında biruzə verir. Elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı ilə əlaqədar insanın təbiətə təsiri daha güclü xarakter alır. XX əsrdə bu təsir təbii amillərin təsiri ilə müqayisə edilə biləcək dərəcəyə çatmışdır ki, bu da insan cəmiyyəti ilə təbiət arasındakı qüvvələr nisbətində kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliyinə səbəb olmuşdur. Sivilizasiyanın təbiətə təsir etməsinin səbəbi ilk növbədə demoqrafik “partlayış”-dır – XX əsrdə əhali sayının kəskin artımı, insanın və insan cəmiyyətinin tələbatlarının və bunun nəticəsi kimi ətraf mühitə təzyiqin artmasıdır. Bizim sivilizasiyanın istehlakçı xarakteri də az rol oynamır: ilkin təsəvvür kimi təbiət zəngindir və onun yeganə məqsədi – insanlara xidmət etməkdir və həm də ilk növbədə inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən təbii ehtiyatlardan həddən artıq istifadə edilməsi və ətraf mühitin çirklənməsidir. Ekoloji təhlükəsizlik 4 Elmi-texniki tərəqqi sayəsində insan cəmiyyəti təbiətə təsirin daha güclü vasitələrinə yiyələnmişdir. Bu nailiyyətlər insana mikro və makro aləmə nüfuz etməyə, biosferdə baş verən təbii proseslərə təsir göstərməyə, Yerətrafı kosmik fəzaya müdaxilə etməyə və s. imkan verir. Təbiətdə baş verən antropogen dəyişikliklər əksər hallarda pozitiv xarakter daşıyır. Lakin, təbii proseslərə müdaxilə edən insan bir sıra hallarda təbiət qanunauyğunluqlarını pozur və özü üçün arzuolunmaz fəsadlara səbəb olur. Sivilizasiyanın mövcudluğunun əsaslarını təhlükə altına alan təzadlardan ən başlıcası ətraf mühitin çirklənməsi və təbii ehtiyatların tükənməsidir. Ona görə də, insan cəmiyyəti qarşısında ekoloji böhranın aradan qaldırılması, təbiətin qorunması və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadənin həyata keçirilməsi vəzifəsi durur. Lakin, son zamanlar bəşəriyyətin dünyagörüşünün dəyişməsi baş verir: insanların çoxuna aydın olur ki, birincisi, bioloji varlıq olan insan təbiətin şahı deyil, yalnız onun bir hissəsidir, özü də ümumiyyətlə biosferin vəziyyətindən asılıdır və ikincisi, təbii ehtiyatlar sonludur və o tükənmək üzrədir. Təbiətə olan münasibəti dəyişmək, bütün canlılara qayğı ilə yanaşmaq lazımdır: həm təbiətə, həm insanlara. Təbii ehtiyatlara qənaət etmək, tullantıların emal edilməsi bu gün adı ön plana çəkilir. Biosferin qorunub saxlanılması insan cəmiyyətinin yaşaması üçün vacib şərtdir. Ekologiya, təbiət elmlərindən müxtəlif tədris fənnlərinin nəticələrini cəmləşdirən və insanın ətraf dünyaya və onun özünə qarşı davranışını təyin edən dünya elminə çevrilir. Bütün canlı aləmə və təbii ehtiyatlara qayğı ilə yanaşmada ümumtəhsil məktəbləri xüsusi rol oynamalıdır. Məhz burada bəşəriyyətin yeni nəsili ekoloji mədəniyyətin əsaslarını mənimsəməlidirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, elmi-texniki tərəqqi insanın təbiətdən asılılığının bir formasını azaltmaqla bərabər, bir çox hallarda bu asılılığın daha çətin və təhlükəli formalarına səbəb olur. Rus alimi V.İ.Vernadskinin irəli sürdüyü noosfer ideyası, biosferin müqəddaratı və deməli bəşəriyyətin gələcəyi üçün Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|