GİRİŞ
Kənd losorrüfalı istehsalı təbii sərvətlərin davamlı mədəniləşdirilmə- si
mexanizmi olub, digər sahələrdən cəmiyyət və təbii faktorların daha sıx
vəhdəti (əlaqəsi) ilə fərqlənir. Əslində, kənd təsərrüfatı bitkilərinin
becərilməsi və heyvanların yetişdirilməsi insanla təbiətin qarşılıqlı təsirinin
daha aktiv formasıdır. Elmin nailiyyətləri kənd təsərrüfatında böyük
maddi-texniki dəyişikliklər yaradır. Bununla yanaşı, həm də paralel olaraq əks
proses- təbii komponentlərə «təzyiq» güclənir. Bu təzyiqin nəticəsində
torpağın eroziyası, şoranlaşması, şorakətləşməsi, bataqlaşması, torpaqda
humusun azalması və faydalı mikrofloranın məhv olması, torpağın ağır
metallarla, pestisidlərin qalıq miqdarı ilə çirklənməsi baş verir, heyvanların
təbii sığınacaqları məhv edilir, bitki və heyvanların növ tərkibi kasatlaşır,
ərazinin hidroloji rejimi dəyişir, biosferin komponentləri çirklənir, maddələrin
təbii biogeokimyəvi dövranı pozulur və s. Bioloji, mexaniki və kimyəvi yükün
artması ilə əlaqədar təbii özünütənzim- ləmə prosesi kifayət qədər yerinə
yetirilə bilmir. Nəticədə, ekoloji sistemin elementləri arzuolunmaz
istiqamətdə dəyişilir, ekoloji balans pozulur. aqroekosistemin təbii bioenerji
potensialı funksional (fəaliyyət) imkanlarından təcrid olunur.
Son vaxtlar insanın təbiətə təsiri daha da intensivləşmiş, nəticədə, təbii
sistemlərin əksəriyyəti qeyri-normal, pozulmuş vəziyyət almışdır, bəzi halda
böhranlı hadisələrə, hətta təbii sistemlərin dağılmasına rast gəlinir. Hazırda
elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri ilə ekoloji parametrlər arasında yaranan
ziddiyyətlər göz önündədir, tərəqqinin təhlükəsizliyi probleminə ayrılan
diqqət də təsadüfi deyildir.
Ətraf mühitin birbaşa çirklənmədən və dağılmadan mühafizəsi, kənd
təsərrüfatı istehsalının resurs-maddi və enerji tutumunun aşağı salınması,
aztullantıh texnoloji sistemin və proseslərin tətbiqi, kənd təsərrüfatı
məhsullarının itkisinin minimuma endirilməsi, təbiətəuyğun əkinçilik,
maldarlıq sisteminin tətbiqi, kənd təsərrüfatı rayonları landşaftlarının
optimallaşdırılması, ekoloji təmiz məhsulun istehsalı və s. kənd təsərrüfatı
mütəxəssislərinin ekoloji savadlığından təhsilindən çox asılıdır.
Təsərrüfatın, o cümlədən aqrar istehsalın inkişafının uzunmüddətli
perspektivləri və cəmiyyətin sosial-iqtisadi maraqları kənd təsərrüfatının
inkişaf perspektivlərini nəzərə alaraq, təbiətdən istifadənin bütün siste
minin optimallaşdırılmasını, Dtraf
mühitə mümkün neqativ təsirlərin
vaxtında
qiymətləndirilməsini
tələb
edir.
Aqrosənaye kompleksinin ətraf mühit və onun ayrı-ayrı kimponent- ləri
ilə qarşılıqlı təsir istiqamətinin, onun xarakterinin və nəticələrinin, həmçinin
texnogen faktorların kənd təsərrüfatına təsirinin təhlil edilməsi mühüm məsələ
sayılır.
Elmi-texniki tərəqqinin gələcək inkişaf yollarını nəzərə alaraq, kənd
təsərrüfatı texnologiyasına təbii-təsərrüfat zonaları üzrə ixtisaslaşmanın və
konsentrasiya xüsusiyyətlərinin ekoloji qiymətləndirilməsi vacib məsələdir.
Təbiətəuyğunluq konsepsiyası istehsalat sisteminə tətbiq olunmalı,
məhsLildaqlıq qiymətləndirildikdə isə əldə olunan məhsul, istifadə edilən
resurs və kənarlaşdırılan tullantıların həcmi nəzərə alınmalıdır.
Kənd təsərrüfatının intensivləşdirilməsi dedikdə, vahid torpaq sahəsinə
və ya hər mal-qara başına qoyulan və ardıcıl olaraq artan istehsal vasitələri və
sərf olunan əmək başa düşülür. Bu intensivləşmə maddi bazanın
möhkəmlənməsi, mineral və üzvi gübrələrin, həmçinin bitki mühafizəsində
tətbiq edilən kimyəvi vasitələrin istehsalının artırılması əsasında həyata
keçirilir. Halbuki, təbiətin gücünü insan əməyi ilə əvəz etmək olmaz.
Sənayedə, həmçinin əkinçilikdə insan yalnız təbiətin gücünün təsiri
mexanizmini dərk etdikdə ondan istifadə edə bilər. Odur ki, təsadüfi deyil ki,
təbii komplekslərə və onun komponentlərinə göstərilən neqativ təsirlər və
ətraf mühitin vəziyyətində baş verən mənfi dəyişikliklər kənd təsərrüfatının
intensivləşdirilməsi prosesinin nəticəsidir.
Kənd təsərrüfatı sahəsində elmi-texniki tərəqqini yanlış olaraq yalnız
maddi-texniki vasitələrin kəmiyyətcə artırılması ilə aparmaq düzgün deyildir.
Sosial-iqtisadi tələbatla yanaşı, həm də ekoloji tələblərin nəzərə alınması
vacibdir.
Yeni bitki sortlarınm və heyvan cinslərinin yetişdirilməsi, qabaqcıl
texnologiyanın yaradılması, mexanikləşdirmənin tətbiqi, kimyalaşdırma və
meliorasiya işləri təbii əsasın (bazisin) səmərəli istifadə səviyyəsinin
artırılmasına, onun istehsal gücünün yüksəldilməsinə yönəldilmişdir. İqtisadi
aktivliyin yüksək səviyyəsi təbiətdən istifadə proseslərinin mükəmməl
təşkilinə və nizamlanmasına uyğun olmalıdır.
«Ekologiyalaşdırma» aqrosənaye kompleksində planlı texnoloji elm
sahəsinin avrılmaz elementi olmalıdır.