Dərslik komplekti Müəlliflər: Mirzəli Murquzov
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2
Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinifləri üçün “Fizika” dərslik komplekti Müəlliflər: Mirzəli Murquzov Rasim Abdurazaqov Rövşən Əliyev Əlişah Gərayev Zaur İsayev Bakı: Bakı Nəşr, 2015. Dərslik komplekti ilə bağlı TQDK-ya daxil olmuş və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY 3
Yekun
rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Məzmunun işlənməsi baxımından 2. Dil və yazı üslubu baxımından 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından 4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından 5. “Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin) məzmununun işlənməsi baxımından 1. Məzmunun işlənməsi baxımından
Dərslik komplekti dərslik və müəllim üçün metodik vəsaitdən ibarətdir. Dərslik 4 tədris vahidi üzrə (“Fizika nəyi öyrənir”, “Materiya”, “Maddə və onun xassələri”, “Qarşılıqlı təsirlər və hərəkət”) 25 mövzunu əhatə etmişdir. Dərslikdə “Maraqoyatma”, “Araşdırma”, “İzahlar”, “Bilirsinizmi”, “Mühüm bacarıqlar”, “Bu maraqlıdır”, “Öyrəndiklərinizi tətbiq edin”, “Nə öyrəndiniz”, “Açar sözlər”, “Öyrəndiklərinizi yoxlayın”, “Layihə”, “Ümumiləşdirici tapşırıqlar” kimi təlim materialları verilmişdir. Dərsliyin sonunda “Əlavələr” hissəsində cədvəllər şəklində verilmiş məlumatlar şagirdlərə tapşırıqları həll etməkdə köməklik göstərən bir vasitədir. Dərslikdə verilmiş materiallarla yeni təhsil proqramına (kurikulum) əsasən 3 məzmun xətti (“Fiziki hadisələr, qanunauyğunluqlar, qanunlar”, “Maddə və sahə, qarşılıqlı təsir, əlaqəli sistemlər”, “Eksperimental fizika və müasir həyat”) üzrə 5 əsas və 14 alt standartın reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Materiallar elmilik, mövzular üzrə məqsədlərin dəqiqliyi, fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya mövcudluğu, fizika sahəsində şagirdlərin dünyagörüşünün, söz ehtiyatının və nitq mədəniyyətinin formalaşması baxımından standartların reallaşdırılmasına yönəlmişdir. Burada tapşırıqların mövzularla uyğunluğu, elmiliyi, sadədən mürəkkəbə prinsipinin gözlənilməsi, dil və ifadə tərzi şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğunluğu baxımından təqdirəlayiqdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası tərəfindən dərslik komplektinin 2013-cü il nəşrinə dair hazırlanmış yekun rəydə göstərilən irad və təkliflərin xeyli hissəsi bu nəşrdə nəzərə alınmışdır. Lakin bəzi iradlar olduğu kimi
4
qalıb, əlavə və dəyişikliklər zamanı isə yeni səhvlərə yol verilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır:
cisim və ya cisim adlanır” cümləsində “varlıqlar” əvəzinə “əşyalar” yazılması məqsədəuyğundur. Çünki heç də bütün varlıqlar cisim deyil. Məsələn, sahə varlıqdır, lakin cisim deyil. Bu irad səhifə 39-a da aiddir.
. Çünki qaz, buxar və s.-nin yaratdığı təsirə əsaslanan hərəkət reaktiv olmaya da bilər. Səhifə 18. Fizikada hadisələrin öyrənilmə metodlarına aid verilmiş sxemin çıxarılması tövsiyə edilir. Çünki fizikada üç öyrənmə metodu mövcuddur: müşahidə, eksperiment və nəzəriyyə.
“Eyni bir qaşığı misdən, qızıldan, poladdan hazırlamaq mümkündür. Bəzən də gümüşdən saat, qab-qacaq, bilərzik hazırlanır.
Bunlardan hansılar eyni cisimdir?
Bunlardan hansılar eyni maddədir?
Cisimlər maddələrdən nə ilə fərqlənir?” Səhifə 47. “Maraqoyatma” mövzunu tam əhatə etmir. Belə ki, verilmiş şəkillər şagirdlərə nə öyrənəcəyini düşünməyə vadar etmir. Həmin şəkillər səhifə 45-dəki “Suyun təbiətdə üç halı” şəkli ilə əvəz edilərsə, mövzuya daha uyğun olar. “Maraqoyatma”nın “Fizikada təbiət hadisələrini yalnız müşahidə və təsvir etmək deyil, həmçinin onları izah etmək də lazımdır. Məsələn, suyun soyuq havada donaraq buza, qaynadıqda buxara çevrildiyini müşahidə etmisiniz” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Sualların isə aşağıdakı kimi verilməsi tövsiyə edilir:
alır? 5
Qənd parçası stəkana atılarsa, onun stəkanın formasını almamasına səbəb nədir?
Su buxarı formasını saxlaya bilirmi?
cisimlərin ağırlığı onların həcmlərinin böyük, yaxud kiçikliyindən asılıdırmı?” sualının birmənalı cavabı yoxdur. Çünki müxtəlif cisimlərin ağırlığı onların həcmlərinin böyük, yaxud kiçik olmasından asılı ola və ya olmaya da bilər.
yazılması məqsədəuyğundur. Çünki kürə şəklində də maqnitlər olur. Səhifə 86. Mövzu “İstilik hərəkəti” adlandırılmışdır, mövzunun adına uyğun olaraq mətndə atom-molekulların istilik hərəkəti (məsələn, Broun hərəkəti və ya diffuziya) haqqında yazılmalı olduğu halda, istilikvermənin növü olan konveksiya haqqında izah verilmişdir. Ancaq konveksiyanın izahı da düzgün verilməmişdir. Səhifədə 89. Mövzu başlığının “Elektrik hərəkəti. Elektrik cərəyanı” deyil, “Elektrik yüklərinin hərəkəti. Elektrik cərəyanı” kimi verilməsi tövsiyə edilir. Çünki fizikada “elektrik hərəkəti” termini deyil, “elektrik yüklərinin hərəkəti” termini mövcuddur. Dərsliyin rus dilində olan variantında aşağıdakı qüsurlara rast gəlinir:
“Световые явления”, “Тепловое явление” ifadəsinin “Тепловые явления”, “Звук” sözünün “Звуковые явления” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 53. 1-ci abzasda “Однако молекулы твердых тел не могут свободно поменять свое место, поэтому между твердыми телами диффузия протекает очень медленно” cümləsinin “Однако, молекулы твердых тел не могут свободно поменять свое место, поэтому диффузия в твердых телах протекает очень медленно” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 60. Mövzuda “в системе СИ” ifadəsinin “в СИ” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Bu irad səhifə 61, 63, 65, 66-ya da aiddir. 6
“Вычислите средний объем одной горошины” cümləsinin “Вычисление среднего объема одной горошины” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 65. Mövzunun izahında 3-cü abzasda “Единица измерения плотности в системе СИ:” deyil, “Плотность выражается в СИ:”; “Плотность часто выражают в 1 3 cм г ” deyil, “На практике плотность часто выражают в 3 cм г ” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Sonuncu cümlədə isə “тела” əvəzinə “вещества” yazılmalıdır.
yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 70. “Исследование 2” bölməsində son cümlədə və “Что вы узнали” bölməsində 2-ci cümlədə “принцип работы” ifadəsinin “принцип действия” ilə əvəz edilməsi məqsədəuyğundur.
verilmiş cümlədə “Вещества” sözünün “Жидкости” ilə, 4-cü tapşırıqda verilmiş cümlədə “жемчуга” sözünün “жемчужины” ilə əvəz edilməsi, 5-ci tapşırıqdan isə
6-cı sinif şagirdləri üçün çox çətindir. Verilmiş tapşırığın çətinlik dərəcəsi şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun olan tapşırıqla əvəz edilməsi tövsiyə edilir.
kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 89. “Мотивация” bölməsində “Представьте себе, что внезапно в вашей квартире отключили подачу электричества” cümləsində “электричества” əvəzinə “напряжения” yazılması məqsədəuyğundur.
7
Dərslikdə verilmiş təlim materialları, əsasən, dil və yazı üslubu baxımından şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğundur və sadə şəkildə yazılmışdır. Yeni termin və sözlərin izahı verilmişdir. Bununla yanaşı, bəzi qüsurlara da rast gəlinir. Bunlar aşağıdakılardır:
düzgün deyil. Çünki sıxlıq çox məna kəsb edir, məsələn, cərəyan sıxlığı, maddənin sıxlığı, enerji sıxlığı, əhalinin sıxlığı və s. Burada məhz maddənin sıxlığı nəzərdə tutulduğundan, mövzu başlığının “Maddənin sıxlığı və onun təyin edilməsi” kimi yazılması tövsiyə edilir.
ifadəsinin “temperatur şkalası” kimi yazılması məqsədəuyğundur.
Dərsliyin tərtibatı, burada verilmiş illüstrasiyalar və sxemlər dərsliyin məzmunu ilə uyğunluq təşkil edir. Üz qabığının tərtibatı dərsliyin məzmununa uyğundur. Bununla yanaşı, bəzi qüsurlara da rast gəlinir. Bunlar aşağıdakılardır: Səhifə 41. “Bəzi maddələrin atom modelləri”nin şəklində kürələrlə təsvirə ehtiyac yoxdur. Çünki növbəti səhifədə atomun modeli daha düzgün verilmişdir. Səhifə 59. “Araşdırma 1”də verilmiş cədvəldə dərsliyin Azərbaycan və rus dilində olan variantları arasında fərq mövcuddur. Belə ki, dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında cədvəldə “Cisim” başlığı və cismin adı (“Qaşıq”) verildiyi halda, dərsliyin rus dilində olan variantında bu yoxdur. Həmçinin şəklə əsasən menzurkaya salınmış qaşığın həcmi 50 ml-dir. Bu həcm hətta xörək qaşığı üçün də çox böyük həcmdir. Onu bir xeyli (reallığa uyğun) kiçiltmək lazımdır. Səhifə 65. “Araşdırma 1”də təchizat kimi “tərəfləri 1 sm olan plastilin və penoplast kub” verilsə də, şəkildə plastilin və penoplast kub deyil, paralelepiped formasındadır. Həmçinin “penoplast” əvəzinə “taxta tircik” yazılması məqsədəuyğundur.
8
b şəklində velosipedçinin hərəkət istiqaməti aydın deyil. Velosipedçinin bir istiqamətli hərəkətinin təsvir edilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 91. “Araşdırma 2”də 2-ci tapşırıqdakı şəkildə verilmiş naqildən axan cərəyanın istiqamətinə uyğun olaraq kompasın əqrəbinin vəziyyəti düzgün göstərilməmişdir. Belə ki, kompasın əqrəbinin vəziyyətini müəyyən etmək üçün batareyanın qütbləri aydın olmalı (yəni “+” və “–” qütbü), buna əsasən cərəyanın istiqaməti müəyyənləşdirilməli və cərəyanın istiqamətinə görə maqnit əqrəbinin vəziyyəti təyin edilməlidir.
4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından
Dərslikdəki tapşırıqlar əsas etibarı ilə mövzulara uyğun verilmiş, burada biliklərin tətbiqini tələb edən, məntiqi düşüncəyə və idraki bacarıqların formalaşmasına yönəlmiş tapşırıqlar üstünlük təşkil etmişdir. Burada fiziki hadisə, anlayış, model və kəmiyyətlərin, fiziki qanunların dərk edilməsi və mahiyyətinin mənimsənilməsinə yönəlmiş keyfiyyət, hesablama xarakterli, müxtəlif tip və çətinlik səviyyələrində olan məsələ və tapşırıqların yer alması təqdirəlayiqdir. Bununla yanaşı, müəyyən qüsurlara da rast gəlinir. Bunlar aşağıdakılardır: Səhifə 34. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 1-ci tapşırığın şərtində fiziki hadisələrlə yanaşı, bir neçə fiziki olmayan hadisələrin də verilməsi tövsiyə edilir.
yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 72. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 2-ci tapşırığın c bəndində “Su yeganə maddədir ki, təbiətdə üç halda mövcuddur: buz ... , buxar ... və su isə onun ... halıdır” cümləsinin “Su təbiətdə üç halda mövcuddur: buz ... , buxar ... və su isə onun ... halıdır” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Çünki təbiətdə üç halda mövcud olan maddə yalnız su deyil. Səhifə 76. “Araşdırma 1”in mövzu ilə, yəni qravitasiya qarşılıqlı təsirlə və ya Günəş sistemi ilə qətiyyən uyğunluğu yoxdur. Bu araşdırmanın dərslikdən çıxarılması tövsiyə edilir.
tapşırığın a bəndində isə verilmiş “Fiziki sahə” cavabı şagirdlər tərəfindən doğru cavab kimi qəbul edilə bilər. Çünki qravitasiya sahəsi də fiziki sahənin bir növüdür.
9
Odur ki, “Fiziki sahə” cavabı “Elektromaqnit sahəsi” ilə əvəz olunarsa, doğru cavab məhz e bəndi, “Qravitasiya sahəsi” olar.
5. “Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)(2013) məzmununun işlənməsi baxımından Müəllim üçün metodik vəsait 96 səhifədən ibarətdir. Burada “Dərslik komplekti haqqında”, “Dərslik komplektinin strukturu”, “VI sinif fizika fənn proqramı (kurikulumu) haqqında”, “Fənn üzrə məzmun standartlarının reallaşma cədvəli və illik planlaşdırma nümunəsi”, “Fənlərarası inteqrasiya”, “Fənlərarası inteqrasiya cədvəli”, “Layihələr üzrə işin təşkili”, “Diferensial təlim imkanları”, “Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi”, “Mənbələr”, “Kitabın içindəkilər” və hər tədris vahidi üzrə kiçik summativ qiymətləndirmə nümunələri verilmişdir. Vəsaitdə fənn kurikulumunun tələblərinin reallaşma mexanizmlərinin şərhi və əsaslandırılması verilmişdir. Təlim məqsədlərində əlaqəlilik, mərhələlilik gözlənilmişdir. Dərs zamanı əlavə vəsaitlərə istiqamətləndirmə verilmişdir. Qruplaşdırılmış təlim materialları üzrə işin texnologiyası, əsasən, şərh edilmişdir. Qiymətləndirmənin müxtəlif növlərinə aid vasitələr qismən verilmişdir. Bununla yanaşı, müəyyən qüsurlara da rast gəlinir. Bunlar aşağıdakılardır: Səhifə 3. “Maraqoyatma (motivasiya)” yarımbaşlığında “Verilən suallar əvvəllər qazanılmış biliklərə əsaslanır və şagirdləri aktiv fəaliyyətə cəlb etməyi nəzərdə tutur” cümləsinin “Verilən suallar əvvəllər qazanılmış biliklərə əsaslanır, şagirdləri nə öyrənəcəyini düşünməyə sövq edir və onları aktiv fəaliyyətə cəlb etməyi nəzərdə tutur” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 32. “I tədris vahidi üzrə kiçik summativ qiymətləndirmə”də 5-ci tapşırıqda “Düyməciyin boyu nə qədərdir?” əvəzinə “Bir düymün uzunluğu nə qədərdir?” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Çünki “düyməcik” dedikdə şagirdlərin onu düym kimi başa düşmələri demək olar ki, mümkünsüzdür. 4-cü tapşırığın cavabları içərisində doğru cavab yoxdur. 8-ci tapşırıqda verilmiş təsvirdəki dairə şəkillərinin kvadrat şəkilləri ilə əvəz edilməsi tövsiyə edilir. Çünki dairələrin bucaqlarla kəsişməsindən alınan fiqurlar üçbucaq deyil, sektor olur.
10
daha da böyükdür” cümləsinin “2. Molekullar arasında qarşılıqlı cazibə qüvvələri itələmə qüvvələrindən daha böyükdür”, “3. Molekullar arasında itələmə qarşılıqlı qüvvələri daha böyükdür” cümləsinin “3. Molekullar arasında itələmə qarşılıqlı qüvvələri cazibə qüvvələrindən daha böyükdür” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 50. “Qiymətləndirmə və ya refleksiya” hissəsində qiymətləndirmə meyarı kimi “Məsələ həlletmə” ifadəsi işlənilsə də, həmin mövzular ilə bağlı nə dərslikdə, nə də MMV-də məsələlər verilməmişdir. Bu irad səhifə 52, 54, 56, 58, 60,
MMV-nin Azərbaycan dilində olan variantında 8-ci tapşırıq qapalı tipli test tapşırığı şəklində (cavablarla), rus dilində olan variantında isə açıq tipli sual şəklində (səh. 61) (cavabsız) verilmişdir. 10-cu tapşırığa aid şəkildə çəki daşlarının və menzurkanın ölçülərinin aydın göstərilməsi tövsiyə edilir.
cizgi filminin adı “Quantum Ray”, rus dilində olan variantda isə “Cosmic Quantum Ray” kimi verilmişdir. Uyğunsuzluğun aradan qaldırılması tövsiyə edilir. Səhifə 76. “B” blokunda “Sıxaclar arasına qoyulmuş maddələrdən hansıların elektriki keçirdiyi və lampanı işıqlandırdığını müəyyən etdilər” cümləsində “işıqlandırdığını” sözünün
“közərdiyini” kimi
yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 80. “IV tədris vahidi üzrə kiçik summativ qiymətləndirmə”də 1-ci tapşırığın şərti korrekt deyil. Bu səbəbdən verilmiş tapşırığın birmənalı cavabı yoxdur.
tapşırığa aid verilmiş 1-ci şəkildə hansı enerji növlərinin çevrilməsinin baş verdiyi aydın deyil.
cismin lampa ilə qızdırılmasına aid şəklin verilməsi tövsiyə edilir. Müəllim üçün metodik vəsaitin rus dilində olan variantında aşağıdakı qüsurlara rast gəlinir: Səhifə 60. “Малое суммативное оценивание по разделу 3” bölməsində 1-ci tapşırıqda “В каких явлениях диффузия не происходит?” cümləsinin “В каких явлениях диффузия происходит?” kimi yazılması məqsədəuyğundur. 11
9-cu tapşırıqda maddələrin sıxlıqları göstərilməmişdir.
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|