Dərslik pərviz Ağalarov, Rövşən Hətəmov, Hafiz Cabbarov, Elnur Hüseynov, Niyaməddin Quliyev
Yüklə 56,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LAYİHƏ MÜNDƏRİCAT
- DÜNYA ÖLKƏLƏRİ 1918–1945-ci İLLƏRDƏ
- DÜNYA ÖLKƏLƏRİ İKİNCİ DÜNYA MÜHARİBƏSİNDƏN SONRA (1945–2017)
| LAYİHƏ LAYİHƏ LAYİHƏ LAYİHƏ Ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinfi üçün Ümumi tarix fənni üzrə DƏRSLİK Pərviz Ağalarov, Rövşən Hətəmov, Hafiz Cabbarov, Elnur Hüseynov, Niyaməddin Quliyev Bu nəşrlə bağlı irad və təkliflərinizi info@eastwest.az və derslik@edu.gov.az elektron ünvanlarına göndərməyiniz xahiş olunur. Əməkdaşlığınız üçün əvvəlcədən təşəkkür edirik! LAYİHƏ MÜNDƏRİCAT GİRİŞ ..................................................................................................................... 5 DÜNYA ÖLKƏLƏRİ XIX ƏSR – XX ƏSRİN ƏVVƏLLƏRİNDƏ 1. ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa .......................................................................................... 7 2. Almaniya və İtaliya ......................................................................................................... 12 3. Rusiya ............................................................................................................................. 17 4. Osmanlı imperiyası ......................................................................................................... 22 5. İran, Hindistan, Çin və Yaponiya ..................................................................................... 27 6. XIX əsr – XX əsrin əvvəllərində dövlətlərarası münasibətlər .......................................... 33 7. Birinci Dünya müharibəsi ................................................................................................ 39 8. Mədəniyyət ..................................................................................................................... 45 DÜNYA ÖLKƏLƏRİ 1918–1945-ci İLLƏRDƏ 9. Versal-Vaşinqton sistemi .............................................................................................. 51 10. ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa ....................................................................................... 56 11. Almaniya, İtaliya və SSRİ .............................................................................................. 61 12. Türkiyə və İran .............................................................................................................. 67 13. Asiya ölkələri (Ərəb ölkələri, Hindistan, Çin, Yaponiya) ................................................ 72 14. XX əsrin 20–30-cu illərində dövlətlərarası münasibətlər ............................................... 78 15. İkinci Dünya müharibəsi. Faşist blokunun üstünlüyü .................................................... 83 16. Müharibədə dönüş və faşist blokunun məğlubiyyəti ..................................................... 87 17. Mədəniyyət ................................................................................................................... 93 DÜNYA ÖLKƏLƏRİ İKİNCİ DÜNYA MÜHARİBƏSİNDƏN SONRA (1945–2017) 18. ABŞ ............................................................................................................................... 97 19. Qərbi Avropa ölkələri................................................................................................... 101 20. SSRİ və Şərqi Avropa ölkələri ..................................................................................... 107 21. Türkiyə və İran .............................................................................................................111 22. Hindistan, Pakistan və Ərəb ölkələri ............................................................................119 23. Çin, Yaponiya və Koreya ............................................................................................. 125 24. Soyuq müharibə dövrü ................................................................................................ 130 25. Müasir dövrdə dövlətlərarası münasibətlər ................................................................. 136 26. Mədəniyyət ................................................................................................................. 141 II III I Şərti işarələr: Sual və tapşırıqlar Açar sözlər Sual ? Tapşırıq ! Maraqlıdır Mənbə İzahlar LAYİHƏ 5 Dərslikdə ümumdünya tarixinin XIX əsr – XXI əsrin əvvəllərini əhatə edən mərhələlərindən bəhs ediləcəkdir. Müasir dünya sivilizasiyasının formalaşmasında mühüm mərhələ olan bu dövr xalqların və dövlətlərin tarixlərində baş vermiş möhtəşəm hadisələrlə – iqtisadiyyatın sürətli inki- şafı, siyasi sistemlərin dinamik təkamülü, elmi kəşflər, islahatlar, üsyanlar, inqilablar, milli azadlıq hərəkatları və digər hadisələrlə yadda qalmışdır. Avropa ölkələri XIX əsrə inqilabi Fransa ilə mü- haribələr şəraitində daxil oldular. Müharibələrdən sonra qitədə inqilabi ideologiyanın yayılmasının qarşısını almağa çalışan qalib dövlətlərin hakim dairələri cəmiyyət həyatının bütün sahələrini əhatə edən islahatlar keçirmək məcburiyyətində qaldılar. Bundan imtina edənlər üsyanlar və inqi- lablarla qarşılaşdılar, bəziləri isə hakimiyyətdən devrildilər. Bir sıra Şərq ölkələrində keçirilən isla- hatlar natamam xarakter daşıdı. XX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında, İranda və Çində baş vermiş inqilablar bu ölkələrin siyasi həyatında ciddi dəyişikliklərə səbəb olsa da, onların iri dövlətlərdən asılılığına son qoya bilmədi. Bu dövrdə Avropa iqtisadiyyatı öz inkişafı yolunda irəliyə doğru nəhəng addım atdı. XIX əsr- dən başlayaraq dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində sənaye cəmiyyətinin qurulması prosesi baş- landı və XX əsrin ortalarına kimi davam etdi. XVIII əsrdə Böyük Britaniyada başlamış sənaye inqilabı sonralar Qərbin digər ölkələrinə də yayıldı. XIX əsri çox vaxt elm əsri də adlandırırlar. Bu dövrün alimlərinə əldə etdikləri kəşflərinə görə dövrün sehrbazları kimi baxırdılar. Elmi-texniki inqilabın sürətlə davam etməsi təkcə Qərb ölkələrinin iqtisadiyyatının deyil, həm də sosial inkişa- fın mühüm amilinə çevrildi. XIX əsrin əvvəllərində “buxar və dəmir əsri”nə qədəm qoyan Avropa ölkələri əsrin sonlarına doğru elektrik enerjisi, polad və neftin böyük rol oynadığı yeni istehsal dövrünü yaşadı. Yeni sənaye sahələri yaradıldı, teleqraf, telefon, avtomobillər və təyyarələr mey- dana çıxdı. Şəhərlərin əhalisi artdı. İxtisaslı işçilərə tələbatın yüksəlməsi təhsilin genişlənməsinə səbəb oldu. XIX əsrin sonlarında iqtisadiyyatda yeni yaranmaqda olan istehsal birliklərinin – in- hisarların rolu gücləndi. İnhisarlar iqtisadiyyatda kiçik və orta sahibkarlığı, azad rəqabət mühitini sıxışdırırdılar. Dünya təsərrüfat sistemi yenidən qurulmağa başladı. XIX əsrin sonuna kimi burada Böyük Britaniya hakim mövqeyə malik idisə, daha sonra onu ABŞ əvəz etdi. Kənd təsərrüfatı bu zaman aqrar inqilab dövrünü yaşayırdı. Muzdlu əməyə və əmtəə istehsa- lına əsaslanan fermer təsərrüfatları yaradıldı. Kənd təsərrüfatı texnikası təkmilləşdirildi. Torpağın becərilməsində daha səmərəli və məhsuldar üsullardan istifadə olunmağa başlandı. Sənayenin sürətli inkişafı şəraitində ölkələrin ümumi istehsalında kənd təsərrüfatının payı azaldı. Bu dövrdə dünya ölkələrinin yarıdan çoxu müstəmləkə və yarımmüstəmləkə asılılığı şərai- tində idilər. Müstəmləkə işğallarına yeni dövlətlərin qoşulması ilə onların arasında rəqabət daha da gücləndi. Müstəmləkə işğalları aparan dövlətlərdə şovinizm, irqi ayrı-seçkilik və millətçilik ideologiyaları çoxaldı. Bunların nəticəsi kimi, XIX–XX əsrlərdə beynəlxalq böhranlar, silahlı mü- naqişələr artdı. Dünya iki dəfə genişmiqyaslı müharibəyə sürükləndi. Hər iki dünya müharibəsi cəmiyyətin bütün sahələrində əsaslı dəyişikliklərə səbəb oldu. İmperiyalar süqut etdi, yeni milli dövlətlər yarandı. Fərqli ideologiyalara əsaslanan siyasi rejimlər dünyada və bölgədə hökmranlıq uğrunda təhlükəli rəqabətə qoşuldular. Şərq (Asiya) ölkələrinin geriliklərinin daha da artması şəraitində Qərb ölkələrinin (Qərbi Avro- pa və ABŞ) sürətli iqtisadi inkişafı, hərbi-siyasi hökmranlıqları, elm, təhsil və mədəniyyət sahələ- rində əldə etdikləri mühüm nailiyyətlər və xalqların rifahının xeyli yaxşılaşmasından bəhs edən paraqraflar ilə tanış olduqdan sonra sizin məntiqi təhlillər apararaq suallara cavab tapacağınız- dan əminik. Müasir dünyada cərəyan edən siyasi, iqtisadi və sosial proseslərin mahiyyətini daha yaxşı dərk etmək üçün dövlətlərin keçdikləri tarixi inkişaf yolunu müqayisəli şəkildə öyrənməyiniz faydalı olar. Bunun üçün dərslikdə tarixi mənbələrdən təqdim edilmiş parçalar sizin tarixi hadisələ- ri və şəxsiyyətlərin fəaliyyətini daha dərindən öyrənməyinizə və onları müstəqil dəyərləndirməyi- nizə yardım edəcəkdir. GİRİŞ LAYİHƏ Yüklə 56,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|