Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə



Yüklə 3,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə39/191
tarix17.09.2017
ölçüsü3,93 Mb.
#21
növüDərs
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   191

121

yüksəltməsi,  alçaltması,  bir anlığa danışığını dayandırması, 

öskürməsi tələbələrin sakitləşməsinə,  müəllimin nə demək

istədiyini başa düşmələrinə səbəb  olur.

İnsanın geyimi,  paltarı da onu əhatə edənlərə onun

əhvalı, hissləri, nə demək istəməsi, ədası barədə məlumat verir. 

İnsanlar onları əhatə edən adamlara öz mənasibətlərini

təkcə geyimləri,  ədaları ilə deyil,  həmin adamlarla ünsiyyət

zamanı hansı distansiyanı,  məsafəni tutmalarına əsasən də

çatdıra bilirlər.  Bu yolla bir növ qeyri – verbal şəkildə

ətrafdakılara öz münasibət tərzlərini çatdırırlar.  Bu baxımdan

mütəxəssislər   şəxsiyyətlərarası ünsiyyətdə aşağıdakı dörd zo-

nanın mümkünlüyünü qeyd edirlər.

Birincisi, intim ünsiyyət zonası (yarım metrdən bilavasitə

bədənlə təmasa qədər olan məsafə).  Adətən bu məsafədə

valideynlər övladları, olduqca yaxın dostlar, sevgililər ünsiyyət

saxlayırlar.  Adətən,  az tanıdığın bir adam sənə bu zonada

yaxınlaşdıqda özünü narahat hiss edirsən.  Başqasına sənin bu

cür yaxınlaşmağın həmin adamda sənin ona yaxın münasibət

bəsləməyin barədə fikir doğurur.  Psixoloji eksperimentlər

göstərmişdir ki, xoşbəxt ər – arvad məhz bu məsafədə ünsiyyət

zamanı özlərini rahat hiss edirlər.  Əksinə,  bir – biri ilə yola

getməyənlər bu məsafədən uzaq dayanırlar. 



İkincisi,  şəxsi ünsiyyət zonası (0,5  metrdən 1,5  metrə

qədər olan məsafə).  Müxtəlif    mədəniyyət,  mədəni inkişaf

səviyyəsində bu zonanın sərhəddi müxtəlif olur.  Adətən,  bu

məsafədə bir – biri ilə yaxşı, yaxın tanış olan adamlar  ünsiyyət

saxlayırlar. Bu məsafə adamların bir – birinə toxunmalarına, əl

vermələrinə,  əllə çiyninə    vurmalarına imkan

verir. 

Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi,  adamların əksəriyyəti bu



zonanı  özlərinin şəxsi məkanı hesab edir və yad adamlarla bu

zonada ünsiyyətə meylli olmurlar. 

Təsəvvür edin ki, mikroavtobusda oturmusunuz. Dayana-

caqda yeni bir sərnişin maşına minərək bütün yerlər boş olduğu

halda sizin yanınızda oturur.  Bu zaman siz istər – istəməz



122

özünüzü narahat hiss edirsiniz.  Yəqin ki,  siz belə halların

şahidi olmusunuz ki,  adamların sıx olduğu yerdə,  məsələn, 

liftdə, metro vaqonunda, avtobusda insanlar bir – biri ilə vizüal

təmasdan qaçır, pəncərədən baxmağa, gözlərini vaqondakı rek-

lam şəkillərə zilləməyə cəhd göstərirlər. Bu  cür davranış tərzi

şəxsi məsafə sərhəddini gözləmək cəhdindən irəli  gəlir. 

Üçüncüsü, formal ünsiyyət zonası (1,5 metrdən 3 metrə

qədər olan məsafə).  Adətən bu məsafəni işgüzar adamlarla

ünsiyyət,  eləcə də təsadüfi,  az əhəmiyyətli söhbət zamanı

gözləyirlər. 



Dördüncüsü,  ümumi ünsiyyət zonası (3  metrdən uzaq

məsafə).  Bu məsafədə birinci və ikinci ünsiyyət zonalarındakı

davranışı həyata keçirmək mümkün deyildir və yersizdir. Hətta

bu məsafədə işgüzar ünsiyyət də həyata keçirilə bilməz.  Bu

məsafədə sadəcə olaraq,    məsələn,  mühazirəni dinləyirsən və

deyə bilirsən ki, ümumi ünsiyyət sitüasiyasına düşmüsən. 



II. 4. 3. Ünsiyyət şəxsiyyətlərarası  qarşılıqlı  

təsir  kimi

Sosial 


 

psixologiyada

ünsiyyətin

ən

mühüm  



cəhətlərindən biri kimi onun qarşılıqlı təsir prosesi olması, 

başqa sözlə interaktiv cəhəti diqqəti cəlb edir.  Ünsiyyətə

girərkən insanlar hər hansı sual, xahiş, əmr, izahat və s. zamanı

qarşılarına başqasına bu və ya digər şəkildə təsir etmək

məqsədini də qoyur.  Bu zaman o başqasından nəyisə

öyrənmək,  ona

təsir

etmək,  onu



yersiz

hərəkətdən

uzaqlaşdırmaq,  onunla dostluq əlaqələri yaratmaq,  ondan

hansısa bir köməkliyi əldə etmək və ya ona öz kömək əlini

uzatmaq və s. istəyini güdə bilir. Bu zaman ünsiyyətin nəzərdə

tutulan məqsədi onun hər iki iştirakçısının birgə fəaliyyət

tələbatına uyğun olursa öz müsbət bəhrəsini verə bilir,  təsir

birtərəfli deyil qarşılıqlı xarakter daşıyır.  Belə ki,  A.  fərdin

hərəkəti B – in davranışında dəyişikliyə səbəb olur, onun cavab



123

reaksiyasını yaradır, nəticədə bu reaksiya A- ın da davranışına

təsir göstərir. Deməli qarşılıqlı təsir prosesi baş verir. 

Sosial normalar və sosial nəzarət. Adətən birgə

fəaliyyət və ünsiyyət zamanı qarşılıqlı təsir müvafiq sosial  

normalar və sosial nəzarət əsasında həyata keçirildikdə özünün

səmərəli nəticəsini verir. 

Sosial normalar insanların qarşılıqlı təsir və qarşılıqlı

münasibətlərini tənzim etmək üçün cəmiyyət tərəfindən qəbul

edilmiş normalardır. 

Cəmiyyət spesifik sosial davranış normaları sistemi

nümunələrini hazırlayır və müvafiq şəraitdə həmin normalara

əməl etməyi özünün bütün  üzvlərindən tələb edir. Bu normalar

pozulduqda sosial nəzarət mexanizmi işə düşür (bəyənməmək, 

danlamaq,    cəzalandırmaq

şəklində)    və

davranışın

korrersiyasına gətirib çıxarır.  Burada həmin normların

cəmiyyətin bütün üzvləri tərəfindən qəbul olunması,  həmin

normaları etalon kimi  qəbul etmələri və öz  davranışlarını eta-

lona uyğun qurmağa çalışmaları əsas şərtdir.  Lakin bu hələ

kifayət deyildir.  Həmin normalara əməl olunmasına sosial

nəzarət edilmədən bu normaların işləyəcəyi şübhə doğurur. 

Bunu gündəlik həyati faktlar da sübut edir.  Adətən,  sosial

nəzarət zəif olduqda və ya ikili münasibət xarakteri  daşıdıqda

sosial normaların pozulması halları tez – tez özünü göstərir. 

Ünsiyyət prosesində rol və rol gözləmələri. Qarşılıqlı

təsir prosesində sosial nəzarət ünsiyyətdə olan adamların

rollarına uyğun şəkildə həyata keçirilir. Psixologiyada rol

altında kimin bu və ya digər mövqedən asılı olaraq hansı

davranış modelini yerinə yetirməsi nəzərdə tutulur.  Subyekt

müəllim və ya şagird,  bacı və ya qardaş,  həkim və ya xəstə, 

müdir və ya işçi,  ev yiyəsi və ya qonaq    və s.  rolunu yerinə  

yetirə bilər.  Hər bir rol    tamamilə müvafiq tələbə və

ətrafdakılarının    müvafiq gözləmələrinə cavab verməlidir. 

Adətən ünsiyyətdə olan adamlar bir- birindən öz rolunu onun

gözlədiyi kimi yerinə yetirməsini istəyirlər.  Məsələn,  şairdlər



Yüklə 3,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   191




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə