Dərsliklə bağlı tqdk-ya daxil olan və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8-ci sinifləri üçün “Ədəbiyyat” dərsliyi
Müəlliflər: Nizami Cəfərov
Nüşabə Araslı
Soltan Hüseynoğlu
Bakı: Xəzər, 2012.
bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış
YEKUN RƏY
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır:
1. Məzmun baxımından; 2. Dizayn və bədii tərtibat baxımından.
1. Məzmun baxımından
Dərslik giriş, 5 bölmə, proqram və ifadəli oxuda istifadə edilən şərti işarələrdən ibarət olmaqla, 224 səhifəni əhatə edib və qüvvədə olan tədris proqramı əsasında hazırlanıb. Dərslik şagirdlərin bədii zövqünün formalaşması, onlarda vətən, yurd sevgisi, milli-mənəvi dəyərlərimizə hörmət, yadelli işğalçılara nifrət və s. hislərin aşılanması baxımından əhəmiyyətli olan nümunələrlə zəngindir.
Dərslik girişlə başlayır. Burada ədəbiyyatın şifahi və yazılı qolu, ədəbiyyatşünaslığın sahələri geniş şəkildə şərh edilir.
bədii mətnlərin öyrənilməsinə, 4 saat sinifdənxaric oxuya, 8 saat yazı vərdişlərinin inkişafına ayrılıb. Proqramın tələblərini ödəmək üçün dərslikdə 18 dərs nəzərdə tutulub.
Qeyd etmək lazımdır ki, dərslik müasir tələblər baxımından yaxşı işlənib, burada
ədəbiyyat tarixinin qədim dövrdən ən yeni dövrədək mərhələləri nümunələrlə əhatə edilib. Xüsusilə, dərsliyin qədim türk, yaxud ümumtürk ədəbiyyatından başlanması müsbət haldır. Bundan əlavə, dərslikdə şifahi və yazılı ədəbiyyatın inkişafının paralel təqdim edilməsi, yeri gəldikcə, dilimizin təkmilləşmə yolunun ümumi mənzərəsi barədə təsəvvür yaradılmasına cəhd edilməsi və mətnlərə uyğun olaraq ədəbiyyatın bəzi nəzəri məsələlərinin konkret nümunələrlə şərh edilməsi məqsədəuyğundur.
Dərslikdə (səh. 36-63) və proqramda (səh. 215) “Orta dövr ədəbiyyatı” fərqləndirildiyi halda, mündəricatda həmin bölmə qeyd olunmayıb. Proqramda “Dünya ədəbiyyatı” bölməsi fərqləndirilsə də (səh. 218), dərslik (səh. 207) və mündəricatda (səh. 222) fərqləndirilməyib.
6, 7, 8-ci dərslərdə, ancaq tarix fənni ilə nəzərdə tutulub. Məsələn, səhifə 26-da tarix fənni ilə inteqrasiyaya əsaslanan dərs “Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu
2 boy” adlanır. Dərsdə tarix fənni ilə sistemli və nizamlı şəkildə inteqrasiya qurulmamış, iki fənn və müvafiq mövzulararası əlaqə yaradılmamışdır.
inteqrasiya qurulması nəzərdə tutulub. Lakin mövzunun tarix fənni ilə əlaqələndirilməsi ilə bağlı sual və tapşırıqlar verilməyib. Tarix fənni ilə inteqrasiya nəzərdə tutulmuş bəzi dərslərin sonunda “Müstəqil iş üçün” yarımbaşlığında tarix fənni ilə inteqrasiyanın reallaşdırılmasında əhəmiyyətli rol oynamır. Tarix fənni ilə inteqrasiya nəzərdə tutulmuş “Füzuli” (səh. 54) dərsində “Müstəqil iş üçün” yarımbaşlıqlı bölmə yoxdur. Deməli, həmin başlıq altındakı mətn inteqrasiya
qurulmasına dair materialları
genişləndirmək, sual və tapşırıqların sayını artırmaq məsləhətdir.
Nəzəriyyə materiallarının təqdimatında da
müəyyən
çatışmazlıqlar özünü
göstərir.
Səhifə 35-də “mənzum hekayə”nin izahı
qısadır və tam anlaşılan
deyil.
Məlumatın sadə və şagird üçün anlaşıqlı şəkildə izah edilməsi yaxşı olardı.
düşülən deyil. İzahatın 8-ci sinif şagirdinin
yaş səviyyəsinə uyğun verilməsi
məsləhətdir.
Səhifə 61-də “qitə” janrı ilə bağlı verilmiş məlumat da qənaətbəxş deyil. Nəzəri məlumat səthi və şagird üçün anlaşılmazdır. Burada “qitə” janrına aid nümunələr verilsə, izah şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun genişləndirilsə, dərslikdə bir az əvvəl keçilmiş qəzəl və mənzum hekayə ilə qitənin fərqləri izah edilsə, sual və tapşırıqlarla biliklər möhkəmləndirilsə, daha yaxşı olar.
Əsərlərin təhlili verilərkən təhlilə aid sual və tapşırıqların sayı artırılsa, rəngarənglik yaradılsa, daha səmərəli olar. Sual və tapşırıqlarda əsərin bədii mətni ilə yanaşı, 8-ci sinif şagirdinin yaş və qavrama səviyyəsinə və proqram materiallarına uyğun nəzəri məsələlər, əsərin janrı, vəzni, mövzusu və ideyası, başqa bu kimi tədris olunan əsərlərlə oxşar və fərqli cəhətləri müqayisəli şəkildə soruşulsa, biliklər daha dəqiq şəkildə möhkəmləndirilsə, bədii zövq güclənər, ədəbiyyatın tədrisinin səmərəliliyi artar.
Səhifə 35-də “Müstəqil iş üçün” verilən tapşırıqda göstərilib: “Nizami
Gəncəvi Azərbaycan intibah mədəniyyətinin görkəmli nümayəndəsidir”
mövzusunda məruzə hazırlayın. Bu tapşırıqdan əvvəl “intibah” sözü və
Nizami Gəncəvi dövrünün digər sənətkarları barədə şagirdlərə qısa məlumatın
verilməsi 3
məqsədəuyğun olar. Bundan başqa, 10-cu sinif “Ədəbiyyat” dərsliyində Azərbaycan intibah ədəbiyyatı tarixi fərqli olaraq XVII-XVIII əsrlər göstərilib.
Dərslikdə çoxsaylı orfoqrafik xətalar var. Məsələn: “şeir” sözü dərslikdə 50 dəfədən artıq işlənmiş, onun da təxminən 13-ü səhv gedib. 37, 42 və 60-cı səhifələrdə 3 dəfə, 95, 147 və 182-ci səhifələrdə 2 dəfə, 183, 206, 207 və 211-ci səhifələrdə də səhvən “şer” kimi yazılıb.
Səhifə 9-da “Döyüş türküsü” mətninin orijinalı ilə tərcüməsinin verilməsində qüsur var. Bir bənd orijinalın və altından da onun tərcüməsinin verilməsi məqsədəuyğun olardı. Bundan əlavə, qədim türk dilindən verilən mətn Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırıla bilər. Burada “tərcümə” ifadəsinin işlədilməsi uğurlu deyil. Yenə həmin səhifədə “Döyüş türküsü”nün tərcüməsində “İntiqam hissilə, kinlə
Səhifə 13-də “əlini-əlinə çalıb ağladı” cümləsində defis işarəsi artıqdır. Həmin səhifədə “qulunum oğul!” ifadəsində “qulun” sözünün izahının verilməsi məsləhətdir.
Səhifə 20-də “ağ boynuma qıl sicimin” ifadəsinin izahının verilməsi məsləhətdir.
“…qızıl tağlı” ifadəsində “tağlı” sözünün, “…qıl yapıncı”, “…ağır buxov” ifadələrinin izahının verilməsi məsləhətdir.
Səhifə 25-də “cübbə-çuxa” sözünün izahının verilməsi məsləhətdir.
Səhifə 31-də “Sultan Səncər və qarı” mənzum hekayəsində “dedi ki”-dən sonra sadəcə vergül qoyulmalı olduğu halda, o, vasitəsiz nitq kimi götürülüb və “iki nöqtə” və “defis” qoyulmaqla cümlə böyük hərflə davam edib.
Səhifə 32-də “…sənin ədlin” ifadəsində “ədalət” sözü “ədl” kimi qısaldılıb.
Göstərilən sözün və yenə həmin səhifədə “…səndən xarlıqdır” ifadəsində “xarlıq” sözünün izahının verilməsi məsləhətdir.
əvəzinə, “hökmüdar” işlənib. Bu şeirdə heca naminə olsa da, izahat verilməli idi.
əsrdə ana dilimizdə yaranan əsərlər barədə qısa şəkildə danışılsa da, dilimizdə ilk dəfə bədii əsər yazan müəlliflərin adı çəkilməyib. Halbuki şagirdin bunu bilməsi
vacibdir. Çünki İ. Nəsimi kimi mükəmməl Azərbaycan dilli şair birdən-birə peyda ola bilməzdi. Bunun zəmini göstərilməlidir ki, şagird anadilli yazılı dilin nə zamandan formalaşmağa başladığı haqqında ilkin məlumat alsın. İ. Nəsiminin həyat və yaradıcılığından danışılarkən, əsasən,
onun hürufi
təriqətinin aparıcı
nümayəndələrindən olması xüsusi qabardılıb. Şairin cəsarət və qəhrəmanlığı barədə ətraflı danışılıb. Dərsliyə “Mövsimi-novruzu neysan” deyil, məhz şairin belə bir ruhda yazılmış şeiri daxil edilsə idi, daha yaxşı olardı.
Səhifə 38-də “Bülbülü-şeyda xətibi–laləzar oldu yenə” cümləsində “bülbülü” deyil, “bülbüli” olmalıdır. Çünki “ü” azərbaycanca “və” mənasını bildirir, “i” isə izafət birləşməsi yaradır. Tərkibin düzgün yazılmaması şagirdlərin ərəb-fars tərkibləri ilə zəngin olan klassik ədəbiyyatımızı düzgün başa düşməsinə mane ola bilər. Bu birləşmə 41-ci səhifədə düzgün verilib.
Səhifə 40-da “Doğma türkcəmizdə yazılan qəzəldə bu gün işlətmədiyimiz sözlər, alınmalar olsa da, ondakı dil aydınlığını, bədii gözəlliyi, şübhəsiz duydunuz” cümləsindəki fikir başa düşülsə də, qüsurludur. “Alınma söz” əvəzinə, “alınma” işlədilmir. Müəlliflər “söz”ü iki dəfə təkrar etməmək üçün “alınma” söz əvəzinə, “alınmalar” işlədiblər. Cümlə belə olsa idi, daha məqsədəuyğun olardı: “Doğma türkcəmizdə yazılan qəzəldə bu gün dilimizdə işlənməyən və alınma sözlər
Səhifə 41-də “dəvənin” sözü səhvən 2 dəfə işlədilib.
Səhifə 43-də Şah İsmayılın özünü Təbrizdə şah elan etməsi tarixi kimi 1502-ci il göstərilib. Azərbaycan tarixşünaslığı bunu 1501-ci il kimi qəbul edir. Yenə həmin səhifədə “Bu (,) onun sonrakı…” ifadəsində “bu”-dan sonra vergül qoyulmalıdır.
Səhifə 44-də “insanın hissinin” birləşməsində orfoqrafik səhvə yol verilib. “Hiss” sözünə saitlə başlayan şəkilçi əlavə olunduqda o, iki “s” ilə yazılmalı olduğu halda, burada bir “s” ilə yazılıb.
Durnavu, üqabü, qur-qura, qaz”
beytində də “və” əvəzinə işlənən “ü” lərdən sonra vergülün qoyulması doğru deyil. Əslində, vergül “köçdü” və “qıldı” arasında qoyulmalı idi.
izahının verilməsi məsləhətdir.
5 Səhifə 60-da “Padişahi-mülk...” qitəsinin bəhrinin “təfilə” üzrə izahında “ü” və “defis”dən istifadə edilib.
sadəlik, səmimilik və s. öz qəhrəmanında-Koroğluda görmək istəmiş və onun obrazını beləcə yaratmışdır”. Burada mövcud olan bütün mənəvi dəyərlərin sadalanması yoruculuq yaradır. İkincisi, “öz” əvəzliyinin ehtiyac olmadan təkrarı qüsurdur. Bundan başqa, şagirdlər elə 8-ci sinif Azərbaycan dili dərsliyindən öyrənirlər ki, ümumiləşdirici söz həmcins üzvlərdən əvvəl gələrsə, ondan sonra qoşa nöqtə qoyulmalıdır. Burada isə tamamlıq vəzifəsində olan ümumiləşdirici sözdən sonra tire işarəsi qoyulub.
qızlar…onlarla bərabər düşmənə qarşı vuruşurlar” ifadələri var. “Düşmən” sözü burada məntiqsiz səslənir. Çünki bu yazıda da qeyd olunduğu kimi, onlar şah, bəy, xan qızlarıdır, Koroğlu da məhz onların valideynlərinə qarşı idi. Valideyni isə düşmən kimi təqdim etmək düzgün deyil. Odur ki, “düşmənə” sözü “ədalətsizliyə” sözü ilə əvəz edilsə, daha münasib olar.
Səhifə 64-də “Odu ki”-dən sonra vergül qoyulmayıb, 65 və 66-cı səhifələrdə isə vergül qoyulub. Həmin səhifədə “...Toqatdan yeriş eləsinlər” cümləsində “yürüş eləsinlər” verilsə, daha düzgün olar.
Səhifə 65-də “anrı ətəyində” ifadəsində “anrı” sözünün izahının verilməsi məsləhətdir.
qoyulub.
Səhifə 75-də “bədöy-cins at” sözünün dərslikdə izahı təkrar verilib.
Səhifə 79-da gəraylının son misrasında “Gəlimi, ay mədəd, ay mədəd!...”-də
“i” hərfi artıqdır.
Səhifə 87-də gəraylının “hələ ki, Baba–Əmirəm” misrasındakı “Baba- Əmir”lə bağlı izahat verilsə, yaxşı olar.
Səhifə 92-də “Müstəqil iş üçün” tapşırıqda “Aşağıdakı mövzulardan birini seçib işləyin” cümləsindən sonra qoşa nöqtə qoyulmalıdır.
“Hacı Qara” komediyasının kursivlə verilmiş remarkalarında və müəllif sözlərindəki “k” hərfi daha çox böyük “R” hərfinə oxşayır. 109, 112, 113, 118, 119,
6 kursivlərdə də bu hərfin dəyişdirilməsi və yaxud başqa şriftlə əvəzlənməsi daha düzgün olardı.
dəfə kiçik, bir dəfə böyük hərflə verilib. 110, 112, 113 və 114-cü səhifələrdə
“Quran” sözünün yazılışında apostrof artıqdır.
Səhifə 114-də “Kə’bəyi-beytullah”, “Kə’bə” sözlərində apostrof artıqdır.
Səhifə 126-da “Görünür bular quldurdular” cümləsində ara sözdən sonra vergül qoyulmalıdır.
birləşməsində “s” hərfinin biri buraxılıb.
Səhifə 153-də lüğətdə “sərmayə” sözünün izahında “əsil” sözündəki “i” artıqdır.
kimi verilib.
Səhifə 167-də “Qurbanəli bəy” hekayəsində işlənən “pristav”, “qlava”,
“strajnik” və s. kimi arxaikləşmiş sözlərin izahlarının verilməsi məsləhətdir. “Yavuq” sözü də dərslikdə fərqli yazılıb. 165 və 166-cı səhifələrdə iki dəfə,
170-ci səhifədə “yavıq”, 167 və 198-ci səhifələrdə “yavuq” kimi verilib.
Səhifə 185-də “Bir cibimdə əskinasım...” şeirinin 4-cü bəndində
“bərcəhənnəm” sözündən sonra vergülün qoyulmaması mətnin düzgün başa düşülməsinə mane olur. Halbuki 187-ci səhifədə həmin misra təkrar verilərkən “bərcəhənnəm” sözündən sonra vergül qoyulub. Yenə 185-ci səhifədə “əskinas” sözünün izahı verildiyi halda, “dinar” sözünün izahı verilməyib.
səf başlasa kühsarlər” misrasında “bağlasa” olmalı idi.
Səhifə 207-də “İstanbul universitetində” ifadəsində “universitet” sözü kiçik hərflə verilib.
xətalar var. İkinci bəndin ilk misrasında “qurban olayım” ifadəsindən sonra vergül qoyulmalıdır. Üçüncü bəndin ilk misrasında “hür yaşadım, həp yaşarım” deyil, “hür yaşadım, hür yaşarım” olmalı idi. Dördüncü bəndin üçüncü misrasında
“qorxma” sözündən sonra nöqtə qoyulmalı, “nasıl” sözünün ilk hərfi böyük yazılmalıdır. Beşinci bəndin ilk misrasında “arkadaş”, dördüncü misrasında hər iki “bəlkə” sözlərindən sonra vergül qoyulmalıdır. Bu bənddə “doğacandır” deyil,
7 “doğacaqdır” yazılmalı, “Haqqın” sözünün ilk hərfi böyük olmalıdır. Yeddinci bəndin ilk misrasında “ki” ədatından sonra vergül artıqdır. Səkkizinci bəndin ikinci misrasında “dəgməsin” deyil, “dəyməsin” yazılmalı, üçüncü misrada “ki” ədatından sonra vergül qoyulmamalıdır. Doqquzuncu bəndin ilk misrasında “edər” sözündən sonra vergül qoyulmamalıdır.
2. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
Dərsliyin titul səhifəsində şagirdlərə köməkçi vasitə kimi düşünülən şərti işarələr yaddaqalan deyil. “Əsərin məzmunu ilə bağlı suallar üçün” bölməsinin iki fərqli işarə ilə verilməsi anlaşılmazlıq yaradır. Fərqlər izah edilməli idi.
Qədim türk, yaxud ümumtürk ədəbiyyatından nümunə kimi verilən “Döyüş türküsü”nün aşağısında “tərcümə” başlığı altında onun müasir variantı da verilib. Burada “tərcümə” deyil, ya “sadələşdirilmiş variant” ya da “uyğunlaşdırılmış variant” ifadələrindən birinin işlənməsi daha düzgün olardı. Bu halda şagird qədim türk ədəbiyyatının dilimizdə yarandığını, sadəcə olaraq sözlərin böyük hissəsinin arxaikləşdiyinə əmin ola bilər. Bundan əlavə, həmin türkünün orijinalı ilə sadələşdirilmiş variantının paralel verilməsi, yaxud onların nömrələnməsi daha düzgün olardı.
Nəticə
1.
Dərslikdə şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri əsasən nəzərə alınıb və sadədən- mürəkkəbə doğru prinsipi gözlənilib.
2. Dərslikdəki materiallar müvafiq fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir.
3. Dərslikdə tədris proqramındakı mövzular tam əhatə olunub, oradakı material elmi-metodik baxımdan, demək olar ki, dəqiq ifadə edilib.
Document Outline
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|