Dərsliklə bağlı tqdk-ya daxil olmuş və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər
Yüklə 182,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 2
Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 10-cu sinifləri üçün “Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı” dərsliyi Müəlliflər: Həbib Ocaqov Rövşən Qasımov Bakı: Təhsil, 2011. Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olmuş və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY
3
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Məzmunun işlənməsi baxımından; 2. Dil və yazı üslubu baxımından; 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından; 4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından. 1. Məzmunun işlənməsi baxımından Qüvvədə olan tədris proqramı əsasında hazırlanmış dərslik “Giriş”, 7 fəsil (“Dövləti müdafiənin əsasları”, “Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Nizamnamələri”, “Sıra təlimi”, “Taktiki hazırlıq”, “Silahlar və atıcılıq hazırlığı”, “Hərbi topoqrafiya”, “Təhlükəsizlik və fövqəladə hallarda insanların mühafizəsi”), fənn proqramı və “Mündəricat”dan ibarətdir. Dərslikdəki materiallar 44 paraqraf üzrə 176 səhifəni əhatə etmiş, fənn üzrə bilik və bacarıqların mənimsənməsinə və formalaşdırılmasına yönəlmişdir. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin təsdiq etdiyi tədris planına əsasən, fənnin tədrisinə həftədə 2 saat olmaqla, 64 saat vaxt ayrılmışdır. Dərslikdə müəyyən qüsurlar var. Bunlar aşağıdakılardır: Dərsliyin ilk səhifəsində materialların verilməsində hansı Nizamnamələrə istinad edilməsi yazılmayıb. Səhifə 5. 5-ci abzasda “1918-ci ilin dekabrın 25-də tam Artilleriya generalı S. Mehmandarov hərbi nazir, dekabrın 29-da isə general-leytenant Ə.Şıxlinski nazir müavini təyin olundular” fikri qeyd edilmişdir. S. Mehmandarovun hərbi nazir təyin edilməsinə qədər o vəzifənin icraçıları X. Sultanov, İ.Ziyadxanov və F. Xoyski olmuşlar. Səhifə 11-15. 2-ci paraqrafda “Azərbaycan Silahlı Qüvvələrin qoşun növləri” mövzusunda “Sülhməramlı qoşunlar, Sərhəd qoşunları, Daxili qoşunlar, Dövlətin silahlı təşkilatı və Silahlı Qüvvələrin vəzifələri, təyinatı” haqqında məlumat verilməmişdir. Səhifə 12. 3-cü abzasda Hava hücumundan müdafiə qoşunlarından bəhs olunan axırıncı cümlədə ayrı qoşun növü olan Hərbi Hava Qüvvələrinin onun tərkibinə aid edilməsi doğru deyil.
təsdiq edilmə tarixi göstərilməyib. “Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrin Sıra 4
nəşriyyat-1995-ci il).
proqramda (səh.173) bir yerdə “Hərbi hissənin döyüş bayrağı. Hərbi and-2 saat” verilmişdir. 5-ci paraqrafa dair suallar 6-cı paraqrafın sonunda verilib. Ya iki paraqrafın bir başlıq altında verilməsi, ya da proqramda o mövzuların ayrı-ayrı yazılması məqsədəuyğundur.
“vətəndaşların hərbi vəzifələri, müddətli həqiqi xidmətə çağırılan çağırışçıların yaş həddi, həqiqi hərbi xidmət keçmə və həqiqi hərbi xidmət dövründə təqvim hesabı “haqqında məlumatlar yazılmayıb. Səhifə 43-44. Sonuncu abzasda daxil olmaqla, “Komandirlərə (rəislərə) və özündən böyüklərə müraciət” yarımbaşlığına qədər olan abzaslar, ümumiyyətlə, mövzuya aid deyil. Belə ki, paraqrafın adı “Əmr və sərəncamların verilmə qaydası və onların icrası” olduğu halda, sözügedən azbaslarda DXN-in 38-45-ci maddələrini əhatə edən hərbi nəzakət və hərbi qulluqçuların davranışları haqqında qaydalardan bəhs olunur.
(səh.173) “Sıra hazırlığı” yazılmışdır. Səhifə 49-53. “Sıralar və onların idarə edilməsi” paraqrafında sıranın elementi sayılan açıq sıralar haqqında məlumat verilməmişdir. Səhifə 52. Xəbərdarlıq siqnalları və icra komandasına aid məlumatlar mövzuya uyğun deyil. Səhifə 53. Komandaların icra etmə qaydası əvvəlki səhifədə verildiyi halda, 14- cü paraqrafda mahiyyət etibarilə təkrar verilmişdir. Səhifə 53-56. “Yerində dönmələr. Yeriş” mövzusu dərslikdə bir yerdə, proqramda (səh.173) isə ayrı (“Yerində dönmələr-1 saat” və “Yeriş-1 saat”) göstərilmişdir.
yazılmışdır. Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 78-ci maddəsində “Sıradan çıxma və rəisə yanaşma” verilmişdir.
proqramda isə (səh.174) “Döyüşdə əsgərin vəzifəsi” yazılmışdır. 5
hazırlığına başlayarkən müdafiə olunmaq qaydası” yarımbaşlığı 11-ci sinif “Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı” dərsliyində yer almış “Düşmən nüvə silahı işlədərkən və atəş hazırlığına başlayarkən müdafiə olunmaq qaydası” (Bakı: Təhsil, 2011; səh.45-50) paraqrafında təkrar verilmişdir. Səhifə 166-171. Məlumatların müəyyən qismi 27-ci paraqrafın “Xəbərdarlıq siqnalları ilə davranış” yarımbaşlığı ilə eyniyyət təşkil etdiyinə görə burada təkrar verilməsinə ehtiyac yoxdur. Səhifə 94. 28-ci paraqrafda və mündəricatda “Kalaşnikov avtomatının quruluşu (maddi hissəsi)” mövzusu verilmiş, proqramda isə (səh.174) “Kalaşnikov avtomatının quruluşu və təyinatı” yazılmışdır. Səhifə 102. 29-cu paraqrafın adı “Avtomatın natamam sökülməsi və yığılması” kimi verilməsinə baxmayaraq, proqramda (səh.174) “Kalaşnikov avtomatının natamam sökülməsi və yığılması” verilmişdir. Səhifə 120. 34-cü paraqrafın adı “Atışın əsasları və qaydaları” kimi verilmiş, proqramda isə (səh.174) “Atəşin mahiyyəti, güllənin başlanğıc sürəti” yazılmışıdır. Səhifə 123. 35-ci paraqrafın adı “Trayektoriyanın yaranması” kimi verilmiş, proqramda isə (səhifə 174-də) “Trayektoriyanın yaranması, güllənin uçuş trayektoriyası” yazılmışdır. Səhifə 132. 38-ci paraqrafda və mündəricatda “Günəşin vəziyyətinə və saata görə üfüqün səmtinin təyin edilməsi” mövzusu verilməsinə baxmayaraq, proqramda (səh.174) “Günəşə və saata görə üfüqün səmtinin təyin edilməsi” (mövzuda yarımbaşlıq kimi göstərilib) və “Günəşə vəziyyətinə görə üfüqün səmtinin
proqramda göstərilən mövzuların adları bir-birinə uyğun gəlmir. Həmin paraqrafda göy cisimləri vasitəsilə (Günəşə görə) üfüqün səmtinin təyin olunması haqqında məlumat verildiyi halda, qütb ulduzuna görə üfüqün səmtinin təyin olunması haqqında məlumat verilməyib.
kimi verilmiş, proqramda isə (səh.174) “Xəbərdarlıq siqnalları” yazılmışdır. Səhifə 173. Proqramda bütün fəsillər rum rəqəmləri ilə göstərilsə də, dərsliklə uyğun gəlmir. 6
təşkilati quruluşu” mövzusunun tədrisi nəzərdə tutulsa da, dərslikdə öz əksini tapmamışdır. Proqramda saat çatışmazlığı var. Səhifə 175. Mündəricatda V fəsil “Silahlar və atıcılıq hazırlığı” yazılmışdır. Proqramda isə V fəsil “Silahlar və atəş hazırlığı” kimi göstərilmişdir. Burada, proqramla mündəricat bir-birini tamamlamır.
Dərslikdəki materiallar əsasən konkret, lakonik yazılmış, sadə və anlaşıqlıdır. Burada, xeyli sayda termin, hərbi texnika və silahların adlarından istifadə edilmişdir. Bəzi hallarda verilənlərin izahı çətinlik törədir. Ümumiyyətlə, hərbi texnikaların taktiki-texniki göstəricilərinin rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsi çox vacib məsələdir. Buna görə də dərslikdə bir çox terminlərin dəyişdirilməsi məqsədəuyğundur. Dərsliyin dil və yazı üslubu ilə bağlı qüsurlar var. Bunlar aşağıdakılardır: Səhifə 7. 7-ci sətirdə “Qarşı Əsassız” sözləri kiçik hərflə yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə axırıncı abzasın 4-cü sətrində “meyarı” sözünün əvəzinə “memarı” sözü yazılmalıdır. Səhifə 11. 4-cü abzasda yazılıb: “Motoatıcı qoşunlar düşmənin havadakı və yerdəki hədəflərini avtomat və pulemyotlardan, artilleriyadan, operativ-taktiki və taktiki raketlərdən, tanklardan, piyadaların döyüş maşınlarından, zirehli maşınlardan, zenit raketlərindən istifadə etməklə məhv etmək qabiliyyətinə malikdir”. Bəzi ədəbiyyatda 1 motoatıcı qoşunlar təyinatı belə verilir: “Motoatıcı qoşunlar – quruda müstəqil və ya başqa qoşun növləri ilə birgə tam miqyaslı döyüş əməliyyatlarının keçirilməsi qabiliyyətinə malikdir”. Səhifə 11. Axırıncı abzasda “Tank hissələri” ifadəsinin əvəzinə “Tank hərbi hissələri” ifadəsinin yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 12. 2-ci abzasda “Artilleriya qoşunları operativ-taktiki və taktiki məqsədli reaktiv artilleriya, minaatan və digər hərbi texnika ilə təchiz olunmuşdur” cümləsinin “Artilleriya qoşunları operativ-taktiki və taktiki raket
1 - “Quru qoşunların ehtiyatda olan zabitlərinin hazırlanması”, Moskva Hərbi nəşriyyatı-1989-cu il, V.F.Sotnikov; səh.10 - ru.wikipedia.org-da “Мотострелковые войска” məqaləsi 7
sistemləri, tank əleyhinə idarəedilən raket kompleksləri ilə təchiz olunmuşdur” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 12. 3-cü abzasda “Müasir Hava Hücumundan müdafiə qoşunları texniki cəhətdən mürəkkəb hərbi avadanlıqlarla təmin olunmuşdur” cümləsində “avadanlıqlar” sözünün əvəzinə “texnikalarla” yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 13. 1-ci abzasda “Hava Hücumundan müdafiə aviasiyasına” ifadəsini “Hərbi hücumundan müdafiə qoşunlarına” ifadəsi ilə əvəzləmək daha düzgün olar. Səhifə 14. 2-ci abzasda yazılıb: “Milli Qvardiya və Mülki Müdafiə qoşunları Xüsusi qoşun formasıdır”. Burada, Xüsusi qoşunlar haqqında məlumat düzgün göstərilib, lakin bu cümlələrin də əlavə edilməsi məqsədəuyğundur: “Xüsusi qoşunlar - Silahlı Qüvvələrin döyüş və gündəlik fəaliyyətini təmin etməkdən ötrü xüsusi tapşırıqları yerinə yetirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Xüsusi qoşunlar SQ-nin hər bir növündə vardır. Tərkibinə kəşfiyyat, radiotexnik, topoqrafik, radiasiya, kimyəvi və bakterioloji müdafiə, rabitə, təmir, tibb və s. bölmələr daxidir”. Səhifə 20. 2-ci abzasda “xüsusi böyük xidmətlərinə görə” ifadəsinin “xüsusilə görkəmli xidmətlərinə görə” kimi yazılması məqsədəuyğundur 2 . Səhifə 21. 2-ci abzasda “hərbi sənayenin” ifadəsinin “hərbi texnikanın” kimi yazılması lazımdır 3 .
xidmət vəzifələrini” kimi yazılması lazımdır 4 . Səhifə 22. 5-ci sətirdə “dövlət sərhədinin” ifadəsinin əvvəlinə “Azərbaycan Respublikası” ifadəsinin əlavə edilməsi lazımdır 5 . Yenə həmin səhifədə 10-cu sətirdən sonra “Azərbaycan Respublikası dövlət sərhədinin mühafizəsində qüsursuz xidmətə görə” cümləsi əlavə edilməlidir 6 . Səhifə 25. Axırdan 2-ci abzasda “hazır vəziyyətdədir” ifadəsi “hazır vəziyyətdə olmalıdır” kimi yazılmalıdır 7 . 2 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanası. “Ordenlər, Medallar, Döş nişanları və Fəxri adlar”; səh.23
3 “Azərbaycan Respublikasının "Azərbaycan Bayrağı" ordeninin Statutu”, Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 6 dekabr tarixli 756 saylı Qanunu
4
5 Prezident Kitabxanası. “Ordenlər, Medallar, Döş nişanları və Fəxri adlar” 6 Prezident Kitabxanası. “Ordenlər, Medallar, Döş nişanları və Fəxri adlar” 7 Azərbaycan Respublikası İntizam Nizamnaməsi, maddə 2 8
Nizamnaməsi” yazılmalıdır. Səhifə 33. “Hərbi komissarlıq” ifadəsinin əvəzinə “səfərbərlik və hərbi xidmətə çağırış şöbələri” sözləri yazılmalıdır. Səhifə 35. 5-ci abzas 1-ci bənddə “vicdanla və dönmədən” ifadəsinin əvəzinə “müqəddəscəsinə və sarsılmazcasına” ifadəsi yazılmalıdır 8 .
dövlətinin işinə və mənafeyinə sədaqətli olmaq və bunun uğrunda mübarizədə öz qüvvəsini, hətta həyatını belə əsirgəməmək” ifadəsinin “Azərbaycan dövlətinin işinə və mənafeyinə uyğun sayıq, namuslu və sədaqətli olmaq və bunun uğrunda mübarizədə öz qüvvələrini, hətta həyatını belə əsirgəməmək” kimi yazılması məqsədəuyğundur 9 .
qorumaq” ifadəsi “hərbi sirri və dövlət sirrini ciddi saxlamaq” kimi yazılmalıdır 10 . Səhifə 36. 4-cü bəndin Azərbaycan Respublikasının Daxili Xidmət Nizamnaməsinin 138-ci maddəsinə uyğun olaraq, “dövlət əmlakını qorumaq, geyimini və ayaqqabısını ehtiyatla geyinmək, onları vaxtında və səliqə ilə təmir etmək, hər gün təmizləmək və göstərilən yerdə saxlamaq” yazılması lazımdır. Səhifə 39. “Hərbi nişanlara aşağıdakılar daxildir: poqonlar, döş və qol nişanları, baş geyimindəki nişanlar, poqon, kant və qaytanlar” cümləsinin “Hərbi nişanlara aşağıdakılar daxildir: poqonlar, döş, qol və baş geyimindəki nişanlar, kantlar və qaytanlar” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə 3-cü abzasda yazılıb: “Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrində əsas fərqləndirmə nişanlarından biri baş geyimində olan 8 guşəli ulduzdur”. Lakin “Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri hərbi qulluqçuların hərbi geyim forması və fərqləndirmə nişanları haqqında” Əsasnamənin və “Azərbaycan Respublikası Silahlı qüvvələri hərbi qulluqçularının hərbi geyim forması və fərqləndirmə nişanlarının təsvirləri”nin təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2001-ci il 25 iyun tarixli 514 saylı fərmanı ilə, maddə 62- də göstərilib ki, “Əsgərlərin, matrosların və çavuşların kokardaları ucları yuxarı istiqamətlənmiş və onların arasında səkkizguşəli ulduz olan ayparadan ibarətdir”.
8 Azərbaycan Respublikasının Daxili Xidmət Nizamnaməsi, maddə 138 9 Azərbaycan Respublikasının Daxili Xidmət Nizamnaməsi, maddə 138
10
9
yazılmalıdır.
cümləsinin “Tutduğu vəzifəsinə və hərbi rütbəsinə görə bir hərbi qulluqçu bir-birinə münasibətdə və yaxud tabe olandır” kimi yazılması məqsədəuyğundur 11 . Yenə həmin səhifədə yeni paraqrafın 2-ci abzasında “Tabelikdə olanlar rəislərə danışıqsız tabe olmalıdırlar” cümləsinin Daxili Xidmət Nizamnaməsinin 9- cu maddəsinə uyğun olaraq, “Tabelikdə olanlar rəislərinə sözsüz tabe olmağa borcludurlar” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə yeni paraqrafın 3-cü abzasında “rəislərdir” sözünün əvəzinə “rəislər sayılır” ifadəsi yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə yeni paraqrafın 4-cü abzasında “Tabeliyinə görə ən yaxın rəis bilavasitə rəis adlanır” cümləsinin Daxili Xidmət Nizamnaməsinin 10-cu maddəsinə uyğun olaraq, “Tabelikdə olana ən yaxın rəis bilavasitə rəis adlanır” kimi yazılması məqsədəuyğundur.
Xidmət Nizamnaməsinin 11-ci maddəsinə uyğun düzəlişlərin verilməsi lazımdır. Yenə həmin səhifədə 2-ci abzasda “Hərbi rütbəsi böyük olanlar rütbəcə kiçik olanları məzəmmət etmək ixtiyarına malik olub, onlardan hərbi intizama, ictimai qayda-qanuna, geyim formasının səliqəsinə, həmçinin davranış qaydalarına riayət etmələrini tələb edə bilər” cümləsinin “Hərbi rütbəsi böyük olanlar hərbi rütbəsi kiçik olanlara irad tutmaq hüququna malik olub, onlardan hərbi intizama, ictimai qayda-qanuna, geyim formasına, həmçinin davranış və salamlaşma qaydalarına riayət etmələrini tələb etmək hüququna malikdir” kimi verilməsi məqsədəuyğundur 12 .
yazılmalıdır. Səhifə 45. Paraqrafın adı “Hərbi intizam, rəğbətləndirilmə və intizam cəzaları” kimi
verilmişdir. Azərbaycan Respublikası SQ-nin
İntizam Nizamnaməsində “rəğbətləndirilmə” sözü yerinə “həvəsləndirmə” yazılıb. Həmin abzasda “Hərbi intizam bütün hərbi qulluqçuların Azərbaycan Respublikası
11 Azərbaycan Respublikasının Daxili Xidmət Nizamnaməsi, maddə 9 12 Azərbaycan Respublikasının Daxili Xidmət Nizamnaməsi, maddə 12 10
deməkdir” cümləsinin “Hərbi intizam-bütün hərbi qulluqçuların Azərbaycan Respublikası qanunlarında və hərbi nizamnamələrində müəyyən olunmuş qaydalara ciddi riayət etməsi deməkdir” kimi yazılması lazımdır 13 . Yenə həmin səhifədə 2-ci abzasda “xidməti” sözünün əvəzinə “hərbi” yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına ciddi əməl etsin, hərbi andın, hərbi nizamnamələrin tələblərini, komandirlərin (rəislərin) əmr və sərəncamlarını dəqiq və vaxtında yerinə yetirsin” bəndinin “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına ciddi riayət etsin, Hərbi Andın və hərbi Nizamnamələrin tələblərini dəqiq yerinə yetirsin, komandirlərin (rəislərin) əmr və sərəncamlarına sözsüz tabe olsun” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “Hərbi xidmətin bütün çətinlik və məhrumiyyətlərinə mətinliklə tab gətirsin, borcunu yerinə yetirərkən öz canını və hətta həyatını belə əsirgəməsin” bəndinin “Hərbi xidmətin bütün çətinlik və məhrumiyyətlərinə mətinliklə tab gətirsin, hərbi borcunu yerinə yetirərkən öz qanını və hətta həyatını belə əsirgəməsin” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “komandirlərə (rəislərə) tabe olmaqla bərabər, intizam qaydalarına əməl etsin” bəndinin “komandirlərə (rəislərə) və böyüklərə hörmət etsin, əsgəri nəzakət və salamvermə qaydalarına əməl etsin” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “hərbi hissədən kənarda özünü ləyaqətli və namuslu aparsın, özü və başqaları tərəfindən ictimai asayiş qaydalarının pozulmasına yol verməsin, vətəndaşların şərəf və ləyaqətlərinin qorunmasına hərtərəfli səy göstərsin” bəndinin “hərbi hissədən kənarda özünü ləyaqətli və namuslu aparsın, ictimai asayişin özü və başqaları tərəfindən pozulmasına yol verməsin, vətəndaşların şərəf və ləyaqətlərinin qorunmasına hərtərəfli səy göstərsin” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 46. Axırıncı abzasda “Döyüş Bayrağı” ifadəsinin əvvəlinə “açılmış” sözünün əlavə edilməsi məqsədəuyğundur 14 .
13 Azərbaycan Respublikası İntizam Nizamnaməsi, maddə 1
14
11
bir pillə aşağı salmaqla, eyni zamanda aşağı vəzifəyə keçirmək, çavuş hərbi rütbəsindən məhrum etməklə, eyni zamanda aşağı vəzifəyə keçirmək” ifadəsinin “hərbi rütbəsini bir pillə aşağı salma, hərbi rütbəsini bir pillə aşağı salmaqla yanaşı, aşağı vəzifəyə keçirmə, çavuş hərbi rütbəsindən məhrum etməklə yanaşı aşağı vəzifəyə keçirmə” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə axırıncı abzasda “öz vəzifəsinə tam uyğun olmaması barədə xəbərdarlıq etmək, aşağı vəzifəyə keçirmək, hərbi rütbəsini bir pillə aşağı salmaq” ifadəsinin “öz vəzifəsinə tam uyğun olmaması barədə xəbərdarlıq, aşağı vəzifəyə keçirmə, hərbi rütbəsini bir pillə aşağı salma” kimi yazılması məqsədəuyğundur 15 .
keçirmək, çavuş hərbi rütbələrini bir pillə aşağı salmaq, çavuş hərbi rütbəsindən məhrum etmək” ifadəsinin “əlaçı döş nişanından məhrumetmə, aşağı vəzifəyə keçirmə, çavuş hərbi rütbələrini bir pillə aşağı salma, çavuş hərbi rütbəsindən məhrum etmək” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 50. Axırıncı abzasda “Sıxlaşmış sıralarda hərbi qulluqçular bir- birinin yanında dirsəkləri arasında bir ovuc eni qədər intervalda düzülürlər” cümləsinin “Sıxlaşmış sıralarda hərbi qulluqçular ön boyu bir-birinin yanında dirsəkləri arasında bir ovuc eni qədər intervalda düzülürlər” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 51. “Qumbaratan” sözünün “qumbaratan atıcı” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 55. 4-cü abzasdakı cümlənin “Barmaqlar yarıbükülmüş vəziyyətdə, ovucun içi yerə baxaraq qollar şalvarın yan tikişinə paralel olmaqla irəli çiyin səviyyəsinə qədər və geriyə arxaya qədər yellənir” kimi yazılması məqsədəuyğundur 16 .
məqsədəuyğundur. Yenə həminn səhifədə 9-cu abzasda “icra komandasında hərəkəti sol ayaqla basmalı, qollarla hərəkətin taktı ilə irəliyə və geriyə sərbəst hərəkət etməli” ifadəsinin Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 35-ci maddəsinə
15 Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin İntizam Nizamnaməsi, maddə 49 16 Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsi, maddə 33 12
taktı ilə bədən ətrafında irəliyə və geriyə sərbəst hərəkət etməli” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 56. Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 38-ci maddəsinə uyğun olaraq, “SEYRƏK” sözünün “SEY-RƏK” kimi yazılması daha düzgün olar.
SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 40-cı maddəsinə uyğun olaraq, “Yerişdə dönmə bu cür komandalar ilə yerinə yetirilir. “Sağa-Dön”, “Sola-Dön”, “Geriyə-Marş”. İcra komandası ilə sağayağın yerə qoyulması ilə eyni vaxtda verilir. Bu komanda ilə sol ayaqla bir addım atıb, sol ayağın pəncəsi üstündə dönməklə eyni vaxtda sağ ayağı irəli cıxarıb, yeni istiqamətdə yeriməli” kimi yazılması doğrudur. Həmin abzasda “Sola dönmək üçün icra komandası verildikdə sol ayağı yerə qoymaq, sağ ayaq ilə irəliyə addım atmaq və sağ ayağın pəncəsi üstə dönmək lazımdır, eyni zamanda dönərək sol ayağı atmaq və eyni istiqamətdə yerişi davam etdirmək lazımdır” cümləsinin Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 40-cı maddəsinə uyğun olaraq, “Sola dönmək üçün icra komandası sol ayağın yerə qoyulması ilə eyni vaxtda verilir. Bu komanda ilə sağ ayaqla bir addım atıb, sağ ayağın pəncəsi üstündə dönməklə eyni vaxtda sol ayağı qabağa çıxarıb, yeni istiqamətdə yeriməli” kimi yazılması doğrudur. Yenə həmin səhifədə 2-ci abzasda “Geriyə-Marş” – “icra komandası verildikdə sağ ayağı yerə qoymaq, sol ayaq ilə bir addım atmaq (bir hesabı ilə), sağ ayağı yarım addım irəli, bir qədər sola və iki ayağın pəncəsi üstə kəskin surətdə sol qol tərəfə çevirmək (2 hesabla), yeni istiqamətdə sol ayağı ilə yerişi davam etdirmək (2 hesabla) lazımdır. Dönüş zamanı qol ilə hərəkət addımın taktına uyğun edilir” cümlələrinin Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 40-cı maddəsinə uyğun olaraq, “Geriyə dönmək üçün icra komandası sağ ayağın yerə qoyulması ilə eyni vaxtında verilir. Bu komanda ilə bir sayı ilə sol ayaqla bir addım da atıb iki sayı ilə sağ ayağı yarım addım qabağa və bir qədər sola çıxarmalı və hər iki pəncə üstündə qolları yana sıxaraq sol tərəfə cəld 13
qolları addımın taktı ilə hərəkət etdirməli” kimi yazılması doğrudur. Səhifə 59. 3-cü abzasda “Hərbi qulluqçu qarşıdakı cərgədən çıxırsa, o” cümləsinin Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 78-ci maddəsinə uyğun olaraq, “Hərbi qulluqçu ikinci cərgədən çıxırsa, o” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 61. 1-ci abzasdan sonra Azərbaycan Respublikası SQ-nin Sıra Nizamnaməsinin 79-cu maddəsi yazılmalıdır. Səhifə 74. 1-ci abzasda “Motoatıcı manqanın yürüş və döyüş nizamı” mövzusunda “Müdafiə olunan manqa 100 m-dək enində mövqe tutur” cümləsindən sonra “Müdafiə olunan manqa 100 m-dək enində mövqe tutur. Manqa
17 . Səhifə 82. 1-ci abzasda “Qısa qaçışlar zamanı nəfəsi dərmək üçün dayanma yerləri arasında məsafə ərazidən və düşmənin atəşindən asılı olur və 20 m-dən 40 m-dək ola bilir” cümləsinin Azərbaycan Respublikası Sıra Nizamnaməsinin 86-cı maddəsinə uyğun olaraq, “sıçramaların uzunluğu təqribən 20-40 addım olmalıdır” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 94. 28-ci paraqrafın1-ci abzasındakı “Kalaşnikov avtomatı avtomat atıcı silahlarının əsas növlərindən biridir” cümləsindən “avtomat” sözü çıxarılmalıdır. Yenə həmin səhifədə 2-ci abzasda “Dünyada ilk avtomat silah-müasir avtomatın ilkin nümunəsi olan tapança-avtomat rus silah ustası Y.Q.Fyodorov tərəfindən yaradılmışdır” cümləsinin “1913-1916-cı illərdə 6,5 mm-lik müasir rus və sovet avtomat tüfəngi, rus silah ustası Vladimir Qriqoryeviç Fyodorov tərəfindən hazırlanmışdır” kimi yazılması məqsədəuyğundur 18 . Səhifə 96. 1-ci abzasda yazılıb: “Lülə güllənin uçuşunu istiqamətləndirmək üçündür. Yivlər gülləyə fırlanma hərəkəti vermək üçündür”. Doğrudur, lakin “lülə eyni zamanda güllənin uçması üçün başlanğıc sürət də verməlidir” cümləsi yazılmayıb.
17 Quru Qoşunların Ümumqoşun Taktikası-1998-ci il, Moskva, Hərbi nəşriyyat və Hərbi Bilik 4-5/1993-cü il Həmçinin: www.zakon-grif.ru
18 А.Б.Жук “Стрелковое оружие”–1992, (səh.535)
14
Səhifə 101. 2-ci abzasda “Çevirgəc-silahı avtomat və ya tək-tək atəş açılan vəziyyətlərə keçirmək və avtomatı qoruyucuya qoymaq üçündür” cümləsində “çevirgəç” yerinə “Keçirici” yazılsa, doğru olar. Səhifə 174. VI fəsildə “Mindəbir düsturunun təsdiq olunması-1saat” verilmişdir. Burada “təsdiq”əvəzinə “tətbiq” yazılmalıdır.
Dərslik komplektində tədris vahidlərinin izahında çoxlu sayda şəkillərdən, sxemlərdən istifadə olunması təqdirəlayiqdir. Bu halda materialların şagirdlər tərəfindən aydın şəkildə başa düşülməsi asanlaşır. Bununla yanaşı, müəyyən qüsurlar da var. Bunlar aşağıdakılardır:
əvəzinə Hərbi Hava Qüvvələrimizin arsenalında olan MİQ-29 (SU-24, SU-25, JF-17, L-39, və ya MİQ-25) təyyarəsinin təsvir edilməsi məqsədəuyğun olar. Eyni zamanda, şəkil 9-da adsız və modifikasiyasız hərbi vertolyot təsvir edilmişdir. Onun əvəzinə Hərbi Hava Qüvvələrimizin arsenalında olan Mİ-24
məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə Artilleriya qoşunları haqqında məlumat verilməklə yanaşı, onların arsenalında olan müasir artilleriya 300 mm-lik “SMERÇ” tipli RYAS (122 mm-lik DM-21 “Qrad”, 152mm-lik DM “URAQAN”) sistemlərinin təsvirlərinin verilməsi lazımdır. Yenə həmin səhifədə Zenit Raket Qoşunların arsenalında olan S-300 “Favorit” tipli ZRK-nin (57 mm-lik zenit topu, 23 mm-lik zenit qurğusu) və Radiotexnika qoşunların arsenalında olan müasir radiolokasiya stansiyaların təsvirinin verilməsi lazımdır.
“Sərhəddə fərqlənməyə görə” medalı) düzgün göstərilməyib. Səhifə 50. Şəkil 28-də hərbi qulluqçuların bir cərgə və iki cərgə düzülüş qaydaları göstərilib. Şəkildə verilmiş “yönəldici və tamamlayıcı” sözləri 15
Azərbaycan Respublikası Sıra Nizamnaməsinin 15-ci maddəsinə uyğun olaraq, “istiqamətləndirici və axırıncı” kimi yazılmalıdır. Səhifə 51-52. Şəkil 30 (“Azad” vəziyyəti) və şəkil 31-i (“Mərasim azad” vəziyyəti) səhifə 53-də yerləşdirmək məqsədəuyğundur. Səhifə 53-55. “Sıra addımı” haqqında məlumat səhifə 54-də verildiyi halda, onu təsvir edən şəkil 32 səhifə 53-də verilmişdir. “Səfər addımı” haqqında məlumat səhifə 54-də verilməsinə baxmayaraq, onu təsvir edən şəkil 34 səhifə 57-də göstərilmişdir. Səhifə 57. “Yerində dönmələr” mövzusu verilməsinə baxmayaraq, mövzuya uyğun olan şəkil 33 səhifə 54-də göstərilmişdir. Səhifə 69. Şəkil 40-da “Piyadanın döyüş maşını PDM-2”-nin təsviri düzgün, döyüş xassələri isə səhv verilmişdir. PDM-2 nin döyüş xassələri belə verilməlidir: “PDM-2 kütləsi-14 ton, şosse yolda-65km/saat, torpaqda 40-50 km/saat, üzərək-7
düzgün, döyüş xassələri haqqında məlumat səhv (kütləsi-21 ton, üzərək-9 km/saat, 30 mm-lik avtomatik top və 30 mm-lik qumbaraatan AQS-17 , 7.62 mm-lik cütləşdirilmiş pulemyot PKT, TƏİR kompleksi “Konkurs”) verilmişdir. ZTR-90 “Berejok”un üzərində 30 mm avtomatik top 2A42, 7.62 mm-lik PKTM, 30 mm-lik
olunmuşdur 20 .
Maşının tipi ZT R-70 Z TR-80
ZT R-80K
ZT R-80A
ZT R-80C
Z TR-90
1. Təkər formulu 2. Döyüş kütləsi, kq 3. Klirens, mm 8x8
12000 475
8x8 13600
475 8x8
13600 475
8x8 14550
475 8x8
14400 475
8x8 20920 510 Zirehləmə, mm - Korpusun önü - Qüllənin önü
8-10
6
- -
- -
-
- -
- - Maksimal sürət,km/saat - Şosse ilə
80
80-90
90
80-
90
80
100 19
ru.wikipediya.org
20 www.topwar.ru
16
- Üzməklə 9-10
9,5 9,5
10 10
9 Şosse
ilə yeriş
ehdiyatı,km 400- 600
600 600
600- 800
900 Yanacaq ehtiyatı,litr 290+120 300
300 - - - Ekipaj(desant),nəfər 3(7) 2(8) 3(3)
2(8) 2(8)
2(10) Zirehli transportyorların döyüş xassələrinin aşağıdakı qaydada verilməsi daha dəqiq olar
: Maşının tipi ZTR- 70 ZTR-80 ZTR- 80K ZTR- 80A ZTR- 80C ZTR-90 Бережок 1. Təkər formulu 2. Döyüş kütləsi, kq 3. Klirens, mm 8x8 11500 475 8x8 13600 475 8x8 13600 475 8x8 14550 475 8x8 14400 475 8x8 22000 525 Zirehləmə, mm -
-
-
-
döyüş xassəsi isə səhv verilib. Şəkildəki top “85 mm-lik divizion topu D-44” adlanır və Qəlpəli-Fuqas mərminin çəkisi-9,54 kq-dır. Səhifə 97. Cədvəl 3-də “Kalaşnikov avtomatının döyüş xassələrində bəzi məlumatlar dəqiq deyil:
21 ru.wikipediya.org
17
Bu cədvəlin verilməsi daha dəqiq olardı
-
-
22 ru.wikipediya.org Göstəricilər Ölçü vahidləri Silahın növü “MKA” “AK-74” Lülənin çapı mm 7,62
5,45 Təsirli atəş məsafəsi m 400-dək
400 Atəşin nişangah məsafəsi m 1000
1000 Düz atəş məsafəsi: - Sinə fiquruna - Hərəkət edən fiqura m
350 525
350 525
Toplama atəş məsafəsi: - yerüstü hədəflərə - təyyarələrə və paraşütçülərə m
800-dək 500-dək
800
500 Atəşin sürəti atəş/dəq təx.600
600 Döyüş atəşinin tezliyi: - növbələrlə atəş zamanı - tək-tək atəş zamanı atəş/dəq
100-dək 40-dək
100 40 Dolu daraqla birlikdə çəkisi kq 3,6
3,3 Süngü bıçağın çəkisi qr 450
450 Darağın tutumu patron 30
30 Güllənin ən uzaq uçuş məsafəsi m 3000
3000 Güllənin zədələyici təsir məsafəsi m 1500
1500 Güllənin başlanğıc sürəti m 715
900 18
- yerüstü hədəflərə -
800-dək 500-dək 800 500 Atəşin sürəti atəş/dəq təx.600 600 Döyüş atəşinin tezliyi: -
-
(1-güllə; 2-barıt atımı; 3-giliz; 4-kapsul (piston). Amma şəkildə göstərilmiş rəqəmlər verilmiş hissələrlə üst-üstə düşmür (şəkildə 2-giliz; 3-barıt atımı kimi göstərilib).
yandırıcı güllənin adı yazılmış, lakin nümunəsi göstərilməmişdir. Səhifə 134. Şəkil 90 “Yerli əşyaların əlamətlərinə görə üfüqün səmtinin təyini” təsvir edilib. Məlumatda verilir: “Xaçpərəst (provaslav və protestant) kilsələri həmişə üzü şərqə, arxası isə qərbə tərəf tikilir. Zəngləri qərb tərəfdə yerləşdirilir. Kilsənin damında yerləşdirilən xaç dayağının üzərindəki xaç, cənub-şimal istiqamətində yerləşdirilir”. Məlumat doğrudur, lakin şəkildə xaç kilsə əvəzinə məscid göstərilib. O zaman verilmiş məlumat doğru deyil. Səhifə 172. Tablo 5-də “7,62 mm-lik patron”ların növləri təsvir edilmişdir. Adi patron; İzburaxan patron (ucluğu yaşıl); Zirehdələn yandırıcı patron (ucluğu qırmızı”. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin “Atıcı silahların təşkili, qorunması və saxlanması (Bakı-1995, Hərbi nəşriyyat)” təlimatında “Yandırıcı patron Qırmızı ucluqlu və Zirehdeşən patronun isə ucluqlu Qara rənglə təsvir edilir. Zirehdeşən-yandırıcı patron güllənin ucluğu qara rənglə və qırmızı kəmərciklə” təsvir edilmişdir.
19
Dərslikdə hər mövzu üzrə sual və tapşırıqlar verilmişdir. Bunların içərisindəhəm faktoloji biliklərə əsaslanan, həm də öyrənilənlərin tətbiqini tələb edən tapşırıqlar var. Bəzi mövzularda ev tapşırıqları da nəzərdə tutulmuşdur. Bununla yanaşı, müəyyən qüsurlar da var ki, bunlar aşağıdakılardır:
Hərbi məktəbləri haqqında heç bir məlumat verilməmişdir. Səhifə 32. 1-4-cü suallar “Hərbi hissənin Döyüş Bayrağı” mövzusuna (5-ci paraqraf) aiddir. Səhifə 36. 2-ci sualda “Əsgərin xüsusi vəzifələri haqqında danışın” (8-ci paraqraf) tapşırığı verilmiş, lakin dərslikdə “Əsgərin xüsusi vəzifələri” haqqında məlumat verilməmişdir.
sualının mövzuya (9-cu paraqrafa) aidiyyəti yoxdur. Bu sualı 8-ci paraqrafın sonunda vermək olar.
sualının mövzuya (11-ci paraqrafa) aidiyyəti yoxdur. Səhifə 56. 1-3-cü suallar “Yerində dönmələr. Yeriş” paraqrafına aid deyil. Bu sualların səhifə 53-də verilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 74. 3-cü sualda “Toplama atəşi nə deməkdir?” sualı verilmiş, lakin paraqrafda toplama atəşindən bəhs edilməmişdir. Səhifə 128. 4-5-ci sualların 36-cı paraqrafın sonunda (səh.130) yerləşdirilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 171. “Mülki müdafiə sahəsində vətəndaşların nə kimi vəzifələri var” sualı ilə bağlı paraqrafda heç bir məlumata rast gəlinmir. Nəticə Dərslik gənclərin hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinin gücləndirilməsi, müasir texnika və silahlara yiyələnməsi haqqında məlumatları əsasən təmin edir. Dərsliyin dili sadə və anlaşılandır. Buradakı materialların izahında çoxlu sayda şəkillərdən, sxemlərdən istifadə olunması şagirdlərin mövzuları mənimsəmə prosesini asanlaşdırır. Mövzuların sonunda verilmiş sual və tapşırıqlar isə öyrənilənlərin möhkəmləndirilməsi və tətbiq edilməsi baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir.
20
Bununla yanaşı, proqramda bəzi mövzular və onlara aid saatlar olmasına baxmayaraq, onlar dərslikdə öz əksini tapmamışdır. Dərsliyin daha mükəmməl və milli üslubda hazırlanması üçün yeni və müasir silah, texnika, hərbi avadanlıqlar, Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin istehsal etdiyi milli atıcı silahlar, zirehli maşınlar, artilleriya sistemləri haqqında məlumat vermək də yaxşı olar. Yüklə 182,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|