Doktor” “kuptimi rëNDËsia dhe kushtet e vlefshmërisë SË veprimit juridik në rastin e kalimit të PASUrisë SË paluajtshme
Yüklə 448,34 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- RËNDËSIA, NATYRA DHE EFEKTI QË KA REGJISTRIMI I TITULLIT TË PRONËSISË NE REGJISTRAT PUBLIKË TË PASURIVE TË PALUAJTSHME “ Punoi : Evelina Qirjako Udhëheqës Shkencor
- HYRJE KAPITULLI I PARË
- KAPITULLI I KATËRT INSTITUTI I REGJISTRIMIT TË PASURIVE TË PALUAJTSHME
- BIBLIOGRAFIA H Y R J E
- Pyetjet kërkimore bazë për këtë punim
- KAPITULLI I DYTË INSTITUTI I PRONËS PRIVATE DHE HISTORIKU I SAJ
- S i paraqitet e d rejta e p ron ë sis ë ose e “drejta e zotnimit” n ë planin historik.
- D efinicioni i parë
- Definicioni i dytë
- E drejta p ë r t ë g ë zuar sendet
- E drejta p ë r t ë disponuar sendin
- E drejta për t ë poseduar sendin
- I NSTITUTI I PRON Ë S PRIVATE N Ë PERIUDH Ë N 1912 - 1944 E drejta e pron ë sis ë gjat ë
- “ Statuti i Mbretënisë Shqiptare i vitit 1929 ”.
- Kodi Civil i vitit 1929
- Regjimi juridik i regjistrimit të pasurive të paluajtshme në këtë periudhë.
DISERTACION PER MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE “DOKTOR” “KUPTIMI RËNDËSIA DHE KUSHTET E VLEFSHMËRISË SË VEPRIMIT JURIDIK NË RASTIN E KALIMIT TË PASURISË SË PALUAJTSHME
Në përfundim të kësaj pune kërkimore në fushën e të Drejtës Civile dhe konkretisht në trajtimin e disa aspekteve të dy prej Instituteve më të rëndesishme të kësaj të drejte , Institutit te Pronësise dhe Institutit të Rregjistrimit te Pasurive te Palujtshme si dhe të kategorive juridike që përbejnë keto Institute, (si mardhënia juridike e pronësisë, veprimi juridik në momentin e transferimit të pasurisë së paluajtshme, rregjistrimi i titullit te pronesise etj ),dua të falenderoj dhe shpreh mirënjohjen time për personat që më dhanë mbështetjen e tyre të pakursyer në ketë rrugëtim sfidues. Një falenderim i veçantë dhe mirënjohje e thellë i drejtohet udhëheqësit shkencor Prof. Dr Ardian Nuni , për ndihmën, komentet, vërejtjet dhe sugjerimet e tij në funksion të përmirësimit cilësor të kësaj pune kërkimore. Një falenderim i veçantë dhe mirënjohje i drejtohet profesoratit të Katedrës Civile pranë Universitetit të Tiranës si dhe profesorëve të tjerë pranë ketij institucioni të cilët nëpërmjet ndihmës së pakursyer që kanë dhënë kanë kontribuar dhe më kanë mbështetur në mënyrë të vazhdueshme në realizimin e kësaj teme doktorature . Gjithashtu, falenderimi dhe mirënjohja iu drejtohet dhe kolegeve të mi si dhe stafit tim të cilët me gatishmërinë e tyre në drejtim të komenteve , sugjerimeve dhe sigurimit të të dhënave empirike të domosdoshme ndihmuan në realizimin e kësaj pune kërkimore.
P Ë R M B A J T J AHYRJE KAPITULLI I PARË QËLLIMI , RËNDËSIA DHE METODOLOGJIA E PUNIMIT
KAPITULLI I DYTË INSTITUTI I PRONËS PRIVATE INSTITUTI I PRONËS PRIVATE NË PERIUDHËN 1912-1944
INSTITUTI I PRONËS PRIVATE NË PERIUDHËN NGA VITI 1944 DERI MË 1990
INSTITUTI I PRONËS PRIVATE NGA VITI 1990 DERI NË DITËT E SOTME
KAPITULLI I TRETË MARDHËNIA JURIDIKE E PRONËSISË DHE KARAKTERISTIKAT E SAJ
VEPRIMI JURIDIK SI MËNYRË E FITIMIT TË PRONËSISË
MËNYRA E FITIMIT DHE E HUMBJES SË PRONËSISË
KAPITULLI I KATËRT INSTITUTI I REGJISTRIMIT TË PASURIVE TË PALUAJTSHME
HISTORIKU I INSTITUTIT TË REGJISTRIMIT TË PASURISË SË PALUAJTSHME NË SHQIPËRI
KAPITULI I PESTË SISTEMI I REGJISTRIMIT TË PASURIVE TË PALUAJTSHME NE SHQIPËRI DHE NË VENDET E BASHKIMIT EUROPIAN
BIBLIOGRAFIA H Y R J E Ky punim doktorature ka në fokus të tij analizën historike, juridike si dhe trajtime e konkluzione praktike të njërit prej instituteve më të rëndësishme të së drejtës sonë civile, të institutit të regjistrimit të titujve të pronësisë të pasurive të paluajtshme. Për shkak të lidhjes së pazgjidhshme, varësisë reciproke dhe rëndësisë së padiskutueshme që ka, në fokus të këtij materiali, krahas këtij instituti kaq të rëndësishëm do të jetë dhe instituti i së drejtës së pronësisë pjesë përbërëse të të cilit është mardhënia juridike e pronësisë dhe veprimi juridik si një nga mënyrat e fitimit të pronësisë pa të cilat instituti i regjistrimit të pasurive të paluajtshme nuk do të ekzistonte. Analiza e këtyre dy instituteve të rëndësishme që në një farë mënyre përbëjnë dhe shtyllat me të rëndësishme të së drejtës sonë civile, do të përbëjë dhe temën kryesore të këtij punimi doktorature. Në këtë punim do të trajtohet rëndësia e këtyre instituteve, lidhja dhe varësia që kanë me njëra - tjetrën, efektet dhe ndikimi që ato japin tek njëra - tjetra, si dhe domosdoshmëria e ekzistencës së tyre në një shtet demokratik europian. Në këtë material do të trajtohet domosdoshmëria dhe rëndësia e tyre në jetën e përditshme, në qarkullimin civil të pasurive të paluajtshme në një ekonomi tregu të lirë. Në këtë punim do të gjeni të trajtuar faktorët bazë , kategoritë kryesore si dhe elementët e drejtpërdrejtë dhe të tërthortë që përbëjnë dhe luajnë një rol të rëndësishëm për ekzistencën dhe zhvillimin e këtyre instituteve. Do të gjeni të trajtuar në planin historik, por edhe në planin teorik dhe praktik gjithë evolimin e tyre ndër vite , në periudha të ndryshme historike që ka kaluar vendi ynë, uljet dhe ngritjet e tyre në këto periudha duke vënë theksin në mënyrë të veçantë në zhvillimin e instituteve të tilla të rëndësishme si: (i) mardhënia juridike e pronësisë, (ii) koncepti i sendit dhe rëndësia që ai paraqet në qarkullimin civil, (iii) kuptimi dhe rëndësia e veprimit juridik në shumëllojshmërinë e tij, (iv) kushtet per vlefshmerinë e veprimit juridik në momentin e transferimit të titullit të pronësisë (v) parimet bazë të institutit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme, (v) efektet e veprimit juridik/titullit të pronësisë në sisitemin e regjistrimit të pasurive të paluajtshme (vi) ndërlidhja e këtyre dy instituteve të së drejtës, për sigurinë juridike dhe për zhvillimin e ekonomisë së tregut etj. Procesi i analizës së këtyre dy instituteve dhe i shqyrtimit të kësaj lidhjeje reciproke bëhet nëpërmjet një analize të detajuar të legjislacionit shqiptar ndër vite , te praktikes gjyqesore si dhe nepermjet krahasimit te legjislacionit tone me ate të vendeve anëtare të Bashkimin Europian. Në përfundim, studimi ofron konkluzione dhe rekomandime të vlefshme e të dobishme, jo vetëm për studiuesit e së drejtës, por dhe për strukturat shtetërore të përfshira në procesin e hartimit të ligjeve e akteve nënligjore, të strukturave e organeve përgjegjëse për ruajtjen e të dhënave të regjistrave të pasurisë së paluajtshme, në funksion të mbrojtjes së një të drejte kaq themelore e kushtetuese siç është e drejta e pronësisë. Analizat në këtë punim shoqërohen edhe me praktikën gjyqësore dhe atë unifikuese të Gjykatës së Lartë. Fjalët kyç: pasuri e paluajtshme, pronësia, fitimi i pronësisë, titull origjinal, titull i prejardhur veprimi juridik, forma e veprimit juridik, kushtet për vlefshmërinë e veprimit juridik, vullneti i palëve, kontrata, tjetërsim, regjistrim, padia e rivendikimit, neni 83 i Kodit Civil, neni 296 i Kodit Civil, zyra e regjistrimit të pasurive të paluajtshme, akt noterial, përparësia e regjistrimit, pronar, posedim, posedues, transkriptim. kapitulli I PARË QËLLIMI, RËNDËSIA DHE METODOLOGJIA E PUNIMIT Qëllimi dhe objektivat e këtij punimi Qëllimi i këtij studimi dhe i kësaj teme doktorature është analiza, trajtimi juridik, historik dhe praktik i njërit prej instituteve më të rëndësishme të së drejtës, dhe pikërisht i institutit të regjistrimit të titujve të pronësisë të pasurive të paluajtshme. Për shkak të lidhjes së pazgjidhshme, varësisë reciproke dhe rëndësisë së padiskutueshme, në fokus të këtij materiali do të jetë dhe instituti i së drejtës së pronësisë pjesë përbërëse e të cilës janë mardhënia juridike e pronësisë dhe veprimit juridik si një nga mjetet e transferimit të pasurive të paluajtshme , kategori juridike këto pa të cilat instituti i regjistrimit të pasurive të paluajtshme nuk do të ekzistonte. Analiza e këtyre dy instituteve të rëndësishme të së drejtës sonë civile, që në një farë mënyrë përbëjnë dhe dy shtylla të së drejtës sonë civile, do të përbëjë temën kryesore të këtij punimi doktorature. Nëpërmjet studimit dhe analizës së bërë në këtë material doktorature, kam synuar të shpjegoj rëndësinë e këtyre instituteve, lidhjen dhe varësinë që kanë me njëri - tjetrën, efektet dhe ndikimi që ato japin tek njëri - tjetri, si dhe domosdoshmërinë e ekzistencës së tyre në një shtet demokratik europian, në jetën e përditshme, në qarkullimin civil si dhe ekonominë e tregut. Në këtë studim do të gjejmë të trajtuar të gjithë faktorët, elementet bazë dhe të tërthortë që përbëjnë dhe luajnë rol të rëndësishëm në këto institute. Në këtë material është trajtuar fillimisht në mënyre historike dhe kronologjike gjithë evoluimi i këtyre instituteve, uljet dhe ngritjet e tyre në periudha të ndryshme historike duke vënë theksin në mënyrë të veçantë në institute të tilla si: (i) mardhënia juridike e pronësisë; (ii) koncepti i sendit dhe rëndësia që ai paraqet në qarkullimin civil; (iii) kuptimi dhe rëndësia e veprimit juridik në shumëllojshmërinë e tij; (iv) parimet bazë të institutit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme; (v) ndërlidhja e këtyre dy instituteve të së drejtës, për sigurinë juridike dhe për zhvillimin e ekonomisë së tregut etj. Procesi i shqyrtimit të kësaj lidhjeje ka si objekt një analizë të detajuar të legjislacionit shqiptar ndër vite, dhe së fundmi duke bërë një krahasim me situatën aktuale ligjore dhe faktike në Bashkimin Europian. Në përfundim, studimi ofron konkluzione dhe rekomandime të vlefshme e të dobishme, jo vetëm për studiuesit e së drejtës, por dhe për strukturat shtetërore të përfshira në procesin e hartimit të ligjeve e akteve nënligjore, të strukturave e organeve përgjegjëse për ruajtjen e të dhënave të regjistrave të pasurisë së paluajtshme, në funksion të mbrojtjes së një të drejte kaq themelore e kushtetuese siç është e drejta e pronësisë. Rëndësia e punimit Kam zgjedhur të kryej studime të thelluara dhe të punoj mbi këtë temë, për arsye se nga përvoja ime e gjatë si avokate në fushën e të drejtës civile, administrative, tregtare dhe më tej si gjyqtare në Gjykatën e Lartë te Republikes se Shqiperise , kam hasur jo pak raste kur konceptet juridike mbi , marrëdhënien juridike të pronësisë , veprimin juridik (ky i fundit si një nga mjetet për transferimin e pasurive të paluajtshme) dhe regjistrimin e tyre pranë zyrave të regjistrimit të pasurive të paluajtshme trajtoheshin dhe zbatoheshin në mënyrë të gabuar, si nga gjykatat më të ulta, ashtu edhe nga praktikantët e ligjit. Gjykata e Lartë tashmë ka një praktikë të unifikuar dhe qëndrime të qarta për shumë çështje në lidhje me të drejtën e pronësisë dhe regjistrimin e pasurive të paluajtshme, të cilat do të trajtohen në këtë material, dhe që në bazë të ligjit janë të detyrueshme për tu zbatuar nga gjykatat më të ulta duke i dhënë fund paqartësive të ligjit, si dhe vendimeve dhe praktikave gjyqësore të paqarta dhe në kundërshtim me ligjin. Për vetë rëndësinë që ka praktika e konsoliduar gjyqësore, për të forcuar sigurinë juridike në sistemin gjyqësor, vlerësoj se punime të thelluara, ose artikuj të detajuar mbi sa më sipër, duhet të jenë të shpeshtë në realitetin e juristëve, duke iu shtuar doktrinës sonë juridike, me qëllim konsolidimin e nocioneve të sakta tek gjyqtarët dhe praktikantët e ligjit, për një drejtësi sa më efikase dhe në interes të qytetarëve. Duke qënë se mardhënia juridike e pronësisë, vlefshmëria e veprimeve juridike, si dhe regjistrimi i titujve të pronësisë, përbëjnë sot volumin kryesor të konflikteve gjyqësore në gjykatat shqiptare, ( si në Gjykatat e zakonshme ashtu dhe në Gjykatën Administrative ) , qartësimi i ligjit dhe i praktikës gjyqësore në këtë fushë, do të shërbejnë si një mjet efektiv për të shmangur gjithë problematikën që vihet re sot në gjykimin e çështjeve të kësaj natyre. Është pikërisht kjo arsyeja që ky punim doktorature në analizën që ai bën, shoqërohet me shembuj nga praktika gjyqësore e Gjykatës së Lartë, vendime të Gjykatës Kushtetuese mbi çështjet që punimi trajton. Kufizimet e punimit Në këtë punim jam fokusuar në trajtimin dhe sqarimin e koncepteve dhe parimeve bazë, që përbëjne sistemin e regjistrimit të pasurive të paluajtshme duke iu referuar praktikës gjyqësore, kryesisht asaj të Gjykatës Kushtetuese dhe te Gjykatës së Lartë , për vetë rëndësinë që ka ky institut në qarkullimin civil. . Në ketë punim është trajtuar dhe lidhja e ngushtë e tij me Institutin e Pronësisë i cili ngrihet mbi marrëdhënien juridike të pronësisë. Qëllimi im kryesor ka qënë sqarimi i rëndësisë që ka ky institut, bazen ligjore mbi të cilen ai është ngritur dhe funksionon , vlefshmëria e veprimit juridik në rastin e krijimit të titullit të pronësisë që përbën dhe lëndën e institutit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme, pasojat ligjore që vijnë nga regjistrimi apo mosregjistrimi i titullit të pronësisë në regjistrat publikë të pasurive të paluajtshme,duke e kufizuar trajtimin në qëndrimin e praktikës gjyqësore se:“Regjistrimi ose transkriptimi i një veprimi juridik nuk është një element i vlefshmërisë së tij (kontratës).Mosregjistrimi i kontratës në regjistrat e pasurive të paluajtshme nuk e bën kontratën e tjetërsimit të pasurive të paluajtshme të pavlefshme, por nuk i jep mundësinë blerësit që ta tjetërsojë atë tek të tretët. Kontrata e cila nuk është e regjistruar është e perfeksionuar dhe e vlefshme dhe ka efektet thelbësore.Edhe përpara regjistrimit në regjistrin e pasurive të paluajtshme, përfituesi i të drejtave bëhet pronar i pasurisë së paluajtshme dhe ky legjitimohet të ushtrojë të drejtat e tij përkundrejt të tretëve, përveç tjetërsimit të pasurisë së paluajtshme në favor të të tretëve”.1 Sigurisht, që shumë autorë të tjerë e kanë trajtuar konceptin juridik të regjistrimit të pasurive të paluajtshme duke e parë atë në aspekte të ndryshme , çdo punim ka vlerën e vet dhe jam e sigurt se për rëndësinë që ai paraqet shumë punime të tjera shkencore do të ketë në të ardhmen. Aktualisht punimi im konsiston vetëm ne trajtimin juridik dhe praktik te aspekteve ligjore të përmendura me lart ne kete punim dhe çmoj se trajtimi juridik që kam bërë , mbi sistemin e regjistrimit të pasurive të paluajtshme, si dhe efektet e tij në qarkullimin civil dhe në jetën e përditshme, do të ndihmojnë jo vetëm gjykatat, praktikantët e ligjit dhe studentët e së drejtës, por dhe çdo person tjetër të interesuar në këtë fushë, në mënyrë që të kuptojnë dhe zbatojnë më së miri dispozitat ligjore që rregullojnë këtë sistem, dhe parashikimet e Kodit Civil mbi pronësinë dhe regjistrimin e saj. Metodologjia e punimit Metodologjia e përdorur gjatë hartimit të këtij punimi, mbështetet kryesisht në pikëpamjet doktrinore shqiptare dhe të huaja, duke u ndalur ne veçanti tek doktrina italiane dhe ajo europiane , për vetë faktin se kësaj doktrine, dhe këtij legjislacioni i është referuar dhe ligjvënësi ynë në momentin e hartimit të Kodit Civi qe aktualisht aplikohet ne vendin tone. Gjithashtu, ndër metodat e përdorura në këtë punim janë metoda e analizës, metoda empirike dhe ajo krahasimore. Përmes metodave kërkimore dhe shkencore është tentuar nxjerrja në pah e veçorive kryesore të këtyre dy instituteve, mardhënia që krijohet mes tyre , pandashmëria , qartësimi i koncepteve teorike si dhe qëndrimi i praktikës gjyqësore mbi këto institute. Ky punim për vetë karakteristikat e tij, është mbështetur në metodën cilësore të analizimit të çështjeve të trajtuara në të. Metoda cilësore përfshin brenda saj metodën hulumtuese, përshkruese, interpretuese dhe krahasimore. Metoda hulumtuese është përdorur gjatë gjithë këtij punimi. Kjo metodë përfshin në vetvete proçesin e mbledhjes së materialeve si në format të shkruar, ashtu edhe në format elektronik të mbledhjes së vendimeve të gjykatave shqiptare dhe të huaja, në funksion të shkrimit dhe strukturës së temës. Hulumtimi është një proces, i cili ka shoqëruar në të njëjtën kohë edhe sistemimin e zërave bibliografikë, me qëllim finalizimin e këtij punimi. Gjatë hulumtimit të objektit të studimit, ndër metodat e përdorura është ajo e analizës dhe sintezës, të cilat shpresoj të kenë siguruar arritjen e objektivave të këtij kërkimi. Metoda e analizës është përdorur gjerësisht si në analizën e legjislacionit tonë ndër vite per keto Institute ashtu edhe për praktikën gjyqësore, duke patur si qellim nxjerrjen ne pah te problemeve qe ekzistojne ,mangesite ne legjislacion si dhe kundershtite e dispozitave ligjore. Metoda përshkruese është një mjet i domosdoshëm për sqarimin e termave dhe koncepteve të ndryshme ne aspektin ligjor dhe në atë praktik. Gjithashtu, nëpërmjet përdorimit të këtyre metodave, kam patur si qëllim analizimin e zbrazëtive në legjislacion, qartësimin e pasaktësive dhe kuptimeve të ndryshme që paraqisnin dispozitat ligjore në këtë fushë si dhe aktet ligjore dhe nënligjore që kanë dalë për këtë qëllim , problematikën që paraqet sot praktika gjyqesore dhe unifikimin e saj, problematika qe paraqitet ne Zyrën e Rregjistrimit të Pasurive të Palujtshme dhe opinione per përmiresimin e saj . Per të gjitha sa më siper paraqitej si domosdoshmëri nevoja e interpretimit dhe sqarimit nëpërmjet analizës juridike. Në këtë material do të gjejmë analizë dhe mendime, në lidhje me përmirësimin e legjislacionit me qëllim zbatimin e drejtë të tij, si dhe plotësimin e nevojave shoqërore. Nëpërmjet metodave të përdorura jam përpjekur të nxjerr në pah situatën juridike në lidhje me gjendjen reale të pronësisë në vendin tonë, mënyrën si ka funksionuar dhe si paraqitet sot mardhënia juridike e pronësisë, efektet e veprimit juridik në sistemin e regjistrimit të pasurive të paluajtshme si dhe funksionimin e institutit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme. Nëpërmjet analizës së bërë janë evidentuar problemet që shfaqen në këto institute, paqartësitë dhe kundërshtitë e dispozitave të Kodit Civil, si dhe nevoja e interpretimit dhe unifikimit të tyre, nëpërmjet vendimeve unifikuese të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë. Hipoteza Ky punim bazohet dhe trajton parimet juridike që e përshkojnë dhe mbi të cilat funksionon instituti i regjistrimit të pasurive të paluajtshme, sipas të cilave regjistrimi përbën një instrument publiciteti, i parashikuar në normativën ligjore, me qëllim për të bërë të sigurtë faktet që i përkasin të mirave të paluajtshme, dhe të mirave të luajtshme që regjistrohen..Regjistrimi ose transkriptimi, kryhet nëpërmjet shënimeve në regjistrat përkatës, ku pasqyrohen të dhëna në lidhje me pasurinë dhe titullarin e së drejtës së pronësisë. Shtylla mbi të cilën ngrihet dhe mbeshtetet sistemi i regjistrimit, pa dyshim që është krijuar mbi parimin e autonomisë kontraktore, parim ky që përshkon Kodin tonë Civil në krijimin, ndryshimin apo shuarjen e marrëdhënieve juridike. Regjistrimi sipas dispozitave të legjislacionit tonë, mund të përcaktohet si formë e publikimit të domosdoshëm, në mënyrë të tillë që veprime të caktuara që kanë lidhje me statusin ligjor të pasurive të paluajtshme, t’u kundërdrejtohen ose të kenë efekt ndaj kujtdo. Gjithashtu mund të themi se, regjistrimi është një publikim “i vërtetë” në kuptimin që, kur paraqitet akti, ky i fundit nuk bën gjë tjetër veçse “fotografon apo kopjon” titullin e pronësisë pa i shtuar/ndryshuar asgjë atij. Regjistrimi përbën edhe një “shërbim publik”, pasi lejon çdo person të marrë të dhëna mbi aktet që regjistrohen. Pikërisht marrja e saktë e informacionit nëpërmjet publikimit, krijon siguri juridike në qarkullimin e pasurive të paluajtshme, duke mundësuar që përfituesi i të drejtave mbi një send konkret,të jetë i garantuar për sendin që blen dhe të drejtën reale përkatëse. Në këtë mënyrë, regjistrimi konsiderohet si forma më e rëndësishme e publikimit të akteve juridike, disiplinuar nga neni 192 e vijues i Kodit Civil. Publikimi ka për qëllim që të japë njoftim mbi fakte të përcaktuara dhe mungesa e tij nuk ndikon mbi efektet juridike që këto fakte prodhojnë, dhe as nuk sjell pavlefshmërinë e tyre. Pra ky lloj publikimi vlen që t’i bëjë faktet juridike të njohura nga kushdo që ka interes, ose që do të kryejë veprime në qarkullimin civil, por në asnjë rast nuk mund të cënojë vlefshmërinë e titullit. Ekzistenca e regjistrimit të sendeve në regjistrat e pasurive të paluajtshme, bën që të lindë prezumimi ligjor i dijenisë së akteve të bëra publike, por ky prezumim nuk nënkupton që në mungesë të regjistrimit, të lindë edhe prezumimi ligjor i padijenisë së të tretëve mbi mosregjistrimin e aktit. Publikimi shfaqet si : Publikim krijues : ndodh në ato raste në të cilat regjistrimi i një fakti juridik në regjistër, është kusht i nevojshëm që akti të prodhojë efektet e tij juridike. Një rast i tillë paraqitet në regjistrimin e të drejtës së hipotekës. Kjo e drejtë reale e garancisë krijohet mbi pasurinë e paluajtshme, vetëm në momentin e regjistrimit të titullit në regjistrin e pasurisë së paluajtshme, pra nuk mund të regjistrohet një hipotekë mbi pasurinë e paluajtshme, nëse kjo e fundit nuk është regjistruar më parë në regjistrin e pasurive te paluajtshme. Publikim deklarativ: i cili ka funksionin e veçantë që fakti juridik që është publikuar t’u kundrejtohet të tretëve, pavarësisht nga rrethanat nëse të tretët kanë dijeni efektive për ketë fakt apo jo. Mungesa e marrjes dijeni të këtij fakti (pra që prona është e regjistruar në emër të pronarit aktual) edhe pse nuk sjell pavlefshmëri të titullit të pronësisë së pronarit që e ka fituar pronën në mënyrë të ligjshme, nuk ndalon të tretët që të përfitojnë të drejta mbi pasurinë, (pra të tretët në mungesë të një regjistrimi të pronarit të ligjshëm mbi pronën, nëpërmjet mënyrave të tjera të fitimit të pronësisë mund ta përfitojnë atë). Në këtë mënyrë publikimi deklarativ transformon njohurinë e faktit, i cili është bërë i mundur nga publiciteti i tij, në njohje ligjore; pas publikimit të faktit nuk mund të kundërshtohet ky fakt duke pretenduar se fakti nuk është i njohur. Efekti deklarativ në këtë rast, krijon për faktin e publikuar, prezumimin ligjor të ekzistencës së tij me fuqi juridike2. Publikimi si njoftim ka si qëllim dhënien e njoftimit mbi fakte të përcaktuara, dhe mungesa e tij nuk ndikon mbi efektet juridike që ato prodhojnë dhe as nuk sjell pavlefshmëri. Pra ky lloj publikimi vlen që t’i bëjë faktet juridike të njohura nga kushdo që ka interes, funksioni i të cilit realizohet nga çdo mjet publikimi. Me vendimin unifikues nr.1/2009, Gykata e Lartë njehsoi praktikën gjyqësore, për sa i takon vlefshmërisë së veprimit juridik, (kontratës) dhe efektet që vinin nëse ky veprim juridik nuk regjistrohej pranë Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme , duke interpretuar nenin 83 të Kodit Civil3, në harmoni me një sërë dispozitash të tjera ligjore të tij. Kjo dispozitë përcakton kushtet për vlefshmërinë e veprimit juridik, për kalimin e pronësisë së sendeve të paluajtshme dhe të drejtave reale mbi to.Një prej këtyre kushteve i parashikuar në nenin 83 të Kodit Civil, ishte dhe regjistrimi i veprimeve juridike në regjistrin e pasurive të paluajtshme. Në këtë vendim Kolegjet e Bashkuara te Gjykates se Larte u shprehën se: “Regjistrimi ose transkriptimi i një veprimi juridik nuk është një element i vlefshmërisë së tij (kontratës). Mosregjistrimi i kontratës në regjistrat e pasurive të paluajtshme nuk e bën kontratën e tjetërsimit të pasurive të paluajtshme të pavlefshme, por nuk i jep mundësinë blerësit që ta tjetërsojë atë tek të tretët. Kontrata e cila nuk është e regjistruar është e perfeksionuar dhe e vlefshme dhe ka efektet thelbësore.Edhe përpara regjistrimit në regjistrin e pasurive të paluajtshme, përfituesi i të drejtave bëhet pronar i pasurisë së paluajtshme, dhe ky legjitimohet të ushtrojë të drejtat e tij përkundrejt të tretëve, përveç tjetërsimit të pasurisë së paluajtshme në favor të të tretëve”. Në këtë vendim, për herë të parë, Gjykata e Lartë ka trajtuar gjerësisht nocionin e regjistrimit të titullit të pronësisë / veprimit juridik per pasurite e paluajtshme në regjistrin publik, duke trajtuar gjithë elementët e tij, të lidhur ngushtë me vlefshmërinë e veprimit juridik, ku vlerë thelbësore ka përfundimi se “ky lloj regjistrimi nuk krijon titull pronësie (titulli i pronësisë është kontrata, akti administrativ, vendimi gjyqësor etj), por e bën sendin e paluajtshëm të aftë për qarkullimin civil “ Megjithatë,mungesa e një regjistrimi të tillë,nuk e pengon pronarin e sendit të kërkojë rivendikimin e tij,nga çdo subjekt që e posedon atë në mënyrë të paligjshme.Detyrim për pronarin, në këto raste,është të provojë të drejtën e tij të pronësisë mbi sendin,të fituar sipas një prej mënyrave të parashikuara shprehimisht në ligj. Pavarësisht risive që solli ky vendim unifikues,për sa i përket përmirësimit të legjislacionit, shmangies së paqartësive dhe kontradiktave që viheshin re në të, si dhe konsolidimit të praktikës gjyqësore ,vihet re se ka ende një debat juridik në lidhje me qëndrimin njehsues.Ka shumë gjyqtarë, dhe juristë të cilët vlerësojnë se Kolegjet e Bashkuara nëpërmjet këtij vendimi, nuk kanë kryer një interpretim të dispozitës civile, por kanë ndryshuar kuptimin e saj,ose kanë krijuar një dispozitë të re kompetencë që sipas tyre i takon legjislatorit ose Gjykatës Kushtetuese. Këto debate juridike kanë vlerë për zhvillimin e praktikës gjyqësore, duke patur parasysh natyrën dinamike të evolimit të legjislacionit në kohë.4 Pyetjet kërkimore bazë për këtë punim Ky punim synon të japë përgjigje të plota dhe të sakta në mënyrë profesionale, ligjore dhe praktike për pyetjet e mëposhtme:
KAPITULLI I DYTË INSTITUTI I PRONËS PRIVATE DHE HISTORIKU I SAJ Të flasësh dhe të analizosh institutin e regjistrimit të pasurive të paluajtshme në Shqipëri, vlerat, karakteristikat, rëndësine që ai paraqet, evoluimin dhe zhvillimin e tij, të drejtën mbi të cilën ai është ngritur dhe funksionon,është më se e domosdoshme që fillimisht të flasësh për një nga institutet më të rëndësishme mbi bazën e të cilit është krijuar, organizuar dhe funksionon ky institut dhe me të cilin ai është i lidhur pazgjidhshmërisht, për institutin e së Drejtës së Pronësisë. Instituti i së drejtës së pronësisë pjesë përbërëse e të cilit është dhe marrëdhenia juridike e pronësisë si dhe veprimi juridik si një nga mjetet për transferimin e pasurive të paluajtshme, përbën bazën dhe themelin e një shteti demokratik si dhe të së drejtës sonë civile.Pa analizën e këtij instituti të rëndësishëm dhe të pjesëve përbërëse të tij nuk do të mund të nxirrnim në pah vlerat, rëndësinë dhe domosdoshmërinë e Institutit të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme. Në Shqipëri e drejta e pronës, si një nga të drejtat reale më të rëndësishme dhe më themelore të një shteti demokratik gëzon mbrojtje ligjore të veçantë,jo vetëm nga legjislacioni ynë i brendshëm, por dhe nga një sërë aktesh ndërkombëtare të cilat janë ratifikuar dhe nënshkruar nga shteti ynë. Kjo e drejtë gëzon mbrojtje nga legjislacioni i çdo vendi që qeveriset dhe funksionon në bazë të parimit të shtetit të së drejtës, sundimit të ligjit, mbrojtjes dhe respektimit të të drejtave dhe lirive të njeriut. E garantuar në nivelin e të drejtave themelore të njeriut, ajo jo vetëm duhet të njihet e të respektohet nga shtetet që kanë aderuar dhe kanë nënshkruar aktet ndërkombëtare, të cilat kanë sanksionuar të drejtën e pronës, por nënshkrimi i tyre përbën në të njëjtën kohë dhe detyrimin e tyre për të marrë masa efektive për të mundësuar ushtrimin efektiv të kësaj të drejtë si dhe detyrimeve që rrjedhin prej saj.Këto shtete janë të detyruara që të sigurojnë në të njëjtën kohë, funksionimin e një pushteti gjyqësor të aftë me qëllim realizimin dhe garantimin e një mbrojtje efektive të kësaj të drejte nëpërmjet zbatimit të një procesi të rregullt ligjor. Kjo e drejtë është sanksionuar në nenin 1 të protokollit 1, që ka amenduar Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut, ratifikuar nga vendi ynë me ligjin nr. 8137, datë 31.7.1996.5 E drejta e pronës mbrohet edhe nga neni 17 i Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, neni 14 i Kartës Afrikane për të Drejtat e Njeriut dhe Popujve, neni 21 i Konventës Amerikane për të Drejtat e Njeriut etj. Në Republikën e Shqipërisë e drejta e pronësisë gëzon mbrojtje të plotë e të gjithanshme dhe kjo e drejtë qëndron në themel të sistemit ekonomik të vendit tonë. E drejta e pronësisë si institut juridik, si tërësi e normave që sanksionojnë marrëdhëniet juridike të pronësisë, përbën një nga institutet më të rëndësishme të së drejtës sonë civile. Në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë sanksionohet sistemi ekonomik, bazuar në pronën private e publike, në ekonominë e tregut, në lirinë e veprimtarisë ekonomike, si dhe jepen garancitë për mbrojtjen efektive të së drejtës së pronës private nëpërmjet zhvillimit të një procesi të rregullt ligjor 6. Ne nenin 11 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, sanksionohet: 1. Sistemi ekonomik i Republikës së Shqipërisë bazohet në pronën private e publike, si dhe në ekonominë e tregut dhe në lirinë e veprimtarisë ekonomike. 2. Prona private dhe publike mbrohen njëlloj me ligj. 3. Kufizime të lirisë së veprimtarisë ekonomike mund të vendosen vetëm me ligj dhe vetëm për arsye të rëndësishme publike. Po kështu në nenin 41 dhe 42 të Kushtetutës jepen garancitë e të drejtës së pronës private dhe mbrotja efektive e saj me anë të procesit të rregullt ligjor. Neni 41 1. E drejta e pronës private është e garantuar. 2. Prona fitohet me dhurim, me trashëgimi, me blerje dhe me çdo mënyrë tjetër klasike të parashikuar në Kodin Civil. 3. Ligji mund të parashikojë shpronësime ose kufizime në ushtrimin e së drejtës së pronës vetëm për interesa publike. 4. Shpronësimet ose ato kufizime të së drejtës së pronës që barazohen me shpronësimin, lejohen vetëm përkundrejt një shpërblimi të drejtë. 5. Për mosmarrëveshjet lidhur me masën e shpërblimit mund të bëhet ankim në gjykatë. Neni 42 1. Liria, prona dhe të drejtat e njohura me Kushtetutë dhe me ligj nuk mund të cënohen pa një proces të rregullt ligjor. 2. Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të interesave të tij kushtetuese dhe ligjore, ose në rastin e akuzave të ngritura kundër tij, ka të drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj. Si paraqitet e drejta e pronësisë ose e “drejta e zotnimit” në planin historik. Parë në këtë aspekt kësaj të drejte i jepen dy kuptime :
Pra, romanët për zotnimin kishin dy emra: dominium dhe proprietas. Me të parin shprehej pushteti që titullari kishte mbi sendin; me të dytin shprehej raporti i përkatësisë mbi sendin i një personi të caktuar (res mea est). Sipas definicionit të parë,” Është pronari i sendit dhe askush tjetër ai që ushtron të gjitha të drejtat mbi të”, ndërsa sipas definicionit të dytë “ Pronari është ai të cilit i përket sendi , është pronari ai që duhet të vërtetojë se sendi është i tij dhe se ai ka të drejtë të ushtrojë çdo të drejtë mbi të “. Në të dyja kuptimet, pronari nënkupton pronarin e ligjshëm, që e ka fituar sendin sipas rregullave të detyrueshme dhe që ka të drejtat e tij absolute mbi sendin për ta përdorur, gëzuar, për të përfituar frytet dhe të ardhurat e sendit si dhe për ta tjetërsuar atë8. Rreth këtyre dy pikëpamjeve (të pushtetit dhe të përkatësisë) mund të përmblidhen përkufizimet që studiues të ndryshëm i japin të drejtës së “zotnimit”. Në burimet romane mungon një definicion tekstual perfundimtar , ndërsa definicione të shumta dhe të ndryshme do të gjejmë në kodet moderne, të cilat në më të shumtën e rasteve japin përshkrime të përmbajtjes së të drejtës së zotnimit se sa definicione (përkufizime) të saj. Nga studimi i legjislacionit shqiptar si dhe studimi i legjislacioneve të një sërë vendesh të tjera europiane si Italia, Gjermania, Greqia, na rezulton se nuk gjendet një përkufizim unik, i plotë dhe përfundimtar i së drejtës së pronësisë. Kjo e drejtë, nga njëra anë përbën një të drejtë absolute, të patjetërsueshme, që e lejon titullarin e saj të bëjë çdo gjë me pronën që nuk është e ndaluar në mënyrë të shprehur nga ligji, dhe nga ana tjetër kjo e drejtë mund të jetë objekt i kufizimeve vetëm në rastet e parashikuara shprehimisht në ligj (p.sh. servitus altius non tollendi). Vështirësia në përkufizimin e saktë të së drejtës së pronësisë vjen si rrjedhojë e një game të gjerë tagrash që përfshihen në këtë të drejtë dhe e një sasie të limituar kufizimesh që mund të vendosen ndaj titullarit të saj për ta gëzuar dhe disponuar lirisht sendin9. Në këtë kuptim, e drejta e pronësisë në kuptimin objektiv është një tërësi normash juridike që rregullojnë marrëdhënien juridike të pronësisë.E drejta e pronësisë në kuptimin subjektiv është e drejta e një subjekti, individi , personi fizik apo juridik, mbi sendin. Parë në aspektin historik rezulton të ketë dy definicione për të drejtën e pronësisë: Definicioni i parë:vjen sipas legjislacionit italian dhe francez, të cilët e lidhin të drejtën e pronësisë me tërësinë e të drejtave reale që ka titullari i saj mbi sendin, të cilat janë: (i) e drejta për të gëzuar sendin sipas destinacionit ekonomik dhe për të marrë frytet e tij; (ii) e drejta për ta disponuar lirisht sendin: shitje, dhurim, lënie peng apo vendosje si barrë hipotekore etj; (iii) e drejta për ta poseduar efektivisht sendin. Pikërisht këto të drejta themelore reale përbëjnë dhe pushtetin e pronarit mbi sendin dhe të mirat materiale që burojnë prej tij dhe përbëjnë atë që quhet e drejta e pronësisë. Definicioni i dytë: vjen nga legjislacioni gjerman e austriak të cilët e konsiderojnë të drejtën e pronësisë si marrëdhënie midis pronës dhe personit, duke siguruar që pronari të sillet me pronën në mënyrën që ai dëshiron, për sa kohë kjo sjellje nuk është në kundërshtim me ligjin dhe të drejtat e të tjerëve. Definicionin e të drejtës së pronësisë në legjislacionin shqiptar e gjejmë në nenin 149 të K.Civil, në të cilin thuhet shprehimisht se: “Pronësia është e drejta për të gëzuar dhe disponuar lirisht sendet, brenda kufijve të caktuar me ligj”. Pavarësisht se në këtë dispozitë jepen në mënyrë të shprehur vetëm dy tagra, ajo e (i) gëzimit dhe (ii) e disponimit, e drejta e pronësisë referuar legjislacionit tonë është shumë më e gjerë. Referuar Kodit tonë Civil pronari ka një numër të pakufizuar tagrash dhe të drejtash mbi sendin në pronësi të tij; ai ka të drejtë të sillet me të ashtu si ai dëshiron, por pa cënuar dhe pa u shkaktuar dëm subjekteve të tjerë, si dhe duke aplikuar një sjellje në përputhje me ligjin dhe zakonet e mira të vendit.Në themel të së drejtës tonë të pronësisë qendrojnë të drejtat reale mbi sendin (ius in re) të cilat janë: E drejta për të gëzuar sendet E drejta për të gëzuar sendin konsiston në veprime apo mosveprime të titullarit të sendit për ta përdorur këtë të fundit në përputhje më qëllimin e tij, për ta transformuar atë, per t’i shtuar vlerën, madje dhe per ta shkatërruar këtë të fundit. Titullari i të drejtës se pronësisë, ka në të njëjtën kohë edhe tagrin e përfitimit të fryteve civile dhe natyrore të sendit, siç mund të jenë: prodhimet nga toka bujqësore – fryte natyrore; qeraja që merr pronari nga dhënia me qera e pronës së paluajtshme – fryte civile). E drejta për të disponuar sendin Kjo e drejtë lidhet me të drejtën dhe tagrën që ka mbajtësi i titullit të pronësisë mbi sendin për ta shitur ose jo sendin, për ta dhuruar ose jo atë, për ta disponuar apo jo me testament. Në këtë të drejtë përfshihet edhe e drejta e pronarit për ta lënë peng sendin deri në përmbushjen e një detyrimi që ai ka ndaj një subjekti tjetër, apo për ta vendosur si garanci hipotekore deri në shlyerjen e një kredie në favor të të tretëve etj. E drejta për të poseduar sendin Pronësia dhe posedimi janë gjendje juridike të ndryshme nga njëra - tjetra. Ndërsa pronësia përfaqëson një situatë juridike mbi sendin, posedimi përfaqëson situatën reale dhe faktike të subjektit mbi sendin. Posedimi është pikërisht sundimi dhe pushteti efektiv, faktik mbi sendin. Ligjërisht pronari është dhe duhet të jetë dhe posedues faktik mbi sendin. Ai sundon sendin efektivisht dhe faktikisht por mund të ndodhë që poseduesi i sendit nuk është pronar i tij . Referuar të drejtës sonë civile posedimi është një e drejtë që mund të ushtrohet dhe nga personi, i cili nuk është pronar i sendit, por ka të drejtën e posedimit të tij në bazë të një marrëveshje me pronarin, (si marrëveshje qeraje, uzufrukti, emfiteoze etj., ose posedon sendin në bazë të një akti administrativ). Por si ka evoluar dhe si është zhvilluar instituti i pronësisë në vendin tonë. Në rast se do të bëjmë një analizë të shkurtër historike do të konstatojmë se ky institut ka qenë pasqyrim i kushteve ekonomike dhe politike që ka kaluar vendi ynë si dhe i regjimeve të ndryshme që kanë sunduar në vendin tonë. Në këto kushte, vlerësoj se do të ishte me shumë rëndësi për këtë temë doktorature trajtimi dhe analiza e ndërthurur e evolimit dhe zhvillimit të institutit të pronësisë nga periudha e regjimit monarkik e deri në ditët e sotme me institutin e regjistrimit të pasurisë së paluajtshme duke parë efektet dhe ndikimet që ato kanë pasur tek njëra - tjetra ndër vite. INSTITUTI I PRONËS PRIVATE NË PERIUDHËN 1912 - 1944 E drejta e pronësisë gjatë periudhës së monarkisë Nuk do të arrinim të krijonim një tablo të qartë të këtij instituti në këtë periudhë në rast se nuk do të parashtronim fare shkurtimisht disa fakte historike të cilat tregojnë pikërisht modelin e qeverisjes së vendit tonë në atë periudhë, punën dhe përpjekjen e qeverisë së asaj kohe për krijimin dhe forcimin e legjislacionit të brendshëm dhe në mënyrë të veçantë për krijimin dhe zhvillimin e institutit të së drejtës së pronësisë private. Të dhëna historike: Në 8 dhjetor 1922 është miratuar zgjerimi i Statutit të Lushnjës, që sanksiononte vendosjen e regjimit “Monarki” në Shqipëri. Në qershor të vitit 1924, si rrjedhojë e revolucionit demokratiko-borgjez, u formua qeveria e përkohshme me kryeministër Z. Fan Noli. Kjo qeveri u rrëzua në 24 dhjetor 1924 dhe me 6 janar 1925 u krijua qeveria me kryeministër Z. Ahmet Zogu. Në 21 janar të të njëjtit vit, Asambleja Kushtetuese e shpalli Shqipërinë republikë. Në 31 janar 1925, Asambleja Kushtetuese e zgjodhi Ahmet Zogun president dhe kryetar të qeverisë. Asambleja Kushtetuese në 1 Shtator 1928, miratoi statutin e ri në bazë të secilit, Shqipëria u shpall Monarki dhe Ahmet Zogu mbret i shqiptarëve me emrin Zog I-rë. Në 1 dhjetor 1928, Asambleja Kushtetuese kthehet në parlament me një dhomë (dhoma e deputeteve). Nga ky vit deri në datën e pushtimit fashist, Shqipëria është qeverisur nga disa qeveri, të kryesuara nga Z. Kostaq Kote (1928 – 1930); Z. Pandeli Evangjeli (1930 – 1935); Z. Mehdi Frashëri (1935 – 1936); Z. K.Kote (1936). Në janar të vitit 1937 u mbajtën zgjedhjet parlamentare dhe në 7 Prill 1939, Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste. Rezulton nga të dhënat bibliografike të kohës që gjatë regjimit monarkist gjatë viteve 1928-1937, jurisprundenca ka patur një hov të madh zhvillimi. Gjatë kësaj periudhe filloi ndërtimi i një sistemi të mirëfilltë juridiko-civil, u hartuan dhe u miratuan akte ligjore e nënligjore që bazoheshin në legjislacionet perëndimore të kohës, duke krijuar kështu një kuadër ligjor të plotë dhe efektiv për rregullimin e një sërë sektorësh dhe marrëdhëniesh shoqërore, ekonomike, politike, kulturore etj. Një nga aktet më të rëndësishme të asaj kohe ishte “Statuti i Mbretënisë Shqiptare i vitit 1929”. Ky akt do të njohë pronën private si një të drejtë kushtetuese të pakontestueshme. Në artikullin 198 të këtij statuti parashikohej se: “E drejta e pronësisë, për çfarëdolloj pasurie që të jetë, është e padhunueshme. Pa të qenit e vërtetuar rregullisht nevoja e interesit botëror dhe pa mospagesën e vlerës së arsyeshme, sipas ligjit të posaçëm nuk mund të shpronësohet pasuria e askujt”. Nga analiza e kësaj dispozite, konstatohet garantimi i dy elementeve të rëndësishëm për mbrojtjen e të drejtës së pronësisë : së pari: kushdo garantohej për të gëzuar e disponuar lirisht pronën e tij private, dhe së dyti: askujt nuk mund t’i cenohej e drejta e pronësisë (nuk mund t’i merrej prona) përveç rasteve kur: (a) prona duhej përdorur për një interes publik (botëror); (b) mund të merrej vetëm përkundrejt një shpërblimi të arsyeshëm. Në Statutin e Mbretërisë në artikullin 222, gjejmë këtë parashikim për të drejtën e pronësisë: “Toka është pronë e thjeshtë (mulq) dhe për të zbatohen dispozitat e Kodit Civil. Derisa të hyjë në fuqi Kodi Civil, mbi tokat, zbatohen dispozitat ligjore të deritanishme”. Në analizë të aktit “Statutit të Mbretërisë” konstatohet së nga njëra anë ky akt sanksiononte pronën private duke i dhënë të drejtë subjekteve private ta zotëronin atë dhe të mos cënoheshin në të drejtën e tyre të pronësisë dhe nga ana tjetër do të gjejmë kufizime të tjetërsimit kur bëhet fjalë për pronën shtetërore. Artikulli 150 i Statutit të Mbretërisë shprehimisht parashikonte: “Asnjë objekt prej pasurisë së patundshme të Shtetit nuk mund të tjetërsohet, si edhe nuk mund të shfrytëzohet për një kohë më shumë se njëzet vjet, veçse me miratimin e Parlamentit”. Nga kjo dispozitë, del qartë në pah politika konservatore që kishte shteti i kohës, i cili kërkonte ruajtjen e të drejtës së pronësisë së shtetit mbi pronat e veta. Këto prona nuk mund të tjetërsoheshin pa miratimin e organit legjislativ. Subjektet e interesuara mund të përdornin prona të paluajtshme të shtetit për veprimtari të ndryshme, të miratuara nga organet përkatëse, por në çdo rast deri në njezetë vjet. Nëse koha e përdorimit do të ishte më e madhe se 20 vjet, kjo e drejtë përdorimi, detyrimisht duhej miratuar me vendim të parlamentit të kohës. Rëndësi të veçantë gjatë regjimit të monarkisë ka patur dhe mbrojtja e burimeve minerare shqiptare. Pasuria minerale sipas ligjit të kohës ndahej në dy grupe: (i) miniera dhe (ii) gurore. Të parat ishin prona të shtetit, ndërsa të dytat ishin prona të zotëruesve të sipërfaqeve të tokave. Shfrytëzimi i tyre bëhej sipas ligjeve të posaçme të kohës dhe kontrollohej nga organet ekzekutive (artikulli 151 i Statutit të Mbretërisë Shqiptare). Ajo që vlen të përmendet dhe që paraqiste interes për kohën ishte dhe qendrimi i ligjvënësit në lidhje me të drejtat e të huajve në Shqipëri, në lidhje me pasuritë e paluajtshme. Statuti i Mbretërise ndalonte të huajt për të patur të drejta pronësie në Shqipëri mbi tokat rurale; gjithashtu të huajt nuk kishin të drejtë të përfitonin pasuri të patundshme në vendet afër kufijve të shtetit ose në tokat bregdetare, të cilat caktoheshin me dekret mbretëror dhe vendim të Këshillit të Ministrave, (artikulli 215). Por nga ky kufizim përjashtoheshin ato subjekte të huaja, të cilët kishin fituar të drejta pronësie mbi këto pasuri, para hyrjes në fuqi të këtij akti (Statutit të Mbretërisë) si dhe për disa raste të parashikuara shprehimisht në statut. Në artikullin 215 shprehimisht thuhet se: “Kjo dispozitë nuk cënon të drejtat e parafituara. Të huajt kanë vetëm të drejtën e vlerës duke shitur tokat në fjalë dhe të drejtën e pronësisë vetëm mbi ato toka rurale që janë të nevojshme për ngritjen e fabrikave dhe për rregullimin e komunikacionit”. Akti i cili shënoi një pikë kulminante në definimin dhe rregullimin e institutit të së drejtës së pronësisë në atë kohë ishte Kodi Civil i vitit 1929, akt ky i cili gjithmonë ka paraqitur vlera historike dhe studimore. Statuti i Mbretërisë Shqiptare dhe K.Civil i vitit 1929 kanë qenë nga aktet më të rëndësishme të asaj kohe të cilat sanksionuan dhe rregulluan të drejten e pronës private. Kodi Civil i vitit 1929, u hartua sipas modeleve të shteteve perëndimore dhe hodhi bazat për sanksionimin dhe krijimin e një sistemi të mbrojtjes së pronësisë i cili ka vlera të çmuara edhe sot. K.Civil i vitit 1929, në artikullin 794 parashikonte se: "Zotnimi asht e drejta me gëzue e me disponuar sendet pa asnjë kufizim tjetër, jasht atyne që caktohen me ligj ose me rregullore”. Ky kod, në kapitullin II, “Zotnimi”, rregullon, sanksionon dhe definon elementet me të rëndësishme të së drejtës së pronësisë si:
Sa më sipër në këtë ligj, do të gjejmë një kuadër të plotë të së drejtës së pronësisë, si dhe të të gjitha elementeve të saj përbërës, duke përfshirë edhe instrumentet për mbrojtjen e saj. Referuar Kodit Civil të vitit 1929 konstatohet se raportet juridike mbi sendet ose të drejtat reale ndahen në dy kategori. Kategoria e parë përfshin të drejtën e zotnimit e cila është e drejta reale më e gjerë dhe më e plotë, pasi përmbledh në vetvete të gjitha dobitë që një send mund t’i japi aktualisht ose në të ardhmen titullarit të tij. Kategoria e dytë e të drejtave reale, përbëhet prej fakulteve (tagreve) juridike ose prej të drejtave reale fraksionare që një person ka mbi sendin e tjetrit (jura in re aliena). Këto të drejta përkufizojnë “zotnimin” duke i atribuar një pjesë të dobive që vijnë nga ky zotnim, një personi të ndryshëm nga ai i zotnuesit. Edhe të drejtat reale fraksionare ndahen në dy kategori:
Në përcaktimin e një definicioni të qartë për të drejtën e pronësisë (ose zotnimit sikundër pasqyrohej në K.Civil të vitit 1929), haset vështirësi, pasi nga njëra anë zotnimi përfshin një sërë tagrash përdorimi dhe posedimi mbi një send të caktuar; ndërsa nga ana tjetër zotnimi mund të zvogëlohet dhe shtrëngohet aq shumë sa zotnuesit të mos i mbesë gati asgjë nga ajo që përbën pushtetin e pronarit mbi sendin (si dominus). Doktrinat e vjetra që e cilësonin zotnimin si: “ius utendi; fruendi; abutendi; possidendi; alienandi; disponendi; vindicandi” (e drejta me përdorë, me gëzue, me abuzue, me posedue, me tjetersue , me disponue dhe me rivendikue sendin) ose e drejta me përdorë e me disponue sendin, janë zhdukur dhe kanë treguar që kanë qenë të pathemelta, pasi zotnimi sikundër është shprehur edhe Brinzi, “nuk është shuma e tagrave, por uniteti i të gjitha pushteteve që i konferohen një titullari; nuk është një seri të drejtash të caktuara, por një pushtet i përgjithshëm që përfshin brenda vehtes ҫdo tagër që mund të mendohet.” Për këtë arsye, është gati e pamundur për të përkufizuar se çfarë mund të bëjë një zotnues brenda titullit të tij të zotnimit, por është shumë e mundur për të treguar saktësisht se çfarë ky zotnues nuk mundet që të bëjë, qoftë për shkak të kufizimeve që vijnë nga ligji, qoftë edhe nga konkurimi i këtyre të drejtave nga një subjekt tjetër. Referuar Kodit Civil të 1929 , kufizimet ligjore të zotnimit si dhe servitutet e parashikuara prej ligjit, i heqin zotnuesit një sasi tagrash; disa tagra i hiqen zotnuesit në bazë të konvencioneve të lidhura me atë vetë, me të cilat ky i përkufizon vetes pushtetet mbi sendin e zotnuem (pra që ka në pronësi), qoftë duke iu transferuar të tjerëve disa nga këto pushtete (p.sh. uzufrukt, përdorim), qoftë duke iu lejuar lindjen e të drejtave disa personave të tretë që është në kundërshtim me pakufizueshmërinë e zotnimit të vet, (p.sh. servitus altius non tollendi - servitudi me ngrit shtëpinë, për mos me i ndaluar pamjen tjetrit) Pra, sikundër shihet, zotnimi ka dy karakteristika themelore të cilat në përcaktimin (përkufizimin) e tij, nuk mund të anashkalohen;
Por si mund të realizohej mbrojtja e të drejtës së pronësisë si dhe të drejtave të tjera reale te lidhura me sendin sipas Kodit Civil të vitit 1929 dhe cili ishte mjeti procedurial që mund të përdorej sipas këtij ligji .Referuar dispozitave të këtij kodi, paditë për mbrojtjen e të drejtës së zotnimit ndahen në dy kategori:
Për prapësimin e pretendimit të të tretit mbi krejt zotënimin e sendit, ligji njihte :
Padia e rivendikimit sipas këtij kodi kishte për qëllim njohjen e të drejtës së zotnimit dhe kthimin e sendit prej atij që e mban pa të drejtë. Padia mohuese ose negatore ka për objekt mohimin e të drejtave që pretendohen mbi sendin e huaj dhe deklarimin se sendi i zotnuar prej paditësit është i lirë nga çdo kufizim (uzufrukt, servitut). Veç mbrojtjes së zotnimit me padinë e rivendikimit dhe atë negatore, mbrojtje e cila garanton zotnuesin nga sulmet dhe pretendimet që i bëhen sendit të zotnuar prej tij (mbrojtje represive), ligji i asaj kohe kishte krijuar edhe një formë tjetër mbrojtjeje e cila nuk mund të quhet mbrojtje preventive. Kjo formë mbrojtje realizohet kur sendit të zotnuesit i kërcënohet një dëm nga një send i një personi tjetër ose nga një vepër e këtij te fundit. Për të ndaluar rrezikun e këtij dëmi, ligji i njeh zotnuesit masa të përkohshme dhe konservative. Paditë e krijuara për këtë qëllim janë paditë e denoncimit, të cilat janë dy llojesh:
Funksioni i këtyre padive nuk është vetëm për të mbrojtur të drejtën e zotnimit, por edhe të drejtën e posedimit, prandaj këto dy padi i shërbejnë si zotnuesit ashtu edhe poseduesit, pasi kanë për qëllim marrjen e masave të përkohshme dhe preventive kundrejt ngacmimeve të të tretëve, pa prekur themelin e të drejtës. Pavarësisht nga çdo sulmim , ngacmim apo rrezik që mund t’i ndodhë të drejtës së zotnimit si shprehje të mbrojtjes së kësaj të fundit ne ligj kemi edhe dy padi të tjera që ky I fundit ia ka njohur zotnuesit të një prone te cilat kane për qëllim caktimin e kufijve midis dy pronave kur këto janë të pasakta:
Kodi Civil i Zogut vlerësohet nga specialistët e së drejtës se ka qenë një nga ligjet më të zhvilluara dhe më të përparuara të kohës, i cili jo vetëm sanksionoi me ligj të drejtën e pronës private, por me mënyrën se si e rregulloi atë e ngriti në nivelin e njërës prej të drejtave më themelore të njeriut. Krahas ligjeve të mësipërme, të cilat përbënin në atë kohë dhe themelin e të drejtës sonë civile, regjimi monarkik nxorri dhe një sërë aktesh të tjera ligjore dhe nënligjore, të cilat do të përcaktonin dhe mënyrën se si do të funksiononin marrëdhëniet e pronësisë në përputhje me politikën që aplikoi ky regjim. Kështu me ligjin nr. 180, datë 03.05.1930, regjimi monarkik vuri në zbatim reformën agrare. Në bazë të këtij ligji, pronarëve u shpronësohej, një e treta e tokës që zotëronin, përkundrejt një çmimi prej 20 fr. ari për hektar, dhe në këtë tokë të shpronësuar instaloheshin bujqit proletarë (pa tokë); “Kjo tokë i jepet atij qe e meriton, qe asht në gjendje t‘a punojë dhe t‘a paguej”. Gjithashtu u lehet edhe një pjesë tjetër qe ndryshon si mbas sipërfaqes që posedon secili. Buqvet proletar u akordohet tokë në propocjon të frymëve qi përbajnë familjen, d.m.th. pesë dynym për frymë (1/2 e hektari)10". Për aplikimin e reformës agrare, në 1931-in, u krijua Drejtoria e Përgjithshme e Reformës Agrare, që ishte një ent i pavarur, i cili funksiononte me ligje, organikë, administratë dhe buxhet të vetin, të miratuar nga Parlamenti. Pas zbatimit të reformës agrare , Monarkia u shiti toka shtetërore shumë familjeve bujqësore me qëllim shfrytëzimin e tyre (p.sh.ligji datë 09.04.1937, me të cilin u shitej tokë bujqësore shtetërore, bujqve të fshatrave Luz, Derven, Gurz apo ligji datë 04.1933, me të cilin lejohej t’u shitej tokë bujqve në Gurëz të Krujës, dhe t’u falen tatimet e papaguara). Në kohën e regjimit monarkik pronarët e pasurive të paluajtshme, (toka, ndërtesa) paguanin tatim mbi pasurinë e cila përcaktohej me ligj. Ligji datë 19.04.1938 përcaktonte nivelet e tatimit që duhet të paguanin pronarët e tokave bujqësore, të ndërtesave, tokave të pyllëzuara dhe kullotave të cilat ishin në pronësi private. Nga kërkimet në bibliografinë e akteve ligjore për vitet 1920 – 1939 të autores Zana Bufi11 (dy vëllime), rezulton se gjatë regjimit monarkist, shteti ka kryer shumë shpronësime për interesa publike, të pasurive të paluajtshme që u përkisnin subjekteve private, kundrejt shpërblimit financiar, (p.sh. ligji datë 04.08.1931, për shpronësim toke në Laprakë, ligji datë 03.04.1933, Dekret i Mëkëmbësit nr.178, datë 11.12.1939, Dekret i Mëkëmbësit nr. 237, datë 02.07.1940 për shpronësim toke private për ndërtim central uji në Tiranë etj.). Në këto akte do të gjejmë respektimin e të gjitha elementeve të rëndësishme të procedurës së shpronësimit të pronës private, ku perveçse miratohej shpronësimi për interes publik nga organet me të larta të qeverisjes përcaktohej në mënyre të detajuar dhe jepej dhe fondi i shpërblimit të pronarit, nominalisht. Në këtë periudhë janë miratuar dhe ligje dhe akte nënligjore për disiplinimin e qerave të pasurive të paluajtshme veçanërisht në qytete. Vihet re ekzistenca e një politike kontrolluese të shtetit për çmimet e qerave të pasurive të paluajtshme, të tokave bujqësore dhe të ndërtesave. Kjo bëhej për arsye që t’i pritej rrugë abuzivitetit ekonomik (dekret për disiplinimin e qirave të pasunive urbane, 1940). Regjimi juridik i regjistrimit të pasurive të paluajtshme në këtë periudhë. Kodi Civil i vitit 1929 rregulloi dhe sanksionoi në të njejtën kohë dhe institutin e regjistrimit të pasurive të paluajtshme.Me anë të këtij ligji u rregullua dhe sanksionua dhe funksionimi i sistemit të transkriptimit.Organizimi dhe funksionimi i zyrave të hipotekes u krye në bazë të ligjit nr. 92 datë, 17.04.1929 “Mbi zyrat ipotekave dhe mbi taksat e tyne”. Në bazë të këtij ligji transkiptohej në regjistrin e hipotekës, çdo lloj veprimi juridik i parashikuar ne KC , akti administrativ apo vendimi gjyqësor i cili transferonte pronësinë ose të drejtat reale mbi to si dhe akte dhe vendime që nuk transferonin zotnimin e pronave ose të drejtave reale mbi to por që vendosnin kufizime apo krijonin hipoteka mbi pasurinë. Referuar dispozitave të këtij kodi, zyrat e hipotekave kryenin këto veprime: a) transkriptime (për transferimin e zotërimit me anë shitblerjesh, dhurimesh ose testament); b) inskriptime (për vendosjen e hipotekës); c) notime (për kufizimin e të drejtave të pronës). Ky sistem funksionoi deri në vitin 1947, kur me anë të urdhëresës së qeverisë nr. 49, datë 04.09.1947, mbi “Kadastrën provizore”,filloi krijimi i kadastrës për tokat bujqësore.Ky lloj sistemi i krijuar nga Kodi Civil i vitit 1929 konsiderohet shumë i rëndësishëm për vendin tonë, pasi hodhi themelet e funksionimit të zyrave të Kadastres në Shqipëri. Edhe sot e kësaj dite, ky sistem ka vlera të rëndësishme për vërtetimin e të drejtës së pronësisë. Pjesa më e madhe e pronave në vend sot e kanë origjinën e tyre nga akte apo vendime që për herë të parë, janë regjistruar në bazë të K.Civil të vitit 1929 dhe ligjit nr. 92 datë, 17.04.1929 “Mbi zyrat ipotekave dhe mbi taksat e tyne”. Në praktikën e sotme gjyqësore në një numër të madh çështjesh me objekt njohjen e të drejtës së pronësisë apo në veprimtarinë e komisionieve të kthimit dhe kompesimit të pronave, aktet dhe të dhënat e regjistrimit të pronësisë nga periudha 1929 e në vijim, kanë shërbyer dhe sherbejnë si dokumenta provuese me vlerë të madhe për zgjidhjen e drejtë të çështjeve si dhe për njohjen e kthimin e pronave ish pronarëve. Yüklə 448,34 Kb. Dostları ilə paylaş:
|