Ə d ə b I y y a t

Ə D Ə B İ Y Y A T

• Ə D Ə B İ Y Y A T

• 1. Kazimzadə Z. “Elektrotexnikanın nəzəri əsasları”. Bakı, Maarif, 1966.

• 2. Волынский Б.А. “Elektrotexnika” .Москва,

• энергоатомиздат, 1987.

• 3. Блажкина А.Т. Общая электротехника. Ленинград энергоиздат.

• Ленинградское отделение, 1988.

• 4. Нейман Л.Р. Теоретические основы электротехники: в 2-х томах.

• Ленинград. Энергоиздат, 1988.

ÜÇBUCAQ BİRLƏŞMİŞ SİSTEM

• ÜÇBUCAQ BİRLƏŞMİŞ SİSTEM

• T E S T

Tətbiq olunan üçfazalı sistemlərdə ən çox təsadüf olunan birləşmə şəkli

• Tətbiq olunan üçfazalı sistemlərdə ən çox təsadüf olunan birləşmə şəkli

• ulduz birləşmədir. Ulduz birləşmə, faz dolaqları nəhayətlərinin uçlarının

• ümumi bir nöqtəyə sıfır nöqtəsinə toplanmasından alınan birləşmədir. Şəkil

• 1-də həm mənbə, həm də işlədicisi ulduz birləşdirilmiş üçfazlı bir sistem

• göstərilmişdir. Belə sistemlərdə iki sıfır nöqtəsini birləşdirən xəttə sıfır xətti

• deyilir.

Mənbənin faz gərginliklərinin ani və effektiv qiymətləri belə tapılır:

• Mənbənin faz gərginliklərinin ani və effektiv qiymətləri belə tapılır:

• Umax və U – faz gərginliyinin uygun qiymətləridir.

• Birləşdirici məftillərin müqavimətləri nəzərə alınmadıgından onlarda əmə-

• lə gələn gərginlik düşküləri işlədicinin fazları üzərinə əlavə olunur və mənbə-

• nin faz gərginlikləri işlədicinin müvafiq faz gərginliklərinə

• ( ) bərabər qəbul olunur.

• İşlədicinin ayrı-ayrı fazlarının müqavimətləri bir-birinə bərabər və

• olursa, o zaman sistemdən kecən faz cərəyanları qiymətcə bir-birinə bərabər

• alınır. Bu cərəyanların ani qiymətləri:

öz aralarında qiymətcə bərabər və faz etibarilə simmetrik alındıqlarından

• öz aralarında qiymətcə bərabər və faz etibarilə simmetrik alındıqlarından

• belə sistemə müntəzəm yüklənmiş sistem deyilir.

• Müntəzəm işlənmiş sistemlərdə hər üç cərəyanın toplusu hər bir anda sıfra bərabər olduğundan, sıfır xəttindən cərəyan keçmir, ona görə də, belə sistemlərdə sıfır xəttinin çəkilməsinə eytiyac qalmır. Ulduz birləşmiş sistemin xətləri arasındakı potensiallar fərginə xətt gərginliyi deyilir.

• Həmin gərginlik (effektiv qiyməti) iki müvafiq gərginliyinin həndəsi çıxılma-

• sı şəklində tapılır, çünki hər faz dolağında olan faz gərginliyi, başqa sözlərlə

• onun ucundakı potensiala bərabərdir.

• Buna görə də iki faz gərginliyinin çıxılmasından alınan:

Dövrələrdə ümumiyyətlə, işlədicilərdə yük induktiv xarakterli qəbul olundu-

• Dövrələrdə ümumiyyətlə, işlədicilərdə yük induktiv xarakterli qəbul olundu-

• ğundan, verilmiş diaqramda cərəyan şiddətləri öz uyğun gərginliklərindən

• qədər geri qalmış göstərilmişdir. Həmin cərəyanlar həm də xətlərdən keçdik-

• ləri üçün eyni zamanda həm faz və həm də xətt cərəyanları ola bilirlər. Çox

• vaxt, ücfazlı ulduz birləşmələrdə sıfır xəttindən də istifadə olunur, bu zaman

• sistem dördməftilli adlanır. Sıfır xəttinə, eytiyac həmişə, faz gərginliyindən

• istifadə etməyə imkan yaradan sistemlərdə hiss olunur. Bu xətdən həmişə,

• üç faz cərəyanının cəminə bərabər bir cərəyan keçməlidir.

• Bərabər yüklənmiş üçfazlı ulduz birləşmiş sistemdə bu cərəyan sıfra

• bərabərdir. Ümumiyyətlə dördməftilli dövrələr, qarışıq yüklü ( həm birfazlı və

• həm də üçfazlı) sistemlərdə işlədilir ki, bunların da misalı işıq dövrələridir.

Çoxfazlı sistemlərdə ulduz birləşmə əmələ gətirilirsə, o zaman ayrı-

• Çoxfazlı sistemlərdə ulduz birləşmə əmələ gətirilirsə, o zaman ayrı-

• ayrı faz gərginliklərinin effektiv qiymətləri bir faz dolağının gərginliyinə

• nəzərən aşağıdakı şəkildə tapılır:

və faz gərginliyindən qiymətcə 2sin

• və faz gərginliyindən qiymətcə 2sin

• ÜÇBUCAQ BİRLƏŞMİŞ SİSTEM

• Faz dolaqlarını bir-birilə ardıcıl olaraq, yəni birincinin sonu ikincisinin baş-

• lanğıcı ilə, ikincinin sonu isə üçüncüsünün başlanğıcı ilə və bu qayda üzrə

• birləşdirilərək üçfazlı sistemlər üçün üçbucaq, çoxfazlı sistemlər üçün isə

• çoxbucaq birləşmə alınır. Belə sistemlərdə neytral nöqtəsi olmadığı üçün sistemlər həmişə üçxətli alınır. Yenə də sadəlik alınması üçün birləşdirici naqillərin müqaviməti nəzərə alınmamışdır. Buna görə də mənbəyin və içlədicinin müvafiq faz gərginlikləri bərabər alınmışdır:

Buna görə də çox yüksək gərginlikli maşın və transformatorlar müəyyən

• Buna görə də çox yüksək gərginlikli maşın və transformatorlar müəyyən

• qədər kiçik ölçülü və müəyyən qədər ucuz alınır.

xətt ilə qonşu olan iki faz dolağının cərəyanlarının həndəsi fərqinə bərabərdir.

• xətt ilə qonşu olan iki faz dolağının cərəyanlarının həndəsi fərqinə bərabərdir.

• Faz cərəyanlarına aid qiymətləriyerlərinə qoymaqla xətt cərəyanları üçün

• aşağıdakı ifadələri alırıq:

T E S T

• T E S T

• 1. Aşağıdakı mülahizələrdən hansı düz deyil?

• A) Eyni amplitudlu və tezlikli, fazaca bir-birindən 120 bucaq qədər

• fərqlənən üç sinusoidal e.h.q.simmetrik üçfazlı sistem əmələ gətirir;

• B) Başqa eyni şərtlər daxılındə üçfazlı cərəyan generatoru üç birfazlı

• cərəyan generatorundan yüngül, ucuz və qənaətlidir. Bu cəhətlər

• üçfazlı mühərriklərə və transformatorlara da aiddir;

• C) Üçfazlı cərəyanlar sistemi üç tərpənməz dolaq vasitəsilə fırlanan

• maqnit sahəsi almağa imkan verir ki, bu da üçfazlı asinxron mühərrik-

• lərin iş prinsipinin əsasını təşkil edir;

• D) Bütün söylənilənlər düzdür.

• 2. Generatorun faz dolaqlarının ulduz birləşməsində necə naqilli dövrə alınar?

• A) 6; B) 3 və 4; C) 3; D) 4.

3. Generatorun faz dolaqlarının üçbucaq birləşməsində birinci dolağın başlanğıcı hansı nöqtə ilə birləşir? A) İkinci dolağın başlanğıcı ilə; B) İkinci dolağın sonu ilə;

• 3. Generatorun faz dolaqlarının üçbucaq birləşməsində birinci dolağın başlanğıcı hansı nöqtə ilə birləşir? A) İkinci dolağın başlanğıcı ilə; B) İkinci dolağın sonu ilə;

• C) Üçüncü dolağın başlanğıcı ılə;

• D) Üçüncü dolağın sonu ılə.

• 4. Doğru cavabı göstərin:

• A) Faza, üçfazlı cərəyan dövrəsində sinusoidal dəyişən elektrik kəmiyyətinin ani qiymətinin ifadəsində sinus funksiyasının arqumentinə və həmcinin İA, İB, İC cərəyanlarından birinin axdığı ayrıca bir dövrəyə deyilir;

• B) Faza ifadəsindəki -bucağıdır.

• C) Faza generatorun stator dolaqlarının sayına deyilir;

• D) Bütün cavablar doğrudur.