Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B A K I - 2013 Elmi redaktor
- A.Məhərrəmov Rəyçilər
- F. A. Əhmədov Cəfərov E.S. Fizika.
- MEXANIKA Mexanika - fizikanın müxtəlif mexaniki hərəkət formalarını öyrənən bölməsidir.
- Statikada
- A . 1 . B
- Şəkil 1. Hərəkətdə gedilən yol.
| Е. S. C Ə F Ə R O V F İ Z İ K A Abituriyentlər, orta məktəbin yuxarı sinif şagirdləri, orta məktəb müəllimləri, fizikanı sərbəst öyrənənlər üçün vəsait B A K I - 2013 Elmi redaktor: AMEA-nın Radiasiya Problemləri İnstitutunun “Polimerlərin və elektroaktiv kompozit materialların radiasiya fizikası” laboratoriyasının müdiri, f.-r.e.d. A.Məhərrəmov Rəyçilər: Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Fizika kafedrasının müdiri, f.-r.e.d., professor T.M.PƏNAHOV Bakı Dövlət Universitetinin Fizika fakultəsinin “Optika və Molekulyar fizika” kafedrasının müdiri, f.- r. e. d., prof. F. A. Əhmədov Cəfərov E.S. Fizika. Abituriyentlər, orta məktəbin yuxarı sinif şagirdləri, orta məktəb müəllimləri, fizikanı sərbəst öyrənənlər üçün vəsait . Bakı: Elm , 2013. – 298 s. Ali məktəblərə qəbul proqramı əsasında hazırlanmış dərs vəsaiti elementar fizikanın bütün bölmələrini əhatə edir. Vəsaitdə şagirdlərin ümumi bilik səviyyələri nəzərə alınaraq, ayrı-ayrı mövzuların izahlı şərhi verilmişdir. Dərs vəsaitindən abituriyentlər, orta məktəbin yuxarı sinif şagirdləri, orta məktəb müəllimləri, fizikanı müstəqil öyrənənlər istifadə edə bilərlər. İSBN ................................ © Elm nəşriyyatı, 2013 5 MEXANIKA Mexanika - fizikanın müxtəlif mexaniki hərəkət formalarını öyrənən bölməsidir. Mexanika – kinematika, dinamika və statika kimi bölmələrdən ibarətdir. Kinematikada mexaniki hərəkətlər onları yaradan səbəblər araşdırılmadan öyrənilir. Başqa sözlə desək, kinematikada «hərəkət nə üçün yaranıb?» suallarına cavab tapılmır, yəni mexanikanın bu bölməsi hazır hərəkətləri öyrənir. Dinamikada isə hərəkətlər onları yaradan səbəblərlə birgə öyrənilir. Dinamikanın əsasını Nyutonun I, II və III qanunları təşkil edir. Statikada cisimlərin tarazlıq halları, yəni onların sükunətdə qalma və ya düzxətli bərabərsürətli hərəkət etmə halları araşdırılır. KİNEMATİKA Zaman keçdikcə cismin fəzada digər cismə nəzərən vəziyyətini dəyişməsi mexaniki hərəkət və ya sadəcə hərəkət adlanır. Əgər cisim zaman keçdikcə digər cismə nəzərən vəziyyətini dəyişmirsə, bu halda cisim həmin cismə nəzərən «hərəkət etmir və ya sükunətdə qalır» deyilir. Hərəkət və sükunət nisbi anlayışlardır. Başqa sözlə desək, mütləq hərəkət və ya mütləq sükunət yoxdur. Bu isə o deməkdir ki, hər hansı bir cismə nəzərən hərəkətdə olan cisim eyni zamanda başqa bir cismə nəzərən sükunətdə olur və yaxud da bir cismə nəzərən sükunətdə olan cisim başqa cismə nəzərən hərəkətdə olur. Mexaniki hərəkəti xarakterizə edən əsas parametrlərlə tanış olaq: # Hərəkətin trayektoriyası. Hərəkətin trayektoriyası dedikdə hərəkət zamanı cismin fəzada cızdığı iz başa düşülür və ya hərəkət edən cisim hansı xətt üzrə vəziyyətini dəyişirsə, həmin xətt hərəkətin trayektoriyası adlanır. 6 Trayektoriyanın formasına görə A . 1 . B hərəkətlər düzxətli (1) və ya əyrixətli olurlar (2) (şəkil 1). 2 Şəkil 1. # Hərəkətdə gedilən yol. Hərəkətdə gedilən yol dedikdə müəyyən zaman fasiləsində cismin hərəkət trayektoriyasının uzunluğu başa düşülür. Belə çıxır ki, gedilən yolu tapmaq üçün trayektoriyanın uzunluğunu ölçmək lazımdır. Gedilən yol « S » ilə işarə olunur. Dediklərimizdən aydın olur ki, o, ölçülən fiziki kəmiyyətdir, yəni onun ölçü vahidi olmalıdır. Məlum olduğu kimi, fiziki kəmiyyətlərin ölçü vahidləri ya etalon kimi (şərti razılaşma yolu ilə) müəyyən edilir, ya da fiziki kəmiyyətin düsturundan tapılır. Etalon kimi qəbul olunmuş ölçü vahidi əsas, düsturdan tapılmış ölçü vahidi isə törəmə vahid adlanır. Gedilən yolun (uzunluğun) vahidi etalon kimi qəbul olunub, yəni əsas vahidlər qrupuna daxildir. Bu məqsədlə, razılaşma yolu ilə müəyyən bir uzunluq seçilmiş və həmin uzunluq uzunluq etalonu kimi qəbul olunmuşdur. Fiziki kəmiyyətlərin vahidləri etalon kimi qəbul olunmasından və ya düsturdan tapılmasından asılı olmayaraq, bir neçə sistemdə qruplaşdırılır. Biz bu vahidlər sistemlərinin ikisi ilə: BS (beynəlxalq vahidlər sistemi) və SQS sistemləri ilə tanış olacağıq (SQS – sm, qram və saniyə sözlərinin baş hərfləridir). BS - də yolun vahidi 1 metr (BS - də [S ] = 1 m), SQS sistemində isə metrin yüzdə bir hissəsinə bərabər olan 1 santimetr – dir ( [S ] = 1 sm). Yolun sistemdənkənar 1 km, 1 dm, 1 mm kimi də vahidləri vardır: 1 km = 10 3 m, 1 dm= 10 -1 m, 1 mm= 10 -3 m - dir. Burada «k», «d», «m» fiziki kəmiyyətlərin vahidlərinə vurulan əmsallardır. Həmin əmsallar barədə ətraflı məlumat cədvəl 1-də öz əksini tapmışdır. # Hərəkətə sərf olunan zaman. Hər bir hərəkət müəyyən zaman fasiləsində baş verir ki, həmin zaman fasiləsi də hərəkətə sərf olunan zaman adlanır və « t » ilə işarə olunur. Zaman vahidi də etalon kimi qəbul olunan əsas vahiddir. Bu fiziki kəmiyyətin hər iki sistemdə vahidi 1 saniyədir (BS -də [t] =1 san, SQS -də [t] =1 san ). Zamanın sistemdən kənar vahidləri 1era, 1əsr, 1il, 1ay, 1sutka, 1saat, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|