Əkinçinin naşiri (Həsənbəy Zərdabi)

Əkinçinin naşiri (Həsənbəy Zərdabi)

Giriş

Həsənbəy Səlim bəy oğlu Məlikov İslam dünyasının ilk təbiətşünas alimi, Bakı Gimnaziyasının ilk müsəlman müəllimi, müsəlman Şərqində İslam xeyriyyəçilik hərəkatının təşəbbüskarçısı, Bakıda öz şagirdləri ilə birlikdə Azərbaycan dilində ilk teatr tamaşası göstərən mədəniyyət xadimi, milli mətbuatın banisi, Azərbaycan müəllimlərinin 1-ci qurultayının təşkilatçısı və qurultayın sədri olmuşdur.

Öz həyatının mənasını xalqın səadəti uğrunda mübarizədə görən Zərdabi zəngin və çoxcəhətli həyat yolu keçmişdir. Həsənbəy qarşısına Azərbaycan xalqını yoxsulluqdan, cəhalət və avamlıqdan qurtarmaq kimi bir məqsəd qoymuş və bunun üçün maarifi əsas vasitə seçmişdir. Mövhumat və orta əsr geriliyinin hökm sürdüyü, xalqın cəhalət və zülm içində boğulduğu bir dövrdə Zərdabi maarif məşəlini yandıranlardan biri olmuşdur. “Maarifdən, elmdən məhrum olan bir xalq işıqdan məhrumdur- deyən Zərdabinin bütün həyatı xalqın maariflənməsi işi ilə bağlı olmuşdur. Təhsilin ana dilində olması, qadınların təhsil alması Zərdabini düşündürən məsələlərdən olmuşdur.

XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda ictimai, fəlsəfi və elmi fikrin görkəmli nümayəndələrindən olan Zərdabi Azərbaycan ziyalılarının bütöv bir nəslini yetişdirmişdir. Müasirləri onu Azərbaycan müsəlman ziyalılarının müəllimi və mənəvi atası adlandırmışdılar.

Həyat və Yaradıcılığı

Həsənbəy Səlim bəy oğlu Məlikov 1842-ci il iyun ayının 28-də Göyçay qəzasının Zərdab kəndində yoxsullaşmış bəy ailəsində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini mollaxanada alan Həsənbəy 1854-cü ildə dörd sinifli Şamaxı məktəbi nəzdində yenicə təşkil olunmuş pansionun ikinci sinfinə qəbul olunmuş və oranı əla qiymətlərlə bitirmişdir. 1858-ci ildə Tiflis Qəza Gimnaziyasına daxil olur, 1860-cı ildə gimnaziyanı müvəffəqiyyətlə bitirir. 1861-65-ci illərdə Moskva Universitetinin Fizika-riyaziyyat fakültəsinin təbiətşünaslıq şöbəsində oxumuşdur. Universitetin Elmi Soveti nümunəvi əxlaqına və əla müvəffəqiyyətinə görə ona namizədlik dərəcəsi verilmişdir.

Zərdabi təhsildən qayıtdıqdan sonra Azərbaycanda maarifçilik fəaliyyətinə başlayır. O, əvvəllər Tiflisdə çalşır, sonra Qubada məhkəmə katibi vəzifəsində işləyir. Bu vəzifədə işləyərkən hakim dairələrin özbaşlanılığının şahidi olmuş, yoxsulların müdafiəçisi kimi çıxış etmişdir. Təbiəti etibari ilə cəsur və qorxmaz olan Zərdabi dövlət xidmətində olarkən öz iradəsinin əksinə hərəkət etməyə və özündən yüksək məmurların əmrlərini yerinə yetirməyə məcbur olduğundan bu vəzifələrdə çox qala bilmir.

1869-cu ildə Qafqaz məktəb dairəsinin müdirinin əmri ilə Bakı Realnı Gimnaziyasına “Təbiyyat tarixi” müəllimi təyin edilir. Zərdabi bu illərdə yalnız müəllimliklə kifayətlənmir, həm də azərbaycanlıları məktəbə cəlb etmək, bu işdə onlara kömək üçün cəmiyyəti-xeyriyyə təşkil edir və başqa maarifçilik işləri ilə məşğul olur.

Həsənbəy xalqın tərəqqisi üçün teatrı təsirli vasitələrdən hesab edilirdi. Zərdabi gimnaziya tələbələri Nəcəf bəy Vəzirov, Əsgər ağa Adıgözəlov və başqalarının köməyi ilə 1873-cü ildə M.F.Axundovun ‘’Hacı-Qara’’ (Mərdi-xəsis) “Lənkəran xanın vəziri’’ pyeslərini ilk dəfə Azərbaycan dilində tamaşaya qoydular və bununla da Azərbaycan teatrının binası qoyulur. Bu Azərbaycanda fövqəladə hadisə idi.

Öz xalqına sədaqətlə xidmət etmək, xalqı maarifləndirmək, onların ictimai şüurunu tərbiyə etmək, vətənpərvərlik hissini qüvvətləndirmək, azadlıq hərəkatını canlandırmaq məqsədi ilə Həsənbəy Azərbaycanda qəzet yaratmaq fikrinə düşür.

Xalqını dərin məhəbbətlə sevən və yaşamağın mənasını xalqa xidmət etməkdə görən Zərdabi qəzet nəşr edib, onun vasitəsi ilə öz fikrini xalqa çatdırmaq istəyirdi. Zərdabi qəzet nəşr edib onun vasitəsi ilə fikrini xalqa çatdırmaq istəyirdi. Zərdabi bilirdi ki, qəzet xalqın gözünü açar, maarif və mədəniyyətinin artmasına kömək edər, dünyada baş verən hadisələri qəzet vasitəsi ilə öyrənərlər.

Zərdabi qəzetin əhəmiyyətini və ictimai inkişaf tarixindəki rolunu düzgün dərk edirdi.

O, bu yolda ciddi çətinliklərə rast gəlir, ancaq 1875-ci il iyul ayının 22-də Rusiyada Azərbaycan dilində ilk qəzet- “Əkinçi” qəzetini nəşr etməyə müvəffəq olur. Həsənbəy qəzetin adını “Əkinçi” qoymaqla qabaqcadan qəzetin əsas vəzifəsini müəyyənləşdirmişdir. Qəzet xalqa yol göstərir, kəndlilərə aqrobiologiya, maldarlığı inkişaf etdirmək, torpağı münbitləşdirmək sahələrində məsləhətlər verirdi.

Qəzetin elə bir sayı yox idi ki, Həsənbəy zəhmətkeşlərə səmərəli elmi təcrübi məsləhət verməsin. Yoxsul kəndlilərin təsərrüfat dərdləri- torpaq su becərmə, məhsuldarlıq, istehsal aləti, heyvandarlıq, ipəkçilikdə olan çətinliklərin izahı “Əkinçinin’’ başlıca mövzusu idi.

“Əkinçi’’nin səhifələrində yeni tipli mədəniyyət yaradılması-bədii ədəbiyyat, incəsənət, dil, pedaqogika, kitab nəşri, kitabxana haqqında mövzular da geniş yer almışdır. “’Əkinçi’’ qəzetində Həsənbəyin, N.Vəzirovun, Ə.Adıgözəlovun məqalələri, S.Ə.Şirvaninin şeirləri və M.F.Axundovun məqalələri dərc olunurdu. Ancaq qəzetin əsas fəslində Həsənbəy günün mühüm məsələlərini işıqlandırırdı. Zərdabi və onunla birlikdə qəzetdə çalışan bir sıra maarifpərvər, demokratik ziyalılar Şərqin geriliyini, ətalət və süstlüyünü həqiqi azadlığın olmamasında görürdülər. Onlar öz fikirlərini qəzet vasitəsi ilə xalqa çatdıra bilirdilər.

Qəzet ayda 2 dəfə 300-400 nüsxə ilə nəşr olunurdu. Qəzetin cəmi 56 sayı işıq üzü görmüşdü. Qəzet zəhmətkeş kütlələrin ayılmasına, ictimai şüurun formalaşmasına səbəb olurdu, bu da çar üsul-idarəsi üçün təhlükə yaradırdı. Qəzet siyasi cəhətdən etibarsız sayıldığından 1877-ci il sentyabr ayında bağlanmışdır. Əkinçi qəzeti bağlandıqdan sonra Zərdabinin qarşısında ya ölkədən çıxıb getmək, ya da dövlət qulluğundan əl çəkmək tələbi qoyulmuşdur.

Zərdabi həyatını xalqdan ayrı mənasız hesab edirdi, ona görə də dövlət qulluğundan əl çəkmişdir. İki il işsiz qaldıqdan sonra doğma kəndi Zərdaba köçmüş və 16 il orada yaşamışdır.

Əkinçi bağlansa da alovlu vətənpərvər ruhdan düşməmiş, maarifçilik fəaliyyətini əzmlə davam etdirmişdir. 1896-cı ildə Bakıya qayıtmış və ömrünün axırınadək Kaspi qəzətində əməkdaşlıq etmişdir.

Zərdabi jurnalistlik fəaliyyətində də ana dili məsələsinə diqqət vermişdir. Əkinçi qəzetinin məramnaməsində də dil məsələsi əsas yer tuturdu. Azərbaycan dilini ərəb fars sözləri ilə dolduranlara qarşı Zərdabi və onun həmfikirləri amansız mübarizə aparmışdılar. Zərdabi Azərbaycanda milli dilin əsasını qoymaqla özündən əvvəlki dil qarşılığına zərbə vurmuşdur. Zərdabi dilimizi yad sözlərdən təmizləyib inkişaf etdirmək üçün bütün mütərəqqi ziyalıların qarşısına bir vəzifə qoyaraq yazırdı ki, əgər istəyirsiniz Azərbaycan milləti yaşasın, elmi mədəniyyəti olsun, inkişaf eləsin ona öz dilini verin.

Zərdabinin bu fikri onun ana dilinə müstəsna əhəmiyyət verdiyini, Azərbaycan xalqının varlığı üçün ana dilini böyük bir amil hesab etdiyini aydın göstərirdi. Həsənbəy yaxın dostu M.F.Axundovla birlikdə Azərbaycan dilinin qorunub saxlanması, saflığı uğrunda daim mübarizə aparmışdır.

Həsənbəy Azərbaycan qadınlarının maariflənməsinə də xüsusi diqqət vermişdir. 1901-ci ildə Həsənbəyin təşəbbüsü Z.Tağıyevin sərmayəsi hesabına Bakıda ilk müsəlman qız məktəbi açılmışdır. Həsənbəyin ömür-gün yoldaşı Hənifə xanım məktəbin direktoru olmuşdur.

Həsənbəyin yaxından köməyi ilə 1906-cı ildə Bakıda Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayı çağrılır. Qurultayın sədri Həsənbəy olmuşdur. Gərgin elmi fəaliyyət ilə məşğul olan Həsənbəy həddən artıq özünü yorduğu üçün 1907-ci il noyabr ayının 28-də iflic xəstəliyindən vəfat etmiş, Bibiheybət məscidinin yaxınlığında dəfn olunmuşdur. Həmin ərazi 1937-ci ildə dağıdılmış mərhumun nəşi bir neçə il ailəsinin evində qalmışdır. 1957-ci ildə Zərdabinin vəfatının 50 illiyi qeyd olunarkən onun nəşi Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Həsənbəyin vəfatı Azərbaycan xalqını hədsiz kədərləndirmiş, onun vəfatı Bakıda ümumxalq matəminə çevrilmişdir, çünki Azərbaycan xalqı onun simasında öz müdafiəçisini sevimli oğlunu itirmişdir.

Həsənbəy ömrünün sonuna qədər Vətənini xalqını dərin məhəbbət ilə sevmişdir. Ölüm yatağında olarkən yenə də xalqı unutmamışdır. Ömrünün son günlərində demişdir: “Məni sadə dəfn edin, təntənəli mərasim düzəltməyin. Həmişə xalqın maariflənməsinə kömək edin.”

Həsənbəy öz düşüncəli həyatını xalqın maarif və mədəniyyətə çatması uğrunda mübarizəyə həsr etmişdir. Onun həyat və fəaliyyəti Azərbaycan ziyalıları üçün ibrət nümunəsidir. Azərbaycan xalqı Həsənbəyin adını əziz tutur və öz qəlbində iftixar hissi ilə yaşadır. Xalq onun xatirəsini əbədiləşdirmiş, adına Bakıda Təbiət Tarixi Muzeyi yaradılmış, Zərdab şəhərində park salınmış, ev-muzeyi yaradılmış, 1943-cü ildən fəaliyyət göstərən Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutu onun adını daşıyır. Bakıda regionlarda onun adına küçələr var. XX 90-cı illərində Əkinçi Mətbuat Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə adına diplom və medal təsis edilmişdir. 2003-cü ildə Nizami Xudiyevin ssenarisi əsasında V.Məmmədzadənin rejissorluğu ilə qısametrajlı bədii-sənədli televiziya filmi çəkilmişdir.

2010-cu ildə Milli Mətbuatın 135 illiyinə həsr olunmuş üz tərəfində Həsənbəyin əksi təsvir olunmuş gümüşdən xatirə sikkəsi hazırlanmışdır. Əkinçi qəzeti tez bağlansa da mədəniyyət salnaməsində böyük bir ad qoydu. Qəzetin milli mətbuat tarixində açdığı yol, yaratdığı ənənələr çox uğurlu uzunömürlü oldu.

Zərdabinin milli mədəniyyətimizin xəzinəsinə dəyərli hədiyyə olan ideya irsi bu gün də öz təravətini itirməmişdir.

Yubiley tədbirlərinin keçirilməsi

Zərdabi XIX əsr Azərbaycanda materialist təbiətşünaslığın əsasını qoyan mükəmməl təhsil və biliyə malik olan bir mütəfəkkirdir. Azərbaycanda birinci darvinist olan Zərdabi xalq kütləsinin sxolastik, mistik, dini əfsanələrdən azad olmasında elmə, xüsusən təbiətşünaslığa bir vasitə kimi baxmış və xüsusi əhəmiyyət vermişdir. Zərdabiyə görə elm xalqa öz xoşbəxt və azad həyatını qurmaqda kömək etməlidir. Zərdabi təbiətşünaslıq sahəsində Azərbaycan dilində “Bədəni səlamət saxlamaq düsturülməli”, “Torpaq, su və hava”, “Barama qurdunun saxlanılması” kimi dəyərli əsərlərini yazmışdır. Təbiət elmlərinə aid yazdığı əsərlərin bir dəyəri də onda idi ki, bu əsərlər öz dövrünə görə səlis və aydın ifadələrlə xalq kütlələrinin başa düşəcəyi bir dildə yazılmışdır. Zərdabi biologiya elmini yaxşı bildiyindən düzgün elmi məsləhətlər vermiş, həm də əməli surətdə yeni bitki növləri, heyvan cinsləri yetişdirməyə çalışmışdır.

XIX əsrdə Azərbaycanda feodal münasibətləri patriarxal qalıqlar qalmaqda idi, həm də çarizmin müstəmləkə siyasəti ölkəmizin iqtisadi-siyasi və mədəni inkişafı yolunda ciddi çətinliklər yaradırdı. Çarizm Azərbaycan maarifçilərinin başqa mütərəqqi təşəbbüsləri kimi mətbuat yaratmaq cəhdini də boğurdu. O dövrün maarifpərvər tərəqqipərvər ziyalıları müxtəlif vasitələrlə ictimai və mədəni tərəqqi naminə çalışırdılar. Azərbaycan xalqı bu illərdə bötük mütəfəkkir M.F.Axundovun bir sıra ləyaqətli mübariz xələfini yetirib ərsəyə gəlirdi ki, onların sırasında birinci anadilli qəzetin banisi və naşiri Həsənbəyin də adı vardır. Həsənbəy xalqa fayda verəcək işlər yolunda mübarizəyə başlamışdır. Bu mübarizədə qarşıya çox böyük çətinliklər çıxsa da tərəqqipərvər ziyalılar heç vaxt amallarından əl çəkməmişdilər. O zamanlar əhəmiyyətli olan işlərdən biri də mətbuatın yaranması idi. Azərbaycanlılar XIX əsrin sonlarına qədər dünya xəbərlərini əlyazma səyahətnamələrindən, uzaq ellərdən gələn qasidlərdən, şahların, hökmdarların fərmanlarından, kənd və şəhərdəki carçılardan alırdılar.

Öz dövri mətbuatını Avropa XVI əsrdə, Rusiya XVIII əsrin ilk illərində yaratdığı halda Azərbaycan buna 1875-ci ilin iyul ayının 22-də nail olmuşdur. Qəzetin nəşrində çox böyük çətinliklər yaranmışdır. Hakim dairələr, mühafizəkar din xadimləri, mürtəce ziyalıların təqibləri qəzetin nəşrinə maneələr yaradırdılar. Bütün çətinliklərə Zərdabi mətanətlə dözürdü. Vətəninə, xalqına olan məhəbbət ən çətin anlarda belə onun iradəsini bərkidirdi. O zaman Bakıya gəlmiş Fransız jurnalisti Zərdabiyə demişdir: “Doğrusu siz əlil qəhrəmansınız! Bizim Fransada belə bir yoxsul qəzet üçün işləmək istəyən tapmaq olmaz. Sizin qüvvənizə heyranam. Belə məlum olur ki, siz öz xalqınızı şox sevirsiniz!” Həsənbəy ictimai xadim olmaqla bərabər, eyni zamanda zəhmətkeş istedadlı müəllim olmuşdur. 1869-cu ildən ömrünün sonuna qədər həyatı daim məktəblə bağlı olmuşdur.

Həsənbəy məktəbi maarif təbliğatı aparan mühüm vasitələrdən biri hesab edirdi. Gənc nəslin savadlanması üçün məktəblərin sayının çoxalması uğrunda yorulmadan mübarizə aparmışdır. Həsənbəy xalqın başına gələn fəlakətlərin səbəbini avamlıqda, savadsızlıqda görürdü. Həsənbəy ziyalıların, həqiqi vətənpərvərlərin əsas vəzifəsini elmi, maarifi xalq arasında yaymaqda görürdü. Azərbaycanlı müəllimlərə yazdığı Açıq məktubla elmin, maarifin geniş yayılmasının zəruriliyini qeyd edərək yazırdı. “Elm bütün dərdlərin açarıdır”.

O, gənclərə müraciət edərək onları vətənin xalqın səadəti uğrunda, xalqın maariflənməsi uğrunda mübarizə aparmağa və bu işdə qorxmamağa, çətinliklərə sinə gərməyə çağırırdı. Həsənbəy alovlu vətənpərvər olmuşdur. Vətənpərvərlik ideyaları onun əsərlərinin Ana xəttini təşkil etmişdir. Həsənbəyin Vətənpərvərliyi əməli işlə bağlı olan vətənpərvərlikdir. Onun Vətənpərvərliyi özünü Azərbaycanın milli mədəniyyətinə, tarixi ənənələrinə, ana dilinə, bərəkətli torpağına, mahnılarına olan tükənməz məhəbbət hisslərində əks etdirmişdir. “Bizim nəğmələrimiz” adlı məqaləsində Zərdabi Azərbaycanın təbiətini cənnətə bənzədərək, xalqının şeirə, nəğməyə böyük həvəskar olduğundan iftixar və vüqarla bəhs etmişdir.

Zərdabi Azərbaycanı, onun şəhər və kəndlərini küləklər və qumlar şəhəri Bakını gülüstana çevirməyi, bərəkətli torpağını münbitləşdirməyi, yollarını abadlaşdırmağı, kənd və şəhərləri sağlamlıq ocaqlarına çevirməyi arzu etmiş və bu yolda əməli mübarizə aparmışdır. Zərdabinin görüşlərində humanizm ideyaları da mühüm yer tutur. İnsana qayğı, onun əməllərinə, ləyaqət və şərəfinə hörmət, bacarığına inam, zülm və ədalətsizliyə qarşı mübarizə Zərdabinin əsas ideyası, amalı olmuşdur. İnsanın xoşbəxtliyi, fiziki və əqli inkişafının hərtərəfli təmin edilməsi, sağlamlığı məsələləri Zərdabini həmişə düşündürmüşdür. O insanı bütün xilqətlərin alisi kimi qiymətləndirmişdir.

Belə bir sənətkarın müasir dövrdə yeni nəslə tanıdılması əsas vəzifələrdən biridir. Belə bir şərəfli işdə kitabxanalarda keçirilən tədbirlərin rolu böyükdür. Keçirilən maraqlı tədbirlərdən biri icmallardır. Həsənbəyin naşirliyi ilə yaranan “Əkinçi” qəzetinin tam mətni kitab halında nəşr olunmuşdur. Həmin kitabın icmalının keçirilməsi oxucular üçün maraqlı olur.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunmuş və ölkə kitabxanalarına hədiyyə olunan kitabın nəşri 2005-ci ildə “Avrasiya Press” tərəfindən həyata keçirilmişdir. “Əkinçi” kitabında cəmi 56 nömrəsi çıxan qəzetin tam mətni verilmişdir.

Qəzetin tam mətni verilmiş kitabda siyasət, iqtisadiyyat, mədəniyyət, sosiologiya, biologiya və nəbatat haqqında olan fikir və tövsiyələr verilmişdir. Xalqın mədəni səviyyəsini yüksəltmək, xalqı maarifləndirmək, asudə vaxtını səmərəli etmək məqsədi ilə “Əkinçi” real təklif və tövsiyyələr verirdi. Qəzetdə milli adət-ənənələr, ailə və nikah, məişət mədəniyyəti, kənd təsərrüfatı alətləri, mərasim və ayinlər haqqında olan yazılar “Əkinçi” oxucuları üçün maarifləndirici əhəmiyyətə malik olurdu.

Öz yüksək amalını həyata keçirmək yolunda mübarizədə Zərdabi dövrünün görkəmli ziyalıları- M.F.Axundov, S.Ə.Şirvani, N.Vəzirov, Əsgərağa Adıgözəlov (Gorani) Ələkbər Heydəri və başqalarının köməyinə, qüvvəsinə arxalanırdı. Belə tərəqqipərvər müəlliflər heyətinin köməyi sayəsində “Əkinçi” zəmanəsinin mühüm elmi, texniki, kənd təsərrüfatı, mədəni yenilikləri, naliyyətləri haqqında müntəzəm məlumat verirdi.

“Əkinçi” iqtisadiyyatda, ictimai münasibətdə, maarifdə, ədəbiyyatda, məişətdə, əxlaqda, geyimdə-hər sahədə, hər işdə yenilik, tərəqqi, təzələmə tərəfdarı idi. Zərdabinin ideya irsi ilə oxucuları yaxından tanış etmək üçün kitab sərgisinin təşkil edilməsi də məqsədəuyğundur. Sərgidə maarif xadiminin şəkli, kitabları Həsənbəy haqqında olan kitablar məqalələr göstərə bilər.

Sərgini- “Maarifin yorulmaz carçısı”, “Azərbaycan ziyalılarının müəllimi”, “Milli mətbuatın banisi”, “Əkinçinin naşiri”, “Təbiətşünas alim” kimi adlar altında təşkil etmək olar. Maarif xadimini oxuculara tanıtmaq üçün sual-cavab gecəsi də təşkil etmək olar.

1.Həsənbəy Zərdabi kimdir?

2.Həsənbəy neçənci ildə və harada anadan olmuşdur?

3.Həsənbəy ilk təhsilini harada almışdır?

4.Həsənbəy ali təhsilini nə vaxt və harada almışdır?

5.Həsənbəy nə vaxtdan müəllim kimi fəaliyyətə başlayıb?

6.Xeyriyyə cəmiyyətini nə üçün yaratmışdır?

7.Həsənbəy Azərbaycan teatrının əsasını nə vaxtdan qurmuşdur?

8.Əkinçi qəzeti neçənci ildə nəşr olunurdu?

9.Qəzetin nəşri nəyə görə dayandırıldı?

10.Həsənbəy nə zaman və harada dünyasını dəyişdi?

Kitabxanalarda oxucular arasında onların Həsənbəy haqqında fikirlərini öyrənmək üçün anket sorğular təşkil etmək olar.

1.Həsənbəyi tanıyırsınızmı?

2.Həsənbəyin həyatı haqqında nə bilirsiniz?

3.Həsənbəy ilk dəfə kimin hansı komediyasını tamaşaya qoymuşdur?

4.Əkinçi qəzeti hansı illərdə nəşr olunmuşdur?

5.Qəzetin neçə sayı nəşr olundu?

6.Qəzetdə əsas mövzular nə haqqında yazılırdı?

7.Həsənbəy təbiətşünaslıq sahəsində hansı əsərlərini yazmışdır?

8.Həsənbəyin ictimai fəaliyyəti haqqında nə bilirsiniz?

Əbədi-bədii gecə təşkil edilməsi də oxucuların marağına səbəb olar. Bədii gecənin ssenarisini sizə təqdim edirik.

1.Aparıcı: Aparıcı qonaqları salamladı, tədbirin səbəbini bildirdi.

2.Aparıcı: Aparıcı qeyd etdi ki, görkəmli maarif xadiminin anadan olmasının 175 illiyidir. Bu münasibət ilə keçirilən tədbiri açıq elan etdi.

1.Aparıcı: Həsənbəy 1837-ci ildə Bakı Quberniyasının Göyçay qəzasının Zərdab kəndində bəy ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini mollaxanada alan Həsənbəy 1854-cü ildə Şamaxı məktəbi nəzdində təşkil olunmuş pansionun 2-ci sinfinə qəbul olunmuş və oranı əla qiymətlərlə bitirmişdir.

2.Aparıcı: 1858-ci ildə Tiflis Qəza Gimnaziyasına daxil olur və 1860-cı ildə Gimnaziyanı müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. 1861-65-ci illərdə Moskva Universitetinin Fizika-riyaziyyat fakültəsinin Təbiyyat şöbəsində təhsil almışdır. Nümunəvi əxlaqına, əla müvəffəqiyyətinə görə Universitetin Elmi Soveti ona namizədlik dərəcəsi vermişdir.

1.Aparıcı: Həsənbəy qayıtdıqdan sonra Azərbaycanda maarifçilik fəaliyyətinə başlayır. 1869-cu ildən ömrünün sonuna qədər həyatı məktəblə bağlı olmuşdur. Məktəbi maarif təbliğatı aparan mühüm vasitələrdən hesab edirdi. Gənc nəslin savadlanması üçün məktəblərin sayının çoxalması uğrunda yorulmadan mübarizə aparmışdır.

2.Aparıcı: Həsənbəy xalqın tərəqqisi üçün teatrı təsirli vasitələrdən hesab edirdi. 1873-cü ildə Həsənbəy N.Vəzirov və Ə.Adıgözəlovla birlikdə görkəmli dramaturq M.F.Axundzadənin “Hacı Komediyasını” tamaşaya qoydular. Bununla da Milli teatrın əsası qoyuldu.

1.Aparıcı:Həsənbəy xalqına daha yaxından kömək göstərmək, maarifləndirmək, ictimai şüurunu tərbiyə etmək, vətənpərvərlik hissini qüvvətləndirmək, azadlıq hərəkatını canlandırmaq məqsədi ilə Azərbaycan dilində qəzet nəşr etmək fikrinə düşdü.

2.Aparıcı: Doğma xalqını dərin məhəbbət ilə sevən, yaşamağın mənasını vətənə, xalqına xidmət etməkdə görən Həsənbəy qəzet vasitəsi ilə kütlə ilə danışmaq, xalqı təhsilə cəlb etmək, öz fikrini xalqa çatdırmaq üçün qəzet nəşr etmək qərarına gəldi.

1.Aparıcı:1875-ci ildə Bakıda qubernatorun mətbəəsində Azərbaycan dilində “Əkinçi” qəzeti nəşr olunur və bununla da Milli mətbuatın əsası qoyulur.

2.Aparıcı: Yoxsul kəndlilərin təsərrüfat dərdləri- torpaq, su, becərmə, məhsuldarlıq, istehsal alətləri, heyvandarlıq kimi məsələlər ilə əlaqədar olan dərdlər qəzetin əsas mövzusu idi. Bütün maneələrə baxmayaraq məhsuldarlığın yüksəlməsi üçün zəruri üsullar öyrənib təbliğ etmək qəzetin əsas məqsədi idi.

1.Aparıcı: Əkinçinin səhifələrində yeni tipli mədəniyyət-bədii ədəbiyyat, incəsənət, dil, pedaqogika, dərslik, tərcümə, kitab nəşri, kitabxana haqqında yazılar da nəşr olunurdu. “Əkinçi” maarifçi ideyalarını yaydığı üçün 1877-ci ildə çar senzurası tərəfindən bağlanmışdır.

2.Aparıcı: “Əkinçi” bağlandıqdan sonra Həsənbəy jurnalistlik fəaliyyətini davam etdirmiş, bir müddət “Kaspi” qəzetinin redaktoru olmuşdur. O, həmçinin başqa qəzet və jurnallarda məktəb tərbiyə təhsil haqqında maarifləndirici məqalələr nəşr etdirmişdir.

1.Aparıcı: Həsənbəy 1901-ci ildə Bakıda ilk qız məktəbinin açılmasının təçəbbüskarçısı olmuşdur. 1906-cı ildə görkəmli ictimai-siyasi xadim N.Nərimanov və başqa mütəfəkkirlərlə birlikdə Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayının çağrılmasına köməklik göstərmiş və qurultayın sədri olmuşdur.

2.Aparıcı: Həsənbəy 1907-ci ildə Bakı şəhərində iflic xəstəliyindən vəfat etmiş, Bibiheybət məscidi yaxınlığında dəfn olunmuşdur. 1937-ci ildə həmin ərazi dağılmış və onun nəşi bir neçə il ailəsinin evində qalmışdır. 1957-ci ildə Həsənbəyin 50 illiyi qeyd olunarkən onun nəşi Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.

1.Aparıcı: Həsənbəyin adını xalqımız həmişə uca tutmuş, xatirəsini əbədiləşdirmişdir. Onun adına 1930-cu ildə təbiət tarixi muzeyi Zərdab şəhərində ev muzeyi, yaradılmış park salınmış, 1943-cü ildən Zərdabi adına Gəncə Dövlət Universiteti fəaliyyətə başlamışdır. Bakıda, regionlarımızda onun adını daşıyan küçələr var.

2.Aparıcı: XX əsrin 90-cı illərində Əkinçi Mətbuat Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə Zərdabi adına Fəxri diplom və medal təsis edilmişdir. 2003-cü ildə N.Xudiyevin ssenarisi əsasında V.Məmmədzadənin rejissorluğu ilə qısametrajlı bədii-sənədli televiziya filmi çəkilmişdir. 2010-cu ildə Milli Mətbuatın 135 illiyinə həsr edilmiş gümüşdən xatirə sikkəsi hazırlanmışdır.

2012-ci ildə Bakı Slavyan Universitetində H.Zərdabi adına auditoriya yaradılmışdır. Tədbirlər sırasında görüşlərin təşkil edilməsi də oxucular üçün maraqlı olur. Belə görüşlərə şairlərin, yazıçıların, ədəbiyyatşünasların dəvət edilməsi tədbirin daha maraqlı keçməsinə səbəb olur.

Vəsaitin məzmunlu olması üçün aşağıdakı ədəbiyyat siyshısından istifadə olunmuşdur.

1.Z.Məmmədov. “Həsənbəy Zərdabi” Azər.Uşaq və Gənc.Ədəb.Nəş.1957-ci il

2.”Əkinçi”-Tam mətni “Avrasiya Press”, Bakı-2005

3.Təqvim-2017.

Hazırladı: Metodika-biblioqrfiya şöbəsinin müdiri S.Nuriyeva, İnformasiya-resurs şöbəsinin müdiri Z.Nəcəfova və sistem inzibatçısı Əhmədova Sahibə.