«Əl-məHDİ (əc)» İslam maarif məDRƏSƏSİ MÜQƏDDƏs qum şƏHƏRİ
Yüklə 110,57 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ------------------------------------------------------------------------------------ İSLAM MƏZHƏBLƏRİ və TƏRİQƏTLƏRİ (Dərslik)
|
«ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ MÜQƏDDƏS QUM ŞƏHƏRİ 2016 - 2017
İSLAM MƏZHƏBLƏRİ və TƏRİQƏTLƏRİ XƏYAL TOFİQOĞLU
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
1
Giriş Qeyd edildiyi kimi Əşərilər məktəbi 4-cü yüzilliyin əvvəllərində meydana qədəm qoydu. İraqda əşəri hərəkatı ilə yanaşı biri Səmərqənddə və digəri Misirdə olmaqla, metod, hədəf və etiqad baxımından Əşairəyə bənzər digər iki kəlami hərəkat ərsəyə gəldi. Bu iki hərəkatdan birinin təsisçisi Əbu Mənsur Maturidi (vəfatı: 333 h.q.), digərinin banisi isə Əbu Cəfər Təhavi (vəfatı: 321 h.q.) idi. Hər üç hərəkat dini etiqadları qorumaq, Mötəziləni inkar etmək, bir də Əhlul-hədis və Mötəziləyə əməldə orta yol göstərmək məqsədilə meydana qədəm qoydu. Əşəri fiqhdə Şafii, Maturidi və Təhavi isə Hənəfi tərəfdarları idi. Etiqad xüsusunda da Əbu Hənifənin etiqad prinsiplərini bəyan və şərh etmək iddiası edirdilər. İslam dünyasında təsir və əhəmiyyət baxımından Əşəri yuxarı pillədə, Maturidi ondan sonra, Təhavi də son pillədə qərarlaşır. Maturidi ilə Təhavinin fərqi ondan çox ictihad və əqli nəticələrə vaxt ayırmasıdır. Təhavinin hədəfi Əbu Hənifənin nəzərlərini xülasələşdirmək və onun əql və nəqlə müvafiqliyini bəyan etmək olduğu halda, Maturidi Əbu Hənifənin prinsip və qaydaları əsasında etiqadlardan çıxarış etməyə, yeni nəticələr əldə etməyə çalışırdı. Məzhəb və təriqət tarixində Təhavinin mühüm rolu olmadığını nəzərə alıb deyilənlərlə kifayətlənirik. Əvəzində isə hənəfilərin bir çoxunun etiqadda nəzərlərinə tabe olduğu Maturididən bir az çox danışacağıq.
Bu kəlami məktəbin təsisçisi – qeyd edildiyi kimi – Əbu Mənsur Maturididir. Tam adı Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Mahmud Maturidi Səmərqəndidir. O, Səmərqəndin Maturidi kəndindəndir. Nəsəbi Əbu Əyyub
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
2
Ənsariyə – Peyğəmbərin (s) səhabəsi və Məkkədən Mədinəyə hicrət edərkən ona evində yer vermiş şəxs – çatır. Ardıcılları onu “əş-Şeyx”, “əl-Fəqih”, “İlmul-huda” və “İmamul-mutəkəllimin” kimi vəfs edirlər. Bu da, ardıcılları arasında üstün mövqeyini göstəricisidir. Tarixçilər vəfatının hicri tarixlə 333-cü ilə təsadüf etdiyini yazsalar da, doğum tarixi haqda bir söz deməmişlər. Buna rəğmən, bəziləri doğum tarixinin 238 1 , bəziləri 248-ci il 2 olduğunu iddia ediblər. Əbu Mənsur Maturidi təfsir, kəlam, usuli-fiqh və digər İslam elmləri sahəsində mühüm əsərlər qələmə almışdır. Həmin kitabların siyahısı belədir: 1-
2-
“Məaxizuş-şəriə” və ya “Məxəzuş-şərayi”; 3-
“ət-Tövhid”; 4-
“əl-Cədəlu fi usulil-fiqh”; 5-
“əl-Məqalat”; 6-
“Öyüdnamə” 3 . Qeyd edilən əsərlərdən nəşr edilənləri bunlardır: a)
“ət-Tövhid”: Bu kitab Maturidiyyənin ilk kəlam mənbəyi sayılır, həm də daima Maturidiyyə məktəbinin müəllim və şagirdlərinin diqqət mərkəzində olmuşdur. Sözügedən kitab Dr. Fəthullah Xəlifin müqəddiməsi və araşdırması ilə “Darul-Məşriq” tərəfindən Dəməşqdə çap edilmişdir 4 .
“Təvilatu əhlus-sunnə”: Maturidi bu kitabda Quran ayələrini təfsir etmişdir. Kitabda özünün üsuli-fiqhi və məzhəbinin imamı Əbu Hənifənin nəzərlərindən istifadə etmişdir. Bu cəhətdən kitab etiqadi
1 “ət-Tövhid” kitabının müqəddiməsi, səh. 2; “İslamın fəlsəfə tarixi”, c. 1, səh. 368. 2 “Buhusun fil-miləl vən-nihəl”, c. 3, səh. 12. 3 “Kəlami məzhəb və təriqətlər”, səh. 72. 4 Hicri-qəməri tarixlə 1390-cı ildə, 412 səhifədə.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
3
və fiqhi rəng alıb. Kitabın ilk və son bölümü 5 hicri tarixlə 1390-cı ildə Qahirədə nəşr olunmuşdur. c)
Öyüdnamə: Bu kitab İrəc Əfşarın səyi ilə “İran mədəniyyəti toplusu”nun 9-cu cildində çap edilmişdir. Öyüdnamə kitabı hikmət, möizə və əxlaq mövzularını əhatə edir 6 . Maturidinin əsərlərini mütaliə etməklə, elmi məqamını dərk etmək olar. Maturidiyyənin kəlami metodu Maturidi “Tövhid” kitabında əvvəlcə əqidə və imanda təqlid etməyin düzgün olmadığına toxunur, daha sonra öz əqidə üsullarını haqq bilib sələflərə tabe olduğunu, digərlərinin əqidələrinin isə batil olduğunu deyən təriqətləri tənqid atəşinə tutur. O, inanırdı ki, hər hansı bir məzhəb ardıcıllarının sayca çoxluğu həmin məzhəbin haqlılığına dəlalət etmir; etiqad prinsipləri, əqli nəticələr əsasında araşdırılıb təsdiq olunmalıdır, əks təqdirdə, onun heç bir elmi dəyəri olmayacaqdır. O, həmçinin dini anlayışları əldə etməkdə ağlı yetərli bilən şəxsləri tənqid edir, mərifətin əldə olunmasının mümkünlüyünü aşkar şəkildə bəyan etməklə yanaşı, bilik vasitələrini duyğu, xəbər və ağılda görürdü.
İnsanın bilik əldə etməsi üçün ilk vasitə hissdir. Maturidi, bilik vasitələri içərisində hissi ən ümumi və ibtidai saymış, hətta heyvanlar da öz hiss və duyğu orqanları ilə onlar üçün faydalı və ya zərərli olan şeyləri dərk edə bildiklərini demişdir. Maturidi duyğu əsasında bilgini aksiom hesab edir və onu dananlara arqument göstərilməsini əsassız sayırdı. Sonra belə şəxsləri
5 Sözügedən kitabın ilk bölümü Quranın əvvəlindən “Bəqərə” surəsinin 114-cü ayəsinədək, son bölümü isə “Münafiq” surəsindən Quranın sonunadək olan ayələlərin təfsiridir. 6 “Düşüncə fəzası”, №4, səh. 74.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
4
yalnız əməli surətdə ədəbləndirməyin gərəkliyini vurğulayırdı. Çünki, ağrını dadan, duyğunu inkar etməz. 2. Xəbər Maturidi mötəbər xəbərləri bilikdə digər bir vasitə bilir. O, deyir: Xəbərlər nəsəb elmi, tarixi hadisələr, əlçatmaz ölkə və ərazilər, faydalı və zərərli şeylər, qida maddələri, dərmanlar və sair şeylər haqqında məlumat toplamaq üçün bir vasitədir. Xəbər iki növdür: 1. Tarixi, yaxud mütəvatir xəbərlər; 2. Elçiliyinin doğru olmasına dair aydın sübutlar göstərən peyğəmbərlərin xəbərləri. Maturidi sonra deyir: Bu iki növ xəbərin hər biri mərifət üçün bir vasitədir. Amma nəbəvi xəbərlərə çox diqqət edilməlidir. Çünki xəbərlərin ötürülmləsində vasitəçilik edən ravilər məsum deyil və xətaya yol vermələri mümkündür. Maturidi xəbərin bilik mənbəyi olmasını dananlar barəsində də əməli tədbir görülməsini təklif edərək deyirdi ki, bu kimi şəxsləri fiziki tənbeh etmək lazımdır. Onlar ağrıdan şikayətləndikləri zaman deyilməlidir: “Sizin şikayətiniz də bir xəbərdir və sizə görə xəbər əhəmiyyətsizdir, çünki bilik doğurmur”.
Maturidinin nəzərinə görə, ağıl mərifətin ən mühüm mənbəyidir. Çünki duyğu və xəbər ağlın köməyi olmadan həqiqi elmə çevrilə bilməz. Fövqəl- təbii nəsnələrin həqiqəti, əxlaqi kodeks haqqında elm əldə etmək yalnız ağılla mümkün ola bilər. İnsanla heyvan arasındakı ən böyük fərq məhz Allahın insana bəxş etdiyi ağıl qüvvəsidir. Ağıl qüvvəsi həqiqətin kəşf olunmasında ən mühüm vasitə olduğundan, Qurani-kərim insanı daim təfəkkürə və ağlını işlətməyə dəvət edir.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
5
Maturidinin nəzərində ağıl bilik kəsb etməkdə ən mühüm mövqe və məqama malikdir. Bununla belə, o inanırdı ki, ağılla bütün işlər, o cümlədən insana zəruri məsələlər barəsində tam bilgi əldə etmək mümkünsüzdür. Duyğu kimi ağılın da müəyyən məhdudiyyətləri var. O cümlədən, ağıl meyl, məqsəd, adət və mühit kimi xarici və daxili amillərin təsirinə düşür və fərqli nəticələr alır. Alimlər arasında bir-birinə zidd və fərqli nəzər və etiqadların mövcudluğu müddəamıza şahiddir. Buna əsasən Maturidi bildirir ki, ağıl düzgün nəticə almaq və həqiqətin kəşfində mötəbər bələdçiyə möhtacdır və bu yol göstərən də məhz vəhydir 7 .
Tədqiqatçıların nəzərini özünə cəlb edən məsələlərdən biri də budur ki, görəsən, Maturidinin metodu Əşəri metodundan fəqli idi, ya yox? Əgər aralarında fərq varsa, nədir? Bu xüsusda iki versiya irəli sürülüb: 1-
Uyğunluq fərziyyəsi Bəzilərinin nəzərinə görə, Mötəziləyə müxalifət və Əhlul-hədisə dəstək prinsipində Əşəri və Maturidi müvafiq olduqları kimi metod baxımından da bir-birinə uyğundurlar. Dr. Fəthullah Xəlif bu versiyanı belə izah edir: “Maturidi də Əşəri kimi zahirpərəst və ağılpərəstlər arasında orta yolu tutmuşdu. Necə ki, bu iki şəxsiyyət Cəbriyyə və Ğali cərəyanları qarşısında orta və oxşar yol və mövqe tutmuşdu. Deməli, onlar məzhəbdə yekdil olduğu kimi, metod bəhsində də müttəfiqdirlər” 8 .
2-
Fərqlilik fərziyyəsi Bir qrup araşdırmaçı Maturidinin metodunu Əşəri metodundan fərqli bilmişdir. Nəticə etibarı ilə, Maturidinin metodu daha ağlabatan olduğuna, Mötəzilə ilə Əşairə arasında orta yol saymaq olar. Necə ki, Əşərinin metodu Mötəzilə və Əhlul-hədis arasında orta xətt idi 9 .
7 “İslam məzhəbləri ilə tanışıq”, səh. 80-81. 8 “ət-Tövhid” kitabının müqəddiməsi, səh. 10. 9 Şeyx Məhəmməd Zahid Kövsəri, Əbu Zöhrə, Dr. Əli Əyyub, Dr. Mahmud Qasim və ustad Cəfər Sübhani bu görüşün tərəfdarlarıdır.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
6
Ustad Cəfər Sübhani bu xüsusda belə deyir: “Maturidiyyənin metodu Əşərinin metodundan fərqlidir və onun kəlami məzhəbini aşağıdakı xüsusiyyətlərlə vəsf etmək olar: a)
b)
Əşəridən fərqli olaraq Maturidinin metodu “təşbih” (bənzətmə) və təcəssümdən uzaq, “tənzih”ə (pak və nöqsansız saymaq) daha yaxındır; c)
metod baxımından onlara yaxındır 10 . Maturidiyyənin kəlami etiqadları 1.
İmanın həqiqəti İmanın tərifi barəsində müxtəlif fikirlər səsləndirilmişdir. Onlardan bəzilərinə işarə edirik: Kərramiyyə iki şəhadəti dilə gətirmək kimi təfsir ediblər. Cəhm ibn Səfvan, Əbul Həsən Əşəri və İmamiyyənin bir qismi imanı Allahı tanımaq kimi qəbul etmişlər. Mötəzilənin qədim alimləri ilahi hökmlərə əməl etməyi imanın sütunlarından saymışlar. Əhlul-hədis imanı qəlbi etiqad, dil irarı və fizik əməlin tərkibi bilmişlər. İmamiyyə kəlamçılarının əksəriyyəti və Əşairə imanın həqiqətini yalnız qəlbi təsdiqdə görmüşlər 11 . Maturidi də bu nəzəri qəbul etmişdir. O, bunu isbat etmək üçün əqli və nəqli dəlillər önə sürmüşdür 12 . 2.
Böyük günaha bulaşanın hökmü Maturidi ilk öncə bu məsələdə İslam təriqətlərinin ixtilafına işarə edir və xatırladır: Bəziləri böyük günaha bulaşanları kafir və müşrik sayır (Xəvaric), bəziləri də münafiq bilir (Həsən Bəsri və ardıcılları). Bir çoxları isə onu fasiq
10 “Buhusun fil-miləl vən-nihəl”, c. 3, səh. 24. 11 Fazil Miqdad, “İrşadut-talibin”, səh. 438-442. 12 “Kitabut-tövhid”, səh. 373-380.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
7
mömin hesab edir (İmamiyyə, Murciə və Əşairə). Və bir qrup da belələrini nə iman adına layiq bilir, nə də küfür (Mötəzilə). Sonra o, Xəvaric və Mötəzilənin etiqadlarını tənqid edir; əqli və nəqli sübutlar gətirərək puça çıxarır. Bu məsələdə Maturidinin nəzəri, əslində imanın təfsiri barəsindəki nəzərinin təfərrüatıdır 13 . Çünki, imanın qəlbi təsdiq və etiqad olduğunu, hökmlərə əməlin imanın əsaslarından sayılmadığını nəzərə alsaq, ilahi hökmü inkar etməyən, lakin nəfsinin təsiri altında şeytana uyub böyük günaha mürtəkib olan günahkar şəxs yenə də mömindir (İmanın ilkin dərəcəsi, elə zahiri imandır) və zahiri imanın hökmləri barəsində keçərlidir. Axirət əzabı baxımından da tövbə etmədiyi və şəfaət nəsibi olmadığı təqdirdə əzaba düçar olacaq. Amma, əzabda əbədi qalmaq hökmü ona şamil deyil. 3.
Mütəşabihlərdə təfviz Quran ayələri xüsusunda Maturidinin metodu təfvizdir, yəni zahiri dəlalət öhdəliyini götürmədən və ayələrini məqsədi, təvili haqqında nəzər bildirmədən onların faydalarına etiqaddır (Mötəzilə kimi). O, “Rəhman ərşin üzərində qərar tutmuşdur” 14 ayəsi haqqında demişdir: “Allah-taala buyurur: “Ona bənzər bir şey yoxdur” 15 və növ bənzərliyi özündən kənar etmişdir. Eləcə də, Allah feil və sifətdə bənzərlikdən uzaqdır. Deməli, “Rəhman ərşin üzərində qərarlaşmışdır” ayəsinin Quranda gəldiyi şəkildə məzmununa bağlı olaq, amma təvilini də əmin olmayaq. Çünki, məqsədin başqa şey olma ehtimalı da var. Mütəşahib ayələrə aid olan prinsip Allahın görünməsi və bu kimi digər məsələlərə də aiddir. Yəni, bənzətməni inkar edib, Allahın iradə etdiyinə xüsusi məna axtarmadan iman gətirək” 16 .
13 “Kitabut-tövhid”, səh. 329-365. 14 “Taha”: 5. 15 “Şura”: 11. 16 “Kitabut-tövhid”, səh. 74.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
8
Maturidi bu məsələdə Əşəri ilə eyni mövqedədir. Əşəri də belə deyib: 17
Allahın üzü vardır, amma keyfiyyəti olmadan. Necə ki, buyurub: “Və əzəmətli və kərəm sahibi olan Rəhbbinin üzü qalacaqdır” 18 . Allahın əli də vardır, amma keyfiyyəti olmadan. Necə ki, buyurub: “Əlimlə yaratdım” 19 . Keyfiyyəti olmadan dedikdə məqsəd Allahın üz və əl xüsusiyyətlərini bizə bəlli olmamasıdır. Odur ki, insanın üz və əl xüsusiyyətlərini (cismaniliyini) Allah üçün isbat etmir, eyni halda təvilindən də çəkinirik. Halbuki bu, elə təfviz (Allaha həvalə etmək) deməkdir. Buna rəğmən, Maturidi və Əşəri ardıcılları təfviz nəzəriyyəsi xüsusunda yekdil rəydə deyillər. Bəziləri təvilə əl ataraq, əl, üz, yüksəlmə və bu kimi xüsusiyyətləri Allahın ayrıca sifətləri bilməyib, əli qüdrətə, qərarlaşmanı ucalığa kinayə hesab etmişdir. Həmçinin, “əl-Məvaqif”in müəllifi demişdir: Əksər səhabələr “qərarlaşmanı” ucalıq kimi təfsir etmişlər. Şeyx Əşəri bir sözündə bunu ayrıca sifət saymışdır, amma lehinə sübut göstərilməmişdir. Bu üzdən isbatından ötrü zahiri ilə kifayətlənmək olmaz. Çünki, qeyd edilən (ucalıq ehtimalı) buna manedir. Şeyx Əşəri üzü də ayrıca sifət bilmişdir. Amma bu mövzuda da haqq, “qərarlaşma” barəsində deyilənlədir. Əslində belə demək lazımdır: üz kəlməsi lüğətdə xüsusi bir üzvdür. Dinləyicinin anlamadığı mənaya sirayət etdirilməsi düzgün deyil. Bəs, məqsəd məcazi məna olmalıdır. Deməli, üz Allahın zatı və zati sifətindən başqa bir şey deyil, “qalıcılıq” sifəti də bunun kimi. Necə ki, “Əlimlə yaratdım” dedikdə, məqsəd Şeyx Əşəri və öndərlərin dediyi ayrıca sifət mənası deyil, - əksər səhabələrin nəzərinə əsasən - Allahın tam qüdrətidir 20 . 17 “əl-İbanə”, səh. 18. 18 “Rəhman”: 27. 19 “Sad”: 75. 20 “Şərhul-məvaqif”, c. 5, səh. 110-111.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
9
Niyə Maturidi Əşəri qədər tanınmadı? Maturidi elmi məqam baxımından Əşəridən geri qalmırdı. Buna rəğmən, Əşərinin Əhli-sünnə yanındakı şöhrətini qazanmadı. Hətta, Hənəfiyyə və Maturidiyyə kəlamının rəvac tapdığı yerlərdə belə kəlami bəhslərdə mütəmadi olaraq Əşəridən və ya Əşairədən söz açılır. Əşəri dedikləri zaman Maturidiyyəni də qəsd edirlər. Şübhəsiz ki, bunun bir sıra amilləri var. Bir neçəsinə işarə edirik: 1-
Mötəzilə məktəbinin mərkəz və bazası olan yerdə öz yeni etiqadlarının müdafiəsinə qalxdı. Bu da, onun tanınmasına səbəb oldu. Halbuki, Maturidi Mötəzilə məktəbinin mərkəzindən kilometrlərlə uzaqda idi; 2-
təkcə Əbu Hənifə ardıcıllarının diqqətini cəlb edə bildi. Əşəri Şafii məzhəbinin ardıcılı kimi tanınmasına rəğmən buna israr etmir və bütün Əhli-sünnəni haqq sayırdı. Nəticədə ayrı-ayrı məzhəb ardıcılları ona təmayül tapdı; 3-
- hansı ki, Əhlul-hədis və adi insanların müxalifi idi - təfəkkürünə daha müvafiq idi. Bu sarıdan onun etiqadları Əhlul-hədis və ümumi Əhli- sünnə camaatının diqqətini cəlb etmədi 21 . Maturidiyyənin məşhur kəlamçıları Əbu Mənsur Maturidinin ölümündən sonra Maturidiyyə məzhəbinin yayılmasından ötrü ayrı-ayrı dövrlərdə məşhur alimlər səy göstərmişlər. Onların ən mühümləri aşağıdakılardır:
21 “Kəlami məzhəb və təriqətlər”, səh. 79-80.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
10
1. Qazi Əbul Yusr Məhəmməd ibn Hüseyn Əbdul Kərim Bəzdəvi (421- 493 h.q.): O, “Usulid-din” 22 kitabının müəllifidir. Kitabın müqəddiməsindən anlamaq olur ki, Bəzdəvi tədqiqatçı olmaqla yanaşı Mötəzilə, Əşari və filosofların nəzərlərinə vaqif imiş. Belə ki, deyir: “Mən tövhid barəsində yazılan qədim kitabları gözdən keçirdim. Onlardan bəziləri İshaq Kindi və Əsəfzari kimi filosofların, bəziləri Əbdul Cabbar, Cəbbai, Kəbi və Nəzzam kimi mötəzililərin, bəziləri də Məhəmməd ibn Heysəm kimi təcəssümə inanan şəxslər tərəfindən təlif olunub. Bu xüsusda Əbul Həsən Əşərinin bir çox kitablarına rast gəldim...” 23 .
2.
Məymun ibn Məhəmməd Nəsəfi (508-418 h.q.): Künyəsi Əbul Muindir və Maturidiyyənin kəlam üzrə tanınmış kəlamçılarındandır. Kəlam elmi üzrə yazdığını “Təbsirətul-ədillə” kitabı Maturidinin “Tövhid” kitabından sonra Maturidiyyənin kəlami mənbələrinin ən mühümü sayılır. Bu kitab əlyazma halındadır. Amma onun “Bəhrul- kəlam” adlı digər kitabı nəşr edilmişdir 24 . 3.
Ömər ibn Məhəmməd Nəsəfi (537-460 h.q.): Künyəsi Əbu Həfs, ləqəbi isə Nəcmuddin Nəsəfidir. O, kəlam elmində “Əqaidun- nəsəfiyyə” kitabının müəllifidir. Sözügedən kitab Nəsəfinin “Təbsirətul-ədillə” kitabının xülasəsidir. Əhli-sünnə mədrəsələrində bu kitabdan dərs vəsaiti kimi istifadə edildiyi üçün ona çoxlu şərhlər yazılmışdır və onlardan ən məhşuru Təftazaninin şərhidir. 4.
Şeyx Məsud ibn Ömər Təftazani; O, tanınmış İslam alimlərindən biridir; ərəb dili və kəlam barəsində çoxlu kitablar yazmışdır. “Şərhul- əqaidin-nəsəfiyyə” onun ən məşhur əsəridir.
22 Bu kitab 1383 h.q. ili tarixində Qahirədə çap edilib. 23 “Buhusun fil-miləl vən-nihəl”, c. 3, səh. 56; “Usulid-din”ə istinadən, səh. 1-3. 24 “Buhusun fil-miləl vən-nihəl”, c. 3, səh. 56.
------------------------------------------------------------------------- «ƏL-MƏHDİ (əc)» İSLAM MAARİF MƏDRƏSƏSİ -
11
5. Əllamə Kamaluddin Əhməd ibn Həsən əl-Rumi əl-Hənəfi əl-Bəyazi. O, hicri tarixlə XI əsrin alimlərindən olub, Maturidinin mühüm mənbələrindən sayılan “İşaratul-məram min ibadatil-imam” kitabını yazmışdır. Hansı ki, Şeyx Zahid ibn Həsən Kövsərinin müqəddiməsi və Yusuf Əbdul Rəzzaq araşdırması ilə 1368 h.q. tarixində çap edilmişdir. Bu kitab Maturidinin “Tövhid”, Bəzdəvinin “Usulid-din” kitablarından sonra Maturidiyyənin kəlamı kitablarının ən mötəbəridir.
ARDI VAR...
Yüklə 110,57 Kb. Dostları ilə paylaş:
|