Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №6 (76) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №6 (76)

69 
göstərilmişdir ki, -NH
2  
və -COOH funksional qruplarının bir-birinə yaxın yerləşməsi birləşmələrin 
metal  səthində  adsorbsiyası  zamanı  fəza  çətinliyinin  yaranmasına  və  bununla  da  bütöv  mühafizə 
pərdəsinin  əmələ  gəlməsinə  əngəl  törədir.  Bu  isə  sonda  effektivliyin  çox  da  yüksək  olmamasına 
gətirib çıxarır. 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.Антропов Л.И. //Защита металлов.1977.т.13.№4, с.387-399 
2.Rozenfeld I.L.Corrosion inhibitors .1981.Mcfrow. Hill ,Newyork ,USA-360 p 
3.Григорьев  В.П.  ,  Экилик  В.В.Химическая  структура  и  защитное  действие  ингибиторов 
коррозии, -Ростов –на –Дон, :Росгосуниверситет, 1978, -184с 
4.Решетников С.М.Ингибиторы кислотной коррозии металлов :Химия , 1986,-144с 
5.Иванов Е.С.Ингибиторы коррозии металлов в кислых средах .-М.:Металлургия.1986.-175с 
6.Erbil M. Korozyon inhibitörleri ve inhibitör etkinliklerinin saptanması .-Ankara .Seqam.-184c 
7.Elkadi L,Merkari B, Traisnel M, Bentiss F, Lagrenee M. // Corros.sci.2000 , № 42.p.703 
8.Ashassi-  Sorkhabi  H,  Aliyev  T.A,  Nasiri  S,  Zareipoor,  Seifzadeh  D.//Elsevier,  Electrochimica  Acta, 
2007, №52.p.5238 
9.Алиев  Т.А,  Ashassi-Sorkhabi  H,  Гусейнов  К.З,  Seifzadeh  D.//  Практика  противокоррозионной 
защита , №2 ( 52 ) , 2009.с.50 
10.Əliyev T.A. Kimya elmləri doktoru …dissertasiya, Bakı, 2011, BDU, 290 s 
11.Süleyman Yalçınkaya .Doktora tezi. ( kimya anabilim dalı ) , -Adana , Çukurova Üniversitesi , Fen 
bilimleri Enstitüsü.2008.-146 s  
12.Yalçınkaya S, Tüken T, Yazıcı B, Erbil E . Electrochemical synthesis and corrosion performance of 
poly ( pyrrole –co –anisidine ) ./ 2008 Progress in organic coatings . 62: 236-244 
13.Erbil M.Alternativ Akım (A.C ) yöntemiyle korozyon hızı belirlenmesi .-Doğa.1987.3: s.100-111 
 
ABSTRACT 
 
 
 
 
 
 
 
 
            Tofig Aliyev 
 
 
 
 
 
 
 
Yashar Hassanoghlu 
The study of inhibiting effect of some derivatives of relevant monoamine monocarbon acids ( 
MAMCA ) on the corrosion of St3 steel in 0,1 N HCI aqueous solution system through the 
way of electrochemical impedance spectroscopy (EIS) 
 
The  article  has  studied  the  effect  of  three  derivatives  of  monoamine  monocarbon  acids  ( 
MAMCA  ) on the corrosion of St3 steel in 0,1 N HCI aqueous solution system through the way of 
electrochemical  impedance  spectroscopy  (EIS).  It  has  been  defined  that  all  of  these  compounds 
possess  inhibiting  influence  in  the  shown  system.  It  has  been  found  out  that  the  effectiveness  of 
these substances which are close in a chemical composition are closer to one another. 
 
РЕЗЮМЕ 
                                                                                                                       Тофик Алиев 
                                                                                                                       Яшар Гасаноглы 
Исследования  ингибирующего действия некоторых образцов алифатицеского 
моноаминомонокарбоновой кислоты ( АЛМАМКК ) на коррозию С
т
 -3  в системе  0,1 N 
HCl методом Электрохимической Импедансной Спектроскопии  ( ЭИС ) 
     Методом  ЭИС  исследовано  влияние  трех  образцов  АЛМАМКК  на  коррозионное 
поведение  С
т
  -3    в  системе    0,1  N  HCl  .Установлено  ,  что  оба  этих  соединений  обладают 
ингибируюшего  действия  в  указонной  системе.Выявлено  ,  что  эффективностъ  ,  близкие  по 
химическому составу этих соединений также близки. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  26  aprel  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 09) 
       
 
 

---

70 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 6 (76) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 6 (76) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 6 (76) 
 
                                                                                                                  
HƏDİYYƏ XƏLİLOVA 
                                                               Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutu 
                                                                                                                  [e-mail] 
UOT: 504.5. 574 
 
ABŞERON  YARIMADASININ ANTROPOGEN TƏSİRƏ MƏRUZ QALAN 
ƏRAZİLƏRİNDƏ SU HÖVZƏLƏRİNİN EKOLOJİ VƏZİYYƏTİNİN  
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
 
 
Açar sözlər: Abşeron gölləri, ekosistem, antropogen təsir,ağır metallar, ekoloji risk  
Keywords: Absheron lakes, ecosystem, anthropogenic impact, heavy metals, ecological risk 
Ключевые  слова:  Абшеронскте  озера,  экосистем,  антпогенное  воздействие, 
тяжелые металлы, экологический риск 
 
Abşeron  yarımadası  respublikanın  göllərlə  ən  zəngin  olan  bölgəsidir.  Burada  yay 
mövsümündə  arid  iqlim  səbəbindən  quruyan  çoxlu  sayda  duzlu  göllər  mövcuddur  (şəkil  1)  [1].  
Duzlu göllər əsasən palçıq çöküntülərinin olduğu ərazilərdə yerləşir. Göl sularının qidalanmasında 
qrunt sularının rolu azdır. Əvvəllər atmosfer yağıntıları göllərin əsas qida mənbəyi hesab olunurdu. 
Lakin,  zaman  keçdikcə  Abşeron  ərazisi,  və  o  cümlədən,  buradakı  göllərin  müəyyən  hissəsi 
antropogen yüklənməyə məruz qalmışdır. 
XIX əsrin ikinci  yarısından başlayaraq neft sənayesi və onunla əlaqəli  təsərrüfatların, XX 
əsrin  ortalarından  aqrosənayenin  və  urbanlaşma  prosesinin  sürətli  inkişafı  Abşeron  göllərinin 
kəmiyyət  və  keyfiyyət  göstəricilərini  kəskin  dəyişmişdir.  Uzun  illər  məişət-kommunal,  sənaye  və 
kənd  təsərrüfatı  müəssisələrinin  tullantı  suları  təmizlənmədən  göllərə  axıdıldığından  onların  bir 
çoxunun sahəsi və su həcmləri artmış, minerallaşma dərəcələri isə azalmışdır. Bəzi göllərin sahələri 
yaşayış və müxtəlif infrastruktur ərazilərin  genişlənməsi  nətəcəsində kiçilmişdir. Su həcmi artmış 
göllərin əsas qidalanma mənbələri atmosfer yağıntıları deyil çirkab axıntıları olduğundan onlar artıq 
yay fəslində qurumurlar. 
 
Abşeronun  təbii  vəziyyəti  texnogenezlə  pozulmuş  göllərə  Böyükşor,  Bülbülə,  Kürdəxanı, 
Məhəmmədli,  Zabrat,  Hocahəsən,  Qala,  Lökbatan,  Qanlıgöl,  Binəqədi,  Ramana,  Qırmızıgöllər 
sistemi, Zığ, Pirallahı, Puta, Daşgil və s. aiddir.  
 
Göllərin  çirklənmə  şəraiti,  müxtəlif  çirkləndiricilərlə  çirklənmə  dərəcəsi  və  onların  ətraf 
mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi və ekosistemin sağlamlaşdırılması istiqamətində müəyyən işlər 
yerinə  yetirilmişdir.  Aparılmış  tədqiqatların  nəticəsi  göstərir  ki,  uzun  illər  davamlı  antropogen 
təsirin  nəticəsində  Abşeron  göllərinin  morfoloji,  hidro-geoloji  və  bioloji  xassələrində  ciddi  
dəyişikliklər baş verib. Göllərin faunası kimyəvi maddələrin mənfi təsirinə məruz qalıb. Bir çox su 
hövzələrinin öz-özünü təmizləmək qabiliyyəti və reproduktivliyi xeyli aşağı düşüb. Makrobentos və 
zooplanktonların  sayında  nəzərə  çarpacaq  azalmalar  müşahidə  olunur.  Tərkibində  müxtəlif 
çirkləndiricilər  olan  külli  miqdarda  çirkab  sularının  göllərə  axıdılması  onların  hidrokimyəvi 
xassələrini dəyişməklə yanaşı, eyni zamanda səviyyəsinin qalxmasına səbəb olmuşdir [1-4]. 
Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq, təqdim olunan məqalənin əsas məqsədi Absheronun 
uzun illər müxtəlif antropogen mənbələrin təsirinə məruz qalan iki təbii su hövzəsinin - Böyükşor 
və  Bülbülə  göllərinin  zərərli  maddələrlə  çirklənmə  səviyyəsinin  müəyyən  olunması  və  dib 
çöküntülərinin  ağır  metallarla  çirklənməsi  nəticəsində  göl  ekosistemləri  üçün  yaranmış  potensial 
ekoloji riskin qiymətləndirilməsidir. 

---