Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №7 (88)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UOT:581.6 YOVŞAN-ÜZƏRLİK QARIŞIĞININ GÖZ BƏBƏYİNİN MƏNFƏZİNƏ TƏSİRİ Açar sözlər
| - 2 - - 3 - NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2017, № 7 (88) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2017, № 7 (88) НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2017, № 7 (88) BİOLOGİYA SALEH MƏHƏRRƏMOV Naxçıvan Dövlət Universiteti salehmaharramov@mail.ru UOT:581.6 YOVŞAN-ÜZƏRLİK QARIŞIĞININ GÖZ BƏBƏYİNİN MƏNFƏZİNƏ TƏSİRİ Açar sözlər: yovşan, üzərlik, bişirmə, göz bəbəyi, toksiki təsir Key words: wormwood, drooping, solution, pupil, toxic effects Ключевые слова: полынь, гармала, отвар, глазной зрачок, токсическое действие Ümumdünya səhiyyə təşkilatının ekspertləri belə hesab edirlər ki, gələcəkdə parazitar xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilən antihelmintiklər dərman bitkilərindən hazırlanmış təbii preparatlara məxsus olmalıdır. Qədim dövrlərdən xalq təbabətində bu məqsədlə antiparazitar xassəyə malik bitkilərdən istifadə edilir: zəncirotu kökləri, air (bataqlıq zanbağı), erkək ayıdöşəyi, dazıotu, ölməzçiçək, kəklikotu, yovşan, balqabaq toxumları və s. [8]. İndiki dövrdə də bir çox adamlar çoxəsrlik təcrübələrə əsaslanan xalq təbabətinin resepti əsasında belə preparatlara daha çox etibar edirlər. Bitki mənşəli təbii preparatların səmərəliliyi kimyəvi mənşəlli preparatları ötüb keçir. Ekstraksiyanın müasir texnologiyası bitkilərdən yüksək fəal maddələr almağa imkan verir (efir yağları, acı maddələr, fitonsid təbiətlilər). Bitki mənşəlli maddələr özlüyündə mürəkkəb fitonsid kompleksləri təmsil edir belə ki, onların antiparazitar təsiri geniş spektiri təmin edir. Nəticədə orqanizmdə helmint üçün keçilməz olan bitki zəhərlərinin konsentrasiyası yaranır. Onlar yalnız sahib orqanizm üçün təhlükəsiz olmur, həm də orqanizmin müdafiə gücünü gücləndirir. Bitkilər elə seçilir ki, müəyyən sinif, yaxud qrup parazitlərə maksimal səmərəli təsir göstərsin. Bir çox antihelmint bitki preparatlarını orqanizmə zərər vermədən kifayət qədər uzun müddət ( 2-3 aydan bir ilə qədər) qəbul etmək olar, lakin bunu sintetik maddə haqda demək olmaz. Bunlardan əlavə bitki mənşəlli maddələr ümumi möhkəmləndirici, tonusu yüksəldici funksiyaları da yerinə yetirir. Onları dehelmintizasiyadan sonra vitamin və mikroelement çatışmamazlılığını doldurmaq, mədə-bağırsaq traktının işini nizamlamaq, immuniteti yüksəltmək üçün də təyin edirlər. Onlar xüsusi antiparazitar immuniteti fəallaşdırır və parazitlərin həyat fəaliyyətini və çoxalmalarını səmərəli səviyyədə zəiflədir [12]. Qurdəleyhi maddələri 2 qrupa ayırırlar. 1. Bağırsaq helmintozlarının müalicəsi üçün istifadə edilənlər, o cümlədən nematodəleyhi maddələr. 2. Bağırsaqdan kənar qurdlar əleyhinə tətbiq edilən maddələr, həmçinin nematodəleyhi maddələr. Qurdəleyhi maddələrin təsir mexanizmi müxtəlifdir. Onların bəziləri helmintlərin kutikulasını zədələyir, digərləri narkotik təsir göstərir, başqa qrup parazitlərin tonusunu və hərəki fəallığını dəyişdirir. Helmintəleyhi maddələri təsir mexanizminə görə aşağıdakı qruplara ayırırlar. 1. Qurdların sinir-əzələ sisteminin funksiyasını pozan maddələr. 2. Helmintlərin energetik proseslərini blokadaya alan preparatlar. 3. Qurdların örtüklərini pozan maddələr [11]. Zəhərli bitkilər heyvanlar üçün toksiki maddələri həyat fəaliyyətləri dövründə hazırlayaraq yarpaqlarında, köklərində və b. vegetativ, generativ orqanlarında saxlayırlar. Bitkiləri tərkibindəki zəhərli maddələrin təbiətinə görə 4 qrupa ayırırlar: 1) alkalodləri sintez edən bitkilər, bura antihelmint təsirə malik itboğan, donuzayrığı, acılıq, acı paxla kimi bitkilər daxildir. 2) tərkibində qlikozidlər çox olan bitkilər, istiot, qaymaqçiçək və b. bitkilər daxildir. - 4 - 3) efir yağları və fitonsidlərin üstünlük təşkil etdiyi bitkilər, yovşan, gənəgərçək və b. aid edilir. 4) fotosensibilizasiya edici maddələrə malik bitkilər, dazıotu, psoraley, qara yonca və s. daxildir [7]. Qurdəleyhi maddələr yalnız helmintlərə yox, sahib orqanizminə də toksiki təsir göstərə bilir. Buna görə də hər bir praparatın təyinin sxem və qaydasına düzgün əməl etmək lazımdır. Apardığımız tədqiqat işləri yüksək antihelmintik səmərəyə malik yovşan-üzərlik qarışığının heyvanların qan dövranına [2], selikli qişalara [3], onların koordinasiyasına [5], çaşır- acılıq qarışığının heyvanların bədən temperaturuna [4], sinir sisteminə mənfi [6], qalxanək və dirçək bitkilərinin bərabər miqdardakı qarışığının boğaz siçovullara embriotrop və teratogen təsir etmədiyi [10] sübut edir. Apardığımız tədqiqat işində yovşan-üzərlik bitkilərinin bərabər miqdarlarından götürülmüş qarışıqdan hazırlanan bişirmənin qurbağaların göz bəbəyinin mənfəzinə təsirini araşdırdıq. Gözün qüzehli qişasındakı əzələlər bioloji fəal maddələrin təsirinə həssas olmaqla xarici qıcıqlar hesabına mənfəzin ölçüsünün dəyişilməsinə səbəb olur. Bəbəyin mənfəzinin dəyişilməsi onun ətrafında olan dairəvi və radial əzələlərin yığılması hesabına tənzimlənir. Dairəvi əzələlər bəbək mənfəzini daraldır, radial əzələlər isə əksinə genişləndirir. Parasimpatik sinirlərin ucları dairəvi əzələlərdə qurtardığından onun periferik hissəsinin qıcıqlanmsı bəbəyin daralmasını, simpatik sinirlərin ucları isə radial əzələlərdə qurtardığından onun qıcıqlanması əksinə bəbəyin genişlənməsinə səbəb olur. Buna görə də hər hansı preparatın bəbək mənfəzinə təsirini yoxladıqda onun yalnız bəbək əzələlərinə yox, həmçinin vegetativ sinir şöbəsinə də təsiri izah edilir [9, s. 441-451]. Yovşan-üzərlik qarışığından hazırlanan preparatın qurbağanın göz bəbəyinin mənfəzinə təsirini araşdırmaq üçün bişirməni qurbağanın gözünə tökdük. Bunun üçün tədqiqat məqsədilə götürdüyümüz qurbağanın üst çənəsini gözlərin arxa hissəsindən kəsib, hər iki gözü ayıraraq içərisində fizioloji məhlul olan Petri kasasına qoyub təcrübəni aparırdıq. Təcrübələrdə həm müayinə etdiyimiz bitki qarışığının, həm də adrenalin və asetilxolinin göz bəbəyinin mənfəzinə təsirini öyrəndik. Adrenalin və asetilxolini də tətbiq etməkdə məqsədimiz bitki qarışıqlarının göz bəbəklərinin mənfəzinə təsirini onlarla müqayisəli şəkildə araşdırmaqdır [1, s. 226-227]. Apardığımız təcrübələrdə də ədəbiyyatda göstərildiyi kimi adrenalin damızdırılmış göz bəbəyi genişləndi, asetilxolin əlavə edilmiş bəbək isə əksinə daralmışdır. Ayrı-ayrılıqda gözə bir neçə damla əlavə etdiyimiz yovşan-üzərlik qarışığından hazırlanmış bişirmənin göz bəbəyinin mənfəzini dəyişdirmədiyinin şahidi olduq. Belə ki, məhlul əlavə edilməmişdən və edildikdən sonrakı müddətdə bəbəklərin ölçüsü dəyişilməyərək eyni səviyyədə qaldı. ƏDƏBİYYAT 1. Fiziologiyadan təcrübə dərslərinə rəhbərlik / F.İ.Cəfərovun redaktəsi ilə. Bakı, Azərbaycan Tibb Universitetinin nəşriyyatı, 2002, 347 s. 2. Məhərrəmov S.H. Yovşan-üzərlik qarışığının qan dövranına təsiri// Nax. Dövlət Univ. Elmi əsər. Naxçıvan, Qeyrət, 2014, № 8 (64), s. 3-5 3. Məhərrəmov S.H. Yovşan-üzərlik qarışığının selikli qişalara yerli təsiri // Nax. Dövlət Univ. Elmi əsər. Naxçıvan, Qeyrət, 2015, № 3 (68), s. 3-6 4. Məhərrəmov S.H. Çaşır-Acılıq bitkilərinin heyvanların bədən temperaturuna təsiri // Nax. Dövlət Univ. Elmi əsər. Naxçıvan, Qeyrət, 2016, № 6 (76), s. 3-6 5. Məhərrəmov S.H. Yovşan və üzərliyin heyvanların koordinasiyasına təsiri // Azərb. MEA-nın Naxçıvan bölməsinin Xəbərləri, Naxçıvan, Tusi, 2017, c. 13, № 2, s. 200-203. 6. Məhərrəmov S.H. Çaşır-acılıq qarışığının sinir sisteminə təsiri // Nax. Dövlət Univ. Elmi əsər. Naxçıvan, Qeyrət, 2017, № 3 (84), s. 3-6 7. Şener S., Yıldırım M. Veteriner Toksikoloji / Teknik Yayıncılık, 2000, s.221-223 8. Антигельминтные лекарственные средства // https://medinfo. social/ farmakologi- ya_874_876/lektsiya-antigelmintnyie-lekarstvennyie-36259.html 9. Костин А.П., Мещеряков Ф.А., Сысоев А.А. Физиология сельскохозяйственных животных. М.: Колос, 1983, 473 с. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|