Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Monoqrafiya AMEA-nın 70 iiliyinə həsr olunmuĢdur
| Elmi redaktorlar AMEA-nın müxbir üzvləri T.A. Talıbov, E Qurbanov Rəyciləri AMEA-nın müxbir üzvləri İ.V. Əzizov P.Z. Muradov b.e.d. S.C. İbadullayeva Monoqrafiya AMEA-nın 70 iiliyinə həsr olunmuĢdur Mayis Qas;mov, Tofiq Məmmədov ―Fitoterapiya‖. Bakı: ―Elm‖, 2014, 302 səhifə. Dərslikdə ilk dəfə olaraq Azərbaycan florasının tərkibində 1800 növdən artıq dərman bitkisinin yayıldığı qeyd edilir. Monoqrafiyada Azərbaycan ərazisində yayılan dərman bitkiləri taksonomik vahidlər (növ, cins, fəsilə) üzrə sistemləĢdirilmiĢdir. Bundan əlavə müəlliflər dərslikdə ilk dəfə olaraq geniĢ oxucu kütləsinə məlum olmayan yeni dərman bitkiləri və onlardan hazırlanan 1000-dən artıq yeni müalicəvi preparatlar, onların hazırlanma qaydaları, istifadə olunmaları haqqında ətraflı məlumatlar verilir. Dərslikdə eyni zamanda dərman bitkilərinin botaniki xüsusiyyətləri, yayılma arealları, ekoloji qrupları, vətəni, coğrafi mənĢəyi, yaranma ocaqları, kimyəvi tərkibləri, istifadə olunan orqanları, bitki xammalının toplanma vaxtları və qurudulma qaydaları və s. haqqında da maraqlı məlumatlar verilmiĢdir. Bundan baĢqa dərslikdə ilk dəfə olaraq giləmeyvələrdən hazırlanan kosmetik vasitələrdən, cavanlaĢmanın yeni metod və üsullarından, aromaterapiya, rəng terapiyası haqqında yeni elmi anlayıĢlar da yer almıĢdır. Dərslikdə qida təbiətli dərman bitkilərindən yeni müalicəvi xörəklərin hazırlanması barəsində maraqlı praktiki məlumatlar verilmiĢdir. Dərslikdən ali məktəblərin biologiya, əczaçılıq, baytarlıq fakultələrinin bakalavr və magistr pillələrində təhsil alan tələbələri, müəllimlər, tədqiqatçı alimlər, xalq təbabəti ilə məĢğul olanlar, dərman bitkiləri tədarük edən mütəxəssislər ilə yanaĢı geniĢ oxucu kütləsi də yararlana bilər. 2 GĠRĠġ Azərbaycan torpağının münbitliyi, kifayət qədər su ehtiyatına, bol günəĢ Ģüalarına, iĢıqlı günlərin uzunluğuna, müxtəlif iqlimə malik olması, eləcə də uzun sürən tarixi-geoloji və ekoloji təkamülün təsiri nəticəsində müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadəsi mümkün olan, tərkibləri mürəkkəb kimyəvi birləĢmələrdən ibarət dərman bitkilərinin geniĢ fitosenozlarının əmələ gəlməsinə Ģərait yaratmıĢdır. Təqribən 150 il bundan qabaq görkəmli filosof yazıçı Mirzə Fətəli Axundovun qələmə aldığı ―Müsyö Jordan və DərviĢ Məstəli Ģah‖ əsərində nəbatat alimi Müsyö Jordanın dərman bitkiləri toplamaq üçün Fransadan Azərbaycana gəlməsi epizodu təsadüfi deyil. Bu, bizim çöllərin, çəmənlərin, dağların, meĢələrin, alp və subalp çəmənliklərinin təbiətin bizə bəxĢ etdiyi müalicəvi bitkilərlə zənginliyidir. Hazırda bütün dünyada xəstəliklərin müalicəsi və profilaktikasında təbii müalicə vasitələrinə qayıdıĢ güclənmiĢdir. ABġ-da, Ġngiltərədə, Fransada, Yaponiyada, Çində, Hindistanda, Türkiyədə, Ġranda, Pakistanda, Rusiyada, eləcə də dünyanın bir sıra baĢqa ölkələrində bitkilərin kimyəvi tərkibləri intensiv Ģəkildə öyrənilir və onlardan yeni-yeni dərman preparatları hazırlanır. Təəsüf ki, Azərbaycanda bu sahədə tibb universitetinin farmakologiya və əczaçılıq fakültələrində, eləcə də Nəbatat Ġnstitutunun bitki ehtiyatları Ģöbəsinin əməkdaĢlarından baĢqa heç bir yerdə ciddi tədqiqat iĢləri aparılmır. Biz hələ də bir çox xəstəliklərin müalicəsi üçün tələb olunan bitki tərkibli preparatları xaricdən çox baha qiymətə alırıq. Respublikamızın florasının tərkibində 800 növə qədər dərman bitkisi yayıldığı qeyd edilir (Dəmirov və b., 1982). Lakin uzun illər apardığımız elmi-tədqiqat, eləcə də təĢkil olunan çoxsaylı ekspedisiyalar zamanı topladığımız herbari materiallarını təyin etməklə yanaĢı, dünyada dərc olunan jurnal və monoqrafiyaları, kitabları, eləcə də ixtira və patentləri, internet səhifələrini, referativ jurnalları araĢdıraraq ilk dəfə elmi əsaslarla müəyyən etdik ki, floramızın tərkibində 1800 növdən artıq dərman bitkisi yayılmıĢdır. Bunlar 560 cins və 140 fəsilə daxilində birləĢərək ümumi floramızın 40%-ni təĢkil edir. Müalicəvi bitkilərdən 1720 növü yabanı, 80 növü isə mədəni halda təsadüf edilir. 1800 növ Ģəfaverici bitkilərdən 1136 növü çoxillik, 140 növü birillik, 193 növü ikiillik, 160 növü kol, 102 növü ağac, 69 növü isə yarımkollardır. Dərman bitkilərindən 420 növü kserofit, 370-i kseromezofit, 340-ı mezokserofit, 264-ü mezofit, 140-ı mezohidrofit, 24-ü hidrofit və s. təĢkil edir. ġəfaverisi bitkilərin 343 növü Asteraceae, 89 növü Rosaceae, 68-i Fabaceae, 67-i Lamiaceae, 58-i Chenopodiaceae, 57-i Brassicaceae, 53-ü Caprifoliaceae, 51-i Ranunculaceae, 36- ı Liliaceae fəsilələrində rast gəlinir. Müəyyən etdiyimiz 1800 növ dərman bitkisinin əksəriyyəti 20 fəsilə daxilində yayılaraq ümumi Ģəfaverici bitkilərin 62,9%-ni təĢkil edirlər. Floramızda yayılan dərman bitkilərinin bir çoxunun ehtiyatı olmasına görə Azərbaycanın ehtiyacını tam ödəməklə yanaĢı, onları bir sıra dövlətlərə ixrac edib çoxlu miqdarda valyuta əldə etmək olar. Bunlardan itburnu, yemiĢan, kəklikotu, adaçayı, ögey ana, dazıotu, qaraqınıx, qatırquyruğu, boymadərən, gicitkən, andız, Ģirinbiyan, razyana, qantəpər, cökə, gülxətmi, novruzgülü, solmazçiçək, boyaqotu, əvəlik, pərpərən, xəĢəmbül, baldırğan, bədrənc, dağnanəsi, yarpız, yovĢan, murdarça, palıd, bağayarpağı, nar, üzərrik, çaytikanı, piĢikotu, ardıc, damotu, diĢqurtlayan, mahmızçiçək, nanə, qafqaz xanımotu, xaçgülü, acı yonca, üskük out, otvari qıfotu, Ģahdərə, pıtraq, boyaqotu, keçiqulağı, quĢüzümü, iyli kərəviz, sümürgən, göyçiçək, iri dəmrov otu, zirinc, dərgil (itburnu) və s.-i göstərmək olar. Kitabda təsvir olunan bitkilərin müəyyən hissəsi keçmiĢ SSRĠ-nin Dövlət Farmakopeyasında (X,XI nəĢr) qeyd olunduğuna görə müasir təbabətdə geniĢ istifadə edilir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|