3
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
Əlyazması hüququnda
Məmmədov Fuad Fikrət oğlu
(Magistrantın A,S,A )
.
“Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli” mövzusunda
MAGİSTR DİSSERTASİYASI
İxtisasın şifri və adı : İqtisadiyyat
İxtisaslaşma: İqtisadi nəzəriyyə
Elmi rəhbər : Babayev Ə. P.
Magistr proqramının rəhbəri: Babayev Ə. P.
Kafedra müdiri: Babayev Ə. P.
B A K I - 2 0 1 5
4
Mündəricat
Giriş.....................................................................................................................s.3-6
Fəsil 1 .Milli iqtisadiyyatın sistem xarakteri...............................................s.7-25
1.1 İqtisadi sistem və onun parametrləri ...........................................................s.7-14
1.2 İqtisadi sitemin milli xarakteri. İqtisadiyyatın müxtəlif mill modelləri ...s.14-20
1.3 Milli iqtisadiyyatın spesifik amilləri və məqsədləri..................................s.20-26
Fəsil 2 Azərbaycan iqtisadi modelinin formalaşması...............................s.27-72
2.1 Azərbaycan iqtisadiyyatında transformasiya prosesləri ...........................s.27-43
2.2 Dəyişikliklərin strukturu və modelləri.......................................................s.44-62
2.3 Azərbaycanda mülkiyyətin özəlləşməsinin modelləri və mərhələri..........s.62-72
Nəticə və təkliflər...........................................................................................s.73-76
İstifadə edilmiş ədəbiyyat..............................................................................s.77-78
5
Referat
Mövzunun aktuallığı. Son zamanlarda dünya iqtisadiyyatında baş vermiş dərin
geosiyasi və sosial-iqtisadi dəyişikliklər milli iqtisadiyyatın inkişaf modeli
probleminə marağı artırmışdır.Baş vermiş dəyişikliklər iqtisadiyyatların bazar
istiqamətli formalaşmasında köklü islahatlarla da əlaqədardır. Milli model milli
təsərrüfatın bütövlüyünü formlaşdıran elementlərin məcmusu olub yerli xüsusiyyətlər
sırasında xalqların tarixi ənənələrini ,genetik köklərini əks etdirir.Milli iqtisadi inkişaf
modeli-iqtisadiyyatın mövcud strukturuna,dünya təcrübəsi və milli ənənələrə
əsaslanan, milli iqtisadiyyatın sabit,dinamik inkişafını,təkrar istehsalı təmin edən
modeldir..İqtisadiyyatın milli modelinin mühüm cəhəti onun xüsusiyyətlərinin ,başqa
sözlə desək,özünəməxsusluğunun səciyyələndirməsidir.Müasir bazar iqtisadiyyatının
milli modelləri bazar mexanizmi və dövlət tənzimlənməsinin ,xüsusi sahibkarlıq və
sosial təminatların sintezinin milli əmsalları fərqləndirilən modellərdir.Əsas
meyarlardan çıxış edərək bazar iqtisadiyyatının bir sıra səciyyəvi modelləri
(liberal,sosial yönümlü bazar təsərrüfatı,sosial demokratik,tənzimlənənn kapitalizm
və.s) mövcuddur ki , bunlar da ölkə iqtisadiyyatlarının birinin digərindən
fərqlənməsini şərtləndirir.
Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadi modellərinə müraciəti ilkin şəraitin
(elmi-texniki baza,iş qüvvəsinin yüksək keyfiyyəti və.s) mövcudluğu ,ölkənin
dünyanın
inkişafının
qabaqcıl
meyllərinə
inteqrasiyasının
zəruriliyi
ilə
şərləndirilir.Məhz bu cəhətləri nəzərə alaraq Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf
modelinin formalaşmasında innovativ inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsi,elmi
- texniki,texnoloji ,insan potensialından səmərəli istifadə olunması,iqtisadiyyatın
strukturunun modernləşməsi və davamlı inkişafın təmin olunması kimi məsələlər
aktualdır.
Tədqiqatın predmet və obyekti . Müasir iqtisadi modellərin təhlili göstərir ki,
Azərbaycanda ümumdünya prosesləri ilə uzlaşan , xarici ölkələrin təcrübəsini nəzərə
alaraq onları yerli şəraitlə uyğunlaşdıran inkişaf strategiyası formalaşmışdır.Ulu
6
öndər Heydər Əliyevin böyük uzaqgörənliklə müəyyənləşdirdiyi bu strategiya alman
modelinə-sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatına daha çox yaxındır. Azərbaycan milli
iqtisadi inkişaf modelinin səciyyəvi cəhətlərini xüsusi qeyd etmək olar:
Birincisi,həqiqətən Azərbaycanda müxtəlif mülkiyyət və təsərrüfat formalarına
əsaslanan qarışıq iqtisadiyyatın formalaşması prosesi gedir və dövlət mülkiyyətinin
formalarının
səmərəli
fəaliyyəti
üçün
bərabər
təsərrüfatçılıq
mühiti
yaradılmışdır.İkincisi, “standard” bazar iqtisadiyyatı ölkələri ilə müqayisədə
Azərbaycanda bu gün iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi prosesinin çox
güclü olması ,ilk növbədə ,keçid mərhələsinin ilk illərində iqtisadiyyatın böhran
vəziyyətindən çıxarılması,iqtisadi artımın təmin edilməsi ,iqtisadiyyatda struktur
dəyişikliklərinin həyata keçirilməsi və həm daxili,həm də xarici bazarda rəqabət
qabiliyyətli olması üçün əlverişli şərait yaratmışdır.Üçüncü tənzimlənmə nəinki
makroiqtisadi səviyyədə,həm də mikroiqtisadi səviyyədə həyata keçirilmişdir.
Dördüncüsü , Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelinə iqtisadiyyatın yüksək
dərəcədə sosialyönümlüyü,xalqımızın mentaliteti ,tarixən ictimai ənənələrin güclü
olması, bir çox sosial problemlərin dövlət tərəfindən həll edilməsi xasdır.
Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli sosialyönümlü mahiyyət daşıyır. İqtisadi
siyasətin sosialyönümlü səciyyə daşıması bir tərəfdən insan amilinə ,digər tərəfdən
bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inkişaf etmiş qabaqcıl dünya dövlətlərinin təcrübəsinə
əsaslanır.Eyni zamanda iqtisadiyyatın innovativ inkişafı,modernləşmə strategiyasının
həyata keçirilməsi də Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelində prioritet
məslələrdəndir.Məhz bütün bunlara əsasən deyə bilərik ki,sosial yönümlü iqtisadi
sistemin yaradılması, milli iqtisadiyyatın inkişafına təsir edən spesifik amillərin
öyrənilməsi və.s aktual məsələlər Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli üzrə
tədqiqatın predmetini təşkil edir .İqtisadi sistem,insan kapitalı ,iqtisadiyyatın ayrı –
ayrı sahələri və.s isə milli iqtisadi inkişaf modeli üzrə tədqiqatın obyektinə aid edilir.
Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri. Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modeli
vahid iqtisadi siyasətin fundamental prinsiplərinə əsaslanır.Ölkəmizin iqtisadi modeli
iqtisadi mahiyyətinə görə həm də sosiallığı ilə seçilir.Məhz bunu nəzərə alaraq tədqiq